Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου 2012

Παλίμψηστο

Codex Ephraemi Rescriptus,
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας

Με τον όρο παλίμψηστο περιγράφονται αρχαία κείμενα σε πάπυρους και περγαμηνές ή ζωγραφικοί πίνακες που επικαλύφθηκαν με άλλο κείμενο ή εικόνα σε μεταγενέστερη εποχή για να χρησιμοποιηθούν ξανά ως βάση για τη δημιουργία νεότερων έργων. Η σύγχρονη τεχνολογία μας δίνει πλέον τη δυνατότητα, μέσω των ακτίνων Χ και της φωτογράφησης σε διάφορα μήκη κύματος φωτός, να διαβάζουμε το αρχικό κείμενο που υπήρχε στον πάπυρο

Η χρήση περγαμηνών για τη δημουργία παλίμψηστων, παρουσίασε μεγάλη έξαρση τον 7ο και στις αρχές του 8ου αιώνα, και ο μεγαλύτερος όγκος τους προέρχεται από τα ιρλανδικά μοναστικά ιδρύματα του Luxeuil και του Bobbio. Όσα κείμενα χάθηκαν (χριστιανικά, "αιρετικά", αρχαία κλασικά) δεν έπεσαν θύματα κάποιου διωγμού, κυρίως όσον αφορά τους "ειδωλολάτρες" συγγραφείς, αλλά συνέβη αυτό λόγω του μειωμένου αναγνωστικού ενδιαφέροντος των εν λόγω κειμένων, σε μια εποχή που η περγαμηνή ήταν υλικό εξαιρετικά πολύτιμο. Για τους κλασικούς συγγραφείς, η ζημιά ήταν σημαντική: στα παλίμψηστα που σώζονται, φαίνεται να έχουν σβηστεί έργα του Πλαύτου, του Τερεντίου, του Κικέρωνα, του Πλινίου κ.ά.^[1]

Το φαινόμενο αυτό του 7ου και 8ου αιώνα, είχε ανάλογες επιπτώσεις στην αρχαία γραμματεία, με την εποχή του αττικισμού και της δεύτερης σοφιστικής, όπου μεγάλος αριθμός κλασικών έργων έπεσε θύμα του γενικότερου πνεύματος του 2ου και 3ου αιώνα.^[2]

Ένα γνωστό παλίμψηστο που πρόσφατα διαβάστηκε ολόκληρο είναι το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη, που περιέχει τρεις πραγματείες του Αρχιμήδη:

§ Περί των Μηχανικών Θεωρημάτων

§ Περι των επιπλεόντων Σωμάτων

§ Οστομάχιον

Υποσημειώσεις [Επεξεργασία]

1. ↑ L.D.Reynolds & N.G.Wilson, Αντιγραφείς και Φιλόλογοι, ΜΙΕΤ, 1981, σελ. 107

2. ↑ "Η αντίδραση του αττικισμού είχε κιόλας βλάψει πολύ τον πεζό λόγο. Η δεύτερη σοφιστική και η μεταγενέστερη ρητορική είχαν παραμελήσει σοβαρά την ποίηση. Παραμερίστηκαν τότε αριστουργήματα και σιγά σιγά εξαφανίστηκαν: το ποιητικό έργο του Ερατοσθένη, του Ριανου, του Ευφορίωνα, ίσως του Καλλιμάχου, με εξαίρεση τους «Ύμνους», που συνδέθηκαν με αυτούς που αποδίδονταν στον Όμηρο και στον Ορφέα. Από τους βουκολικούς ποιητές διασώθηκε μόνο μια ισχνή επιλογή. Σε περγαμηνή μετέγραψαν μόνον ένα πολύ περιορισμένο αριθμό τραγωδιών και κωμωδιών και από τις κωμωδίες αποκλειστικά μόνον εκείνες του Αριστοφάνη. Όλες οι υπόλοιπες, μαζί και τα έργα του Μενάνδρου, έπεσαν θύματα του πνεύματος του αιώνα. Στους παπύρους της Αιγύπτου χρωστάμε το έργο του Βακχυλίδη και από το έργο του Πινδάρου όλα εκτός από τους «Επινίκιους». Το έργο του Σιμωνίδη, του πριν τόσο ονομαστού, περιμένει την ανακάλυψη του. Πεζογράφοι όπως ό Έφορος και ο Ποσειδώνιος έπεσαν στη λησμονιά, γιατί δεν έγραφαν στην αττική διάλεκτο." (Β.Α.VAN GRONINGEN, Πραγματεία περί της Ιστορίας και της Κριτικής των Ελληνικών Κειμένων, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, 1980, σελ. 42)