Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2012

stArt η Τέχνη με άλλο μάτι, της Βίκυ Κόνστα (που ταξίδεψε μαζί μας στο Κάσσελ)

Μια άποψη για την dOCUMENTA (13)

Το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός βρίσκεται κοντά στη λήξη του. Η αυλαία κλείνει σε λίγες μέρες για την Documenta, ίσως τη σημαντικότερη παγκοσμίως έκθεση, που λαμβάνει χώρα κάθε 5 χρόνια στο Κάσσελ της Γερμανίας.

Η διαφορά της με τις αμέτρητες -πλέον- Biennale δεν είναι μόνο χρονική (οι Biennale πραγματοποιούνται κάθε 2 χρόνια) αλλά διαφέρει και στον τρόπο αντιπροσώπευσης. Δηλαδή σε κάθε Biennale υπάρχουν τα περιπτερα με τους αντιπροσώπους-καλλιτέχνες κάθε χώρας ενώ στη Documenta οι καλλιτέχνες είναι ανεξάρτητοι και επιλεγμένοι από τον επιμελητή, στην συγκεκριμένη περίπτωση από την Carolyn Christov-Bakargiev.

100 μέρες λοιπόν Τέχνης, με περισσότερους από 180 καλλιτέχνες και πάνω από 50 εκθεσιακούς χώρους για να φιλοξενούν τα νέα αλλά και τα παλιά έργα τέχνης. Χώροι που ξεφεύγουν από τους γνωστούς εκθεσιακούς χώρους. Στη Documenta λοιπόν, βλέπουμε πολλά έργα τέχνης να έχουν καταλάβει χώρους όπως το σιδηροδρομικό σταθμό, το παλιό νοσοκομείο, διάφορα καταστήματα, μπαρ, ακόμα και χώρους στάθμευσης. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο κεντρικό πάρκο του Κάσσελ, το Karlsruhe Park. Σε αυτήν την τεράστια έκταση πρασίνου έχουν κτιστεί αμέτρητες κατασκευές και καλύβες έτσι ώστε να φιλοξενηθούν και εκεί πολλοί καλλιτέχνες.

Η φετινή Documenta προτίμησε να αναδείξει πληθώρα έργων τα οποία είναι είτε από καλλιτέχνες της Μέσης Ανατολής είτε θεματολογικά την αφορούν, καθιστώντας την πιο επίκαιρη από ποτέ. Ουσιώδες λοιπόν και ακριβές, αν αναλογιστεί κανείς πως η κατάσταση που επικρατεί ακόμα και τώρα στη Μέση Ανατολή είναι ουσιαστικά η μεγαλύτερη επανάσταση των τελευταίων δεκαετιών. Είναι φρέσκα, είναι επίκαιρα αλλά είναι και υπερβολικά πολλά για μια έκθεση που επέλεξε να μην έχει κάποιο κεντρικό θέμα.

Υπάρχουν πίνακες, εγκαταστάσεις και video-art. Πολλά video- art. Ευτυχώς, σαν αντίδοτο σε μία ενδεχόμενη πλήξη, όχι μόνο σε αυτήν τη θεματολογία. Αυτό είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό της Documenta. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εκθεμάτων της είναι video. Μερικά σε μορφή εγκατάστασης αλλά τα περισσότερα ως απλές, συνηθισμένες προβολές στον τοίχο. Υπάρχουν βέβαια και οι τρανταχτές εξαιρέσεις όπως οι εκπληκτικές video – εγκαταστάσεις του William Kentridge (The Refusal of Time) και της Nalini Malani (In Search of Vanished Blood). Αλλά αυτή είναι και η επιλογή της κυρίας Bakargiev. Προτιμάει να προβάλλει τη σύγχρονη τέχνη σε αντίθεση με την “πρωτόγονη” τέχνη, όπως θεωρείται πλέον η ζωγραφική.

Εντύπωση προκαλεί επίσης και η κατασκήνωση διαδηλωτών της ομάδας “occupy” απέναντι από το κεντρικό κτήριο της Documenta, το Fridericianum. Οι διαδηλωτές έχοντας σφετεριστεί το χώρο, δημιούργησαν ένα δικό τους έργο με σκηνές, πανό, ξυλόγλυπτα τοτέμ, πίνακες με οικονομικούς δείκτες και όλα αυτά, αλλάζοντας χιουμοριστικά το όνομα τους από “Occupy” σε “dOCCUPY”. Η δε υπάρξή τους στο χώρο προκαλεί απορία σε κάθε επισκέπτη της έκθεσης. Αυτό συμβαίνει γιατί ανέκαθεν ο σκοπός της Documenta ήταν να αναδείξει τη σύγχρονη Τέχνη και να προβληματίσει, όχι να πουλήσει. Έχει γνωστοποιηθεί όμως, πως ο προϋπολογισμός της έκθεσης άγγιξε τα 26 περίπου εκατομμύρια ευρώ. Σε αυτό ακριβώς έρχεται το κίνημα των “occupy” να αντιταχθεί, θεωρώντας πως φαινόμενα όπως και το παραπάνω συμβάλλουν στην εμπορευματοποίηση της Τέχνης.

Παραμερίζοντας όμως τις οικονομικές και τις πολιτικές εκφράσεις της έκθεσης αυτό που επίσης εντυπωσιάζει είναι ο τρόπος παράθεσης των έργων σε 2 κυρίως χώρους. Στο Fridericianum και στη Neue Gallerie.

Στον πρώτο χώρο οι επιμελητές επέλεξαν να “παντρέψουν” το νέο με το παλιό. Έργα του Dali και του Morandi βρέθηκαν σε μικρή απόσταση από αυτά του Llyn Foukles και του Kader Attia για να προβληματίσουν και να υπερτονίσουν τη διαχρονική επιρρόη που έχουν οι “πατέρες” της Τέχνης στους σύγχρονους καλλιτέχνες. Περπατώντας κανείς στις αίθουσες του ιστορικού Fridericianum και αναλογιζόμενος όλους τους καλλιτέχνες που έχουν περιδιαβεί και εκτεθεί στους χώρου του, αφουγκράζεται το “διάλογο” της νέας γενιάς με την παλιά. Όπως ο Dali πραγματεύεται το υπαρξιακό και προσπαθεί να αποδώσει το βάθος μέσω της οπτικής, ο Foukles δίνει μια τελείως διαφορετική αντίληψη για το βάθος, δίνοντάς του υπόσταση, αλλά όλα αυτά σε ένα τελείως “Daliκό” περιβάλλον.

Από την άλλη πλευρά το ίδιο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται “κατά λάθος” στη Neue Gallerie. Σε αυτόν το χώρο εκτός από τα εκθέματα της Documenta, βρίσκεται και η μόνιμη συλλογή του μουσείου. Boyce, Richter, Warhol αλλά και άλλοι υποδέχονται τον θεατή έτσι ώστε να τον εισάγουν σταδιακά στο κολλάζ του Geoffrey Farmer, στο video-art του Wael Shawky, την εγκατάσταση της Sanja Ivekovic αλλά και στα πονήματα των υπολοίπων καλλιτεχνών.

Τι μας έμεινε όμως εν τέλει από τη φετίνη Documenta; Το κυριότερο χαρακτηριστικό της ήταν μακράν το ανατολίτικο στοιχείο, σαν μια νύξη του κόσμου της Τέχνης για τα γεγονότα και τη διάρθρωση της Αραβικής Επανάστασης στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Επίσης, αξιέπαινο κατόρθωμα της γενικότερης επιμέλειας της έκθεσης ήταν η προσαρμογή των έργων στις όσο το δυνατόν πιο κατάλληλες για αυτά θέσεις. Για παράδειγμα ο Nedko Solakov εξέθεσε τα έργα του με τη μορφή παραμυθιακής αφήγησης στο ίδιο το σπίτι των αδερφών Grimm αλλά και ο Mark Dion παρουσίασε το “συμπλήρωμα” της συλλογής ξύλινων βιβλίων (“ξυλοθήκης”) μέσα στο μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Κάσσελ.

Η ουσία ωστόσο, της ολότητας της Documenta (13) και η επίγευση που αφήνει στον επισκέπτη είναι αυτή ενός πολυδιάστατου και πολυμορφικού κράματος Τέχνης. Ένα κράμα με μια πληθώρα εκφράσεων και εκφάνσεων από κάθε πλευρά του πλανήτη και από κάθε λογής κοινωνικό background. Μπορεί οι “dOCCUPY” να μίλησαν και να συνεχίζουν να μιλούν για μια εμπορευματοποιημένη έκθεση αλλά ακόμα και έτσι οι 188 καλλιτέχνες και τα 160 έργα τους είναι εκεί σαν μια σύγχρονη παρακαταθήκη στην Τέχνη.