ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
499
Rhino
Helicopters string quartet
Το όνειρο που ήθελε τους μουσικούς να πετούν.
Το έργο του Karlheinz Stockhausen, «Helicopters string quartet»,1992-95, (το κουαρτέτο απαρτίζεται από
δύο βιολιά, μία βιόλα και ένα τσέλο), προϋποθέτει 4 ελικόπτερα που ίπτανται και 4 τεχνικούς, ενώ η διάρκειά
του είναι 32 λεπτά. Σε κάθε ελικόπτερο αντιστοιχούν τρία μικρόφωνα: το πρώτο
τοποθετείται στη γέφυρα του μουσικού οργάνου, το δεύτερο κοντά στους έλικες και
το τρίτο μπροστά στο στόμα του μουσικού. Με αυτό τον τρόπο, δένονται τα ηλεκτρονικά
στοιχεία με τα ορχηστρικά αποδεικνύοντας τη θεωρία του Stockhausen, πως κάθε
ήχος μπορεί να είναι μουσική.
O Stockhausen ισχυρίζεται πως η ιδέα για το έργο ήταν
αποτέλεσμα ενός ονείρου του που ήθελε τους μουσικούς να μπορούν να πετούν.
Έγραψε ένα συναρπαστικό έργο στο οποίο έδωσε διαφορετικό χρώμα στη μουσική του κάθε οργάνου, ενώ οι τέσσερις γραμμές συχνά μεταπηδούν από το ένα
θέμα στο άλλο ούτως ώστε να μιμηθούν τα πουλιά που πετούν σε διαφορετικές
διατάξεις. Ο Stockhausen αναλύει επίσης το περιεχόμενο του έργου φανερώνοντας συγκεκριμένα, πως η
μουσική ενός κουαρτέτου μπορεί να συγχωνευτεί
με τα ηχητικά χαρακτηριστικά των ελικοπτέρων.
Οι
ιδιόρρυθμες τεχνικές αυτής της σύνθεσης καθιστούν δύσκολη την εκτέλεσή της,
καθώς η απομόνωση των μουσικών αποκλείει την επικοινωνία τους. Η επικοινωνία
κρίνεται σημαντική για το συγχρονισμό τους, ο οποίος γίνεται μονάχα μέσω των
ακουστικών τους, ενώ παράλληλα ο θόρυβος και η ένταση του περιβάλλοντος του
ελικοπτέρου επηρεάζουν την ικανότητα του εκάστοτε μουσικού. Αρκετό ενδιαφέρον
παρουσιάζει και η αστάθεια -εξαιτίας των κραδασμών- στην εκτέλεση, προσθέτοντας
ένα ιδιαίτερο ηχόχρωμα.
Μαζική μεταμόρφωση
ή
η παραίτηση των ανθρώπων από την ουσία του ανθρώπου;
Ο Ρινόκερος
του Ionesco
«Ο Ρινόκερος» είναι θεατρικό έργο
γραμμένο από τον Eugene Ionesco το 1959. Το έργο ανήκει στη θεατρική
σχολή γνωστή ως Θέατρο του Παραλόγου. Kατά τη διάρκεια των τριών πράξεων του
έργου οι κάτοικοι μιας μικρής, επαρχιακής Γαλλικής πόλης μεταμορφώνονται σε
ρινόκερους. Τελικά ένας μόνο άνθρωπος δεν υποκύπτει σε αυτή τη μαζική
μεταμόρφωση. Ο Ionesco παρατηρώντας όσα
συμβαίνουν γύρω του σαρκάζει τον σύγχρονο άνθρωπο την ευκολία του να γίνεται
ένα με την μάζα και την δυσκολία του να αντιστέκεται και να διαφοροποιείται. Οι
άνθρωποι σαν άλογες αγέλες εντάσσονται σε κάποια ιδεολογία και τις ακολουθούν
τυφλά. Έρχεται να θυμίσει στον άνθρωπο
κάθε εποχής ότι έχει υποχρέωση να μάχεται για την ανθρωπιά του και για την
ατομικότητά του απέναντι στους μηχανισμούς πίεσης που του επιβάλλονται. Έχει υποχρέωση να αντιμετωπίζει κριτικά ό,τι βλέπει, ακούει, μαθαίνει και κυρίως να
θέτει ως προτεραιότητά του τον άνθρωπο, τη ζωή και τις αξίες του. Όσοι,
λοιπόν, έχουμε σαφή αντίληψη του τι διακυβεύεται, όσοι αρνούμαστε να
μετατραπούμε σε ρινόκερους, έχουμε υποχρέωση να αντισταθούμε. «… Είμαι ο τελευταίος άνθρωπος… και
μέχρι να ‘ρθεί το τέλος θα παραμείνω άνθρωπος!....»
Τo Magic Flute του William Kentridge
Τι είναι αυτό που αναχαιτίζει την εκρηκτική ισχύ του λόγου και την
τεράστια δύναμη της σιωπής;
Τo Magic Flute (μαγικός αυλός ) του William Kentridge , το
οποίο περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται σε «μια ακόμα» αναφορά της όπερας του
Mozart, είναι ένα παράδειγμα για την επιβίωση της όπερας
στις σύγχρονες πρακτικές performance . Στη δουλεία του ο William Kentridge
χρησιμοποιεί την όπερα για να δηλώσει τη δυσαρέσκεια του, εναντίον του δυτικού
πολιτισμού και της αποικιακής βίας.
Ο Kentridge καταφέρνει να
εισαγάγει στην όπερα ένα νέο χαρακτήρα, ένα λευκό ρινόκερο της Αφρικής.
Αναθέτει στο ρινόκερο το θάνατο, που
συνήθως προορίζεται από την όπερα για τους θηλυκούς πρωταγωνιστές. Οι πολλαπλές ενσαρκώσεις του
ρινόκερου στοιχειώνουν τον μαγικό αυλό με απερίγραπτες αναμνήσεις παρελθοντικής
βίας, μολύνοντας την αισιόδοξη αφήγηση της όπερας.
Όπως ο Mozart αφηγείται την απαισιόδοξη
μάτια του πάνω στην ιμπεριαλιστική Ευρώπη, ανάλογα ο Μαγικός Αυλός του Kentrige αναφέρεται στην
αποικιακή βία. Μέσω του ρινόκερου, ενός συνειδητού χαρακτήρα που εισήγαγε μια διαφορετική οπτική στην αφηγηματική του Mozart, ο Kentridge αγκαλιάζει τη
θετική, διαλλακτική ηθική της μπαρόκ όπερας, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την
τραγική κατάληξη του γυναικείου
χαρακτήρα στην όπερα του δέκατου ένατου αιώνα, τον εκτοπίζει σε ένα
χαρακτήρα που δεν είναι σε θέση να έχει την ίδια φωνητική δύναμη της Ντίβας
στην όπερα. Έτσι, τα ασπρόμαυρα του σχέδια και animation μεταφράζονται στη γλώσσα
της όπερας σαν τη μάχη μεταξύ του σκότους και του φωτός.
Ειδικότερα, η έρευνα του
επικεντρώθηκε στη σφαγή της φυλής
Herero στην Ναμίμπια από τον
γερμανικό στρατό με επικεφαλή τον Στρατηγό
von Trotha
μεταξύ 1904 και 1907, ένα από τα πρώτα παραδείγματα
της συστηματικής εθνοκάθαρσης από την
Ευρωπαϊκή δύναμη και τους πρωτοπόρους του Ολοκαυτώματος...
Ο ρινόκερος εδώ ενσαρκώνει
την ευπάθεια και την ανασφάλεια της ζωής. Χορεύοντας στον τόνο του φλάουτου και
στη συνέχεια πεθαίνοντας από τους
κυνηγούς, ο ρινόκερος επαναπροσδιορίζει το όριο μεταξύ των ανθρώπων και των
ζώων.
Ο ρινόκερος που χορεύει,
αψηφά το θάνατο από τα χέρια των κυνηγών και σηκώνεται στα πίσω του πόδια
υπενθυμίζοντας πως, μάθηση και ορθολογισμός μπορεί να μας δαμάσει και να μας
εκμεταλλευτεί, αλλά ποτέ δεν μπορεί να συντρίψει το πνεύμα μας.
Ο Kentridge επιλέγει να μην
κάνει εμφανή μια θριαμβευτική αφήγηση
της διαφορετικότητας .Ο ρινόκερος του, δεν είναι μια ντίβα της όπερας.
Ωστόσο, ως ντίβα της όπερας, βιώνει το θάνατό του. Η Σιωπή του δίνει ουσία, αν
όχι τη φωνή, και την ανάγκη να αφηγηθεί επώδυνες ιστορίες, όπως η σφαγή Herero. Ο χορός του ρινόκερου έτσι, στοιχειώνει
το μαγικό Αυλό του Mozart ο όποιος δεν μπορεί να
δαμάσει τον ρινόκερο πια.
Το απίθανο
παραμένει πάντα σε εκκρεμότητα.
Πέρα από την μορφή
και την αναπαράσταση δεν θα έπρεπε να
παραμείνουμε στο μη - παραστατικό ή το μη - παραστάσιμο, αλλά να
αισθανθούμε την αναποφαστικότητα μας, και να νιώσουμε ότι το άγνωστο προχωρά
προς το μέρος μας, χωρίς άγνωστη όψη. Ο Χώρος δεν ξεδιπλώνεται χωρίς τον Χρόνο.
Πριν 499 χρόνια το 1515 ένα σχέδιο του Durer απεικόνισε την μορφή του ρινόκερου. Το θέμα του έργου βασίστηκε στη γραπτή περιγραφή και στο πρόχειρο σχέδιο
ανώνυμου καλλιτέχνη, ενός Ινδικού
ρινόκερου που είχε μεταφερθεί στη Λισαβόνα τον ίδιο χρόνο. Παρά τις ανατομικές ανακρίβειες του σχεδίου, η ξυλογραφία
του Durer έγινε δημοφιλής στην Ευρώπη και αναπαράχθηκε πολλές φορές στη διάρκεια των επόμενων τριών αιώνων.
Θεωρήθηκε ακριβής αναπαράσταση ενός ρινόκερου μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα,
όταν εκτοπίστηκε από νεότερες, πιο ακριβείς και λεπτομερέστερες αναπαραστάσεις.
Από πού, όμως , έρχεται ισχυρή η υπεροχή του
Χρόνου έναντι του Χώρου; Είτε ο μακρύς
χρόνος ευνοείται είτε η στιγμή, σίγουρο είναι πως ο χρόνος δεν περιορίζεται σε
καμιά από τις μορφές του. Σε ποια γλώσσα να μιλήσουμε για την σχέση χρόνου και
χώρου; Για την σύγχρονη επιστήμη της φυσικής, η έννοια χρόνος δεν υπακούει στο
οικείο για τον άνθρωπο διαχωρισμό, εκείνο που αναγνωρίζει στο χρόνο,
τις έννοιες : παρελθόν, παρόν και μέλλον. Το ενοποιημένο και αδιαίρετο
χωροχρονικό συνεχές επιτρέπει σε κάτι, συνεχώς να παρίσταται. Η όποια παρελθούσα δράση, έργο ή σκέψη,
διαμορφώθηκε κάποτε σε έναν τόπο, εξακολουθεί να υπάρχει πάντα και πιθανόν έξω
από το δικό μας πεδίο αισθήσεων.
2014,O ρινόκερος του Durer στο χώρο του ξυλουργείου.
Οι πιθανές καταστάσεις ενός «αντικειμένου» στο χώρο, ως μέσο
ανασύνθεσης του κόσμου.
Στα σύγχρονα μαθηματικά όλα τα υλικά αντικείμενα αναπαρίστανται μέσω
διανυσμάτων που «κατοικούν»
σε έναν αφηρημένο χώρο (Hilbertspace). Τα διανύσματα, ωστόσο, δεν είναι μόνο
βέλη. Συνιστούν σύνολα διαφορετικών πραγμάτων. Δηλαδή όχι μόνο τρεις
συντεταγμένες του χώρου μπορούν να αναπαρασταθούν μ' ένα διάνυσμα, αλλά και
όλες οι πιθανές καταστάσεις ενός αντικειμένου μπορούν να αναπαρασταθούν με μία
κυματοσυνάρτηση που είναι ένα διάνυσμα στο χώρο του Hilbert.
Κατά τον ίδιο τρόπο τα κέρατα ενός
ρινόκερου είναι διανυσματικά αντικείμενα στον
χώρο του Dali με τα οποία αναπαρίσταται ο φυσικός κόσμος. Ο Dali χρησιμοποίησε τα κέρατα του ζώου ως μέσο
ανασύνθεσης του κόσμου.
Υπερθέαμα - υπεραξία
Η εικαστική μου αναζήτηση, πηγάζει από την ανάγκη έρευνας των σχέσεων
ανθρώπου – φύσης – σύγχρονου κόσμου. Με αφορμή το φαινόμενο των ιπτάμενων ρινόκερων που παρουσιάστηκε στους
ουρανούς της Νοτίου Αφρικής , κάνω ένα σχόλιο στην ανθρώπινη καταστροφικότητα και την ηθική πλευρά των
πράξεων μας. Η εσωτερική μετανάστευση του είδους από την WWF έκανε την απουσία από το φυσικό τοπίο
πιο έντονη. Ένα υπερθέαμα ανθρωπιάς στήθηκε με χαμένο την φύση. Ο μαύρος
ρινόκερος βρίσκεται υπό πλήρη αφανισμό.
Αυτό το κερασφόρο θηλαστικό έχει αφανιστεί από πρόσωπου γης με σκοπό την απόκτηση του κεράτου του. Ένα φυσικό όπλο που τον προστατεύει,
γίνεται η λεία του ανθρώπου. Συλλέγει αυτό το θησαυρό για να ανακαλύψει το
βαθύτερο μυστικό του ίδιου του τροπαίου. Αντίθετα με το ρινόκερο ένα άλλο είδος
της φύσης υπέρ παράγεται, το καλαμπόκι. Το κέρδος και αυτή τη φορά παίζει το
ρόλο του. Τα μεταλλαγμένα έχουν μπει στη ζωή μας για τα καλά. Ενώ υπέρ
παράγουμε την ίδια ώρα εξαφανίζουμε. Κρατάμε το καλύτερο κέλυφος με το πιο
σάπιο περιεχόμενο. Δημιουργούμε ομοιώματα, και ξεγελάμε τους εαυτούς μας. Το
θέαμα για τον άνθρωπο έχει γίνει πολύτιμο, συλλέγει ό,τι υπεραξιώνει. Χτίζουμε
πολιτισμούς θεάματος μέσα σε τεχνητά συστήματα. Ταυτόχρονα είναι πολύ
προβληματικό το να παίζει κανείς το ρόλο του πολίτη. Το πολιτικοκοινωνικό
παιχνίδι συνεχίζεται με διαφορετικά χρώματα, αλλά κάτω από τη σημαία του κέρδους.
Δεν αντέχει το ύψος αλλά εκφράζει την προτίμηση του στις πεδιάδες. Μιλάμε με
λέξεις που δεν έχουν συγκεκριμένο νόημα. Κανείς δεν μπορεί τελικά να εκφράσει αυτό που πρέπει να ειπωθεί, επειδή υπάρχει ένα
μη ειπωμένο, το οποίο κυβερνάει υπογείως.
« Έτσι αναγκαίο είναι το φανερό και χρήσιμο το αδήλωτο». Λάο Τσέ
Περιστροφή πριν την ανύψωση.
Ο ρινόκερος περιστρέφεται οριζόντια στον
εαυτό του αντισταθμίζοντας την απουσία του ελικοπτέρου που τον μεταφέρει. Το Helicopter quartet του KarlHeinz Stockhausen συνδέεται δυνητικά με την κίνηση της
περιστροφής. Ένας μεγάλος σωρός ποπ κορν ακριβώς από κάτω του, μας δίνει την
αίσθηση της βαρύτητας και του όγκου του
ρινόκερου. Το ποπ κορν ένα σύμβολο του
θεάματος βρίσκεται κάτω από μια ανθρώπινη επιλογή. Η εγκατάσταση,
χωρίζεται σε τρία επίπεδα οριζόντια και ενώνεται σε ένα κάθετα. Το ποπ κορν
βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τον άνθρωπο, τονίζοντας το ως επιλογή της διασκέδασης του. Ο
ρινόκερος αιωρείται στο κενό χώρο και το
Helicopter quartet γεμίζει με μια αύρα δίνης το ωφέλιμο
χώρο του κτηρίου και μας καλεί να περιστραφούμε μαζί του. Σε μια πρώτη ανάγνωση
του έργου συναντάς δυο ζωντανούς οργανισμούς που χάνονται, ο ρινόκερος από τη
μια και το καλαμπόκι από την άλλη. Το καθένα για το δικό του λόγο με κοινό,
όμως, παρονομαστή τον ωφελιμισμό. Σε μια δεύτερη ανάγνωση του έργου, σχολιάζω
το θέαμα και την υπεράξια. Δυο κατασκευές του ανθρώπινου εγκεφάλου, η μια αφορά
τη διασκέδαση του και η άλλη το νόημα της ύπαρξής του. Το κέρατο του ρινόκερου έχει υποστεί μια
άσκοπη υπεραξία, αλλά πoια υπεραξία δεν είναι άσκοπη; Μιλώ με ένα έργο τέχνης για την υπεράξια
ενός αντικειμένου κάτι που φαίνεται οξύμωρο, μιας και η τέχνη είναι μία συνθήκη
μεγάλης υπεραξίας. Οι κοινωνίες μας είναι πολυσυλλεκτικές, και αυτό έχει φέρει
σε ένα κορεσμό την φύση, καθώς ό,τι συλλέγουμε δεν είναι αμφίδρομο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ/ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Παππά Μιχαηλίδου Β. 2005. Βιοηθική, Κοζάνη: Τ.Ε.Ι Δυτικής
Μακεδονίας
Συλλογικό έργο. 2013. Θέματα Βιοηθικής. Επιμέλεια Τσινόρεμα Σ , Λούης Κ. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,
Levy, Pierre. 1999. Δυνητική πραγματικότητα. Αθήνα: Κριτική
Mill, StuartJohn. 2002. Ωφελιμισμός. Αθήνα: Πόλις
Εllul, Jacques . 2012. Το
τεχνικό σύστημα. Αθήνα: Αλήστου Μνήμης
Ionesco, Eugene. 1992. Ο ρινόκερος.
Αθήνα: Δωδώνη
Ευχαριστίες
Ανδρέα Ανδρέου,
Γεωργία Δαμιανού, Εν-Φλώ, Θωμά Ζωγράφο, Θεώνη, Χάρης Κοντοσφύρη, Δήμητρα
Μπαϊρακτάρη, Θανάσης Μπλιούμης, Όλγα Μπογδάνου, Κυριάκος Μπουρνάς, Όλγα Νασιρίδου,
Γιώργος Πανταζής, Ειρήνη Πουλιάση, Άννα
Μαρία Σαμαρά, Δήμητρα Σιατερλή, Χρήστο Σκούρτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου