Δευτέρα 14 Απριλίου 2014

Η Πίνα Μπάους «διάβαζε» την ψυχή

Πριν από σαράντα χρόνια, όταν η Πίνα Μπάους έφτιαξε την ομάδα της, η γερμανική εφημερίδα «Φρανκφούρτερ Ρουντσάου» τη θεωρούσε «σχιζοειδή προσωπικότητα» και στη Νέα Υόρκη ο κριτικός Κλάιβ Μπαρνς ωρυόταν κι έλεγε: «Απάτη, απάτη, απάτη, όλα ψεύτικα». Εδώ και πολλά χρόνια, όμως, οι παραστάσεις της είναι κατάμεστες από κόσμο.

«Δεν με ενδιαφέρει πώς κινούνται οι άνθρωποι, αλλά τι είναι αυτό που τους κινεί», είναι ίσως η πιο γνωστή ρήση της Πίνα Μπάους. Εχουν συμπληρωθεί πια τέσσερα χρόνια από τον θάνατο της σπουδαιότερης σύγχρονης Γερμανίδας χορογράφου και σαράντα από την ίδρυση (1973) του θρυλικού πλέον χοροθεάτρου της. Η ομάδα χορού συνεχίζει να παρουσιάζει το ρεπερτόριό της όχι μόνο στο Βούπερταλ αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Πριν από σαράντα χρόνια, όταν έφτιαξε την ομάδα της, η γερμανική εφημερίδα «Φρανκφούρτερ Ρουντσάου» τη θεωρούσε «σχιζοειδή προσωπικότητα» και στη Νέα Υόρκη ο κριτικός Κλάιβ Μπάρνς ωρυόταν κι έλεγε: «Απάτη, απάτη, απάτη, όλα ψεύτικα». Εδώ και πολλά χρόνια, όμως, οι παραστάσεις της είναι κατάμεστες από κόσμο, το κοινό συρρέει –όχι μόνο από ολόκληρη τη Γερμανία αλλά και από άλλες χώρες– στη μικρή επαρχιακή πόλη για να δει τα έργα της.

Η μικρόσωμη, λεπτοκαμωμένη Πίνα Μπάους με το μελαγχολικό και οξύ βλέμμα ήξερε να «διαβάζει» την ανθρώπινη ψυχή. Αφησε μια σπουδαία κληρονομιά και τα ίχνη της ανεξίτηλα. Με παραστάσεις, χορού, μουσικής, διαλέξεις, εργαστήρια στο Βούπερταλ, στο Ντίσελντορφ και στο Εσεν, τιμώνται τα σαράντα χρόνια από την ίδρυση του χοροθεάτρου έως τον Μάιο του 2014. Σε μία από αυτές τις μουσικές βραδιές τραγούδησε και η Σαβίνα Γιαννάτου, κομμάτια της οποίας είχε χρησιμοποιήσει η Πίνα Μπάους σε παραστάσεις της.

Παραστάσεις που ποτέ δεν ήταν έτοιμες στην ώρα τους, χωρίς πολύ συχνά ούτε καν τίτλο για την πρεμιέρα, σπονδυλωτά έργα στην πλειονότητά τους όπου το γέλιο εναλλάσσεται με τη μελαγχολία. Χιούμορ, ευφυΐα, ποιητικότητα, σαρκασμός και πάνω από όλα αλήθεια, αμεσότητα, ευαισθησία και βάθος χαρακτήριζαν τα έργα της. Τα τελευταία χρόνια οι παραγωγές γίνονταν σε συνεργασία με διάφορες χώρες: Βραζιλία, Τουρκία, Ιαπωνία, Χιλή, Ουγγαρία κ.ά. Δημιουργούσε χαρακτήρες, έδωσε χώρο και χρόνο σε χορευτές όλων των ηλικιών από τριάντα έως και πάνω από εξήντα. Μια πραγματική επανάσταση σε ένα χώρο που η εικόνα μοιάζει συχνά πιο σημαντική από την ουσία. Χορευτές και χορεύτριες από όλο τον κόσμο, άλλοι λεπτοκαμωμένοι και άλλοι όχι, άλλοι ψηλοί και άλλοι κοντοί, κάποιοι νέοι και κάποιοι μεγαλύτεροι σε ηλικία αποτελούν τον θίασο. Oλοι όμως «όμορφοι» μέσα από την αλήθεια της διαφορετικότητάς τους.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των σαράντα χρόνων από την ίδρυση του χοροθεάτρου, θελήσαμε να μάθουμε από τους ίδιους τους χορευτές τι ήταν αυτό που την έκανε τόσο ξεχωριστή, τι ήταν αυτό που τους κράτησε και συνεχίζει να τους κρατάει ενωμένους τόσα χρόνια. Η Τζούλι Σάναχαν από την Αυστραλία, όταν ήταν δεκαεννέα ετών είδε δύο έργα της Πίνα Μπάους σε ένα φεστιβάλ χορού στην Αδελαΐδα. Δεν φανταζόταν ποτέ ότι θα μπορούσε να γίνει μέλος της ομάδας και να μείνει είκοσι εφτά ολόκληρα χρόνια. Λίγο αργότερα συμμετείχε σε μια ομάδα χορού στο Μπόχουμ, μια πόλη που βρίσκεται πολύ κοντά στο Βούπερταλ. Παρακολούθησε πολλές παραστάσεις και απέκτησε επαφές με τους χορευτές του χοροθεάτρου της Πίνα Μπάους και κάποια στιγμή έγινε μέλος της ομάδας. «Ολα αυτά τα χρόνια με την Πίνα, δεν εξελίσσεσαι μόνο ως χορευτής αλλά και ως άνθρωπος. Η δουλειά μας ήταν γεμάτη εκπλήξεις, όπως και η ζωή», λέει στην «Κ» η Τζούλι Σάναχαν μιλώντας για την Πίνα Μπάους. Οσο για το τι ήταν αυτό που την έκανε τόσο ξεχωριστή, η απάντηση είναι σαφής και αβίαστη: «Ηθελε να δουλέψει. Δεν σκέφθηκε ποτέ ότι ήθελε να κάνει κάτι μεγάλο. Δεν σκέφθηκε ποτέ ότι ήθελε να κάνει μεγάλη τέχνη. Πολλοί ξεκινάνε πιστεύοντας πως θα κάνουν μεγάλη τέχνη. Αυτή δούλευε αθόρυβα, με μικρά πράγματα, ανακάλυπτε μικρά πράγματα. Ηταν όλα μικρά και ανθρώπινα, γεμάτα ειλικρίνεια».

Η ειλικρίνεια, η αλήθεια που ανέδιδαν τα έργα της, αλλά και η εμπιστοσύνη που έδειχνε στους χορευτές της, είναι αυτό που θυμάται πάνω από όλα η Νατσαρέτ Παναντέρο από την Ισπανία. Το 1979 συνάντησε για πρώτη φορά την Πίνα Μπάους στο Παρίσι. Το μόνο που ήθελε ήταν να δει από κοντά πώς δούλευε η ομάδα και όταν γνώρισε τους χορευτές, αυτό που σκέφθηκε ήταν πόσο θαυμάσιοι ήταν και τι υπέροχες προσωπικότητες. Ποτέ δεν φαντάστηκε, όπως λέει στην «Κ», πως θα μπορούσε να ανήκει σε έναν τέτοιο θίασο. Αυτό που της λείπει περισσότερο από όλα από τότε που έφυγε η μεγάλη Γερμανίδα χορογράφος είναι «η εμπιστοσύνη, η αποδοχή που είχαμε, το πόσο μας στήριζε. Μας αποδεχόταν με τις δυνατότητες και τις αδυναμίες μας. Μια αδυναμία μας ήταν σε θέση να τη μετατρέψει σε δύναμη». Η Νατσαρέτ Παναντέρο επισημαίνει το βαθύ βλέμμα που διέθετε η Πίνα Μπάους. Πολλές φορές, όπως λέει, έρχονταν νέοι συνάδελφοι στον θίασο. Με την πρώτη ματιά δεν καταλάβαινε κανείς τι ήταν αυτό που τους ξεχώριζε αλλά με τον καιρό και μέσα από σκληρή δουλειά, η Πίνα Μπάους δεν δημιουργούσε μόνο ρόλους αλλά και χαρακτήρες επί σκηνής. Οι χορευτές ήταν συνδημιουργοί. Συνέβαλαν με τις ιδέες τους, με την έρευνά τους, με την προσωπικότητά τους στη δημιουργία ενός ρόλου.

Κάποιες φορές μάλιστα αναλάμβαναν και τη θέση του βοηθού σκηνοθέτη. Ο Δάφνης Κόκκινος, από την Κρήτη, είχε την τύχη να συνεργαστεί δεκαεφτά χρόνια μαζί της ως χορευτής και όχι μόνο. «Ηταν πολύ σημαντικό που με πήρε σε πέντε έργα για βοηθό της. Στην αρχή, ως χορευτής, έπρεπε να ψάχνω στον εαυτό μου, να βλέπω τον εαυτό μου. Αργότερα ως βοηθός έπρεπε να βλέπω το σύνολο. Ηταν ένα πολύ μεγάλο μάθημα».

Η «Ιεροτελεστία της άνοιξης», μια παράσταση της Πίνα Μπάους που είδε κάποτε στο Ηρώδειο, του άλλαξε όλη του τη ζωή. Αποφάσισε πως «ή αυτό θα κάνω ή τίποτα άλλο», μας είπε χαρακτηριστικά. Οταν τελείωσε τις σπουδές στην Αθήνα, πήρε το τρένο και πήγε στο Βούπερταλ. Η Πίνα Μπάους ήθελε να τον κρατήσει, αλλά δεν υπήρχε ελεύθερη θέση. Περίμενε τέσσερα ολόκληρα χρόνια, όμως άξιζε τον κόπο. «Η Πίνα δεν έπαιρνε έναν χορευτή για ένα χρόνο αλλά για μια ζωή. Εφτιαχνε μια οικογένεια. Με όλα τα καλά και τα κακά που έχει μια οικογένεια», λέει. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο. Είδε πράγματα που «άλλοι χρειάζονται δέκα ζωές για να τα δουν». Στις πόλεις που επισκέπτονταν για να κάνουν τις συμπαραγωγές, οι άνθρωποι που συνεργάζονταν τους έδειχναν όλα όσα ένας συνηθισμένος τουρίστας δεν θα έβλεπε. Για παράδειγμα, μια επίσκεψη σε μια οικογένεια στις φαβέλες της Βραζιλίας, παράξενες μουσικές, τόποι και άνθρωποι ξεχωριστοί. Αυτό που πάνω από όλα έμαθε από την Πίνα είναι: «Να είσαι ειλικρινής, να μην τα παρατάς και πάντα να βρίσκεις μια λύση».

Ο έρωτας και ο θάνατος
Ο έρωτας, ο θάνατος, η απουσία, η δυσκολία προσέγγισης των δύο φύλων είναι τα θέματα που την απασχολούσαν. Οι παραστάσεις της είναι ένας καθρέφτης της ζωής όπου ο καθένας μπορεί να αναγνωρίσει πλευρές του εαυτού του.

Εφτιαξε περισσότερα από σαράντα έργα, τα οποία τώρα ο θίασος συνεχίζει να παρουσιάζει στη Γερμανία και στο εξωτερικό. Στόχος των χορευτών είναι η δημιουργία ενός καινούργιου κομματιού. Μέχρι τώρα, όπως παραδέχονται, δεν υπήρχε ο χρόνος να σκεφθούν πώς θα ήταν ένα τέτοιο καινούργιο έργο. Το σοκ της πρόωρης απουσίας της Πίνας παραμένει βαθύ.

Ομως, το μήνυμά της ήταν να μην τα παρατάς και το να κάνεις σχέδια ανήκει στη ζωή. Ενα από αυτά είναι το κρατικό θέατρο του Βούπερταλ, το οποίο έκλεισε στο πλαίσιο περικοπών των δήμων, να ξανανοίξει το 2015 και να γίνει διεθνές κέντρο χορού.

Το χοροθέατρο της Πίνας Μπάους είναι το σημαντικότερο αυτή τη στιγμή εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν της Γερμανίας, με τεράστια αποδοχή και αναγνώριση σε ολόκληρο τον κόσμο. Ενα διεθνές κέντρο χορού προς τιμήν του είναι το λιγότερο που θα του άξιζε.

Μαρία Ρηγούτσου (Καθημερινή)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου