Βίκυ Σαμουηλίδου: Όταν ο δρόμος γίνεται κατοικία και νιώθεις σαν στο σπίτι σου παρουσίαση της πτυχιακής της εργασίας στο ART22

Τις στιγμές που το ελληνικό δράμα έμπαινε σε μια καινούργια πράξη, “συνάντησα” την κραυγή μιας φοιτήτριας στη Φλώρινα. «Οι κούφιοι άνθρωποι» του Τ.Σ. Έλιοτ ξεπετάγονταν μπροστά μου, μέσα από τις βιωματικές ζωγραφιές της Βίκυς Σαμουηλίδου. Η πτυχιακή έκθεση της έμοιαζε καθρέφτης της καταθλιπτικής μας καθημερινότητας.

Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι/Είμαστε οι βαλσαμωμένοι άνθρωποι/…./πόδια ποντικών σε σπασμένο γυαλί/στο ξερό μας κελάρι/ Σχήμα χωρίς μορφή, σκιά χωρίς χρώμα/ Παραλυμένη δύναμη, χειρονομία χωρίς κίνηση…
Καθώς, όπως μας λέει ο Ρίλκε, το έργο τέχνης έρχεται πάντοτε απάντηση σε ένα σήμερα, παρουσιάζουμε ως «απάντηση» την πτυχιακή εργασία «Συνέβη» της φοιτήτριας της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλώρινας.

 

«Φυσικά, όλοι θέλουμε περισσότερη πολιτική τέχνη. Ξέρουμε ότι η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο ∙ αλίμονο όμως αν οι καλλιτέχνες σταματήσουν να διαμαρτύρονται, να ασκούν κριτική σε πολιτικο – κοινωνικά θέματα». Σταύρος Τσίγκογλου “Σήμερα η τέχνη”.

 Συνέβη

«Όποιος βλέπει χωρίς να ακούει είναι πολύ πιο ανήσυχος από εκείνον που ακούει χωρίς να βλέπει» Georg SimmelΦαινόμενο της κρίσης και η «διαθεσιμότητα» των υπαλλήλων. Ένα βήμα πριν την οριστική λήξη της εργασιακής σχέσης. Βγαίνοντας σε «διαθεσιμότητα», από τη δουλειά μου «βγήκα» στο «δρόμο»…

Θυμόμουν τα λόγια του σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη όταν τον είχαν ρωτήσει τι συμβουλεύει τους μαθητές του στη σχολή: «Τους συμβουλεύω να πάρουν μια κάμερα και να βγουν στο «δρόμο». Εκεί, σίγουρα θα βρουν τις ιστορίες τους. Ο δρόμος έχει πολλά να τους πει». Έτσι, έχοντας μια νοερή κάμερα «έγραψα» όλες αυτές τις ιστορίες που περιλαμβάνονται στην εργασία μου. Πρόσωπα και σκηνές από την καθημερινή ζωή.
Το πλήθος, χιλιάδες άνθρωποι στο κέντρο των μητροπόλεων προσπερνούν ο ένας τον άλλο, ο καθένας πηγαίνει στη δουλειά του, κοιτάζει τη δουλειά του. Το φαινόμενο των μητροπόλεων, ως χώρου συγκέντρωσης κόσμου, είναι ίσως από μόνο του η συγκλονιστικότερη πλευρά του ανθρώπινου πολιτισμού. Σε πόλεις όπως η Αθήνα αυτό το φαινόμενο μπορεί συχνά να ξεπερνάει ή ακόμα και να συνθλίβει τις αρχιτεκτονικές μονάδες.

«Φοβάμαι ότι όλος ο πολιτισμός θα πνιγεί σε ένα ομαδικό χυδαίο selfie» – ΡΑΜΙΝ ΜΠΑΧΡΑΝΙ – Σκηνοθέτης “ Για τις σημαίες που σκεπάζουν την σκέψη”.
Επικρατούσε ένα καφκικο – οργουελικό περιβάλλον με στοιχεία από το θέατρο του παραλόγου… Και μέσα σ’ όλα αυτά, ένας τουρίστας βγάζει μια selfie.

Σε μία ούτως ή αλλιώς μητροπολιτική κατάσταση, το πλήθος στο δρόμο, στις μετακινήσεις δεν χαρακτηρίζεται από οποιαδήποτε ηθική ή τοπική ταυτότητα. Μπορεί να πρόκειται για γηγενείς κατοίκους, επαρχιώτες από την ενδοχώρα, αλλοδαπούς κατοίκους της πόλης, ταξιδιώτες για δουλειές, τουρίστες, μετανάστες. Ο παλιός αστός τείνει να αντικατασταθεί από τον  «πλάνητα» (flâneur) όπως τον όρισε ήδη πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Walter Benjamin. Γι’ αυτόν ο δρόμος γίνεται κατοικία και νιώθει σαν στο σπίτι του.
Αναπόφευκτα λόγω της κρίσης τα τελευταία χρόνια η δημόσια ζωή μορφοποιείται πολύ διαφορετικά από ότι στο παρελθόν και η ιδιωτικότητα ενδυναμώνει καθημερινά. Ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, περιφέρεται στους δρόμους της πόλης, μετακινούμενο συνεχώς. Η ανώνυμη παρατήρηση των συνανθρώπων, η δημόσια ηδονοβλεψία δεν θα μπορούσαν να συμβούν παρά μόνο στο περιβάλλον της μητρόπολης. Μόνο σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί το πλήθος και οι κινήσεις του, μπορεί να εξασφαλισθεί η ανωνυμία με την ελευθερία που αυτή εγγυάται αλλά και η τραγικότητα της έλλειψης επαφής ή επικοινωνίας.

Ο νέος συγκρούεται με το σύστημα επιδιώκοντας την κατάκτηση των ιδανικών του. Συνεπώς, ο νέος που διαθέτει όλα τα γνήσια χαρακτηριστικά της ηλικίας του κάνει την εμφάνισή του κατά κανόνα στο περιθώριο και όχι στους κόλπους της οποιασδήποτε εξουσίας, και οπλισμένος με την απλή –συγκινητικά απλοϊκή, μερικές φορές- ηθική του οραματιστή. Το ζήτημα που τίθεται περαιτέρω είναι τι συμβαίνει όταν αντιλαμβάνεται ότι τα πραγματικά δεδομένα του κόσμου στον οποίο καλείται να δράσει, είναι πολυπλοκότερα από τα αξιώματα της ηθικής του και από το σχήμα των κοινωνικών οραμάτων του. Με άλλα λόγια οι δυσκολίες αρχίζουν, όταν αποδεικνύεται πως ουδεμία πράξη δεν ορίζεται από μια μονοκοντυλιά.

Όπως και στο «μπαλκόνι» του Μανέ, οι ρόλοι αντιστρέφονται και ξαφνικά ο θεατής –ηδονοβλεψίας- ανακαλύπτει ότι παρακολουθείται από τα πρόσωπα του έργου. Κάθε πρόσωπό μου παραμένει ανώνυμο, ίσως και ανύπαρκτο, προσπαθεί να καταθέσει τη δική του μαρτυρία. Τα στοιχεία της καρικατούρας, ως επί το πλείστων, είναι χαρακτηριστικά στους ανθρώπους μου. Φιγούρες που μας παρατηρούν, καθώς τις παρατηρούμε, πρόσωπα που προσπάθησα να τα διαμορφώσω να μαρτυρούν μια συγκινησιακή φόρτιση και μια αφηγηματική εσωτερική διαδικασία. Τα πρόσωπά μου μετοικούν σε ένα συμπιεστικό πλαίσιο που ίσως αδυνατούν να διαρρήξουν.
Γι’ αυτό κι αυτή η πολύβουη, αυτή η λαβυρινθώδης εικαστική επιφάνεια, που φανερώνει εξίσου λαβυρινθώδεις (δαιδαλώδεις) χώρους μέσα στους οποίους παραπλήσιοι αλλά ποτέ πανομοιότυποι άνθρωποι συνωστίζονται- περιορίζονται, συγκεντρώνονται και τελικά εγκλωβίζονται ο ένας δίπλα στον άλλο. Σκηνές και πρόσωπα που συνθέτουν το τυχαίο, το αποσπασματικό, το φευγαλέο και το καθημερινό. Είναι ο κόσμος μας, στην ολότητά του, μέσα από το σύνολο αυτών των προσώπων. Είναι η ζωή μας στην αέναη εναλλαγή της θλίψης και της διαλεκτικής της πορείας. Αυτή που υπακούει στο ρυθμό της δημιουργίας και της καταστροφής, του θανάτου και της γέννησης, του τέλους και της νέας αρχής.

Είδα ανθρώπους να τρώνε σκουπίδια, vα κοιμούνται σε μια κουβέρτα.Θύμιζε σελίδες από την «Πείνα» του ΚΝΟΥΤ ΧΑΜΣΟΥΝ.

Πρόσωπα που μοιάζουν να έχουν στηθεί κοιτώντας ένα φανταστικό φακό. Πρόσωπα που για μένα είναι ζωντανά και υπαρκτά. Σε μια ατμόσφαιρα που ίσως κάτι υπάρχει…  Ίσως κάτι αόρατο, κάτι που επιθυμούν να φανερωθεί, να παρουσιαστεί. Οι πρωταγωνιστές μου μετοικούν μέσα στα χαρτιά μου σε ένα συμπιεστικό πλαίσιο που και οι ίδιοι αδυνατούν να διαρρήξουν. Κάθε ένας από αυτούς προσπαθεί να δείξει ότι έχει το βίωμά του και αντιπαρατίθεται με τους άλλους. Ή μπορεί να βρίσκονται σε κοινή πράξη. Σε κοινές πράξεις τις οποίες εκτελούν αυτοί οι ίδιο –εμείς- άνθρωποι που υπάρχουν ακίνητοι στα χαρτιά μου.
Οι επιρροές μου προέρχονται από τα παιδικά-νεανικά μου χρόνια από τα comics με τα οποία μεγάλωσα. Λατρεύω τους: Pazienza, Liberatore, Manara, Crepax, Tambourini, Pratt, Bilal.  Δεν θα μπορούσα να μην επηρεαστώ όσο αφορά την απεικόνιση της φτώχειας, από τον επαναστάτη Καραβάτζιο, από τον αυτοκρατορικό αλλά και πολύ ευαίσθητο κοινωνικά Βελάσκεθ και τον αληθινό ξωμάχο Βανγκ Γκονγκ ( οι πατατοφάγοι, είναι κατά κοινή παραδοχή το 1ο του μεγάλο αριστούργημα. Όπως επίσης και από τον ανθρώπινο Daumier. Χρησιμοποιώ χειροποίητο χαρτί Ινδίας και μελάνια.
                                                                                                       Βίκυ Σαμουηλίδου

«Δεν θεωρούμε ντροπή την φτώχεια. Ντροπή είναι να μην την αποφεύγει κανείς, δουλεύοντας», Θουκυδίδηs «Επιτάφιος Περικλή»

Σκηνές από το «LA STRADA» του Φελλίνι. Σκηνές από ιταλικό νεορεαλισμό του Ντε Σίκα και του Ροσελίνι..

Σαν το «ΟΥΡΛΙΑΧΤΟ» του Allen Ginsberg. Όμως ο Ginsberg παρότι «καταραμένος» ποιητής είναι σε θέση να μας αποδείξει οποιαδήποτε ώρα, πως το πνεύμα της αγάπης, είναι μονάχο του ικανό να εξευγενίσει τις ζωές μας, ακόμα και αν έχουμε δοκιμάσει τους έσχατους εξευτελισμούς.

Σύναξη ανθρώπων που οπισθοχωρούν λόγω χημικών

Η χώρα πάνω στα σύννεφα. Μαύρα πουλιά («Πουλιά της δυστυχίας» – Διονύσης Σαββόπουλος) από πάνω της. Αναφορά στην αγαπημένη ταινία των εφηβικών μου χρόνων «Πουλιά» του Άλφρεντ Χίτσκοκ.

Οι σκέψεις μου –πιστά σκυλιά ή αγριόσκυλα- με συνοδεύουν και με πιέζουν…

Φίλοι μου αγαπημένοι, έφυγαν στο εξωτερικό: Γερμανία και Αυστρία…
Κάπου διάβασα την απάντηση του Μίλτου Λογιάδη (πρώην διευθυντή της Ορχήστρας των χρωμάτων, Καθηγητή στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο):
- Δεν σκέφτεστε να φύγετε κι εσείς στο εξωτερικό;
- Όχι… Είναι κάπως σαν χρέος μου. Την πονάω τη χώρα μου και θα παλέψω γι’ αυτήν.
Μου άρεσε τόσο πολύ η απάντησή του!

Θα μπορούσε να ήταν: «Άνθρωποι και ποντίκια», του John Steinbeck. Στην πιο παλιά πόλη του κόσμου (λίκνο του πολιτισμού), στην «Αυλή των Θαυμάτων» του Ιακωβου Καμπανέλλη, μέρα και νύχτα μια πόλη όπου συνυπήρχαν πάντα αρμονικά το χθες με το σήμερα, δυο ξεπεσμένοι «αστοί» συζητούν. Αναφορά στο σήριαλ της ΥΕΝΕΔ:«ΕKEINOΣ και ΕΚΕΙΝΟΣ» του Κώστα Μουρσελά (επί χούντας), το οποίο παρακολούθησα ενώ ήμουν μικρό παιδί, προσπαθώντας να καταλάβω τα φιλοσοφικά νοήματα. Νοήματα, στα οποία υπήρχαν κρυφές πολιτικές αιχμές! Στα πόδια των «ξεπεσμένων αστών» υπάρχουν «τρωκτικά».

Δύο ήρωες του Samuel Beckett χωρίς προέλευση και προορισμό. Αλύτρωτοι και μελαγχολικοί κλοσάρ (clochard). Ο ένας διηγείται κάτι, στον άλλο, ώστε η ανθρώπινη μονάδα ή δυάδα να νιώσει κατευνασμένη.

«Ο Ζητιάνος» – Aνδρέας Καρκαβίτσας. Επηρεασμένη από αυτό το βιβλίο –μια από τις πιο καθοριστικές και τίμιες μορφές της πεζογραφικής μας παράδοσης- παρότι έχει περάσει περισσότερο από ένας αιώνας μετά το γράψιμό του (1η δημοσίευση περιοδικό «Εστία» 1896) δυστυχώς, εξακολουθεί να είναι επίκαιρο στην Ελλάδα της κρίσης. Ο καθρέπτης μιας πραγματικότητας που εξακολουθούμε να ζούμε.

«Δημιουργείστε μια οικονομική κρίση για να κάνετε το κοινό να δεχτεί ως αναγκαίο κακό τον περιορισμό των κοινωνικών δικαιωμάτων και την αποδόμηση των δημόσιων υπηρεσιών».
NOAM CHOMSKY: “Propaganda and control of the public mind”.

«Ο ΛΟΥΣΙΑΣ» του ΧΟΥΛΙΑΡΑ
«Και εκεί σε κάποιους δρόμους, υπάρχουν οι «Λούσιες». Ενήλικες με ματιά και γλώσσα, καθαρές σαν του νεογέννητου στον κόσμο! Η σκηνή είναι χαρακτηριστική οπου ο «Λούσιας» πεινασμένος και βρεγμένος κάθεται σ’ ένα ζαχαροπλαστείο ενώ τον φώναξαν για να γελάσουν μαζί του. Αντιλαμβάνεται ότι τον κοροϊδεύουν και φεύγει μονολογώντας: «Κατάλαβα, ότι αυτοί που ̕ χαν τις κούρσες και τα φαγιά, δεν τους έφταναν. Ήθελαν να ̓ χουν κι εμένα!»

«Δεν αμφιβάλλω ότι το μεγαλείο και η ομορφιά του κόσμου λανθάνουν σε κάθε γωνιά του κόσμου. Δεν αμφιβάλλω ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα στις ασημαντότητες, στα έντομα, στους χυδαίους ανθρώπους, στους σκλάβους, στους νάνους, στα αγριόχορτα, στα πεταμένα σκουπίδια από όσα εγώ έχω υποθέσει». ΟΥΩΛΤ ΟΥΙΤΜΑΝ

«… δεν μπορείς να θεραπεύσεις άρρωστο νου, να ξεριζώσεις από τη μνήμη καημό που ρίζωσε, να σβήσεις από το μυαλό γραμμένες έγνοιες και με κάποιο γλυκό ξεχαστικό να καθαρίσεις από το στήθος της το στουπωμένο αυτό το βλαβερό στουπί που της βαραίνει την καρδιά;». Σαίξπηρ:- «Μάκμπεθ» (πράξη Ε΄ σκηνή III”)

Για τον Καμύ, όπως άλλωστε και για τον Σαρτρ, η εμβέλεια μιας πράξης δεν εξαντλείται ποτέ στο αυστηρά ατομικό πεδίο του ενεργητή της και αυτό ακριβώς είναι που γεννάει το αίσθημα της ευθύνης του απέναντι των άλλων ανθρώπων και υποβάλλει την ιδέα ότι, εν τέλει δεν υπάρχει πράξη που να μην είναι πολιτική με την ευρεία έννοια του όρου. Έτσι, από τα δοκίμια (όπως ο «Επαναστατημένος άνθρωπος») μέχρι τα μυθιστορήματα (όπως η «Πανούκλα») και τα δραματικά έργα (όπως η «Κατάσταση πολιορκίας») μπορούμε να διακρίνουμε την ενιαία γραμμή ενός οδυνηρού υπαρξιακού προβληματισμού, που άμεσα ή έμμεσα, τροφοδοτείται από την πρόσφατη πολιτική ιστορία της Ευρώπης.

Στο τατουάζ που απεικονίζει τον Δον Κιχώτη και τον υπηρέτη του στο χέρι του νεαρού βρήκα πως θα ολοκληρώσω τη εργασία μου. Δεν υπάρχει τέλος… Οι ιστορίες πάντα θα υπάρχουν! Όμως ο Δον Κιχώτης δείχνει πως μπορεί να επιβιώσει κανείς μέσα στις πιο άθλιες συνθήκες. Συμβολίζει την ικανότητα του ανθρώπου να ξαναστέκεται στα πόδια του. Ο Μίλαν Κούντερα τον χαρακτηρίζει τον μεγαλύτερο ρομαντικό ήρωα του δυτικού πολιτισμού. Τι αναζητά; Να κάνει καλές πράξεις, να υποστηρίζει τους αδυνάτους, να νικήσει το κακό και να κερδίσει τον απόλυτο έρωτα. Τι γελοίο υπάρχει σ’ όλα αυτά; Όλα αυτά τα τέρατα, αυτές οι ενσαρκώσεις του «κακού», συμβολίζουν το ψέμα, την προδοσία, την παντοτινή ανθρώπινη δειλία. Γι’ αυτό είναι τόσο επίκαιρος ο Δον Κιχώτης.