Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Διπλωματική Εργασία, Ιούνιος 2019

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Εγκατάσταση, Διαστάσεις: μεταβλητές, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Η κεντρική ιδέα που διερευνώ μέσω της διπλωματικής εργασίας είναι η έννοια του κενού ως μια χωρική συνθήκη, αλλά και ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της παύσης, της στατικότητας, της μη παραγωγικότητας και εν τέλει, της δημιουργίας. Για το λόγο αυτό, επέλεξα να πραγματοποιήσω μία εγκατάσταση, ενώ ταυτόχρονα θα εξελίσσεται και μία performance στο χώρο παρουσίασης.

   Όταν ο κενός χώρος περικλύεται από όρια παύει να είνα κενός και μετατρέπεται σε όγκο. Σε έναν όγκο που αποκτά περιεχόμενο, καταλαμβάνει το χώρο του, δημιουργώντας ταυτόχρονα χώρους, υποδιέστερους του αρχικού, αποκτώντας έτσι τη δυνατότητα φιλοξενίας σωμάτων που ορίζονται από αυτόν. Σύμφωνα με τον Martin Heidegger το κενό εμφανίζεται πολύ συχνά μόνο ως ελάττωμα. Σε αυτή την περίπτωση ισχύει ως έλλειψη μιας πλήρωσης κούφιων και ενδιάμεσων χώρων. Ταυτόχρονα όμως συγγενεύει με την ιδιαιτερότητα του τόπου και γι’ αυτό δεν είναι ελάττωμα. Και τότε είναι που μετατρέπεται σε μία απαραίτητη προϋπόθεση ύπαρξης και εγκαθίδρυσης τόπων. Φανερώνεται ως μία προαγωγή και όχι ως κάτι μηδαμινό.[1]

   Η οριοθέτηση του κενού είναι αυτή που του προσδίδει τη δική του υπόσταση. Άπαξ και οριστεί, παύει να είναι τίποτα και μετατρέπεται αυτόματα σε κάτι. Και όταν αυτό το κάτι πλημμυρίσει ένα άλλο τίποτα, τι συμβαίνει; Ενσαρκώνεται σε τόπο ή μήπως παραμένει τίποτα, υπό την έννοια ότι εξαντλείται; Δεν υπάρχει πια η παραμικρή ένδειξη εξέλιξης και τότε αυτός ο χώρος παύει να επιβάλλει τις ιδιότητές του.

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Εγκατάσταση, Διαστάσεις: μεταβλητές, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Εγκατάσταση (λεπτομέρεια), Διαστάσεις: μεταβλητές, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Εγκατάσταση (λεπτομέρεια), Διαστάσεις: μεταβλητές, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

   Σύμφωνα με τον Ad Reinhardt, σκοπός της τέχνης είναι η ίδια η ασφυξία της, η απουσία ζωής που οδηγεί στην αθανασία της, η απουσία περιεχομένου, μορφής και χώρου που συμβάλουν στον άχρονο χαρακτήρα της. Από πού πηγάζει η αδυναμία μας να σταθούμε απέναντι στο κενό και να το αντικρίσουμε, έτσι ακριβώς όπως είναι; Με ποιο δικαίωμα του αφαιρούμε τη δυνατότητα ύπαρξης;[2]

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Εγκατάσταση, Διαστάσεις: μεταβλητές, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

  

   Όπως αναφέρει και ο Richard Schechner στα δοκίμιά του για τη θεωρία της επιτέλεσης, ως θεατές, αλλά και ως δημιουργοί δεν είμαστε καλά εκπαιδευμένοι στη μη δράση, παρά το γεγονός ότι «όλη η σφαίρα της επιτέλεσης, όπως αυτή της ζωής, δεν περιλαμβάνει μόνο την ώθηση της δράσης, αλλά και την απελευθέρωση από την ακύρωση αυτής, το στοχασμό της μη δράσης».[3]

   Η άυλη υπόσταση του κενού απαιτεί μια περισυλλογή που σε αναγκάζει να ψάξεις βαθιά, μέσα στα έγκατα της ψυχής. Κι ενώ βυθίζεσαι στη μοναξιά σου ανακαλύπτεις μέσα της τη βρωμιά που δεν καλύπτεται πλέον από την ομορφιά ενός περιβλήματος. Μόνο που η βρωμιά και η δυσοδία δε θα πάψουν ποτέ να είναι απωθητικοί παράγοντες της ύπαρξης. Και κάπου εκεί, όπου τα ερεθίσματα και κάθε λογής κίνηση διακόπτεται, ο χρόνος αρχίζει να αποκτά διαφορετική βαρύτητα.

   Πρωτεύουσα αναφορά για την εξελικτική πορεία του έργου αποτελεί η Rachel Whiteread, η οποία μέσω του εικαστικού της έργου προσπαθεί να σωματοποιήσει το κενό του χώρου, δίνοντάς του υλική υπόσταση, επιχειρώντας να δώσει μια διαφορετική οπτική στους χώρους αυτούς που οι περισσότεροι θεωρούμε δεδομένους [βλ. «The House»(1993), «Wait»(2005), «Embankment»(2009), κλπ]. Άλλοι καλλιτέχνες των οποίων το έργο θεωρώ πως επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την εξελικτική μου πορεία είναι ο Kazimir Malevich με το «Μαύρο τετράγωνο»(1915), ο Antony Gormley με τη σειρά έργων που πραγματοποίησε με τίτλο «Field»(1989-2016), ο Anish Kapoor [«Leviathan»(2011), «Descent into Limbo»(1991), κ.ά.], ο Eduardo Chillida [«Tindaya mountain»(1993)], η Agnes Martin [«Morning»(1965)], καθώς και ο Ad Reinhardt με τους «Μαύρους πίνακες»(1962). Επιτελεστικά, οι επιρροές μου κυμαίνονται ανάμεσα στη Valie Export με το «Tap and Touch Cinema»(1968), την Kimsooja [σειρά video performances «A needle woman»(1999-2001)] και τη Marina Abramovich [«The artist is present»(2010)].

    Η πτυχιακή εργασία παρουσιάστηκε σε δύο μέρη: μέσω μιας εγκατάστασης που λαμβάνει χώρα σε δύο διαδοχικά δωμάτια και μιας performance που επιτελείται σε ένα τρίτο δωμάτιο. Η εγκατάσταση αποτελείται από λευκά κιβώτια που πλημμυρίζουν τον κενό χώρο του πρώτου δωματίου και προεκτείνονται μέχρι το μπαλκόνι, προκειμένου να είναι εμφανή και από τον εξωτερικό χώρο του κτιρίου,  ενώ στο δεύτερο αποκαλύπτεται ο κενός του χώρος με την προϋπόθεση πως κανείς δε θα εισχωρήσει μέσα σε αυτό, καθώς σε αυτή την περίπτωση θα πάψει να είναι αυτό που είναι. Για το λόγο αυτό, τοποθετήθηκαν στην είσοδό του ταινίες με την επιγραφή «ΕΥΘΡΑΥΣΤΟ», με σκοπό να αποτρέψουν τους επισκέπτες από την είσοδό τους στον εν λόγω χώρο. Σκοπός των δύο διαδοχικών δωματίων είναι να γίνει αντιληπτή αφενός η εξουδετέρωση του κενού –και κατά συνέπεια του χώρου εν γένει– και αφετέρου, στη δεύτερη περίπτωση, να του επιτρέψουμε να υπάρξει, να το αποδεχτούμε ως αυτούσια οντότητα. Το τρίτο κατά σειρά δωμάτιο είναι επίσης κενό, επιτρέποντάς μου να υπάρχω μέσα σε αυτό.

   Η performance είναι στατική, δίχως την παραμικρή κίνηση από μέρους μου. Λόγω του ότι η δράση –ή μάλλον, η μη δράση– υφίσταται καθ’ όλη τη διάρκεια παρουσίασης της διπλωματικής εργασίας, το σώμα μου είναι τοποθετημένο σε μία καρέκλα. Η μόνη κίνηση είναι αυτή του βλέμματος και αυτή της περισυλλογής. Επίσης, στον ίδιο χώρο τοποθετούνται κάποιες καρέκλες για τους επισκέπτες, σε επιλεγμένα σημεία. Το κοινό είναι ελεύθερο να περιπλανηθεί, να σταθεί, να παρατηρήσει το χώρο, καθώς και εμένα, και –αν θελήσει- να αντιδράσει, με όποιον τρόπο επιθυμεί.

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

    Στόχος αυτής της επικείμενης αδράνειας από μέρους μου είναι να αναρωτηθούμε γύρω από τη στατικότητα που μας περιβάλλει, είτε αφορά ένα έργο τέχνης, είτε όταν τη θέση αυτού του έργου καταλαμβάνει ένα ανθρώπινο σώμα. Συνήθως, περιμένουμε το μετά, την επόμενη κίνηση, κάποιο έναυσμα δημιουργικότητας. Τί συμβαίνει όμως όταν αυτό που περιμένουμε δεν έρχεται ποτέ; Προς τα πού θα επιλέξουμε να στρέψουμε το βλέμμα μας; Πόσο θα αφεθούμε να αισθανθούμε και να συναισθανθούμε τον χώρο και ό,τι αυτός μας προσφέρει; Κατά πόσο μας είναι αρκετός ο ίδιος μας ο εαυτός;

   Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης αναπαράγεται (από ηχεία) -σε μορφή λούπας– μία άλλη performance που έχω ήδη πραγματοποιήσει για το σκοπό αυτό. Πρόκειται για μία δράση στη οποία κάθομαι με μία ανοιχτή και άδεια κούτα να βρίσκεται μπροστά μου, ενώ εκατέρωθέν μου υπάρχουν δύο στίβες με χαλίκια. Ξεκινάω, πετώντας τα ένα ένα μέσα στην κούτα και συνεχίζω μέχρις ότου αυτή γεμίσει ή μέχρι να εξαντληθούν τα χαλίκια που έχω στην κατοχή μου. Σκοπός της ηχητικής αναπαραγωγής είναι μια μεταφορά στο χρόνο - άνευ εικόνας, ενώ ταυτόχρονα αποδίδεται και ο ρυθμός ενός κενού που γεμίζει, που ξεχειλίζει και παύει. Και ξαναξεκινά. 

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

Αφροδίτη Δάφνου, Τίτλος: άτιτλο, Performance, Ιούνιος 2019, Φλώρινα

 

Εικονογραφικές αναφορές

Rachel Whiteread, House, 1993, London          

Rachel Whiteread, Embankment, 2009

Rachel Whiteread, Wait, 2005,plaster & wood, Luhring Augustine

Eduardo Chillida, Tindaya mountain, 1993, 50 x 50 x 50m, Spain

Anish Kapoor, Svayambh, 2007, Wax and oil-based paint, Dimensions variable, Royal academy of arts, London
                               

Anish Kapoor, Descent into Limbo, 2016, Havana

   Anish Kapoor Untitled (view of the exhibition “almost nothing”), 2008, Paris

   Anish Kapoor, Descent into Limbo, 1991, Concrete and stucco, 600×600×600cm, Spain (Porto)

Anish Kapoor, Leviathan, 2011, PVC, 33.6×99.89×72.23m, Paris (Grand Palais)  

Antony Gormley, Asian field, 2003 (1989-2003), 210.000 hand-sized clay figures, 2000 square metres, China

Antony Gormley, Europian field, 1993 (1989-2003), Europe

Ad Reinhardt, Abstract Painting No. 5, 1962, Tate

Ad Reinhardt, Exhibition view, 1962, Tate

Agnes Martin, Morning, Acrylic paint and graphite on

canvas, 1826 x 1819mm, 1965,  Tate

Agnes Martin, Untitled #10, 1995, Tate

Kimsooja, A Needle Woman (video performance), 1999-2001, Delhi

Kimsooja, A Needle Woman (video performance), 1999-2001, Tokyo

Kimsooja, A Needle Woman (video performance), 1999-2001, Nepal

Marina Abramovich, the artist is present, 2010, moma

Marina Abramovich, the artist is present, 2010, moma

Fluxus Performance Workbook, Thank you piece

Υποσημειώσεις

     1.      Heidegger Martin, Τέχνη και χώρος, Εκδόσεις Ίνδικτος, 2006, σελ. 50.

     2.       Δασκαλοθανάσης Νίκος, Από τη μινιμαλιστική στην εννοιολογική τέχνη, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Αθήνα 2006, Ad Reinhardt, «Η Τέχνη ως Τέχνη».

     3.      Schechner Richard, Θεωρία της Επιτέλεσης, Εκδόσεις Τελέθριον, 2006, σελ. 238.

Βιβλιογραφικές αναφορές
 
Artaud Antonin, Η μεγάλη μέρα και η μεγάλη νύχτα, Εκδόσεις Αιγόκερως, Αθήνα 1981.

Beckett Samuel, Πως είναι, Εκδόσεις ύψιλον/βιβλία, 2006.

Beckett Samuel, Πρόζες 1945-1980, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2010.
Beckett Samuel, Τρεις Διάλογοι, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2016.

Godfrey Tony, Εννοιολογική Τέχνη, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1998.

Heidegger Martin, Τέχνη και χώρος, Εκδόσεις Ίνδικτος, 2006.

Kandinsky Wassily, Τέχνη και Καλλιτέχνες, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1986.
Klee Paul, Η Εικαστική Σκέψη, Τα μαθήματα στη σχολή Μπαουχάουζ, Τόμος Ι & ΙΙ, Εκδόσεις Μέλισσα, 1989.

Schechner Richard, Θεωρία της Επιτέλεσης, Εκδόσεις Τελέθριον, 2006.

Αριστοτέλης, Φυσικά Γ’, Δ’ (κίνηση, άπειρο, χώρος, κενό, χρόνος), Εκδόσεις Ζήτρος, 2008.

Αυγητίδου Αγγελική, Βαμβακίδου Ιφιγένεια, Performance Now V. 1, Επιτελεστικές πρακτικές στην τέχνη και δράσεις in situ, Εκδόσεις Ίων, 2013.

Δασκαλοθανάσης Νίκος, Από τη μινιμαλιστική στην εννοιολογική τέχνη, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Αθήνα 2006.

Θεοδωράκης Σταύρος, Το Κενό που Κοχλάζει, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 1999.

Λαμπαρίδου Πόθου Μαρία, Samuel Beckett, Η Εμπειρία της Υπαρξιακής Οδύνης, Εκδόσεις Έναστρον, 2015.

Μακρυνιώτη Δήμητρα, Τα όρια του σώματος, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2004.  
Χαραλαμπίδης Άλκης, Η Τέχνη του 20ού Αιώνα, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2018.

Ευχαριστώ θερμά για τη βοήθεια και την υποστήριξή τους:

Χάρης Κοντοσφύρης (α' επόπτης)

Θωμάς Ζωγράφος (β' επόπτης)

Αγγελική Αυγητίδου (γ' επόπτης)

Αριάδνη Πεδιωτάκη (φωτογραφίες, βίντεο, στήσιμο,παρουσία) 

Άννα Βράτιτς (φωτογραφίες, ηχητικό μοντάζ, στήσιμο, παρουσία)

Δήμητρα Κοντογιάννη (στήσιμο)

Φώτης Μπαρής (φωτογραφίες, βίντεο)

Σούπερ Μάρκετ "Κρητικός" (δωρεάν παροχή χαρτόκουτων)