Χρόνος τόπος βιωμένος ή ανοίκεια ταυτότητα της Κατερίνας Καρούλια

Η Κατερίνα Αναστασίου από την Βέροια, με σπουδές στο Τμήμα Εικαστικών κ Εφαρμοσμένων Τεχνών, Σχολή Καλών Τεχνών, Α.Π.Θ, μέσα από πειραματισμούς και μελέτες έφθασε στην εικαστική performance καθώς επιχειρεί την παρουσία και όχι την παρουσίαση.  Η performance art, αυτό που ονομάζουμε παραστασιακή ή επιτελεστική τέχνη συστήνεται από μελετητές ως καλλιτεχνική πρωτοπορία του εικοστού αιώνα και καταδεικνύεται η συγγένεια της με τις υπόλοιπες παραστατικές τέχνες στην εξελικτική τους πορεία. Η Κατερίνα ως περφόμερ, από ερευνητής οδηγείται σε νέους τρόπους εμπλοκής με το αντικείμενο έρευνας της. Από εξωτερικός παρατηρητής γίνεται συμμέτοχος. Πεδίο έρευνας της ο Πανδαμάτωρ χρόνος καθώς οι κοινωνικοί ρόλοι που αναλαμβάνει το άτομο στην καθημερινή ζωή του αποκτούν σκηνικό πρόσημο.
Ο κοινωνικός ρόλος όπως και ο εαυτός μας είναι μία παράσταση - μία επιτέλεση, γράφει ο Marvin Carlson Καθηγητής Θεάτρου, στο βιβλίο του «Performance. Μια κριτική εισαγωγή», ενώ ο Γιώργος Π. Πεφάνης στο βιβλίο του «Σκηνές της Θεωρίας. Ανοικτά πεδία στη θεωρία και την κριτική του θεάτρου», στην προσπάθεια να οργανώσει και να νοηματοδοτήσει τον κόσμο και την ίδια την ζωή, προσθέτει «όλος ο κόσμος ένα θέατρο». Οι κοινωνικές επιστήμες εστιάζουν περισσότερο στο πλαίσιο που εντάσσεται κάθε φορά μία επιτέλεση-περφόρμανς και δίνουν έμφαση στο ρόλο του κοινού ως δέκτη. Από την άλλη πλευρά η ψυχολογία εστιάζει περισσότερο στον επιτελεστή-περφόρμερ, στο υποκείμενο δηλαδή που αναλαμβάνει μια δράση ενώπιον άλλων. Εστιάζοντας στην προσωπική εμπλοκή του υποκειμένου που επιτελεί, φωτίζονται περισσότερο οι ψυχολογικές, ψυχαναλυτικές αλλά και οι ψυχοσημειωτικές διαστάσεις της παράστασης, της εμπειρίας και αναπαράστασης του εαυτού ως κάτι πολλαπλό και κατασκευασμένο, το οποίο επιβεβαιώνεται, ακυρώνεται ή μεταλλάσσεται μέσα από την αλληλεπίδραση με το κοινό που παρακολουθεί κάθε φορά. Η Κατερίνα Αναστασίου στα πλαίσια παρουσίασης της έρευνας της στην γενέτειρα της πόλη, την Βέροια, μέσω της σωματικής γλώσσας επιτέλεσε δύο προγραμματισμένες  performances, μία την ημέρα των εγκαινίων  την Παρασκευή 28 Ιουνίου 2019 και μία την Τρίτη 2 Ιουλίου 2019 ημέρα λήξης της παρουσίασης του έργου της.

Στη σημειωτική και στη βάση της μοντέρνας γλωσσολογίας, ο Ferdinand de Saussure  παρουσιάζει την έννοια του σημείου ως το κοινωνικό κατασκεύασμα που ενώνει το νόημα με την αφηρημένη αναπαράσταση του.  Έτσι η Κατερίνα Αναστασίου ως εικαστικός, στο δικό της σημειωτικό σύστημα παρουσίασε σε μια εγκατάσταση  μέσα στο κτίριο Κυριώτισσας Ουτοπία, όπου στεγάζεται ο Σύλλογος κίνησης Πολιτών Κυριώτισσας, Ρήγα Φεραίου 25 στη  Βέροια, ρολόγια χειρός. Ρολόγια χειρός σταματημένα, πληγωμένα, κατεστραμμένα, αποκλίνοντα από την συνηθισμένη θέση και χρήση, που όμως αντιστέκονται σθεναρά στον Πανδαμάτορα και ίπτανται σε ένα στερνό ταξίδι στο χρόνο.   Ο χώρος δράσης στην Κυριώτισσα με ορατά τα σημάδια φθοράς που επιφέρει ο χρόνος ήταν λιτός, σκοτεινός, στερείτο παράθυρα, στερείτο σοβάδες και επιχρίσματα καλλωπισμού. Εκεί, η  Κατερίνα Αναστασίου διαμόρφωσε «περιβάλλοντα» και πρότεινε ζωντανά έργα με λιτά εκφραστικά μέσα. Καθώς  η ίδια κινείται με εννοιακό πλέγμα τον «Χρόνο», προξενεί αισθητική και ψυχική συγκίνηση, δονεί προγλωσσικές μνήμες και αποπειράται να ταυτίσει το έργο τέχνης με την ζωή. Το πολυεπίπεδο έργο της θωπεύει και άλλοτε ενεργοποιεί το «τραύμα» της σύγχρονης κοινωνίας.  Με τον «λόγο» της, εκφράζει και απελευθερώνει την δικής της αγωνία κατανόησης και διαχείρισης της έννοιας του χρόνου, ενώ παράλληλα διερευνά τα όρια και την συμμετοχή του κοινού. Κάθε φορά, πρόκειται για οπτικές εικόνες, ζωντανές ή κατασκευασμένες που δονούν τον χώρο στην προσπάθεια να τον αφομοιώσουν.

 Ένα  εύληπτο ηχητικό παράπονο πληρούσε τον χώρο στην οδό Ρήγα Φερραίου 25, στην Βέροια, καθώς η φωνή της Κατερίνας Αναστασίου επαναλάμβανε στίχους από ένα Θρακιώτικο τραγούδι και ομολογούσε ότι την γελάσανε τα πουλιά, τα αηδόνια της Άνοιξης… Γυμνά τα εξάτρυπα  τούβλα καλούσαν τον θεατή ως «λαθραναγνώστη», να βάλει τα μάτια στις τρύπες, να «υποφέρει» ώστε να γίνει μάρτυρας της δράσης της εικαστικού στο διπλανό δωμάτιο και σε παρελθόντα χρόνο. Εκεί, η Κατερίνα Αναστασίου σε  video-art αγωνιά, δρα, πάσχει σε ένα αέναο στημένο αγώνα με τον χρόνο Με τον τρόπο του μικρού παιδιού το πληγωμένο σώμα της θυμάται. Η σάρκα αδυνατεί να απελευθερωθεί από την ενοχή της. Προσφέρει τα μαλλιά της θυσία για την λύτρωση. Το σώμα μοιάζει να γλιστρά στα διάκενα, ακολουθεί σημεία διαφυγής στον διευρυμένο χρόνο, χάνει το βάρος του και γίνεται πέρασμα. Ο Άγγλος ποιητής Γουίτμαν, ποιητής του σώματος και της ψυχής όπως απολάμβανε να λέγει, στις ποιητικές έρευνες του καταδείκνυε το σώμα ως την πηγή των αισθημάτων. «Η σάρκα δεν είναι μέρος αυτών που αισθανόμαστε, είναι αυτό που αισθανόμαστε». Εν τούτοις γνωρίζουμε ότι, το όριο ανάμεσα τη δυνητικοποίηση και τον ακρωτηριασμό δεν ορίζεται ποτέ με οριστικό τρόπο. Συντακτικό της αφήγησης γίνεται η συλλογή της Κατερίνας από σταματημένα στον χρόνο ρολόγια που διαρκώς  μεγαλώνει με την βοήθεια του ενεργητικού αναγνώστη του έργου της. Ρολόγια επιτοίχια, επιδαπέδια, επιτραπέζια, αλλά και ρολόγια λαιμού ή χειρός. Ο «Πανδαμάτωρ» αγνοεί την ανικανότητα τόσων ρολογιών να τον καταγράψουν και συνεχίζει να κτυπά αδυσώπητα Τικ-Τακ, Τικ-Τακ… Άλλωστε η ζωή δεν σταμάτησε ποτέ να μετρήσει κουρασμένους ή πληγωμένους. Στις πέντε ημέρες των δράσεων μεσολαβούσαν ηχητικές παύσεις σε διαστήματα, καθώς είκοσι διαφορετικές φωνές ενεργών προσληπτών έκαναν δάνειο τον λόγο τους και φανέρωναν βιωμένες προσωπικές στιγμές της εικαστικού, αλλά και εγγεγραμμένες στιγμές μυθοπλασίας. «…με βρήκες και με κέρασες παγωτό», «…είδα πρώτη φορά πεθαμένο. Πήγαινε με στον Θεό. Αυτός μπορεί να τον γιατρέψει.», «…με κυνηγούσε και με έκλεισε στην αγκαλιά».

Το να παρακολουθήσεις αυτές τις πέντε μέρες τις δράσεις της Κατερίνας Αναστασίου στην περιοχή Κυριώτισσα Βέροιας, ήταν κάτι περισσότερο από διδακτικές διατυπώσεις και πρακτικές ικανοποίησης. Πρόκειται για περιπτώσεις που καθρεπτιζόμαστε εμείς οι ίδιοι ως κοινωνία και πολιτισμός, για τόπους όπου ορίζουμε εαυτούς και ταυτότητες. Γυναίκες καλλιτέχνιδες που συνέβαλαν ενεργά στη σύγχρονη περφόρμανς, έχουμε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Η Yvonne Rainer μάλιστα τo 1973, στο this is the Story of a woman…  που έγινε στη συνέχεια και ταινία, συνέθεσε αυτοβιογραφικά στοιχεία με φανταστικά, όπως έκανε και η Κατερίνα Αναστασίου. Από το 1970 και μετά, η περφόρμανς της ταυτότητας, που χρησιμοποιεί αυτοβιογραφικά στοιχεία, υπήρξε η πιο κοινή και εύληπτη μορφή παραστασιακής τέχνης.

Η Κατερίνα μέσα από τις δράσεις της, με αμεσότητα και δυναμισμό  επιχειρεί να ενεργοποιήσει την φαντασία του  θεατή-προσλήπτη, να τον γεμίσει συναισθήματα και τελικά να τον προκαλέσει να βγάλει «μνημονικές αποσκευές». Όσες μνήμες και αν κρατάει ο άνθρωπος φυλαγμένες, όλα είναι για να ζήσει μια φορά και όλα θα μείνουν περασμένα και ανεπανάληπτα, χωρίς να μπορεί καμιά βαθιά επιθυμία μας να τα ενεργοποιήσει στον παρόντα χρόνο. «Ο Καβάφης μπορεί να μας μάθει να διαβάζουμε παρακάμπτοντας την αφέλεια και εστιάζοντας το βλέμμα μας στην υποψία», όπως αναφέρει η Ελισάβετ Αρσενίου στο βιβλίο «Η αξία της ποίησης» για το έργο του Καβάφη. Ο Αλεξανδρινός ποιητής ομοιάζει μοναδικά τις μέρες μας με μια σειρά σβηστά κεράκια.

Του μέλλοντος οι μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας

σα μια σειρά κεράκια αναμένα…

Τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει

Τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.

Οι ημέρες μας έχουν ελάχιστο χρόνο ζωής και μοναδική αξία, σημαντική δε ανεπανάληπτη σπουδαιότητα και σημασία. Βαθιά επιθυμία και ευχή μας, να τις ζει ο άνθρωπος κερδισμένες και καταξιωμένες.

Η Κατερίνα Αναστασίου μέσα από την υποκειμενική πλέον διττότητα ως περφόμερ και εικαστικού, μπορεί να μας μάθει το παιγνίδι και όχι τον αγώνα με τον χρόνο, σαν μια «δυνητική ενδιάμεση περιοχή» όπου η απώλεια, ο θρήνος και η αποδοχή, είναι οικείες  συμπεριφορές και μέρος της προσωπικής ανάπτυξης του ατόμου. Είναι άραγε η εμπειρία του κόσμου και της ζωής διαφορετική για έναν καλλιτέχνη από ένα μη;  Δεν γνωρίζω. Πιστεύω όμως, πως ο καλλιτέχνης, ως τέτοιος, έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει τη φύση και το νόημα μιας εμπειρίας του υπό τους όρους ενός δεδομένου καλλιτεχνικού μέσου και έτσι να την καθιστά απτή για το κοινό του.

 -«Το ρολόι που μας αφορά δεν είναι αυτό που καταμετρά τις ώρες αλλά που κατανέμει το μέρος της  φθοράς και της αφθαρσίας των πραγμάτων όπου, έτσι κι αλλιώς, μετέχουμε, όπως μετέχουμε στη νεότητα ή στο γήρας…»  (Ο. Ελύτης, Ο μικρός ναυτίλος)