Γλύκα Διονυσοπούλου, Πτυχιακή εργασία: Μεταξύ σημείου και γραμμής Ιούνιος 2019

Μεταξύ σημείου και γραμμής

«… δημιουργώντας ιστούς τείνω να τυλίγω μεμονωμένες αναμνήσεις

και να ρίχνω φως στις ανθρώπινες σχέσεις»

Chiharu Shiota

Κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί το δικό του σύμπαν, που αποτελείται από συνθέσεις στις οποίες δομούνται χώροι, τόποι συλλογικής και προσωπικής αναφοράς. Οι συνθέσεις αντίστοιχα συγκροτούνται από φόρμες που άλλοτε παίρνουν τη μορφή συγκεκριμένων και άλλοτε αφηρημένων σχημάτων. Αυτές οι φόρμες με τη σειρά τους σχηματίζονται από γραμμές και εν τέλει οι γραμμές αποτελούνται από σημεία.Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σημείο είναι για τον καλλιτέχνη το ελάχιστο άτμητο εικαστικό στοιχείο. 

Κάθε καλλιτέχνης επιχειρεί να ερμηνεύσει τον κόσμο και τη κοινά βιωμένη εμπειρία των πραγμάτων με τον δικό του τρόπο. Συγκροτεί, όπως θα έλεγε και ο Saussure στην γλωσσολογία, τη δική του – εικαστική – ομιλία, προκειμένου να συνομιλήσει με τις εμπειρίες του. Η τέχνη είναι και αυτή μια γλώσσα με τους δικούς της σταθερούς συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες και κάθε καλλιτέχνης αναπτύσσει μια ξεχωριστή ομιλία, έναν, δηλαδή, υποκειμενικό τρόπο χρήσης της γλώσσας.

Γλύκα Διονυσοπούλου,  μελάνη σε καμβά, 1,00x0,80μ., 2019.

Γλύκα Διονυσοπούλου,  μελάνη σε καμβά, 1,00x0,80μ., 2019.

Η παρούσα, λοιπόν, διπλωματική εργασία επικεντρώνεται στην έρευνα του σημείου και της γραμμής ως βασικών στοιχείων για την ερμηνεία της μορφής. Η ζωγραφική μου αποτελεί μια εικαστική διαδικασία ανάμεσα στο σημείο και την γραμμή, προκειμένου να προσδιορίσω τον τρόπο που ο δικός μου εγκέφαλος αντιλαμβάνεται την ουσία των δύο αυτών μορφικών στοιχείων. Σημεία και γραμμές που πυκνώνουν και αραιώνουν πάνω στον καμβά συνιστούν τον δικό μου τρόπο θέασης και ανάγνωσης του κόσμου. Με βάση αυτόν τον τρόπο ανάγνωσης συγκροτώ ένα εικαστικό σύμπαν, το οποίο αποτελείταιαπό πρόσωπα, που δομούνται από σημεία και γραμμές και τα οποία συνιστούν μια εκλεκτική προσωπική μου μυθολογία με καθαρά προσωπικές αναφορές. Είναι πρόσωπα του οικείου μου περιβάλλοντος, άνθρωποι που μας συνδέουν τα νήματαενόςκοινά βιωμένου χρόνου.

Στην παρούσα πτυχιακή κυριαρχεί το πορτρέτο, το οποίο σύμφωνα με τον ορισμό του Cl. Rolley, «υπάρχει, όταν ο καλλιτέχνης και ενδεχομένως και το μοντέλο θέλουν το έργο να εμφανίζεται ως άμεση παραπομπή σε συγκεκριμένο πρόσωπο ή και σώμα, όποιες και αν είναι οι μεταβολές ή οι παραμορφώσεις που επιβάλλει η τεχνοτροπία του καλλιτέχνη». Το πορτρέτο,όμως, δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως η πραγματική εικόνα του προσωπογραφούμενου και αυτό γιατί ο καλλιτέχνης χτίζει το πορτρέτο ενός ατόμου «από τα μέσα», καθιστώντας την τέχνη του πορτρέτου «cosa mentale» και όχι μηχανική αντιγραφή ενός φυσικού προσώπου. Ο Gombrich παρατηρεί πολύ ορθά σε σχέση με την προσωπογραφία ότι «η έκφραση μιας φυσιογνωμίας και η εντύπωση που μας προκαλεί δεν στηρίζονται μόνο σε στατικά χαρακτηριστικά, αλλά και στην κίνηση. Για να αντικαταστήσει την απώλεια της χρονικής αυτής διάστασης, η τέχνη οφείλει να συγκεντρώσει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες σε μια και μόνη καθηλωμένη εικόνα».

Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά (1281b) του διακρίνει τις καλλιτεχνικές εικόνες, «τα γεγραμμένα δια τέχνης», από τα φυσικά πρόσωπα. Θεωρεί ότι ένα έργο μπορεί να είναι αληθοφανές, αλλά παράλληλα να απέχει από την πραγματικότητα, καθώς η καλλιτεχνική δημιουργία ξεπερνάει την πραγματικότητα. Στην πλατωνική πολιτεία η εικόνα αποκρύπτει την αλήθεια και μεταδίδει απλά την εντύπωση της ομοιότητας με το πρότυπό της, επειδή ο καλλιτέχνης αγνοεί την ουσία των όντων. Τέλος, καθοριστικό ρόλο διεκδικεί όχι μόνο η σχέση εικόνας και φυσικού προσώπου, αλλά κυρίως η σχέση εικόνας και θεατή. Όταν λέμε ότι το πορτρέτο απεικονίζει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, δεν εννοούμε ότι επιδιώκει την ακριβή αναπαράσταση του φυσικού μοντέλου, αλλά την πραγματικότητα που αντιλαμβάνεται ο καλλιτέχνης, επειδή το έργο είναι αναπαραγωγή της ζωής στην πνευματική της αλήθεια.

Ήδη από τον Σεζάν, ξεκινάει μια πορεία αναζήτησης της πνευματικής διάστασης της μορφής μέσα από την απόδοσή της με λίγα γεωμετρικά στοιχεία(κώνος, σφαίρα, κύβος κλπ.), τα οποία δημιουργούν ξεκάθαρες μεταξύ τους σχέσεις. Στην πορεία, έρχεται ο Καντίνσκι μέσα από το βιβλίο του «Σημείο – Γραμμή – Επίπεδο», να συγκροτήσει μια επιστήμη της τέχνης που θα καταφέρει να χειραφετήσει την τέχνη από την άμεση εξάρτησή της από τον φυσικό κόσμο. Για τον Καντίνσκι η τέχνη προκύπτει από το εσωτερικό βίωμα μιας χειραφετημένης σύνθεσης χρωμάτων και φόρμας. 

Στις παραπάνω εικαστικές θεωρίες έρχεται να προστεθεί στις μέρες μας και η φυσικομαθηματική Θεωρία των Χορδών. Διεκδικώντας τον τίτλο της θεωρίας των Πάντων, εμφανίζεται το 1984 για να προτείνει ότι τα θεμελιώδη δομικά στοιχεία της ύλης δεν είναι απλώς σημεία στον χώρο, αλλά παλλόμενες μονοδιάστατες χορδές που ταλαντώνονται σε διάφορες συχνότητες, δημιουργώντας σωματίδια της ύλης.

Με αφετηρία, λοιπόν, τα παραπάνω δεδομένα από εικαστικές και φυσικομαθηματικές μελέτες, επιχειρώ τη ζωγραφική απεικόνιση των προσώπων μέσα από άπειρες αλληλοδιασταυρωνόμενες λεπτές γραμμές από χρωματιστά στυλό, οι οποίες πυκνώνουν και αραιώνουν πάνω στην ζωγραφική επιφάνεια, δημιουργώντας τριών διαστάσεων πορτρέτα. Την τέταρτη διάσταση, δηλαδή τον χρόνο, τον αναζητώ σε συνάφεια με την μνήμη, για αυτό και επιλέγω κυρίως πρόσωπα, που για μένα ενσωματώνουν αυτό που εγώ ορίζω ως «μνήμη Minkovski».

Ο μετασχηματισμός του Minkovski μας λέει πως ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον υπάρχει μια σχέση αιτιότητας, που όσο και αν μεταβάλλουμε τον γύρω χωροχρόνο, αυτή δεν αλλάζει. Η μνήμη για μένα είναι ένας αντίστοιχος μετασχηματισμός. Συγκρατεί και κουβαλάει από το παρελθόν στο παρόν και εν συνεχεία στο μέλλον, πρόσωπα, γεγονότα και στιγμές που όσο και αν μετασχηματίσουμε τον γύρω μας χώρο και χρόνο, αυτά δεν αλλάζουν. Υπόκειται, λοιπόν, σε μια σχέση αιτιότητας που την κουβαλάμε μέσα μας, για αυτό και αξιωματικά την ορίζω ως «μνήμη Minkovski».Αυτή η μνήμη είναι ο βιωμένος χρόνος του Bergson,  ο οποίος συναιρεί παρόν – παρελθόν –μέλλον, και βρίσκεται σε διαρκή μεταβολή.

Παράλληλα με τη μελέτη της γραμμής, προέκυψε η ανάγκη επιστροφής στο σημείο, σε αυτό το πρώτο στοιχείο της ζωγραφικής, στην βασική εικαστική φόρμα, προκειμένου να κατανοήσω καλύτερα τη γραμμή. Τι είναι δηλαδή για μένα η γραμμή; Είναι παράγωγο του σημείου που εγγράφεται μετά από την ενέργεια μιας ή δύο εξωτερικών δυνάμεων πάνω στο πρώτο; Είναι, όπως λέει ο Καντίσκυ ένα «αόρατο ον»; Είναι πολλά σημεία που συνενώνονται και σχηματίζουν τη γραμμή; Ή είναι όντως μια ελάχιστη μονοδιάστατη ταλαντώμενη δύναμη;

Προσπάθησα, λοιπόν, μέσα από μια σειρά έργων με σημεία ζωγραφισμένα με μελάνη πάνω σε καμβά να αντιληφθώ την πορεία των δύο αυτών βασικών εικαστικών στοιχείων, τόσο του σημείου, όσο και - μέσω του σημείου - της γραμμής. Σημεία μικρά, μεγάλα, κυκλικά, ασχημάτιστα, ήρεμα, έντονα, στη σειρά, άτακτα, αραιά και πυκνά κυριαρχούν πάνω στον καμβά και αναζητούν την διάλυση, αλλά και την ένωση του θέματος που απεικονίζουν. Σημεία που είναι μόνα, αλλά και όλα μαζί. Που αν εισχωρήσεις σε βάθος μεγεθύνοντάς τα, βρίσκεσαι σε ένα απροσδιόριστα στικτό με μαύρες στιγμές πεδίο μέσα σε λευκό φόντο, ενώ αν απομακρυνθείς και τα σμικρύνεις καταλήγεις σε ψευδείς εικόνες προσώπων.

Το επόμενο βήμα ήταν η συνένωση των παραπάνω στοιχείων. Πώς δηλαδή μπορούν οι γραμμές και τα σημεία να ταυτιστούν, να δημιουργήσουν ψευδαισθήσεις, να γίνουν ένα και να ενωθούν σε έναν Hausdorff χώρο; Ο Hausdorff χώρος είναι ένας χώρος όπου τίποτα δεν υφίσταται μόνο του, αλλά όλα λειτουργούν ως ένα σύνολο. Αν κάτι πάψει να υπάρχει, τότε χαλάει η ισορροπία και όλα καταρρέουν.

Και εδώ φτάνουμε στην ουσία της παρούσας πτυχιακής, η οποία προσδοκεί να δημιουργήσει ένα περιβάλλον γεμάτο σημεία και γραμμές που ακολουθούν τη λογική του Hausdorff χώρου. Ως χώρος παρουσίασης επιλέχθηκε μια λευκή αίθουσα. Το άσπρο για τον Καντίνσκι συμβολίζει μια μεγάλη σιωπή. Είναι ένα τίποτα πριν την αρχή και τη γέννηση. Επί της ουσίας συμβολίζει μια από τις δύο μεγάλες δυνατότητες της σιωπής, τη γέννηση. Σε αυτόν τον άσπρο χώρο γεννιούνται αντιθέσει. Σημεία και γραμμές. Σημεία μαύρα και γραμμές γεμάτες χρώμα. Σημεία στατικά και γραμμές γεμάτες κίνηση. Αντίθετα που συνυπάρχουν, αλλά επικοινωνούν. Μπροστά τους πλέκονται και συντίθενται πολλά χιλιόμετρα νήματος, από τη μια λευκές γραμμές και «αόρατα όντα» που αποτελούν τα ίχνη που αφήνουν τα σημεία που πέρασαν και από την άλλη γραμμές γεμάτες χρώματα και ήχους.Μέσα από το πλέξιμο των νημάτων η παρούσα έκθεση φιλοδοξεί να συνομιλήσει με καλλιτέχνες όπως η Chiharu Shiota και ο Andrea Savva, οι οποίοι επίσης επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα νέο οπτικό επίπεδο με αντικείμενα που πλέκονται στον χώρο.

Σε αυτό το οπτικό επίπεδο κυριαρχούν γραμμές ευκλείδειας γεωμετρίας, όπως ευθείες, οριζόντιες, κατακόρυφες, τεθλασμένες, οξείες και αμβλείες, καθώς και γραμμές της φράκταλ γεωμετρίας γεμάτες διάρκεια και άπειρες δυνατότητες σχηματικής έκφρασης. Επομένως, πρόκειται για μια συνθετική ανάγνωση και αποτύπωση του κόσμου. 

Η παρούσα πτυχιακή εκτέθηκε στην Πινακοθήκη Φλωρινιωτών Καλλιτεχνών "Ο Αριστοτέλης'' από τις 23/7 - 30/7/2019 και την επισκέφτηκαν περίπου 400 άτομα. Στις 13 Ιουλίου πραγματοποιήθηκαν εκ νέου τα εγκαίνια της ίδιας έκθεσης στο Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας, που θα διαρκέσει μέχρι και τις 30 Σεπτεμβρίου. Παράλληλα, την 1η Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί συμμετοχή μου στην έκθεση Young Artists στην Balkan ARt Gallery της Ξάνθης.