Πτυχιακή εργασία, "Η Ενωτική Δύναμη των Αντιθέσεων: Εγκλωβισμοί - Περιπλανήσεις", Αγάπη Μαντζιώρη

Θεωρητικό μέρος  - Περίληψη πτυχιακής

Σκοπός της πτυχιακής εργασίας είναι η εστίαση στην έννοια τόσο του εγκλωβισμού, όσο και της περιπλάνησης του σύγχρονου ανθρώπου, επιχειρώντας εμβάθυνση τόσο πλαστικά, όσο και θεωρητικά, στην ουσία τους. 

Για να καταστεί μορφικά σαφής αυτή η σχέση απεικονίζονται ζεύγη ανθρώπων της καθημερινότητας, που όχι μόνο συνυπάρχουν αρμονικά σε έναν χώρο, αλλά βρίσκονται και σε μια ενδεχόμενη σύγκρουση των μεταξύ τους αντιθετικών εσωτερικών δυνάμεων, καθώς και της ίδιας τους της ψυχής. Μέσω αυτής της εμπλοκής επιχειρείται η ενσυναίσθηση και η αυτογνωσία.

Είναι διαχρονική τακτική των ανθρώπων να εναντιώνονται στις αντιθέσεις, ενώ στην πραγματικότητα αυτές τους εξασφαλίζουν την αρμονία. Συνεπώς μια περιπλάνηση συχνά ισχυροποιείται μέσω της ύπαρξης στοιχείων εγκλωβισμού και μια κατάσταση εγκλωβισμού με την παρεμβολή της διανοητικής περιπλάνησης.

Ήδη από τον 6^ο αιώνα π.Χ. οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι υποστήριξαν με σθένος την ενωτική δύναμη των αντιθέσεων. Η αρχή του στοχασμού έγινε από τον Θαλή τον Μιλήσιο, με επάξιο συνεχιστή του τον Αναξίμανδρο και σαφή αναφορά του στην εξισορροπητική δυναμική των  αντιθετικών ζευγών.

Ο αντίκτυπος που άφησαν οι προσωκρατικοί στην σύγχρονη διανόηση, τέχνη, αλλά και επιστήμη, είναι πολύ μεγάλος.

Η περιπλάνηση στην σύγχρονη εποχή προσεγγίζεται από διαφορετικές πτυχές, προκειμένου να φανεί ο πολυδιάστατος χαρακτήρας της και η δυναμική που αναπτύσσεται σε διαφορετικές συνθήκες. Διακρίνεται σε: Φυσική περιπλάνηση εμπεριέχοντας την αστική,  καταστασιακή και  φυσιολατρική περιπλάνηση, στην περιπλάνηση των ζωγράφων ανάλογα με τις προθέσεις τους και στην διανοητική συμπεριλαμβανομένης της λογοτεχνικής και ερωτικής περιπλάνησης.

Ενδεικτικά αναφέρονται σε κάθε περίπτωση: οι flaneur όπου επέλεγαν τις παρισινές στοές για να βιώσουν το αστικό τοπίο στους δικούς τους ρυθμούς και οι καταστασιακοί που δημιουργούσαν τις δικές τους καταστάσεις στην πόλη κατά την διάρκεια μιας περιπλάνησης ως αντίδραση στην καπιταλιστική κοινωνία, οι σουρεαλιστές που περιπλανιόντουσαν ανέμελα στην φύση με σκοπό την έμπνευση, οι ιμπρεσιονιστές που άφησαν την πολυτέλεια του ατελιέ τους για να ζωγραφίσουν σε φυσικές, μεταβαλλόμενες συνθήκες, οι Πιριντιβινζίκι που οργάνωναν περιοδεύουσες εκθέσεις ζωγραφικής σε διάφορες περιοχές της Ρωσίας για να φέρουν την τέχνη στον λαό, αλλά και στοχαστές όπως οι Μποτλέρ, Μπένγιαμιν και ο πιο σύγχρονος Αξελός, που έγραψαν για την περιπλάνηση, καθώς και πλήθος αξιόλογων ταξιδιογράφων.

Αναφορικά με τα έργα ζωγραφικής της πτυχιακής εργασίας, πρόκειται για καθημερινές περιπλανήσεις. Υπάρχουν και εκεί σαφείς συσχετισμοί με την διανόηση των προσωκρατικών. Το σκεπτικό έχει ως βάση την έννοια του δυισμού, η οποία απασχόλησε κυρίως τους Πυθαγόρειους. Δύο υπάρξεις, ενώ φέρουν αντιθετικά μεταξύ τους στοιχεία, αποτελούν ισχυρή ενότητα. Έτσι, δημιουργούνται δυαδικές μορφές ανθρώπων, σε μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Αυτή η επιλογή αποτελεί εσωτερική ανάγκη κατανόησης των σχέσεων των ανθρώπων και κατά επέκταση του εαυτού.

Επίσης, μέσω βιωματικής εμπειρίας επιχειρείται να δειχθεί η δυναμική της απρόοπτης και απρόσκοπτης επικοινωνίας δύο ατόμων σε μια στιγμή της καθημερινότητας. Συχνά στο εικαστικό έργο εντάσσονται και άλλες οντότητες φαντασιακές, που ερμηνεύονται ποικιλοτρόπως και διαδραματίζουν τον δικό τους ρόλο τόσο στην αφήγηση, όσο και στη σύνθεση του έργου.

Ως χώρος έκθεσης της πτυχιακής επιλέχθηκαν τα «Καταφύγια της Φλώρινας». Ένας χώρος που αποτελείται από φυσικές και τεχνητές σπηλιές. Ο λαβύρινθος που δημιουργείται παραπέμπει τόσο στην περιπλάνηση, όσο και στον εγκλωβισμό. Ο τρόπος αξιοποίησης του χώρου δημιουργεί προϋποθέσεις έντονης διάδρασης του επισκέπτη, αλλά και χωροχρονική σύνδεση του χθες με το σήμερα. Το ίδιο μέρος που κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούσε χώρο προστασίας από τους βομβαρδισμούς των εισβολέων, στην σύγχρονη εποχή που ο πολίτης βομβαρδίζεται ασύστολα από την οικονομική ανέχεια και την αποξένωση, αυτός ο τόπος φαίνεται να τον αφορά. Και ενώ ο φόβος ακινητοποιεί τις αισθήσεις, προκαλώντας αδράνεια, η περιπλάνηση προτείνεται ως δυναμική αντίδραση. Το καταφύγιο λειτουργεί και ως ορμητήριο. Ως τόπος περισυλλογής και πνευματικής ανασυγκρότησης.

Η αποδοχή πως ο πρόσκαιρος εγκλωβισμός είναι μέρος του παιχνιδιού της ζωής, δίνει την δυναμική στον καθένα να είναι μάχιμος και τολμηρός. Να εμπλακεί στην σαγήνη της πρόκλησης της περιπέτειας. Ο άνθρωπος υποκλίνεται στην σοφία της φύσης, αποδεχόμενος την μεταβλητότητα και τις αντιθέσεις της ζωής.

Νιώθοντας βαθιά στην ψυχή του την φράση του προσωκρατικού Ηράκλειτου «τα πάντα ρει», επιδιώκει να αδράξει την μέρα. Να συνεχίσει δυναμικά το ατέρμονο ταξίδι της περιπλάνησης, ορθώνοντας το ανάστημα του.

Πρακτικό μέρος - Σύλληψη της ιδέας, δημιουργία της εγκατάστασης

Η έννοια της περιπλάνησης με απασχολεί εικαστικά  από το τρίτο έτος σπουδών. Ήδη από τότε δημιουργούσα δυαδικές μορφές σε αλληλεπίδραση, κατά την διάρκεια μιας περιπλάνησης. Ωστόσο, μελετώντας κυρίως αρχαία ελληνική φιλοσοφία, σταδιακά ανέπτυξα αυτή την έννοια. Αναζητούσα επίμονα την ολοκλήρωση της σκέψης μου και την βρήκα στους προαναφερθέντες Προσωκρατικούς Φιλοσόφους. Αναγνωρίζοντας τον εγκλωβισμό ως αντίθετη έννοια από αυτή της περιπλάνησης, συνειδητά άρχισα να εντάσσω στοιχεία εγκλωβισμού στους ταξιδευτές μου. Συχνά τα στοιχεία αυτά είναι υπαινικτικά και μπορεί κανείς να τα αισθανθεί ως μια ιδιότυπη ατμόσφαιρα στο έργο. Άλλοτε πάλι υπάρχουν σαφείς αναφορές με την αναπαράσταση π.χ. συσκευών, όπως αυτή της κινητής τηλεφωνίας. (Βλέπε εικόνα 1) Στο σημείο αυτό η υπέρχρηση της τεχνολογίας αναγνωρίζεται ως εξάρτηση. Συνεπώς μια τέτοια συνθήκη ενέχει στοιχεία εγκλωβισμού τόσο κατά την φυσική περιπλάνηση, όσο και κατά την περιπλάνηση στον εικονικό κόσμο. Ο εικονικός τείνει να αντικαταστήσει τον απτό, πραγματικό κόσμο. Τότε οι ανθρώπινες αισθήσεις περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό. Η αφή μπορεί να αγγίξει μόνο το πληκτρολόγιο και όχι ένα ανθρώπινο σώμα. Έτσι τα χέρια σκοπίμως αναπαρίστανται σαν να φορούν γάντια, αφού οι αισθητήριες απολήξεις καταλήγουν στο αδιέξοδο μιας οθόνης.

Εικόνα 1 "Κλειστό Κύκλωμα", ακρυλικά σε μουσαμά, 70Χ90 εκ.

Έχοντας ως γνώμονα το ανωτέρω σκεπτικό, δημιουργήθηκαν στο 5ο έτος σπουδών πέντε μεγάλων διαστάσεων ζωγραφικά έργα (1.50Χ1.50 και 1.20Χ1.20) και αρκετά μικρότερα, από τα οποία επιλέχθηκαν τα πέντε. Επίσης τέσσερα πολύ μικρά έργα σε πρωτόγνωρη για μένα επιφάνεια κορμού δέντρου, αλλά και σε κεραμίδια. 

Εικόνα 2

Σκοπός μου ήταν να δημιουργήσω μια αναπάντεχη κατάσταση για τον επισκέπτη. Μια διαδραστική συνθήκη που θα του διέγειρε όλες τις αισθήσεις και θα του προκαλούσε έντονα συναισθήματα. Επιδίωξα την όσο το δυνατόν πιο ενεργή συμμετοχή του. Έτσι, οδηγήθηκα στην ιδέα δημιουργίας μιας εγκατάστασης. Προκειμένου τα ζωγραφικά μου έργα να ενταχθούν αρμονικά στον χώρο, αναζήτησα λύσεις. Ο χώρος επιλογής μου, "Καταφύγια -Σπηλιές" είναι πολύ δυνατός, τόσο από άποψη φυσικής ομορφιάς, όσο και λόγω της ιστορικής του βαρύτητας. Όπως προαναφέρθηκε, στις σπηλιές έβρισκαν καταφύγιο οι πολίτες της Φλώρινας από τους βομβαρδισμούς των εισβολέων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Μεταξάς τότε διεύρυνε τις φυσικές σπηλιές με την κατασκευή πρόσθετων τεχνητών, προκειμένου να μπορούσε εκεί να προστατευτεί όσο το δυνατόν περισσότερος πληθυσμός. Προσέγγισα τον συγκεκριμένο χώρο με σεβασμό, προσπαθώντας να διαισθανθώ τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να εντάξω αρμονικά εκεί την δουλειά μου. 

Σκέφτηκα πως θα ήταν ισχυρή διαδραστική συνθήκη να δημιουργήσω θύρες σε κάθε είσοδο από τις σπηλιές που χρησιμοποίησα, με ένα ζωγραφικό έργο. Από τις επτά εισόδους αξιοποίησα τις πέντε, επιχειρώντας και μια αναφορά στις πέντε ηπείρους. Με ενδιέφερε τα έργα να αποτελέσουν ένα σώμα με τον περιβάλλοντα χώρο και γι αυτό τον σκοπό ενσωμάτωσα το  κάθε έργο μου σε μια επιφάνεια από φενιζόλ, στην οποία είχα δώσει το ανάλογο σχήμα της κάθε εσοχής της σπηλιάς. Στην συνέχεια ζωγράφισα την επιφάνεια του πρόσθετου υλικού σαν φυσική προέκταση του κάθε έργου και κατόπιν σκίασα αυτό το μέρος. Επιχείρησα έτσι να  δημιουργήσω μια ψευδευαισθησιακή κατάσταση όπου οι μορφές του έργου διαχέονται στο φυσικό περιβάλλον του βάθους της σπηλιάς. (Βλέπε εικόνα 2)

Εικόνα 3 Συνεργασία με Θωμά Ματσούκα

Στην προσπάθεια αυτή, πολύτιμη υπήρξε η συνεισφορά του καθηγητή μου Χάρη Κοντοσφύρη, όσο και του κ. Θωμά Ματσούκα, αναφορικά με το κατασκευαστικό μέρος. Το κάθε έργο ενσωματώθηκε στο κομμάτι φενιζόλ με βίδες. Κατόπιν, τα έργα στηρίχθηκαν με βίδα στο τοίχωμα της σπηλιάς και αναρτήθηκαν με πετονιά. Έτσι οι θύρες που δημιουργήθηκαν ήταν παλλόμενες, κάτι που με ενδιέφερε. Αυτή η συνθήκη πιστεύω πως συνέβαλε στην ακόμα μεγαλύτερη εμψύχωση των απεικονιζόμενων μορφών. Επίσης, από πρακτική άποψη ήταν πιο εύκολη η είσοδος και η έξοδος των επισκεπτών. Με μια απαλή ώθηση στην άκρη της κατασκευής μπορούσαν να εισέλθουν και να εξέλθουν από  την σπηλιά. Ακόμα αυτή η κατασκευαστική λύση επέτρεπε τον μερικό φωτισμό της σπηλιάς. 

Εικόνα 4 Συνεργασία με Χάρη Κοντοσφύρη

Λαμβάνοντας υπόψη πως σε κάθε περιπλάνηση επιλέγει κανείς την διαδρομή του, σκοπίμως έδωσα την δυνατότητα εξόδου από όποια θύρα κανείς επιθυμούσε. Ωστόσο, η πρόταση μου ήταν να ακολουθήσει ο επισκέπτης όλη την διαδρομή, έχοντας ως κατευθυντήριο μέσο τα τεχνητά κεράκια που βρίσκονταν μέσα στην σπηλιά. 

Οι περισσότεροι από τους επισκέπτες περιπλανήθηκαν σε ολόκληρη την διαδρομή, συναντώντας διάφορες εκπλήξεις. 

Με την είσοδο του ο επισκέπτης στην σπηλιά, αντιλαμβάνονταν ένα μακρινό άκουσμα σαν να τον καλούσε στα έγκατα της γης. Καθώς προχωρούσε το άκουσμα αυτό γίνονταν καθαρό, ολοένα και πιο δυνατό. Αναγνώριζε πλέον στην ηχογραφημένη φωνή μου ποιήματα σπουδαίων Ελλήνων ποιητών, αναφορικά με την περιπλάνηση και τον εγκλωβισμό.

Συγκεκριμένα, απήγγειλα δέκα ποιήματα. Αυτά είναι τα εξής:

Τα Τείχη και η Ιθάκη του Κωνσταντίνου Καβάφη, η Φυλακή του Κώστα Μόντη, Εκεί... και Δρόμοι παλιοί του Μανόλη Αναγνωστάκη, απόσπασμα από την Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου, Αστεροσκόπειο του Μίλτου Σαχτούρη, Ars Poetica του Νίκου - Αλέξη Ασλάνογλου, ο Μουσικός και Περιμένοντας το βράδυ του Τάσου Λειβαδίτη.

Με το ηχητικό άκουσμα ενεργοποιήθηκε μια επιπλέον αίσθηση, αυτή της ακοής του επισκέπτη. Επίσης, πραγματοποιήθηκε γόνιμη σύνδεση μεταξύ της ζωγραφικής και της ποίησης. Ενδεχομένως τα ποιήματα να συντρόφευαν ευχάριστα το κοινό στην πρωτόγνωρη περιπλάνηση του στην σπηλιά. Να λειτούργησαν σαν έναν κρυφό συνοδοιπόρο. Έτσι να καταπολεμήθηκαν οι φοβίες και οι ενδοιασμοί σε ένα άγνωστο περιβάλλον και επιτεύχθηκε η μεγαλύτερη παραμονή του στον χώρο. 

Εικόνα 5 Αετός

Εικόνα 6 Κουκουβάγια

Στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη παραμονή του εντός της σπηλιάς και στην αύξηση του ενδιαφέροντος συνέβαλαν και τα πολύ μικρά και λιγοστά έργα που υπήρχαν σε διάφορα σημεία. Συγκεκριμένα είχα τοποθετήσει τρία έργα ζωγραφισμένα σε κεραμίδι και ένα σε φλοιό δέντρου δίπλα σε κεράκια. Στο ένα έργο απεικονίζονταν ένας αετός, συμβολίζοντας την τόλμη και την ελευθερία (Βλέπε εικόνα 5) και σε ένα άλλο μια κουκουβάγια, (Βλέπε εικόνα 6) συμβολίζοντας την γνώση και την σοφία.
Σκοπίμως ο αετός είχε τοποθετηθεί στο έδαφος κοντά στην έξοδο της σπηλιάς, δηλωτικός της τόλμης του περιπλανώμενου στα έγκατα της γης, όπου ολοκληρώνει την διαδρομή.

Στα έργα που αναπαριστούν ανθρώπινες μορφές γίνεται αναφορά στην πλάνη που ενδέχεται κανείς να συναντήσει σε μια περιπλάνηση και συνδέονται με την αυτογνωσία.

Εικόνα 7 Ζωγραφικό έργο σε φλοιό δέντρου

Στο έδαφος υπήρχαν και αντίγραφα φυσικών, ξηρών φύλων που βρήκα μέσα στην σπηλιά. Στην μια πλευρά του φύλλου είχα αναγράψει μια λέξη από τα αντιθετικά ζεύγη των προσωκρατικών φιλοσόφων και στην άλλη πλευρά την αντίθετη της. Π.χ.΄Πέρας - άπειρο.

Εικόνα 8 Ζωγραφικό έργο σε κεραμίδι

Ο επισκέπτης καλούνταν να ανακαλύψει αυτά τα στοιχεία στο ημίφως, σε μια ατμόσφαιρα μυσταγωγίας.
Έτσι, κάνοντας ελάχιστες, υπαινικτικές παρεμβάσεις εντός της σπηλιάς, επιδίωξα να διατηρήσω ισχυρό το βίωμα αυτού καθ' αυτού του χώρου.







Ωστόσο, ωθώντας κανείς την κατασκευή και βγαίνοντας από την σπηλιά (βλέπε εικόνα 9) έρχονταν αντιμέτωπος με τα μεγάλα ζωγραφικά έργα, τα οποία ήταν τοποθετημένα απέναντι, στην πίσω όψη ενός εγκαταλελειμμένου σπιτιού. Στον ραγισμένο τοίχο του προϋπήρχε ένα γκράφιτι. Το αξιοποίησα. Τοποθέτησα τα έργα με τέτοιο τρόπο ώστε να συνομιλούσαν χρωματικά και συνθετικά με το γκράφιτι. Επίσης, με αυτό τον τρόπο θέλησα να δείξω σεβασμό στον περιπλανώμενο που κάποτε εκφράστηκε με το να γράψει κάτι στον τοίχο. Μετά από καιρό έκανα την δική μου παρέμβαση, θέτοντας σε συνομιλία δύο διαφορετικές ιστορίες. (Βλέπε εικόνα 10)

Εικόνα 9 Έξοδος από την σπηλιά

Εικόνα 10 Μεγάλα ζωγραφικά έργα στον τοίχο

Τα δύο από τα πέντε έργα που ήταν αναρτημένα στον τοίχο του παλιού σπιτιού έχουν διαστάσεις 1.50Χ1.50 εκ., ενώ τα άλλα τρία, 1.20Χ1.20 εκ. Τα έργα μου είναι βιωματικά. Έχω συναντήσει τους ανθρώπους που αναπαρίστανται, μου κίνησαν το ενδιαφέρον, τους παρατήρησα και μετά από καιρό τους ζωγράφισα, εντάσσοντας στο έργο μου και στοιχεία φαντασίας. Απώτερος σκοπός είναι ο σύγχρονος προβληματισμός πάνω σε θέματα, όπως το μεταναστευτικό ζήτημα και ο κοινωνικός αποκλεισμός. 

Εικόνα 11 "Υπέρβαση", ακρυλικά σε μουσαμά. Διαστάσεις 1.20Χ1.20 εκ.

Στο έργο "Υπέρβαση" (βλέπε εικόνα 11) αναπαρίστανται ένας τυφλός άντρας που κάνει τον περίπατο του με την συνοδεία του σκύλου του. Καθώς περνούσε μπροστά μου στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, με κινητοποίησε να τον παρατηρήσω. Ο λόγος δεν ήταν τόσο η ιδιαιτερότητα του, όσο η αύρα που εξέπεμπε. Έδειχνε ατρόμητος, σίγουρος για τον εαυτό του.Φαίνονταν να βρίσκονταν σε μια υπερβατική κατάσταση, ακροβατώντας επιδέξια μεταξύ υπαρκτού και άυλου κόσμου. Άφησα το θαλασσινό νερό να διαπερνά το πρόσωπο του, θέλοντας να τονίσω την αίσθηση που μου προκάλεσε. Παρά την απώλεια της όρασης γεύονταν έντονα την στιγμή της καθημερινότητας με τις υπόλοιπες αισθήσεις του. Το κράτημα του μπαστουνιού και του λουριού του σκύλου γίνεται από ένα ανύπαρκτο χέρι. Ο αχώριστος σύντροφος του ανθρώπου ο σκύλος επιλέγει να είναι μαζί του, χωρίς να δέχεται κανενός είδους αιχμαλωσία. Ο άντρας αισθάνεται αυτοπεποίθηση και έτσι κατευθύνει ο ίδιος το ραβδί του. Κανενός είδους αναπηρία δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην περιπλάνηση όταν το πνεύμα είναι ισχυρό.

Τα πέντε ζωγραφικά έργα στον τοίχο ενώ είναι αυτόνομα, θα μπορούσαν όλα μαζί να αποτελέσουν μια ενιαία ιστορία περιπλάνησης. Έτσι καθώς στο πρώτο έργο αναπαρίσταται το ποτάμι της Φλώρινας με μεταφυσικά στοιχεία, στην συνέχεια ο περιπλανώμενος μπορεί να οδηγηθεί σε ένα μονοπάτι των Πρεσπών, έπειτα να μεταβεί στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και εν συνεχεία στην Αθήνα με προοπτική την μετάβαση σε κάποια χώρα της Ευρώπης. Το ταξίδι αποτελεί ένα ανεκπλήρωτο όνειρο μέχρι να γίνει πραγματικότητα. Μέχρι οι εμπειρίες να αποτελέσουν ενσώματο βίωμα και να κατακλύσουν την ψυχή και τον νου. 

Στην δική μου περιπλάνηση στα πλαίσια της πτυχιακής οφείλω να ευχαριστώ όσους συνέβαλαν στο να ανοιχθούν μονοπάτια για την πιο εύκολη πρόσβαση στην πραγμάτωση. Έτσι ευχαριστώ:

Τον Δήμο Φλώρινας που μου εμπιστεύτηκε τον χώρο «Καταφύγια - Σπηλιές», τον καθηγητή μου Χάρη Κοντοσφύρη για την συμβολή του στο κατασκευαστικό μέρος της πτυχιακής και για την ανταλλαγή απόψεων για τον τρόπο στησίματος της εγκατάστασης. Επίσης τον κ. Θωμά Ματσούκα για την βοήθεια του στο κατασκευαστικό μέρος και για την μεταφορά των έργων στον εκθεσιακό χώρο. Ακόμα, τον καθηγητή μου Θωμά Ζωγράφο για την συνεισφορά του στο θεωρητικό υπόβαθρο της πτυχιακής. Επίσης, την κυρία Σοφία Ηλιάδου – Τάχου για την παροχή πληροφοριακού υλικού αναφορικά με τα «Καταφύγια – Σπηλιές» από το αρχείο του Μεταπτυχιακού Ιστορίας της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας. Επίσης, την ΔΕΔΔΗΕ Φλώρινας και τα Ορυχεία Αμυνταίου ΛΚΔΜ για τον δανεισμό κρανών για την ασφάλεια των επισκεπτών. Ιδιαίτερα σημαντική για τον δανεισμό από τα ορυχεία ήταν η παρέμβαση της ιατρού κ. Βαρβάρας Κορωναίου. Ακόμα ευχαριστώ την Ελληνική Αστυνομία Φλώρινας όπου με την παρέμβαση της αποτράπηκε η στάθμευση οχημάτων στον χώρο έκθεσης.

Ευχαριστώ την οικογένεια Δογούλη που μου παραχώρησε αποθηκευτικό χώρο στην οικεία της προκειμένου να ασφαλίζω το βράδυ τα έργα. Λόγω ιδιαιτερότητας του χώρου, έστηνα την εγκατάσταση καθημερινά. Ευχαριστώ τους φίλους και συμφοιτητές που εν μέρει βοήθησαν σε αυτή την ενέργεια. Τέλος ευχαριστώ όλους όσους επισκέφτηκαν την έκθεση της  πτυχιακής μου στις σπηλιές  και όσους  παρόλο που δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν, παρακολουθούν την καλλιτεχνική μου πορεία.

Δείκτες επισκεπτών: 140 άτομα

Το υπέροχο ποίημα "Ιθάκη" του Καβάφη είναι αφιερωμένο σε όσους σε εποχή έντονης αποξένωσης και καχυποψίας επιμένουν να είναι ανιδιοτελείς και αλληλέγγυοι. Σε όσους ταξιδεύουν στις ψυχές των άλλων και αφήνουν και τους άλλους να ταξιδεύουν στις δικές τους.

Ιθάκη

Στίχοι:  Κωνσταντίνος Καβάφης

Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη, 

νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος, 

γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας, 

τὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι, 

τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς, 

ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ 

συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει.

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας, 

τὸν ἄγριο Ποσειδώνα δὲν θὰ συναντήσεις, 

ἂν δὲν τοὺς κουβανεῖς μὲς στὴν ψυχή σου, 

ἂν ἡ ψυχή σου δὲν τοὺς στήνει ἐμπρός σου.

Νὰ εὔχεσαι νά ῾ναι μακρὺς ὁ δρόμος. 

Πολλὰ τὰ καλοκαιρινὰ πρωϊὰ νὰ εἶναι 

ποὺ μὲ τί εὐχαρίστηση, μὲ τί χαρὰ 

θὰ μπαίνεις σὲ λιμένας πρωτοειδωμένους·

νὰ σταματήσεις σ᾿ ἐμπορεῖα Φοινικικά, 

καὶ τὲς καλὲς πραγμάτειες ν᾿ ἀποκτήσεις, 

σεντέφια καὶ κοράλλια, κεχριμπάρια κ᾿ ἔβενους, 

καὶ ἡδονικὰ μυρωδικὰ κάθε λογῆς, 

ὅσο μπορεῖς πιὸ ἄφθονα ἡδονικὰ μυρωδικά.

Σὲ πόλεις Αἰγυπτιακὲς πολλὲς νὰ πᾷς, 

νὰ μάθεις καὶ νὰ μάθεις ἀπ᾿ τοὺς σπουδασμένους. 

Πάντα στὸ νοῦ σου νἄχῃς τὴν Ἰθάκη. 

Τὸ φθάσιμον ἐκεῖ εἶν᾿ ὁ προορισμός σου.

Ἀλλὰ μὴ βιάζῃς τὸ ταξείδι διόλου. 

Καλλίτερα χρόνια πολλὰ νὰ διαρκέσει. 

Καὶ γέρος πιὰ ν᾿ ἀράξῃς στὸ νησί, 

πλούσιος μὲ ὅσα κέρδισες στὸν δρόμο, 

μὴ προσδοκώντας πλούτη νὰ σὲ δώσῃ ἡ Ἰθάκη.

Ἡ Ἰθάκη σ᾿ ἔδωσε τ᾿ ὡραῖο ταξίδι. 

Χωρὶς αὐτὴν δὲν θἄβγαινες στὸν δρόμο. 

Ἄλλα δὲν ἔχει νὰ σὲ δώσει πιά.

Κι ἂν πτωχικὴ τὴν βρῇς, ἡ Ἰθάκη δὲν σὲ γέλασε. 

Ἔτσι σοφὸς ποὺ ἔγινες, μὲ τόση πείρα, 

ἤδη θὰ τὸ κατάλαβες ᾑ Ἰθάκες τί σημαίνουν.