Κάσση Κυριακή "Πρόσωπα που ζουν στις παρυφές της κοινωνίας" ΜΕΡΟΣ ΙV 'Αντον Τσέχοφ "Η κρίση"

Μελάνι και μαρκαδόρος σε χαρτί ακουαρέλας  44x 32cm

«Οποισδήποτε ηλίθιος μπορεί να διαχειριστεί μια κρίση.  Εκείνο που σε φθείρει είναι η καθημερινότητα» ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΟΦ

Τρεις φίλοι ξεκινούν για την γνωστή «τσάρκα» στα «κακόφημα» σπίτια»της Πετρούπολης( αν συμφωνήσουμε με την παραδοχή ότι υπάρχουν «καλόφημα» σπίτια). Στον ίδιο τόπο που υπόσχεται ένα ντελίριο κρασοκατάνυξης και λαγνείας συνυπάρχουν στους αντίποδες και οι παράπλευρες απώλειες: Άνθρωποι που καταλήγουν αθύρματα ψυχαγωγίας και βιολογικής εκτόνωσης.

Ο Τσέχοφ, του οποίου η συγγραφική παραγωγή και η ψυχογραφική μελέτη έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον μου σε διάφορες φάσεις, επικαλείται με έμμεσο τρόπο στην νουβέλα του «Η κρίση» την κατανόηση και την ανθρωπιά. Η πολυπρισματική του οπτική ξεδιπλώνει ασύμβατους χαρακτήρες, ομόρροπες και αντίρροπες δυνάμεις σαν «χορεία» με ετερόκλητους συνδαιτυμόνες: Από την μια πλευρά οι bon viveurs,(ο φοιτητής ιατρικής Μάγερ, και ο ζωγράφος Ρίπνικοφ) φερέλπιδες νέοι, εν δυνάμει επιστήμονες και καλλιτέχνες, υπέρμαχοι των φιλελεύθερων ιδεών και της αυτονομίας του ατόμου και από την άλλη ο μεγαλοφυής, αλλά ηθικολόγος και υποχόνδριος Βασίλιεφ (διπλωματούχος φυσικός και φοιτητής της νομικής), σε μια τεντωμένη διελκυστίνδα, όπου γέρνει την πλάστιγγα του ανθρωπισμού προς την μια ή την άλλη πλευρά: κύριος άξονας της συζήτησής τους το φαινόμενο της πορνείας.

                  Ο πρωταγωνιστής της νουβέλας,  Βασίλιεφ, είναι ένας αιθεροβάμων ιδεαλιστής, αυτόκλητος αναμορφωτής των ηθών της ανθρωπότητας , που χαρακτηρίζεται από την μη αποδοχή των ανισοτήτων, των  σχετιζόμενων με την θέση της γυναίκας στην τσαρική κοινωνία(σε θεωρητικό επίπεδο, μιας και στην ρίζα του παραμένει ηθικολόγος με την στενή έννοια).Στην μελέτη μου αυτή ,αναφορικά με τις μη εντάξιμες κοινωνικές συμπεριφορές, επέλεξα να μελετήσω την φιγούρα του πρωταγωνιστή, παράλληλα με αυτήν του ζωγράφου και σε αντιπαραβολή με αυτό που εκπροσωπούν οι πόρνες σε όλα τα αυταρχικά καθεστώτα, στα οποία διαιωνίζεται μια έμμεση δουλοκτησία από ανθρώπους που αρέσκονται στο να ασκούν ισχύ στις πιο αδύναμες κάστες των συνανθρώπων τους(μέχρι τις μέρες μας). Ο κεντρικός ήρωας της νουβέλας του Τσέχοφ, διαρρηγνύει τα ιμάτιά του, σε καθεμιά από τις διαδοχικές επισκέψεις των μεθυσμένων φίλων του(τους οποίους συνοδεύει με αποδοκιμασία) στα «σπίτια» των παραδρόμων: οι πόρνες, μέσα στην ρουτινιάρικη βαλτωμένη ζωή τους, δεν παύουν να είναι ανθρώπινες οντότητες που εκποιούνται για ένα ρούβλι, θύματα του οικονομικού αδιεξόδου των οικογενειών τους.  Στον εσωτερικό του μονόλογο , ο ήρωάς  μας , παρατηρεί τις νεαρές εκδιδόμενες με διάθεση ιεραποστόλου, αλλά το φανταστικό μελό μυθιστόρημα που έχει συνθέσει στο μυαλό του, αδυνατεί να βρει εφαρμογή στην καθημερινότητα των κοινωνικά υποτιμημένων. Η προβλέψιμη νύχτα στα σπίτια των παραδρόμων δεν κρύβει καμιά έκπληξη, αλλά μόνο πλήξη. Ο «βούρκος της ακολασίας», στον οποίο φαντάζεται τις γυναίκες να βυθίζονται, δεν είναι ούτε εντυπωσιακά ζοφώδης ούτε αναδύει κανένα μυστήριο. Άλλωστε, η ταπείνωση, όταν γίνει μόνιμο βίωμα, οδηγεί σε μια φυσικοποιημένη απάθεια: Οι «αμαρτίες» οφείλουν να είναι ηχηρές και να αφήνουν έντονο το ίχνος του βεβαρημένου παρελθόντος.

Αντιθέτως όμως, τα κορίτσια αυτά δεν είναι ούτε οικτρά μετανοούντα. Έχουν σιχαθεί, βαρεθεί, μπουχτίσει, αλλά η οικονομική καχεξία της ρωσικής στέπας, δεν τους αφήνει και πολλές επιλογές. Ο Τσεχοφ, δια στόματος Βασίλιεφ, επισημαίνει τις αντιφάσεις και τα οξύμωρα που σμιλεύουν τις ανθρώπινες σχέσεις, υπό το κνούτο του τσάρου, στις πλάτες του μουζίκου: Είναι εξαιρετικά δύσκολο, θα’λεγε και ο Σεφέρης «ν’αλλάξεις τη σκέψη του ανθρώπου, σαν κατάντησε κι αυτός  πραμάτεια». Κανείς  δεν είναι ακέραιος ή αλώβητος και το κοινωνικό αλισβερίσι  μοιραία κάνει το άτομο σε μικρό ή μεγάλο βαθμό συμμέτοχο-συχνά ασυνείδητα-σε κοινωνικά εγκλήματα. Οι ίδιοι οι φίλοι του υποχόνδριου φοιτητή, νέοι άνθρωποι, οι πολλά υποσχόμενοι «αναμορφωτές της κοινωνικής θέσης της γυναίκας, συμβάλλουν στην χρήση και τον εκμαυλισμό της, με την παρουσία τους ως θαμώνες στους οίκους ανοχής. Τα «αξιακά συστήματα» συμπορεύονται με τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις τους και ο σχολαστικός, υπερευαίσθητος Βασίλιεφ πνίγεται στις νευρώσεις του και στους δαιδαλώδεις συλλογισμούς του, περί του εξευγενισμού των ανθρωπίνων ηθών και οοδηγείται στην «κρίση».

Ο διφορούμενος τίτλος που επέλεξε ο Τσέχοφ ερμηνεύεται αφ’ενός στον νευρικό κλονισμό που κυριεύει τον Βασίλιεφ,(μελέτη του συγγραφέα πάνω στα στάδια της παράνοιας) λόγω των ταραγμένων συνειρμών του, αφ’ετέρου στην κρίση που οφείλει να αναπτύξει ο σύγχρονός του άνθρωπος και ο αναγνώστης, προκειμένου να οδηγηθεί σε απτά συμπεράσματα για τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Η κρίση είναι και η αξιολόγησή μας στην άλλη ζωή.

   Οι αντιφάσεις χαρακτηρίζουν και τον ζωγράφο Ρίπνικοφ: Ελαφρώς αγροίκος, γλεντζές και φαινομενικά αβαθής,  είναι  αδιάφορος απέναντι στα λογίδρια-νουθεσίες του Βασίλιεφ. Το πληθωρικό του ταμπεραμέντο απεχθάνεται τις κοινωνιολογικές αναλύσεις και θεωρεί αδιαπραγμάτευτη αυτή την ψυχαγωγία-συναλλαγή στους οίκους ανοχής, με δεδομένη  την μποέμικη εσάνς που αναδύεται από αυτήν…Ο σεβασμός στο δικό του αξιακό σύστημα δεν επιβάλλεται, αλλά εν τέλει υπαγορεύεται από την ανοχή της επιλογής του ατόμου που διατίθεται αυτοβούλως, έστω και ως προϊόν. Για τον Ρίπνικοφ, επιτρέπεται η συνάινεση και ο εφήμερος, οργιαστικός χαρακτήρας στην διασκέδαση, αποκλείεται όμως η βία και ο καταναγκασμός. Γι’αυτό και είναι ο μόνος που θα υπερασπιστεί εμπράκτως τις γυναίκες, όταν θα τους ασκηθεί σωματική βία από πελάτες.

(…)Μέσα απ’αυτό το θόρυβο, ακούστηκε η φωνή του ζωγράφου: «Μην τολμήσετε να χτυπήσετε τις γυναίκες! Δεν θα σας επιτρέψω, που να σας πάρει ο διάολος! Αλήτες! Αχρείοι!Γδάρτες! Αιμοσταγείς!Δεν θα σας επιτρέψω να τις χτυπάτε!Να χτυπάτε μια αδύναμη, μεθυσμένη γυναίκα!»

  Διαπιστώνουμε ότι ο ζωγράφος εμπλέκεται σε έναν καυγά, για την κακοποίηση ενός μεθυσμένου κοριτσιού.Είναι ο μόνος που προβαίνει σε πράξεις υπεράσπισης. Ποιος έιναι , λοιπόν, ο ευαισθητοποιημένος; Απροσδιόριστο. Ο Βασίλιεφ παρουσιάζει τους φίλους του με δουλοκτήτες της ρωμαϊκής εποχής, όμως οι αντιλήψεις του κάθε ατόμου για την ελευθερία είναι ρευστές και συγκεχυμένες. «Χρησιμοποιούμε» κάποιον δεν έπεται ότι και βιαιοπραγούμε…Υπάρχει διαβάθμιση και στις κακόβουλες ενέργειες .Ο  τρόπος  όμως που ασφυκτιά ο Βασίλιεφ, γίνεται παράκρουση που τον οδηγεί στο γραφείο του ψυχιάτρου. Η εκλογίκευση της δυστυχίας για τον Τσέχοφ, είναι από μόνη της ένας παραλογισμός…

Οι εικόνες μου φιλοτεχνήθηκαν με μελάνι και μαρκαδόρο, με σκεπτικό στα όρια της θλίψης και της καρικατούρας, σε τσεχοφικό ύφος. Η αφηγηματική πρόθεση παραμένει σταθερή.

Μελάνι και μαρκαδόρος σε χαρτί ακουαρέλας 68x46cm