Mαραντίδης Νίκος- Πτυχιακή Εργασία ''Εντροπία''

O άνθρωπος είναι υποδουλωμένος στην φθορά σαν αποτέλεσμα της αμαρτίας, προκαλώντας στο σώμα την ατέλεια, την κατάπτωση, τις ασθένειες, τη γήρανση, τον θάνατο. Όποιος “σπέρνει μεριμνώντας για τη σάρκα θερίζει φθορά από τη σάρκα του”.[1]

Η προσπάθεια και η επιμονή μας για την αποκατάσταση και την ανάπλαση της φθαρμένης ύλης μας είναι επιβλαβής για την ψυχή μας. Πολλές φορές κακοποιεί το σώμα πιο πολύ απο την φύση.

Από τις τέχνες μόνο η μουσική έχει την ιδιότητα να είναι άφθαρτη
καθώς η ύλη της είναι καθαρά "νοερή" χωρίς τη συνηθισμένη φθορά των υλικών. Τα έργα της ζωγραφικής, τα γλυπτά, τα μάρμαρα, σίδερα, πέτρες νιώθουν τον χρόνο στο πετσί τους. Η ύλη τους ζει και αναπνέει. Επειδή όμως είναι φθαρτά, δεν σημαίνει ότι καταστρέφονται. Το ότι φθείρονται δεν αποτελεί ελάττωμα αλλά μέρος της φύσης τους. Επειδή το σώμα μας είναι φθαρτό δεν σημαίνει ότι είναι ελαττωματικό, ούτε ότι είναι λιγότερο όμορφο. Ίσα ίσα η υλική του υπόσταση, το γεγονός ότι αντιστέκεται και αντιδρά στο χρόνο, αποτελεί μέρος της ομορφιάς του.

Οι μεγάλες επεμβάσεις στο σώμα μας, αλλά και στα έργα της τέχνης, πάντα κινδυνεύουν να έχουν ανεπανόρθωτα και μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Πέρα απο την δική μου οπτική γωνία όμως, τίθεται προς όλους το ερώτημα αν πρέπει να αντιστεκόμαστε την φθορά μας, καθώς έχουν καταγραφεί πολλές απόψεις ανά τους αιώνες.

Ο Rudolf Arnheim επισημαίνει ότι ο νόμος της εντροπίας δεν αντανακλά μόνο την αποσύνθεση της υλικής μορφής αλλά και μια γενική τάση που αυξάνει την ισορροπία και μειώνει την ένταση. «Ο 19ος αιώνας που δημιούργησε την αρχή της εντροπίας είχε εξίσου επίγνωση και της αντίθετης αυτής αρχής, δηλαδή της δημιουργίας διαρθρωμένων δομικών θεμάτων. Συγκεκριμένα η Δαρβινική θεωρία παρουσίαζε τη θριαμβευτική εξέλιξη του ζωικού βασιλείου από την απλούστερη προς την πλέον περίπλοκη οργανωτική μορφή»[2], λέει ο Arnheim.
           Η βασική φιλοσοφική θέση του είναι ότι η αταξία που φαίνεται να κυβερνά όλη τη φυσική εμπεριέχει πολλές «παρηγορητικές νησίδες τάξης», ότι ο κόσμος δεν είναι τελικά μονοσήμαντος και ότι το βαθύτερο νόημά του, ανιχνεύεται σ' αυτό το κοσμικό γεγονός της εξισορρόπησης. Σ' αυτή τη σκέψη του Arnheim η τέχνη ανακτά ένα ρόλο μεγαλύτερο από τα πνευματικά και διακοσμητικά της πλαίσια. Η τέχνη είναι μία από της δυνάμεις εκείνες που αντιστέκονται στην εντροπία, στην χαοτική τάση της ύλης. Η τέχνη με την εμμονή της για τη μορφή μπορεί να σώσει τον κόσμο από το άμορφο χάος του από την χωρίς όρια σύγχυση που φαίνεται να οδεύει. Οι αυστηρές δομές της τέχνης, αλλά και η διάλυση αυτών των δομών, η μορφή, η καθαρότητα αλλά και η αποσύνθεση, η αταξία και το άμορφο ενός έργου υποκρύπτουν μια άφταστη αρχιτεκτονική τάξη, μια αφήγηση μαθηματικής ακρίβειας. Ο Arnheim, απέναντι στο κοσμικό γεγονός του θανάτου, αντιπαραθέτει την αρχιτεκτονική του ονείρου. Το έργο τέχνης είναι γι αυτόν μια θεώρηση της ανθρώπινης κατάστασης, μια στιγμή τελικής ισορροπίας και τάξης αλλά και μια μέγιστη σχετική εντροπία.

«Από τη βιογραφία του περίφημου νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πλωτίνου (3ος αι. μ.Χ.) πληροφορούμαστε ότι ο φιλόσοφος «αισθανόταν ντροπή που είχε σώμα. Απέφευγε να μιλάει για την καταγωγή του, τους προγόνους του ή την πατρίδα του. Δεν δεχόταν ούτε καν να τον πλησιάσει γλύπτης ή ζωγράφος για να φτιάξουν την προτομή ή το πορτρέτο του. Δε φτάνει που έχουμε φορτωθεί αυτή την εφήμερη μορφή (το σώμα)· γιατί να θέλει κανείς να τη διατηρήσει περισσότερο καιρό, σα να 'ναι κάτι που αξίζει;». Στον αρχαίο κόσμο διατυπώθηκαν ποικίλες απόψεις για το σώμα, από την ειδωλοποίηση της ομορφιάς του μέχρι την περιφρόνησή του λόγω της φθαρτότητάς του. Ίσως ο Πλωτίνος να μην ένιωθε αυτή την απέχθεια για το σώμα του αλλά για την φθορά που επιτελείται στο κορμί του. Για την απώλεια της αρχικής του κατάστασης. Όχι όμως ως μια διαδικασία μεταμόρφωσης αλλά κυρίως ως μια απτή κατανόηση του χρόνου. Γιατί μόνο μέσα από αυτή την καθημερινή αλλοίωση μπορεί να γίνει αντιληπτός. Ο χρόνος χρειάζεται την φθορά για να υπάρξει και το αντίστροφο. Με άλλα λόγια να επιβεβαιωθεί αυτό το αναπόφευκτο χαρακτηριστικό του ανθρώπου όχι όμως μόνο ως μια ποιότητα «παρακμής», αλλά ως μια έννοια που περικλείει και υπονοεί ταυτόχρονα και τις τρεις διαστάσεις: παρελθόν, παρόν και μέλλον.

Ο Ιωάννης Χρυσόστομος λέει σε κάποιο από τα κείμενά του: «Δε θέλουμε ν' απομακρύνουμε τη σάρκα, ...αλλά τη φθορά. Όχι το σώμα, αλλά το θάνατο. Άλλο πράγμα είναι το σώμα και άλλο ο θάνατος, άλλο το σώμα και άλλο η φθορά. Ούτε το σώμα είναι φθορά, ούτε η φθορά είναι σώμα. Και είναι βέβαια φθαρτό το σώμα, δεν είναι όμως φθορά το σώμα. Και το σώμα είναι θνητό, δεν είναι όμως θάνατος το σώμα. Ο στεναγμός λοιπόν δεν είναι για το σώμα, αλλά για την επικείμενη φθορά. Και αληθινά το σώμα είναι βαρύ και ενοχλητικό και δυσάρεστο, όχι από τη φύση του, αλλά από τη θνητότητα που αργότερα ήρθε σ' αυτό.»[3]

Στο βιβλίο του Όσκαρ Ουάιλντ, To Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ, τίθεται πολύ έντονα το ερώτημα που θέτω και εγώ με την θεματική μου. Πρέπει η όχι να επεμβαίνουμε και να αντιστεκόμαστε στη φθορά του χρόνου και την εντροπία της φύσης; Πώς πρέπει να λαμβάνουμε αυτήν την αλλοίωση του είναι μας; «Τι θλιβερό!» Μουρμούρισε ο Ντόριαν Γκρέυ με τα μάτια ακόμα καρφωμένα στο πορτρέτο του. «Τι θλιβερό! Θα γίνω γέρος, αποκρουστικός, απαίσιος. Αυτό το πορτρέτο όμως θα μείνει πάντα νέο. Δε θα γεράσει ποτέ περισσότερο απ’όσο είναι τώρα, τούτη την ημέρα του Ιουνίου..Α, να μπορούσε να γίνει το αντίθετο! Αν γινόταν να’μενα εγώ για πάντα νέος και να γερνούσε το πορτέτο! Γι’αυτό-γι’ αυτό-θα ΄δινα τα πάντα! Ναι, δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που δεν θα ΄δινα. Θα ΄δινα και την ψυχή μου ακόμα!»[4]

---

[1] Επιστολή προς Γαλάτες Γα 6:8

[2] Arnheim Rudolf, Εντροπία Και Τέχνη

[3] Πτυχιακή Εργασία Σκούρτη Χρήστου: Φθοράς Μνημείον. Ιούνιος 2015

[4] Όσκαρ Ουάιλντ, Το Πορτρέτο Του Ντόριαν Γκρέυ, 1891

Έργα:

Τα έργα που παρουσιάζω είναι ανθρωποκεντρικά. Τα υλικά που χρησιμοποιώ είναι εκολίνες και χλωρίνη σε μουσαμά διαφόρων διαστάσεων. Απο την στιγμή που το έργο θεωρηθεί τελειωμένο, ξεκινάει η διαδικασία της αλλοίωσης. Ο τρόπος που αποδίδω τις ανθρώπινες μορφές προκύπτει μέσα από μια πιο φωτογραφική αντίληψη. Ο καμβάς ξαπλώνει στο πάτωμα και με το ψέκασμα του νερού και της χλωρίνης θα αρχίσει η ελεγχόμενη, μα συγχρόνως τυχαία, φθορά του.Το ανθρώπινο σώμα κάθε ηλικίας, βάρους, σεξουαλικότητας, εθνικότητας υπόκειται στην εντροπία της φύσης. Με τον καιρό το σώμα θα έρθει στην πλήρη αταξία σωματιδίων, με αποτέλεσμα την αποσύνθεση. Αυτό συμβαίνει και στα έργα. Ο καμβάς, ως οργανική ύλη και ζωντανός οργανισμός, φθείρεται απο την χλωρίνη όπως φθείρονται συμβολικά και τα σώματα στους πίνακες. Το μελάνι στον καμβά αλλοιώνεται απο την συνεχή ρίψη νερού και δίνει τη θέση του στο τυχαίο. Το λευκό φόντο στα έργα αλλά και στον χώρο δυναμώνει αυτή τη συνθήκη της αλλοίωσης, συγκεκριμενοποιώντας την πορεία της.