Τέχνη στα κύματα της Ιστορίας.

Eργο που παρουσιάστηκε στην Μπιενάλε του 2013 με την υπογραφή του καλλιτέχνη Wouter Osterholt και τίτλο «Helpful Hands».

«Τα τελευταία χρόνια υπάρχει τεράστια εμπορευματοποίηση στην τέχνη. Δεν εννοώ τόσο το χρηματιστήριο των έργων, αλλά πώς μια εικαστική δημιουργία μπορεί να συνδεθεί με τη χρηματοοικονομική επένδυση και να υπακούει σε άλλους κανόνες. Πιστεύω στη δύναμη των φιλοσόφων, των συγγραφέων, των καλλιτεχνών και των επιστημόνων να σμιλεύουν τον κόσμο μέσα στον οποίον ζούμε και να σμιλεύονται από αυτόν. Μ’ ενδιαφέρει η εγκάρσια τομή που επιχειρούν αυτοί οι πρωτοπόροι για να κατανοήσουμε και να χαρούμε και να συντηρήσουμε τη ζωή πάνω στον πλανήτη. Υπό αυτήν την έννοια μπορεί ένας επιστήμονας να έχει θέση σε μια έκθεση που αφορά την τέχνη», λέει η Μπακάργκιεβ, που έχει προσκαλέσει στον Βόσπορο ακόμα και νευροβιολόγους.

Η Κάρολιν Κρίστοβ-Μπακάργκιεβ έχει ένα πρόσωπο που δεν το ξεχνάς εύκολα. Δεν είναι όμορφη. Διαθέτει όμως αέρα σταρ. Ισως χάρις στην καταγωγή της: Με πατέρα Βούλγαρο και μητέρα Ιταλίδα, μεγαλωμένη στις ΗΠΑ, αποπνέει ένα μείγμα βαλκανικής ευστροφίας, ιταλικής ευφράδειας και αμερικανικής στοχοπροσήλωσης. Η επιμελήτρια τέχνης, που άφησε τη σφραγίδα της στην Documenta του 2012 και ανέλαβε πρόσφατα διευθύντρια της Galleria d’Arte Moderna Castello di Rivoli στο Τορίνο, τώρα ετοιμάζει την Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης, η οποία εγκαινιάζεται στις 5 Σεπτεμβρίου με τίτλο «Saltwater. A theory of thought forms» (Αλμυρό νερό. Μια θεωρία νοητών μορφών).

Πριν από λίγες ημέρες βρέθηκε για ένα 24ωρο στη Σάμο, προσκεκλημένη του ιδρύματος Schwarz, το οποίο ίδρυσε και χρηματοδοτεί στο νησί φεστιβάλ κλασικής μουσικής και εικαστικών δράσεων στο Pythagorion Art Space. Προτού απολαύσει ένα σύντομο κολύμπι στα νερά του Αιγαίου, δέχθηκε να μιλήσει στην «Κ» για το νέο της εγχείρημα. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι τήρησε μία από τις παλιές της συνήθειες, που είναι να μη δίνει πολλές πληροφορίες για τους καλλιτέχνες και τα έργα τους έτσι ώστε τα εγκαίνια να αποτελούν πραγματική έκπληξη.

Προς τι η μυστικότητα; Η Μπακάργκιεβ γνωρίζει πώς να δημιουργεί ατμόσφαιρα γύρω από τον εαυτό της και τα πεπραγμένα της. Οταν ήταν επικεφαλής στο Κάσελ, είχε φωτογραφηθεί ξυπόλυτη, ανάμεσα σε σακούλες σκουπιδιών και με αστραφτερό χαμόγελο στα χείλη.

Ολίγη οικογενειακή ιστορία

«Λοιπόν», αρχίζει την κουβέντα, «ο πατέρας μου ήταν πρόσφυγας στην Ιταλία, όπου κατέφυγε για να γλιτώσει από τον κομμουνισμό. Ως φοιτητής ιατρικής γνώρισε τη μητέρα μου σε ένα λεωφορείο, καθώς εκείνη προσφέρθηκε να του πληρώσει το εισιτήριο. Οταν τελείωσε τις σπουδές του, δεν είχε το δικαίωμα να εξασκήσει το επάγγελμα στο Τορίνο. Οι δύο επιλογές του ήταν Βραζιλία ή ΗΠΑ. Το έπαιξε κορώνα - γράμματα, κέρδισε η Αμερική, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Ο γάμος τους δεν μακροημέρευσε. Ο πατέρας μου έγινε πολύ συντηρητικός εξαιτίας της κομμουνιστικής φοβίας του και η μητέρα μου μια προοδευτική, που πήγαινε σε διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ. Αυτή η πόλωση μεταξύ τους μού έδωσε την ικανότητα όχι μόνο να επιβιώνω παντού, αλλά να μπορώ να ισορροπώ ανάμεσα στο σύμπαν των καλλιτεχνών, δηλαδή την ουτοπία και το κοινωνικό όραμα, αλλά και τον κόσμο των χορηγών, των συλλεκτών και των πρακτικών θεμάτων που πρέπει να διαχειριστεί κάποιος για να οργανώσει μια καλή έκθεση. Η καταγωγή μου με δίδαξε την αξία της σχετικότητας. Οχι στην ηθική αλλά στην κατανόηση της ζωής των ανθρώπων, στην ύπαρξη διαφορετικών πραγματικοτήτων που συνυπάρχουν γύρω μας».

Η Μπακάργκιεβ ποτέ δεν μασάει τα λόγια της. Κάποτε είχε κάνει τη χαριτωμένη δήλωση πως επιμελητής είναι κάποιος που ξέρει να πάρει το προσούτο από τον χοίρο. Ετσι δεν αποφεύγει το ευαίσθητο θέμα των χορηγιών, που είχε οδηγήσει σε τεράστια σύγκρουση την προηγούμενη επιμελήτρια της Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης, Φούλια Ερντέμτσι, με τους Τούρκους καλλιτέχνες, επειδή η τελευταία είχε πάρει χρήματα από μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες σε μια περίοδο που ο Ερντογάν έκανε τεράστιες αναπλάσεις στην Πόλη.

«Ακούστε. Δεν βλέπω τον εαυτό μου σαν πόρνη που ζητάει χρήματα, αλλά σαν διερμηνέα ανάμεσα σε δύο πλευρές. Προσέχω από πού θα πάρω χορηγίες. Νομίζω ότι η Φούλια βρέθηκε στο επίκεντρο διότι επέλεξε να εστιάσει στο θέμα του δημόσιου χώρου σε μια περίοδο όπου μόλις είχε ξεσπάσει το θέμα του πάρκου Γκεζί. Κάποιοι της επιτέθηκαν κατηγορώντας την για υποκρισία, ενώ θα έπρεπε να την επιβραβεύσουν που διάλεξε αυτό το καίριο θέμα. Εγώ βέβαια δεν θα το διάλεγα ποτέ».

Ο Ασάντζ δεν πήγαινε σε πορείες

Γιατί όχι; «Μιας και είμαστε στην Ελλάδα, ας μιλήσουμε για την αγορά με την αρχαία της έννοια και τη σύγχρονη εκδοχή της, αυτό που ονομάζει ο Χάμπερμας δημόσια σφαίρα. Είμαι σίγουρη ότι δεν αναπτύσσεται, όπως κάποτε, στον δημόσιο χώρο αλλά στον ιδιωτικό. Δεν χρειάζεται να πηγαίνεις σε διαδήλωση για να είσαι ενεργός πολίτης. Μπορείς να παρέμβεις από τον υπολογιστή που βρίσκεται στο σπίτι σου. Ο Σνόουντεν άλλαξε τον κόσμο από ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Χονγκ Κονγκ. Υποψιάζομαι πως ο Ασάντζ δεν έχει πάει ποτέ σε πορεία. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, έχω την αίσθηση ότι πολλές από τις συγκεντρώσεις είναι υποκινούμενες και ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις ποιος είναι από πίσω. Δεν λέω ότι οι εξεγέρσεις δεν ξεκινούν από κινήματα που έχουν ρίζες στην κοινωνία, αλλά ότι μετά μπορεί να χειραγωγηθούν από άλλες δυνάμεις».

Με αυτό το σκεπτικό κατά νου, τι ετοιμάζει στην Κωνσταντινούπολη; «Τα τελευταία χρόνια υπάρχει τεράστια εμπορευματοποίηση στην τέχνη. Δεν εννοώ τόσο το χρηματιστήριο των έργων, αλλά πώς μια εικαστική δημιουργία μπορεί να συνδεθεί με τη χρηματοοικονομική επένδυση και να υπακούει σε άλλους κανόνες. Πιστεύω στη δύναμη των φιλοσόφων, των συγγραφέων, των καλλιτεχνών και των επιστημόνων να σμιλεύουν τον κόσμο μέσα στον οποίον ζούμε και να σμιλεύονται από αυτόν. Μ’ ενδιαφέρει η εγκάρσια τομή που επιχειρούν αυτοί οι πρωτοπόροι για να κατανοήσουμε και να χαρούμε και να συντηρήσουμε τη ζωή πάνω στον πλανήτη. Υπό αυτήν την έννοια μπορεί ένας επιστήμονας να έχει θέση σε μια έκθεση που αφορά την τέχνη», λέει η Μπακάργκιεβ, που έχει προσκαλέσει στον Βόσπορο ακόμα και νευροβιολόγους.

Ο τίτλος της έκθεσης

Αυτός είναι ο λόγος που επέλεξε τον τίτλο «Αλμυρό νερό»; «Κάθε φορά που εργάζομαι πάνω σε μια έκθεση καταπιάνομαι πρώτα με την ιστορία και τη γεωγραφία του τόπου. Το Κάσελ, λ.χ., έχει τον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τους βομβαρδισμούς. Η Τουρκία είναι από την άλλη τόσο διαφορετική. Πριν δεχθώ την πρόταση για την Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης, πήγα πρώτα στα σύνορα με την Αρμενία, πήγα στη Σμύρνη, ήθελα να καταλάβω πού είμαι. Αποφάσισα να πω ναι, έχοντας στο μυαλό μου διάφορα πολιτικά θέματα: ότι το 2015 κλείνουν 100 χρόνια από τη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά και το πώς άλλαξαν η Σμύρνη και η Κωνσταντινούπολη όταν έφυγαν οι Ελληνες. Προσπάθησα να καταλάβω πώς επιδρά η απουσία τους στον χώρο, τα φαντάσματά τους. Το Κουρδικό είναι ένα ακόμη καυτό θέμα. Το Saltwater αναφέρεται στα κύματα της Ιστορίας. Διάλεξα τον τίτλο, γνωρίζοντας ότι πίσω από αυτόν μπορώ να κρύψω ό,τι θέλω. Το αλάτι έχει μια μαγική, μεταμορφωτική δύναμη. Αντανακλά τη ζωή στον πλανήτη, είναι αυτό που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια, είναι αυτό που μπορεί να διαβρώσει, να αλλάξει τις μοριακές δομές. Φαντάζομαι ότι αυτοί που δεν ξέρουν τη δουλειά μου, όταν θα ακούσουν τον τίτλο θα μονολογήσουν: “Α, η Μπακάργκιεβ κάνει κάτι για τη θάλασσα...”».

​​Η Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης εγκαινιάζεται στις 5/9, θα ολοκληρωθεί την 1/11 και θα φιλοξενηθεί σε πολλούς χώρους εκτός από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στον Βόσπορο. Θα γίνει μάλιστα και μία δράση στο Καστελλόριζο από τις 7 έως και τις 13/9 σε συνεργασία με το Fiorucci Art Trust. Συμμετέχουν περίπου 60 καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους και η Ελληνίδα Γεωργία Σαγρή με ένα νέο έργο που ονομάζεται «Profession of Faith».

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα Καθημερινή στις 28/08/2015 σε επιμέλεια της κα. Πουρναρά Μαργαρίτας