Η θέση της γυναίκας,
τα δικαιώματά της αλλά και οι περιορισμοί στους οποίους υπόκειται ,
είναι διαφορετικά στον ‘Δυτικό’ κόσμο απ’ ότι στη λεγόμενη ‘Ανατολή’ και
ιδιαίτερα σε κάποιες μουσουλμανικές χώρες όπου τα τελευταία χρόνια άλλαξαν
δραματικά οι συνθήκες ζωής των γυναικών.
Η μεταβολή της θέσης της
γυναίκας είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών συνθηκών
όπως αυτές εξελίσσονται διαχρονικά στον τόπο αναφοράς. Δεν πρέπει να παραγνωριστεί η σημαντική
επίδραση της θρησκείας και της ερμηνείας των ιερών κειμένων από τον κλήρο, των
παραδόσεων, του φονταμενταλισμού και της πατριαρχικής κοινωνικής δομής
ιδιαίτερα στις Ισλαμικές χώρες, καθώς και της πολιτικής της εκάστοτε εξουσίας
που ασκείται σε κάθε κοινωνία.
Όλοι όμως οι περιορισμοί
πηγάζουν από ένα κοινό σημείο, την ανισότητα, η οποία εισάγεται σαν
έννοια πολύ νωρίς στην διιστορική πορεία του ανθρώπου και έχει σαν αποτέλεσμα
τις πάσης φύσεως διακρίσεις, την καταπάτηση των δικαιωμάτων, την άσκηση βίας,
την εκμετάλλευση, τον έλεγχο ή ακόμα και την στέρηση της παιδείας.
Ο ακρογωνιαίος λίθος της
ιδανικής πολιτείας κατά τον Πλάτωνα, η παιδεία, σε συνδυασμό με τον
αγώνα για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων, είναι εκείνη που επιφέρει την διάλυση
του σκοταδισμού, την άρση της πνευματικής ‘burqa’, η οποία είναι το
αίτιο της αδυναμίας κατανόησης και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων από
διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο.
Επίσης η παιδεία συντελεί
μέσω της εκπαίδευσης στην οικονομική αυτοτέλεια, την άνοδο του βιωτικού
επιπέδου, την αύξηση του αυτοσεβασμού και της αυτοπεποίθεσης των ανθρώπων, εν
προκειμένω δε των γυναικών.
Η παιδεία βοηθά στην
ουσιαστικότερη κατανόηση του κόσμου, την αύξηση της κριτικής ικανότητας, γεγονός
που οδηγεί στην άρση των περιορισμών που απορρέουν από την άγνοια και αποτελεί
εν τέλει το όχημα για την μετάβαση του κόσμου σε ένα ανώτερο στάδιο κοινωνικής
και οικονομικής οργάνωσης.
Διατυπώνεται βέβαια το
ερώτημα σε ποιο βαθμό η πολιτεία
επιθυμεί ελεύθερα σκεπτόμενους συνειδητοποιημένους πολίτες και εάν αυτοί οι
πολίτες μπόρουν να αποκτήσουν την παιδεία που επιθυμούν.
Ο προβληματισμός για την
θέση της γυναίκας στις διάφορες κοινωνίες
και η απάντηση στο ερώτημα αν η παιδεία μπορεί να αποτελέσει την λύση
για την γυναικεία χειραφέτηση επαφίεται στον θεατή.
Ακολουθεί η θεωρητική τεκμηρίωση της πτυχιακής:
Ακολουθεί η θεωρητική τεκμηρίωση της πτυχιακής:
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ
ΤΕΧΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ
ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ BURQA
( Η παιδεία οδηγεί στην γυναικεία
χειραφέτηση;)
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΠΕΡΙΚΛΕΙΔΟΥ
ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΑΕΜ:
479
ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΚΟΝΤΟΣΦΥΡΗΣ ΧΑΡΙΛΑΟΣ
ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΘΩΜΑΣ
ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΑΝΔΡΕΟΥ ΑΝΔΡΕΑΣ
ΚΟΝΤΟΣΦΥΡΗΣ ΧΑΡΙΛΑΟΣ
ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ
ΙΟΥΝΙΟΣ 2015
ΦΛΩΡΙΝΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Αντί Προλόγου
1
2.
Περίληψη
3
3.
Εισαγωγή
4
4.
Κεφάλαιο Ι Από την Μητέρα Θεά
στην burqa. Ο ρόλος της
παιδείας
Ι.1. Φύλο, μητριαρχία,
φεμινισμός
7
Ι.2. Από την καλύπτρα της κεφαλής
στην burqa 11
I.3. Η παιδεία δρόμος για την
γυναικεία χειραφέτηση 14
5.
Κεφάλαιο ΙΙ Δημιουργία της
εγκατάστασης και ερμηνεία
ΙΙ.1. Το ταξίδι μιάς ιδέας- μια
προσωπική εμπειρία 17
ΙΙ.2.
Καλλιτέχνες και έργα 19
ΙΙ.3. Περιγραφή
και ερμηνεία της εγκατάστασης
ΙΙ.3.α. Περιγραφή 31
ΙΙ.3.β. Ερμηνεία
32
6.
Επίλογος
34
7.
Βιβλιογραφία- Ηλεκτρονικές πηγές 35
8. Συμπληρωματική Βιβλιογραφία 37
Αντί ΠΡΟΛΟΓΟΥ
«…Και είπε Κύριος ο Θεός ου καλόν
είναι τον άνθρωπον μόνον. Ποιήσωμεν αυτώ βοηθόν κατ΄αυτόν. 19. και έπλασεν ο
Θεός έτι εκ της γης πάντα τα θηρία του αγρού και πάντα τα πετεινά του ουρανού
και ήγαγεν αυτά προς τον Αδάμ, ιδείν τι καλέσει αυτά. Και παν ό εάν εκάλεσεν
αυτό Αδάμ ψυχήν ζώσαν, τούτο όνομα αυτώ. 20. και εκάλεσεν Αδάμ ονόματα τοις
πάσι τοις πετεινοίς του ουρανού και πάσι τοις θηρίοις του αγρού. Τω δε Αδάμ ουχ
ευρέθη βοηθός όμοιος αυτώ. 21. και επέβαλεν ο Θεός έκστασιν επί τον Αδάμ, και
ύπνωσε. Και έλαβε μίαν των πλευρών αυτού και ανεπλήρωσε σάρκα αντ΄αυτής 22. και
ωκοδόμησεν ο Θεός την πλευράν, ην έλαβε από τον Αδάμ, εις γυναίκα και ήγαγεν
αυτήν προς τον Αδάμ 23. και είπεν Αδάμ τούτο νυν οστούν εκ των οστέων μου και
σαρξ εκ της σαρκός μου. Αύτη κληθήσεται γυνή, ότι εκ του ανδρός ελήφθη
αύτη»…
«…3.Θέλω δε υμάς ειδέναι ότι παντός
ανδρός η κεφαλή ο Χριστός εστί, κεφαλή δε γυναικός ο ανήρ, κεφαλή δε Χριστού ο
Θεός. 4. Πας ανήρ προσευχόμενος ή προφητεύων κατά κεφαλής έχων καταισχύνει την κεφαλήν
αυτού. 5. Πάσα δε γυνή προσευχομένη ή προφητεύουσα ακατακαλύπτω τη κεφαλή
καταισχύνει την κεφαλήν εαυτής εν γαρ εστί και το αυτό τη εξυρημένη. 6. Ει γαρ
ου κατακαλύπτεται γυνή, και κειράσθω. Ει δε αισχρόν γυναικί το κείρασθαι ή
ξυράσθαι κατακαλυπτέσθω. 7. Ανήρ μεν γαρ ουκ οφείλει κατακαλύπτεσθαι την
κεφαλήν, εικών και δόξα Θεού υπάρχων. Γυνή δε δόξα ανδρός εστίν. 8. Ουκ γαρ
εστίν ανήρ εκ γυναικός, αλλά γυνή εξ ανδρός. 9. Και γαρ ουκ εκτίσθη ανήρ δια
την γυναίκα, αλλά γυνή δια τον άνδρα. 10. δια τούτο οφείλει η γυνή εξουσίαν
έχειν επί της κεφαλής δια τους αγγέλους»…
«…19. Ω! Αδάμ! Κατοίκησε συ και η
γυναίκα σου στον Κήπο, και χαρείτε και οι δυό σας, τρώγοντας (απ’όλους τους
καλούς καρπούς), όπου θέλετε, αλλά μην πλησιάζετε αυτό το δένδρο, γιατί θα
κυλήσετε στην πλάνη και την παρανομία». 20. Τότε άρχισε ο Σατανάς να ψιθυρίζει
και στους δύο, φέρνοντάς τους στο νου όλη τους την ντροπή που (πριν) τους ήταν
κρυμμένη και είπε: «ο Κύριός σας, σας απαγόρευσε, μόνο από το δένδρο για να μην
γίνεται άγγελοι, ή να είστε απ’ τους αθάνατους». 21. Κι ορκίστηκε και στους δύο
λέγοντας ότι: «θα ειμ’ εγώ για σας απ τους συμβούλους σας». 22. Έτσι με δόλο κατάφερε
την πτώση τους. Κι΄όταν δοκίμασαν το δένδρο, η ντροπή τους άρχισε να γίνεται
φανερή σ αυτούς κι άρχισαν να συγκολούν πάνω στα σώματά τους τα φύλλα του
Κήπου. Τότε τους φώναξε ο Κύριός τους: « Μήπως δεν απαγόρευσα αυτό το δένδρο
και στους δύο, και σας ειδοποίησα ότι ο Σατανάς είναι ένας αναγνωρισμένος
εχθρός σας;» 23. Εκείνοι αποκρίθηκαν: « Κύριέ μας! Είμαστε ένοχοι στον εαυτό
μας, κι αν δεν μας συγχωρήσεις και μας σπλαχνιστείς, τότε θα είμαστε- βέβαια-
με τους χαμένους.
«…59. Ω! Εσύ ο προφήτης! Να πεις
στις συζύγους σου στις θυγατέρες σου και στις γυναίκες των πιστών, ότι πρέπει
να ρίχνουν πάνω τους (όταν κυκλοφορούν) τα (εξωτερικά τους ρούχα) γκαλαμπίες,
(που καλύπτουν- από το κεφάλι μέχρι τα πόδια), τούτο είναι πιο κατάλληλο για να
αναγνωρίζονται (ως αγνές πιστές) (όσο) και να μην ενοχλούνται. Ο Αλλάχ είναι
Πολυεύσπλαχνος, Πανοικτίρμονας.
Το Ιερό Κοράνι 33.59 Σούρα ελ- Εχζάμπ Μέρος 22ο [4]
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η πτυχιακή με θέμα «Γυναίκα και
burqa, η παιδεία οδηγεί στην γυναικεία
χειραφέτηση;» αποτελείται
από δύο τμήματα, την θεωρητική
τεκμηρίωση και το εικαστικό μέρος, την εγκατάσταση.
Στην θεωρητική τεκμηρίωση που
ακολουθεί, στο Κεφάλαιο Ι, περιγράφεται η μεταβολή στη θέση της γυναίκας κατά
την μετάβαση από την μητριαρχία στην πατριαρχία, όπως αυτή καθορίστηκε από
διάφορους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες στις διάφορες
κοινωνίες, χωρίς να παραγνωρίζουμε τον πρωταρχικό ρόλο της θρησκείας και της
πολιτικής στη διαμόρφωση του πλαισίου των περιορισμών και γενικά των συνθηκών της ζωής της.
Γίνεται αναφορά στην ανάπτυξη του
φεμινισμού και ιδιαίτερα του ισλαμικού φεμινισμού, εξετάζονται οι λόγοι που
διαμορφώνουν την θέση της γυναίκας στις μουσουλμανικές χώρες, καθώς και της
ιστορίας της χρήσης των διαφόρων μορφών καλύπτρας, από τον κεφαλόδεσμο ως την
burqa.
Αναλύεται η έννοια της παιδείας σαν
δημόσιο αγαθό και ο ρόλος της στην ουσιαστική απελευθέρωση των ανθρώπων και
ιδιαίτερα των γυναικών.
Στο Κεφάλαιο ΙΙ περιγράφονται τα
στάδια επεξεργασίας της ιδέας και οι καλλιτέχνες οι οποίοι με τα έργα τους επηρρέασαν
την μορφοποίησή της.
Η τελική μορφή το έργου είναι μία
εγκατάσταση η οποία περιγράφεται αναλυτικά και γίνεται ερμηνεία των συστατικών
στοιχείων της.
Ακολουθεί ο επίλογος όπου
συνοψίζονται τα συμπεράσματα και φυσικά στο τέλος παρατίθεται η βιβλιογραφία
και οι ηλεκτρονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν άμεσα, αλλά και η συμπληρωματική
βιβλιογραφία η οποία μελετήθηκε με σκοπό την διαμόρφωση μίας όσο το δυνατόν
ολοκληρωμένης άποψης.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην παρούσα
εργασία με θέμα « Γυναίκα και μπούρκα» διατυπώνεται σαν υπότιτλος το ερώτημα:
«Η παιδεία οδηγεί στην γυναικεία χειραφέτηση;»
Με δεδομένο
ότι η τέχνη και ο καλλιτέχνης μέσω αυτής θα πρέπει να αμφισβητεί, να διατυπώνει
ερωτήματα και να προκαλεί τον θεατή αφήνοντας την απάντηση στον ίδιο, γίνεται
προσπάθεια προσέγγισης του θέματος από εικαστικής πλευράς, με σκοπό να
αφυπνίσει και να προβληματίσει μέσω της τέχνης που αποτελεί όχημα αλλά και όπλο
της παιδείας. Να εκφράσει την άποψη της εικαστικού, χωρίς να φιλοδοξεί στην
επίλυση ενός πολύπλοκου προβλήματος με βαθιές ρίζες στην πολιτική, την θρησκεία
και στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον, ούτε να διεκδικήσει
τις δάφνες μίας ολοκληρωμένης ιστορικής ή κοινωνιολογικής μελέτης, πράγμα που
ξεφεύγει από το αντικείμενο σπουδών της γράφουσας.
Η αφορμή
δόθηκε από την εικόνα μιας γυναίκας (;) απόλυτα καλυμένης με μαύρο πέπλο που
ακολουθούσε σαν ανδρείκελο τον σύζυγό της στο αεροδρόμιο της Κων/πολης και τα
ερωτήματα που γεννήθηκαν κατά πόσο ήταν δική της επιλογή ή αποτέλεσμα
καταναγκασμού, σκέψεις για τις συνθήκες της ζωής της και τα δικαιώματά της σαν
άνθρωπο, αλλά και την στάση της όσον αφορά την διεκδίκησή τους.
Αυτή η εικόνα σε συνδυασμό με το γεγονός ότι
τις τελευταίες δεκαετίες λαμβάνει χώρα μία δραματική αλλαγή όσον αφορά τις
συνθήκες ζωής και τα δικαιώματα εκατομυρίων γυναικών σε κάποιες μουσουλμανικές
χώρες, οδήγησε στην επιλογή του θέματος.
Παράλληλα όμως δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε
την εμφάνιση και εξάπλωση σεξιστικών αντιλήψεων και πρακτικών στις λεγόμενες
δυτικές κοινωνίες ( trafficking, εξάπλωση καταναγκαστικής πορνείας), σε συνδυασμό με την
άσκηση ενδοοικογενειακής βίας (σωματικής ή ψυχολογικής) και την σεξουαλική
κακοποίηση σε βάρος των γυναικών, τις έμφυλες διακρίσεις στην εργασία, την
προβολή της γυναίκας σαν σεξουαλικό αντικείμενο.
Στην εγκατάσταση η έννοια της ‘burqa’ χρησιμοποιείται μεταφορικά και
αναφέρεται στους περιορισμούς και
διακρίσεις στους οποίους υπόκειται η γυναίκα.
Οι
περιορισμοί αυτοί είναι ποικίλοι και μπορούν να συνοψιστούν σε φυλετικούς
(φυλή, φύλο), κοινωνικούς, νομικούς, πολιτισμικούς, θρησκευτικούς. Η δε
αντίσταση και η κοινή δράση των γυναικών απέναντι σ΄αυτούς τους περιορισμούς
είναι δύσκολη και συναντά πολλά εμπόδια.
«…(οι γυναίκες) ζουν
κατεσπαρμένες ανάμεσα στους άνδρες, συνδεδεμένες εξ αιτίας της κατοικίας, της
εργασίας, των οικονομικών συμφερόντων, της κοινωνικής τους θέσης με ορισμένους
άνδρες- τον πατέρα ή τον σύζυγο- πιο στενά απ’ ότι με τις άλλες γυναίκες (…) Ο
δεσμός που την ενώνει με τους καταπιεστές της δεν συγκρίνεται με κανέναν άλλο».
Η θέση της
γυναίκας , τα δικαιώματα αλλά και τα προβήματα που απορρέουν από αυτή, είναι
διαφορετική στον ‘Δυτικό’ κόσμο απ΄ότι στην λεγόμενη Ανατολή και συγκεκριμένα
στις μουσουλμανικές χώρες.
Προέρχονται όμως από ένα κοινό σημείο, την
έννοια της ανισότητας η οποία εισάγεται πολύ νωρίς στην εξελικτική πορεία του
ανθρώπου και από την οποία ανισότητα πηγάζουν οι πάσης φύσεως διακρίσεις, η
καταπάτηση των δικαιωμάτων, η άσκηση βίας, η εκμετάλλευση, η στέρηση της
παιδείας.
Το θέμα
είναι κατά την άποψη της γράφουσας κατά βάση πολιτικό, εφ΄όσον έγινε ακόμα και
πολιτική χρήση της θρησκείας για την άσκηση ελέγχου των ανθρώπων και δη των
γυναικών.
Η ανάπτυξη του θέματος από θεωρητικής πλευράς
αποσκοπεί σε μία προσπάθεια κατανόησης του «άλλου», γεγονός που οδηγεί στην
άρση των παρεξηγήσεων , την ανάπτυξη της ισότητος, της ισονομίας, την αγαστή
συνεργασία των ανθρώπων με σκοπό την επίτευξη της ειρηνικής συνύπαρξης. Επίσης
να θέσει κάποια ερωτήματα και να διατυπώσει σκέψεις πάνω στο θέμα το οποίο δεν
αφορά αποκλειστικά και μόνο τις γυναίκες αλλά επιδρά στην ουσιαστική σχέση των
δύο φύλων η οποία διαμορφώνεται ανάλογα με τις μεταξύ τους ισορροπίες,
παράγοντας που επηρρεάζει με την σειρά του την μορφή των κοινωνιών.
Η εικαστική
δε παρουσίαση επιδιώκει να προβληματίσει τον θεατή πάνω στη σχέση
γυναίκας-παιδείας-αναμόρφωσης της κοινωνίας, καθώς θα προσπαθεί συμβολικά να
λύσει τον «γρίφο» της γραφής και να «αποκρυπτογραφήσει» την εγκατάσταση.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι
Από τη
μητέρα Θεά στη burqa. Ο ρόλος της παιδείας.
Ι.1.
Φύλο, μητριαρχία, φεμινισμός
Ένα από τα
πρωταρχικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο από την στιγμή μάλιστα της
γέννησής του είναι το φύλο.
Σύμφωνα με την φεμινιστική θεωρία το φύλο διακρίνεται σε βιολογικό (sex) και σε κοινωνικό (gender). Το βιολογικό φύλο προσδιορίζεται
από τα βιολογικά χαρακτηριστικά (αν και όχι πάντα) και το κοινωνικό φύλο αφορά
τις κοινωνικές, ψυχολογικές και πολιτισμικές παραμέτρους του ‘αρσενικού’ και
‘θηλυκού’, αν και οι έμφυλες δραστηριότητες και συμπεριφορές διαφέρουν ανάλογα
με την κοινωνία και τον πολιτισμό αναφοράς.
Τα
δικαιώματα, η συμπεριφορά των φύλων και ο προορισμός τους αναφέρονται επίσης σε
κείμενα φιλοσοφικού, θρησκευτικού ή νομοθετικού περιεχομένου χιλιάδες χρόνια
πριν και επηρρέασαν είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω των μεταγενέστερων ερμηνειών
την πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας.
Μελετώντας την εξελικτική πορεία του ανθρώπου,
η μητριαρχία ήταν η πρώτη κοινωνική οργάνωση στις ανθρώπινες κοινωνίες
όπως αυτές εμφανίζονται κατά την προϊστορική περίοδο, ως την νεολιθική περίοδο
περίπου. Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η εξέχουσα θέση της γυναίκας και η
λατρεία της Μητέρας Θεάς.
Η
μητριαρχία είναι ένας όρος κοινωνικός, θρησκευτικός και πολιτικός, ένα σύστημα
κοινωνικής οργάνωσης σύμφωνα με το οποίο υπολογίζεται η μητρική συγγένεια, με
την γυναίκα να κατέχει κυρίαρχη θέση στην κοινωνία και την οικογένεια με την
μορφή που είχε εκείνη την χρονική περίοδο. Η γυναίκα θεωρείται αρχηγός του
γένους, οπότε και τα κληρονομικά δικαιώματα μεταβιβάζονται στα θηλυκά μέλη της
οικογένειας.
Στον τομέα της θρησκείας συνδέεται συχνά με τη
λατρεία γυναικείων θεοτήτων της μητρότητας και της γονιμότητας.
Η μετάβαση
από την μητριαρχία στην πατριαρχία σαν αποτέλεσμα κοινωνικών και
οικονομικών εξελίξεων καθώς και μετάβασης σε ανώτερο στάδιο παραγωγής
σηματοδότησε την μεγάλη αλλαγή στην θέση της γυναίκας στην κοινωνία, γεγονός
που αποτυπώνεται και στα ιερά κείμενα των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών
.
Ο Friendrich Engels[7] στο έργο του ‘Η καταγωγή της
οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους’[8], δηλώνει
ότι :
«…η ανατροπή της
μητριαρχίας ήταν η κοσμοϊστορική ήττα του γυναικείου φύλου»
Θρησκευτικά
κείμενα όπως η Παλαιά Διαθήκη ,η Καινή Διαθήκη (Πράξεις των Αποστόλων) , το
Ιερό Κοράνι, καθορίζουν ρόλους και δικαιώματα των δύο φύλων μέσα στο πλαίσιο
των πατριαρχικών κοινωνιών που γράφτηκαν.
Μέσα από τις θεωρίες φιλοσόφων όπως ο Πλάτωνας
και ο Αριστοτέλης αναδύθηκε η ιδέα που
επηρρέασε αργότερα την ψυχολογία ότι η γυναίκα είναι ένας ατελής άνδρας, αν και
οι σύχρονες θεωρίες προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον τρόπο και τον λόγο της
διαμόρφωσης των ρόλων των φύλων.[9]
Στο ‘Δεύτερο
Φύλο’ η Simon de Beauvoir υποστηρίζει ότι διαχρονικά το γυναικείο φύλο θεωρήθηκε
παρέκκλιση , σαν ανωμαλία. Θεωρεί δε ότι η συνέχιση αυτής της αντίληψης, ότι
δηλαδή οι γυναίκες αποτελούν παρέκλιση από το «κανονικό» που προσπαθούν να
επιτύχουν την «κανονικότητα», έχει ανασχετική επίδραση στην εξέλιξή τους και
πιστεύει ότι αν ο φεμινισμός θέλει να προχωρήσει πρέπει να καταρίψει την
υπόθεση αυτή.
Οι συμπεριφορές όμως των φύλων στις
πατριαρχικά δομημένες κοινωνίες εν προκειμένω, ακολουθούν τα πρότυπα τα οποία
έχουν επικρατήσει.
Σύμφωνα με
αυτά η γυναικεία συμπεριφορά καθορίζεται από το βιολογικό χαρακτηριστικό της
κυοφορίας και γέννησης απογόνων καθώς και της μετέπειτα ανατροφής τους στο
πλαίσιο της οικογένειας, ενώ η ανδρική συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από πολύ
μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο.
την άποψη
ότι «…η πατριαρχία συνδέεται με ένα
ορισμένο στάδιο στην κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της ανθρωπότητας και είναι προορισμένη να εξαφανιστεί με την επικράτηση ενός
ανώτερου τύπου κοινωνικής οργάνωσης και παραγωγής».
Επί πλέον κάνει την παρατήρηση ότι «…η αποτυχία τόσων και τόσων χειραφετικών
προσπαθειών της γυναίκας δεν οφείλεται στην καταπίεση αυτή καθ εαυτή, αλλά στις
ψυχικές συνέπειές της, στο κουρέλιασμα της αξιοπρέπειας, στην καταστροφή της
αυτοσυνειδησίας και τελικά της συναίσθησης του τι είναι γυναίκα. Γιατί όταν η
γυναίκα δεν ξέρει τι είναι στην πραγματικότητα, το μόνο που της μένει είναι να
προσπαθήσει να προσαρμοστεί στην ανδροκρατική κοινωνία, να αποκτήσει με ανδρικά
μέσα κύρος και δύναμη…»
Η έννοια
της μητριαρχίας σε συνδυασμό με την αντίδραση στην καταπίεση της πατριαρχικού
τύπου κοινωνίας, αποτέλεσε την κύρια βάση και την πηγή έμπνευσης για την
δημιουργία και ανάπτυξη των φεμινιστικών κινημάτων, οι απαρχές των οποίων
τοποθετούνται χρονικά στην Γαλλική Επανάσταση με την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων
και στα τέλη του 19ου αιώνα στην Αγγλία με τον αγώνα για την
διεκδίκηση της γυναικείας ψήφου.
Ο φεμινισμός
από θεωρητικής πλευράς είναι ένα σύνολο κοινωνικών και ηθικών θεωριών, καθώς
και πολιτικών δράσεων που έχουν άμεση σχέση με την κοινωνική, πολιτική και
οικονομική κατάσταση των γυναικών. Στο ευρύτερο πλαίσιο του φεμινισμού έχουν
αναπτυχθεί διαφορετικές ιδεολογίες με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν πολλές
κατηγορίες φεμινισμού όπως μαρξιστικός, ριζοσπαστικός, πολιτιστικός,
οικοφεμινισμός, ισλαμικός, κλπ.
Σαν
κοινωνικό κίνημα υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών και επιδιώκει την
εξάληψη των φυλετικών ανισοτήτων στις κοινωνίες όπου διαβιούν, εφ όσον τα
προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τις απασχολούν εξαρτώνται από τις τοπικές
συνθήκες της κάθε κοινωνίας και υπάρχουν διαφορετικές προτεραιότητες.
Ταυτόχρονα
όμως υπάρχουν και οικουμενικά θέματα όπως ο βιασμός, η ενδοοικογενοιακή βία, η
μητρότητα, η καταπίεση με τη μορφή της
στέρησης ανθρώπινων δικαιωμάτων, κ.ά.
Ο όρος ισλαμικός
φεμινισμός εμφανίστηκε κατά την δεκαετία του 1990, και μάλιστα στο
γυναικείο περιοδικό ‘Zanan’(= Γυναίκες) που ίδρυσε η Sahla Sherkat στην
Τεχεράνη (Ιράν) το 1992.
Ο ισλαμικός
φεμινισμός δεν αποτελεί μία μαχητική συνέχεια του δυτικού φεμινισμού, ούτε
προβαίνει σε καταγγελία των ιερών κειμένων.
Υποστηρίζει
τα δικαιώματα των γυναικών, την ισότητα των φύλων και την κοινωνική δικαιοσύνη
χρησιμοποιώντας σαν βάση τον ισλαμικό Λόγο, σε μία προσπάθεια να συμφιλιώσει
την πίστη με τον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την απελευθέρωση των
γυναικών στις μουσουλμανικές κοινωνίες.
Θα μπορούσε
να ερμηνευτεί σαν μετασχηματιστικό ρεύμα μέσα στο ισλαμικό κίνημα το οποίο
επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει την θέση της γυναίκας αμφισβητώντας την
παραδοσιακή πατριαρχία, όπως αυτή εμφανίζεται στα ακραία ισλαμιστικά κινήματα.
Βασικό
στοιχείο για να κατανοήσει κάποιος τον ρόλο και την θέση της γυναίκας αλλά και την
λογική των έμφυλων σχέσεων στις μουσουλμανικές χώρες και και ειδικώτερα στη
Μέση Ανατολή- τα γεγονότα στην οποία μας απασχολούν έντονα τα τελευταία χρόνια-
είναι να λάβει υπόψιν του την ιδιαιτερότητα της ιστορίας, της κοινωνικής
οργάνωσης και του πολιτισμού των Αράβων και πάνω απ΄όλα την κατά τόπους
ερμηνεία των ιερών κειμένων τους και τον βαθμό προσήλωσης στην ισλαμική πίστη
τους.
Eδώ πρέπει να κάνουμε μία διάκριση μεταξύ του Ισλάμ ως θρησκείας και της
ισλαμιστικής ιδεολογίας, γιατί το Ισλάμ σαν θρησκεία είναι διιστορικό,
διακοινωνικό και διαπολιτισμικό ενώ τα διάφορα «ισλάμ» είναι ιδεολογίες που
διαμορφώθηκαν σε συνάρτηση με τις πολιτικές, πολιτισμικές και οικονομικές
συνθήκες των διαφόρων κατά τόπους κοινωνιών ή κοινωνικών ομάδων, και των
ευρύτερων βλέψεων των ηγετών τους.
Ο σύγχρονος
λοιπόν ισλαμισμός μπορεί να θεωρηθεί όχι τόσο σαν θεολογία, αλλά κυρίως σαν
πολιτική ιδεολογία εμπνευσμένη από τις παραδοσιακές αξίες, σαν απάντηση και
αντίδραση στις δυτικές θεωρίες και αξίες, καθώς και στον δυτικό εκσυγχρονισμό,
τους ρυθμούς και τις αρχές του οποίου δεν θέλησαν ή δεν κατόρθωσαν να
αφομοιώσουν οι μουσουλμανικές κοινωνίες.
Συμπερασματικά
το ισλαμιστικό κίνημα πηγάζει από μία κρίση εθνικής ταυτότητας και παραδοσιακών
αξιών μπροστά σε μια σαρωτική εκσυγχρονιστική κίνηση δυτικού τύπου, που απειλεί
να ανατρέψει τις παλιές θεμελιώδεις δομές της μουσουλμανικής κοινωνίας.
Επί
προσθέτως αποτελεί και μία αντίδραση αλλά και αποτέλεσμα της ιμπεριαλιστικής
πολιτικής, των μεθοδεύσεων και των δράσεων συγκεκριμένων ισχυρών δυτικών κρατών
και των οικονομικών συμφερόντων τους
στην περιοχή.
Ι.2. Από την καλύπτρα της κεφαλής
στην burqa
Ιστορικά η
κάλυψη της κεφαλής των γυναικών ανάγεται πριν το Ισλάμ, η πρακτική δε αυτή συναντάται και στις
άλλες δύο μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες.
Σύμφωνα με
τον ραβίνο Dr. Menachem Brayer[12] ήταν έθιμο των Ιουδαίων γυναικών,
όταν κυκλοφορούσαν δημοσίως, να φορούν κάλυμα κεφαλής το οποίο σε ακραίες
περιπτώσεις κάλυπτε ολόκληρο το πρόσωπο εκτός από τον έναν οφθαλμό. Κατά την
διάρκεια της Τανναϊτικής[13]
περιόδου η μη κάλυψη της κεφαλής θεωρούνταν έλλειψη σεμνότητας και τιμωρούνταν
με πρόστιμο.
Δεν ήταν
όμως πάντα η καλύπτρα δείγμα σεμνότητας, αλλά συμβόλιζε την αξιοπρέπεια και την
αριστοκρατική καταγωγή των γυναικών. Σήμαινε τον αυτοσεβασμό και υποδήλωνε την
κοινωνική θέση της γυναίκας. Επί πλέον αντιπροσώπευε το απροσπέλαστο της
γυναίκας ως ιδιοκτησίας του συζύγου.
Όσον αφορά
στον Χριστιανισμό ο Απ. Παύλος στην επιστολή προς Κορινθίους Α΄, (ΙΑ΄: 3-10),
αναφέρεται στην κάλυψη της κεφαλής των γυναικών την ώρα της προσευχής, θέτοντας
θέμα ηθικής αλλά κυρίως θεωρώντας την ως δείγμα υποταγής στην εξουσία του άνδρα
και του Θεού.
Στην κάλυψη
των νεαρών γυναικών με πέπλο αναφέρεται και ο Τερτυλλιανός[14] στην
πραγματεία του ‘Περί κάλυψης των παρθένων’.
Φυσικά οι
απόψεις αυτές ως προς την θέση της γυναίκας οι οποίες χαρακτηρίζονται από
μισογυνισμό, θα πρέπει να εξεταστούν σε σχέση με την αμιγώς πατριαρχική
κοινωνία της ελληνορωμαϊκής περιόδου οπότε και διατυπώθηκαν.
Όσον αφορά στα καθ΄ημάς, στον
Ελλαδικό χώρο ο κεφαλόδεσμος υπήρξε μεταγενέστερα αναπόσπαστο τμήμα της
παραδοσιακής γυναικείας ενδυμασίας, και ήταν σύνηθες σε ηλικιωμένα άτομα μέχρι
σχετικά πρόσφατα στα χωριά.
Η τρίτη κατά χρονική σειρά μεγάλη
μονοθεϊστική θρησκεία, το Ισλάμ, ακολούθησε την πρακτική αυτή.
Στο Κοράνι (33: 59) αναφέρεται
χαρακτηριστικά ότι:
«…Ω! Εσύ ο προφήτης! Να πεις στις συζύγους σου στις
θυγατέρες σου και στις γυναίκες των πιστών, ότι πρέπει να ρίχνουν πάνω τους
(όταν κυκλοφορούν) τα (εξωτερικά ρουχα) γκαλαμπίες (που καλύπτουν- από το
κεφάλι μέχρι τα πόδια), τούτο είναι πιο κατάλληλο για να αναγνωρίζονται (ως
αγνές πιστές) (όσο) και να μην ενοχλούνται. Ο Αλλάχ είναι Πολυεύσπλαχνος,
Πανοικτίρμονας.»…
Το ανωτέρω εδάφιο (σούρα) έχει βρεθεί σε
διάφορες παραλλαγές, ανάλογα με τον ερμηνευτή του αρχικού κειμένου. Οι διαφορές
όμως αυτές μπορεί να είναι πολύ ουσιαστικές. Η συγκεκριμένη ερμηνεία του
Κορανίου έγινε κατόπιν εντολής του βασιλιά Φαχντ της Σαουδικής Αραβίας μίας
χώρας όπου τα δικαιώματα των γυναικών είναι πολύ περιορισμένα π.χ. δεν
επιτρέπεται να οδηγούν, υποχρεούνται να φορούν αμπάγια ένα μαύρο κάλυμα από
ύφασμα που μοιάζει με το niqab και αφήνει την περιοχή γύρω από τα μάτια
ακάλυπτη.
Η burqa ή burka καλύπτει
ολόκληρο το πρόσωπο και το σώμα και αφήνει ένα μικρό πλέγμα στα μάτια που
επιτρέπει στην γυναίκα να βλέπει και συναντάται κυρίως στο Αφγανιστάν.
Η κάλυψη των γυναικών
διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα και
εξαρτάται από την ερμηνεία και κατά τόπους εφαρμογή του ισλάμ και τις πολιτικές
σκοπιμότητες της εξουσίας, εφ όσον το Κοράνι είναι αρκετά ασαφές στο θέμα αυτό
με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές ερμηνείες, οι δε διάδοχοι του Μωάμεθ υπήρξαν
αυστηρότεροι και απαίτησαν την πλήρη κάλυψη των γυναικών.
Η κάλυψη αυτή κυμαίνεται από την
απλή μαντήλα όπως στην Τουρκία, και έχει διάφορες παραλλαγές φτάνοντας μέχρι
την burqa στο Αφγανιστάν.
Ποια είναι όμως η στάση των γυναικών
πάνω στο θέμα αυτό το οποίο εμείς στη Δύση το χαρακτηρίζουμε σαν καταπίεση και
περιορισμό;
Η απάντηση είναι σύνθετη. Για
πολλούς η μαντήλα- ένα θέμα που απασχόλησε έντονα πριν μερικά χρόνια την κοινή
γνώμη εξ αιτίας της ψήφισης ενός νόμου στην Γαλλία που την απαγόρευε στα
σχολεία- είναι θρησκευτικό σύμβολο, δείγμα υπακοής στο Ισλάμ.
Στην Τουρκία είναι θέμα επιλογής
μετά το 1925 όταν ο Μουσταφά Κεμάλ προέβει στον διαχωρισμό της πολιτικής
εξουσίας από το χαλιφάτο και στην μετέπειτα κατάργησή του.
Αυτό όμως δεν ισχύει για όλες τις
μουσουλμανικές χώρες, όπου αρκετές γυναίκες δεν την βλέπουν σαν καταναγκασμό,
αλλά σαν μία προστασία από την σεξουαλική παρενόχληση που είναι συχνό φαινόμενο
στις χώρες αυτές.
Κάποιες άλλες βλέπουν την κάλυψη σαν
δήλωση υπακοής στο Ίσλάμ, άλλες σαν ένα οικονομικό τρόπο αμφίεσης, άλλες
υιοθετούν την κάλυψη για λόγους προσαρμογής και ειρηνικής συνύπαρξης με τους
γείτονές τους, κι άλλες γιατί είναι υποχρεωτικό και ουσιαστικά δεν έχουν
κανένα περιθώριο επιλογής.
Ο Τατζ Χαργκέϊ[15] σε μία
συνεντευξή[16]
του λέει ότι η μπούρκα είναι έθιμο ορισμένων Αραβικών φυλών το οποίο επεκτάθηκε
στους μουσουλμάνους. Είναι σύμβολο των
ριζοσπαστών ,των φανατικών και εξτρεμιστικών στοιχείων που χρησιμοποιούν την
θρησκεία σαν πρόσχημα, και όχι του Ισλάμ. Έχει διαδοθεί από κληρικούς και είναι
μία ανδρική αντίληψη για την θέση της γυναίκας.
Αναφέρει δε ότι:
«…Οι Ουαχάμπι, οι Σαλάφι και άλλες ακραία
συντηρητικές, ακροδεξιές ομάδες τάσσονται υπέρ της χρήσης νικάμπ και μπούρκας. Στις ισλαμικές κοινωνίες
τη διάδοση της μπούρκας την υποστηρίζουν μόνο ακροδεξιές, φονταμενταλιστικές
ομάδες. Αυτούς υποστηρίζουν οι Ευρωπαίοι όταν αγωνίζονται υπέρ του δικαιώματος
κάλυψης του προσώπου σε δημόσιους χώρους»…
Γενικά μιλώντας θα μπορούσαμε να
διακρίνουμε δύο κατευθύνσεις στο Ισλάμ. Μία ακραία, συντηρητική και
περιοριστική, και μία δεύτερη πιο φιλελεύθερη και δυτικά προσανατολισμένη.
Οι κοινωνίες που υιοθετούν την πρώτη
στερούν από τις γυναίκες πολλά από τα ανθρρώπινα δικαιώματά τους. Οι γυναίκες
έχουν πολύ περιορισμένη επιρροή σε θέματα οικογένειας, σε συμμετοχή στην
δημόσια κοινωνική ζωή, σε θέματα κληρονομίας, στην παιδεία. Επί πλέον η
συμπεριφορά της παρακολουθείται στενά και μπορεί ακόμα και να θανατωθεί για
‘παράπτωμα’ απόλυτα επιτρεπτό στους άνδρες ή στην χειρότερη περίπτωση με
ελάχιστες επιπτώσεις.
Οι κοινωνίες (ή κοινωνικές τάξεις),
που υιοθετούν την δεύτερη πιο φιλελεύθερη κατεύθυνση προσπαθούν να ακολουθήσουν
δυτικά πρότυπα με μεγαλύτερες ελευθερίες
στην παιδεία και στην κοινωνική ζωή.
I.3. Η παιδεία δρόμος για την
γυναικεία χειραφέτηση
Η λέξη παιδεία προέρχεται από το
αρχαιοελληνικό ρήμα παιδεύω που σημαίνει διδάσκω. Αναφέρεται στην νοητική και
ψυχική καλλιέργεια του ατόμου κυρίως μέσω της εκπαίδευσης και είναι το σύνολο
των γνώσεων που αποκτώνται και των δεξιοτήτων που καλλιεργούνται μέσω της
διδασκαλίας.
Η μακρόχρονη χρήση της λέξης παιδεία
έχει διευρύνει την έννοιά της, έτσι ώστε να μην περιορίζεται μόνο στην σκόπιμη εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά να
αποτελεί έναν ευρύ προορισμό, έναν αυτοσκοπό.
Τόσο ο Πλάτωνας κυρίως στην ‘Πολιτεία’
και στους ‘Νόμους’ όσο και
ο Αριστοτέλης στα ‘Πολιτικά’ αναφέρθηκαν στην σημασία της παιδείας.
Για τον Πλάτωνα ιδανική πολιτεία
χωρίς παιδεία δεν νοείται. Γιατί αυτή είναι το όχημα μέσω του οποίου ο άνθρωπος
μπορεί να ξεπεράσει τις ψευδαισθήσεις, την αμάθεια και τον συνεπακόλουθο
σκοταδισμό και να οδηγηθεί από τον απατηλό κόσμο των αισθήσεων στον κόσμο των
ιδεών.
Ο Αριστοτέλης ξεκινώντας από την
θέση ότι ο άνθρωπος είναι ‘ζώον κοινωνικόν’ και ‘φύσει πολιτικόν’ θεωρεί την
αγωγή μέρος της πολιτικής και την παιδεία ως ένα από τα βασικά μέσα που οδηγούν
τον άνθρωπο στην ευδαιμονία και στην αρετή.
Η παιδεία είναι δημόσιο αγαθό και ως
τούτο οφείλει να είναι προγραμματισμένη και κατάλληλα δομημένη ώστε να οδηγεί
στην απόκτηση της αρετής και της περαιτέρω ευδαιμονίας. Αυτό φυσικά προϋποθέτει
την καλή οργάνωση του κράτους και την κοινή εκπαίδευση και των δύο φύλων
προκειμένου οι άξιοι να ανέλθουν στα ανώτερα αξιώματα.
Τι γίνεται όμως στην πραγματικότητα;
Κατά πόσον η πολιτική εξουσία επιθυμεί να
δημιουργήσει μία κοινωνία ελεύθερα σκεπτόμενων πολιτών;
Για την επίτευξη ποιών σκοπών και με ποιούς
τρόπους οργανώνει και κατευθύνει την παιδεία και μέχρι ποιο επίπεδο θέλει και
μπορεί να την προσφέρει;
Πως επηρρεάζουν οι κοινωνικές και οικονομικές
δομές την δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση;
Ποια μέσα χρησιμοποιεί η πολιτεία
για να διευκολύνει ή να αποθαρρύνει την απόκτηση παιδείας;
Ποιος είναι ρόλος του κλήρου, ποια είναι η
επιρροή από τις θρησκευτικές και πολιτικές ιδεολογίες, καθώς και από τους
πολιτισμικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τις κοινωνικές αντιλήψεις για τον
ρόλο των δύο φύλων, στην απόκτηση παιδείας των γυναικών;
Σε ποιο βαθμό μπορούμε να
διαμορφώσουμε την παιδεία που επιθυμούμε;
Είναι γεγονός ότι η παιδεία ανοίγει
καινούργιους κόσμους και δίνει την δυνατότητα στους ανθρώπους να εργαστούν
αποτελεσματικότερα, να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση με αποτέλεσμα
την άνοδο του βιωτικού τους επίιπέδου με επακόλουθο την βελτίωση της
αυτοπεποίθεσης και του αυτοσεβασμού τους.
Στον λεγόμενο ‘Δυτικό κόσμο’ οι
περιορισμοί στην εκπαίδευση λόγω φύλου έχουν αρθεί σταδιακά παράλληλα με την απόκτηση πλήρων πολιτικών
δικαιωμάτων, μετά από αγώνες των γυναικών, μόλις στα μέσα του 20ο
αιώνα. Αυτό όμως το γεγονός δεν συνεπάγεται απαραίτητα την απαλοιφή των έμφυλων
διακρίσεων, της διαφορετικής μεταχείρισης και των μικρότερων οικονομικών
απολαβών στον χώρο της εργασίας.
Η ανάπτυξη της παιδείας και η
εξέλιξη των εκπαιδευτικών συστημάτων στη ‘Δύση’ μπορεί να μην έχουν καταφέρει
να εξαλείψουν σεξιστικές αντιλήψεις και πρακτικές, την άσκηση ενδοοικογενειακής
βίας εις βάρος των γυναικών ή την χρησιμοποίηση της γυναίκας σαν σεξουαλικό
αντικέιμενο π.χ. στον τομέα της διαφήμησης, εν τούτοις αποτελούν ‘όπλο’ για την
καταπολέμηση αυτών των πρακτικών.
Τι συμβαίνει όμως στην ‘Ανατολή’;
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη
ενότητα, τα δικαιώματα των γυναικών και η θέση τους στην κοινωνία ποικίλουν
ανάλογα με την χώρα διαβίωσής τους.
Οι σπουδαιότεροι παράγοντες που
επηρρεάζουν την θέση της γυναίκας στο Ισλάμ είναι η θρησκεία,η ερμηνεία των
θρησκευτικών κειμένων και ο κλήρος, το δίκαιο, η παράδοση, οι κοινωνικές και
οικονομικές δομές καθώς και η ίδια η ψυχοσωματική εκπαίδευση της γυναίκας.
Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός από την
μία πλευρά και η πατριαρχική δομή της κοινωνίας από την άλλη συμβάλλουν στην
διατήρηση της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλλων.
Η Batya Swift Yasgur στο βιβλίο της
‘Πίσω από την μπούρκα’[17]
αναφέρει:
«…Πιστεύω ότι η παιδεία είναι το αντίδοτο στον
θρησκευτικό φανατισμό και στην καταπίεση των γυναικών, ασχέτως αν αυτή η
καταπίεση οφείλεται σε θρησκευτικούς ή πολιτισμικούς παράγοντες»…
Γενικά η ιστορική κατανόηση των
γυναικών στις μουσουλμανικές χώρες έχει επηρεαστεί από τρία είδη αντιλήψεων:
τις αντιλήψεις των ανδρών, τις ταξικές αντιλήψεις και τις αντιλήψεις της
δυτικής κοινωνίας.
Η περιοχή της Αραβικής Μέσης
Ανατολής ειδικά, παρουσιάζει μία ποικιλομορφία πολιτισμών και κοινωνικών
συνθηκών. Οι Αραβικές χώρες παρουσιάζουν διαφορετικό βαθμό εκκοσμίκευσης,
εκβιομηχάνισης, αστικοποίησης, εκσυγχρονισμού καθώς και διαφορετικό βαθμό
προσήλωσης στο Ισλάμ. Αυτό καθιστά αδύνατη μία γενική θεωρία για τις συνθήκες
διαβίωσης και μόρφωσης των μουσουλμάνων γυναικών, οι οποίες άλλωστε είναι
συνάρτηση και της κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκουν.
Είναι χαρακτηριστικό αυτό που
αναφέρει η Ebadi Shirin[18] στο βιβλίο της ‘Το ξύπνημα του
Ιράν: Μια ιστορία επανάστασης και ελπίδας’[19]
«…η επέκταση της πανεπιστημιακής μόρφωσης σε μία
ολόκληρη κάστα γυναικών έφερε ως αποτέλεσμα, φυσικά, ατελείωτους καβγάδες. Ένα
κορίτσι που έχει δικαίωμα ψήφου και πάει στο κολλέγιο είναι μάλλον απίθανο να
υπακούσει σιωπηλά στις εντολές του πατέρα της»…
Συμπερασματικά
μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η μόρφωση και η εκπαίδευση είναι τα βασικά
συστατικά για την κατανόηση και την αποτελεσματικότερη διεκδίκηση των
δικαιωμάτων των γυναικών.
H παιδεία διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, αυξάνει την κατανόηση,
διευκολύνει την προσέγγιση μεταξύ των ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικό
πολιτισμικό και ιδεολογικό περιβάλλον και συμβάλλει στην συνειδητοποίηση εκ
μέρους τους ότι πολλοί περιορισμοί στη ζωή τους μπορούν να αρθούν.
Η παιδεία
συμβάλλει στην άρση της πνευματικής ‘burqa’ των ανθρώπων και μαζί με την
απόφαση για δράση μπορει να οδηγήσει στην ουσιαστική απελευθέρωση των γυναικών
και κατ επέκταση και των δύο φύλων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ
Δημιουργία της εγκατάστασης και
ερμηνεία
ΙΙ.1. Το ταξίδι μιάς ιδέας-μία
προσωπική εμπειρία
Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή η
αφορμή για το θέμα δόθηκε από την εικόνα μιάς γυναίκας καλυμένης με την burqa.
Πως όμως θα μπορούσα να αποδώσω μία
γυναίκα απόλυτα καλυμένη; Ποια είναι τα συναισθήματά της, τα δικαιώματά της, ο
τρόπος της ζωής της; Πως θα μπορούσα να την προσεγγίσω;
Άρχισα να καταγράφω τις ερωτήσεις
και να μελετώ σχετικά βιβλία προσπαθώντας να κατανοήσω μία άλλη αντίληψη της
ζωής που συνδέεται στενά με μια άλλη θρησκεία, ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Ένα
διαφορετικό πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο που διαμορφώνει
αντίστοιχα μία στάση ζωής και αφορά και τα δύο φύλα.
Η μελέτη αυτή ήταν ένα μακρύ ταξίδι
με πολλά βιωματικά στοιχεία, μία λυτρωτική προσωπική πορεία, που με βοήθησε να
ανασηκώσω λίγο και την δική μου ‘burqa’ σε πολλά θέματα, ένα ταξίδι κάθαρσης
και αυτογνωσίας, το οποίο οδήγησε και στην συγγραφή της θεωρητικής τεκμηρίωσης
της παρούσας εργασίας.
Πειραματίστηκα με την αυτόματη γραφή
για να βρω τις δικές μου έννοιες και ερμηνείες όπως αναδύονταν από το
ασυνείδητο.
Ξεκίνησα από μία ρεαλιστική αναπαράσταση με
κάρβουνο- το αγαπημένο μου μέσον- αλλά δεν με ικανοποιούσε το αποτέλεσμα.
Συνέχισα την αναζήτηση και άρχισα να
μελετώ την γραφή και μάλιστα την καλλιγραφία η οποία παραδοσιακά αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό στις αραβικές
χώρες.
Έτσι κατέληξα στις λέξεις
‘γυναίκα-παιδεία’ με ελληνικούς χαρακτήρες και ‘αραβικού τύπου’ γραφή με φορά
από δεξιά προς τα αριστερά και αντίστροφα από αριστερά προς τα δεξιά. Μία
συμβολική σύνδεση Ανατολής και Δύσης.
Έλλειπε όμως το βασικό στοιχείο, η
γυναίκα.
Ώσπου πήγα στο Αρχαιολογικό Μουσείο
της Σόφιας (Βουλγαρία) τον Νοέμβριο του 2013 όπου υπήρχε μία περιοδική έκθεση
ελληνικών αρχαιοτήτων.
Εκεί είδα μια μικρή πήλινη λάρνακα
με γυναικείες μορφές που θρηνούσαν..
Είχα συγκλονιστεί.
Με ένα ίχνος της γραφίδας πάνω στο νωπό ακόμα
πηλό, ο άγνωστος καλλιτέχνης γύρω στο 800 π.Χ. είχε αποδώσει με απίστευτη
απλότητα και δύναμη όλο τον ανθρώπινο πόνο.
Ο George Bataille[20] αιώνες
μετά περιγράφει μια ανάλογη σκηνή:
«…Σε οριακές στιγμές η ανθρώπινη ζωή συγκεντρώνεται
κτηνωδώς στο στόμα. Ο θυμός μας κάνει να σφίγγουμε τα δόντια, ο τρόμος και το
φριχτό βασάνισμα καθιστούν το στόμα όργανο σπαρακτικών κραυγών. Είναι εύκολο να
παρατηρήσει κανείς ότι το τρομοκρατημένο άτομο, καθώς τεντώνει το λαιμό του,
σηκώνει υστερικά το κεφάλι προς τα πάνω, έτσι που το στόμα φτάνει να στοιχηθεί,
όσο είναι δυνατόν, στην προέκταση της σπονδυλικής στήλης, δηλαδή παίρνει τη
θέση που κατέχει στην κατηγορία του ζώου»…
Αυτή η εικόνα με οδήγησε στην
δημιουργία των γυναικείων μορφών που κραυγάζουν σαν χορός αρχαίας τραγωδίας,
για τα δεινά της ζωής τους, τις διακρίσεις και τους περιορισμούς που
υφίστανται, και τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη σχηματίζοντας ένα ιδιόμορφο
κάθισμα.
ΙΙ.2. Καλλιτέχνες και έργα
Μελετώντας κατ αρχάς το θέμα της
γραφής και μάλιστα την καλλιγραφία, αναζήτησα καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με
αυτή και δημιούργησαν αντίστοιχα έργα. Η πλειοψηφία των καλλιτεχνών είναι από
την Τουρκία και την Μέση Ανατολή, υπάρχουν μερικοί από την Ευρώπη, αλλά η
δουλειά τους έχει άλλες επιρροές.
Παρακάτω παρουσιάζονται μερικοί
καλλιτέχνες και έργα που με επηρρέασαν, και στοιχεία τους άμεσα ή έμμεσα
συνέβαλαν στην διαμόρφωση της δουλειάς μου.
Μέσα από αυτή την έρευνα στο σύνολό
της, που περιλαμβάνει πολλούς καλλιτέχνες αλλά και άρθρα στο διαδίκτυο,
προσπάθησα να σχηματίσω μία εικόνα-στο βαθμό που είχα πρόσβαση-, για την τέχνη,
τις απόψεις και τις αντιδράσεις των ανθρώπων στους διάφορους περιορισμούς που
τους επιβάλλονται, καθώς και τις συνθήκες ζωής, όπως αυτές διαμορφώνονται στις
διάφορες μουσουλμανικές χώρες.
Η έρευνα αυτή έγινε προσπάθεια να
συμπεριλάβει διάφορες μορφές τέχνης όπως καλλιγραφία, ζωγραφική, εγκατάσταση,
φωτογραφία.
Ο πρώτος καλλιτέχνης είναι ο Hassan Massoudy[21] ο οποίος έγραψε για την καλλιγραφία
ένα-κατά την γνώμη μου- πολύ όμορφο κείμενο με μεγάλο ενδιαφέρον, το οποίο
εκφράζει και τη δουλειά μου:
«…Η σημασία ενός κειμένου είναι ένα πράγμα και η
καλλιγραφία του ένα άλλο. Μερικές φορές αυτά τα δύο είναι βαθιά συνδεδεμένα. Η
καλλιγραφία δεν είναι μόνο το φιξάρισμα του κειμένου, αλλά ακόμα μία αφηρημένη
σύνθεση, που εκφράζει μία αντίληψη περί κόσμου…Όποιος κοιτάζει ένα καλλιγράφημα
αντιλαμβάνεται πρώτα την πλαστική του διάσταση και μετά το νόημά του. Συχνά η
ίδια η πληροφορία είναι συγκεχυμένη λόγω των αισθητικών εφέ. Η καλλιγραφική
διάσταση προέρχεται από τον πλούτο και την ποικιλία των αντιληπτών επιπέδων. Η
σύνθεση ή η στρογγυλή φόρμα, η ισορροπία ή η ανισορροπία που υποβάλλονται από
τα μαύρα ή λευκά διαστήματα, ο ρυθμός, η αποκρυπτογράφηση της αρχικής έννοιας
των λέξεων και του νοήματος βρίσκονται κάτω από αυτά.»…
Τα έργα του Hassan Massoudy αφορούν
την καλλιγραφία με την παραδοσιακή της μορφή , αλλά έχει δημιουργήσει και έργα
με πιο σύγχρονη ματιά.
εικ. 1, Hassan Massoudy, μετ: Η ανταμοιβή για την
καλοσύνη δεν είναι η καλοσύνη η ίδια;
Πηγή: http://hassan.massoudy.pagesperso-orange.fr/english.htm (18)
εικ. 2, Hassan Massoudy, μετ: Ταξίδεψε αν επιδιώκεις σίγουρες
αξίες. Ταξιδεύοντας όμως στον ουρανό, η επιβράβευση είναι το γεμάτο φεγγάρι.
Πηγή: http://hassan.massoudy.pagesperso-orange.fr/english.htm (18)
Η Τουρκική οθωμανική καλλιγραφία
εικ. 3, πηγή:
http://www.hongkiat.com (19)
εικ. 4, πηγή: http://www.hongkiat.com (19)
εικ.6 Rahim Hass
εικ.8, Kader Attia, Ghosts, εγκατάσταση, aluminium foil, 2007, πηγή:
http://www.saatchigallery.com (20)
εικ.9, Maimouna Guerresi, Virgin, φωτογραφία, 2008,
πηγή:
http://www.maimounaguerresi.com (21)
εικ. 10, Lalla Essaydi, φωτογραφία από τη σειρά: converging territories,
πηγή: http://lallaessaydi.com (22)
εικ. 11, Lalla Essaydi, φωτογραφία από τη σειρά: Les femme du Moroc, Grand odalisque 2,
2009, πηγή: http://lallaessaydi.com (22)
εικ. 12, Bushra Almutawakel,
φωτογραφία,
The Hijab series: What if…,
πηγή: http://boushraphoto.com (23)
εικ. 13, Bushra
Almutawakel, φωτογραφία,
The Hijab series: Mother, Daughter and Doll,
πηγή: http://www.boushraphoto.com (23)
Εν συνεχεία η γυναίκα έγινε το
επίκεντρο της έρευνάς μου,σε μία προσπάθεια διερεύνησης και κατανόησης του
ψυχολογικού πλαισίου όπως αυτό διαμορφώνεται από τις συνθήκες ανισότητος και
περιορισμών τις οποίες βιώνει.
Την έννοια της κραυγής σε συνδυασμό
με τον εγκλωβισμό την αποτύπωσε θαυμάσια χρησιμοποιώντας και την παραμόρφωση ο
Francis Bacon[22]
σε μία σειρά έργων εμπνευσμένη κυρίως από το γνωστό έργο του Velazquez, αλλά και προσωπικά βιώματα.
εικ. 14, Francis Bacon, Study after Velazquez portrait ofPope Innocent X, λάδι σε καμβά, 1953, πηγή: http://www.francis-bacon.com (24)
εικ. 15, Francis Bacon,
Head VI, 1949,
λάδι σε καμβά, 93x76,5
cm., Arts Council Collection, Hayward Gallery, London, πηγή:
http://francis-bacon.com (24)
εικ.16, Francis
Bacon, Study for portrait (Man in a Blue Box), 1949, λάδι σε καμβά,
147,3x130,8 cm., πηγή: http://francis-bacon.com (24)
Ένας από τους πρωτοπόρους του
κινηματογράφου ο Sergei Eisenstein[23] μας
έδωσε μία από τις συγκλονιστικότερες σκηνές ανθρώπινου πόνου στην ταινία του
1925 ‘Το θωρηκτό Ποτέμκιν’ στις ‘Σκάλες της Οδησσού’.
εικ. 17, Sergei Mikhailovich Eisenstein, κινηματογραφική ταινία,Θωρηκτό
Ποτέμκιν, οι σκάλες της Οδησσού, 1925, πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Battleship_Potemkin (26α)
εικ.18, Sergei Mikhailovich Eisenstein, κινηματογραφική ταινία, Θωρηκτό
Ποτέμκιν, οι σκάλες της Οδησσού, 1925, πηγή: http://silentfilmlivemusic.blogspot.gr (26β)
Το ζωγραφικό έργο ‘η Κραυγή’
(τέσσερις παραλλαγές και μία λιθογραφία) του
Νορβηγού καλλιτέχνη Edvard Munch[24] με
κεντρική φιγούρα μία κραυγάζουσα μορφή που αιχμαλωτίζει το βλέμα του θεατή,
θεωρείται ως η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας του σύγχρονου ανθρώπου, της
κραυγής της φύσης όπως ήταν και ο αρχικός τίτλος του έργου που έδωσε ο
καλλιτέχνης.
εικ. 19, Edvard Munch, The Scream ( Η Κραυγή), casein/ waxed crayon και τέμπερα σε χαρτί,
91x73,5 cm., Nasjonalgalleriet, Oslo, Νορβηγία, 1893,
πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/The_Scream (28)
Η μεγαλύτερη επίδραση στην
δημιουργία των μορφών στο έργο μου ασκήθηκε από έναν άγνωστο καλλιτέχνη, που
πριν από πολλούς αιώνες με μία γραφίδα χάραξε επάνω στην πήλινη λάρνακα μ έναν
λιτό αλλά συγκλονιστικό τρόπο ανθρώπινες μορφές που κραυγάζουν, θρηνώντας για
τον χαμό του αγαπημένου προσώπου.
Η πήλινη λάρνακα τοποθετείται
χρονολογικά στην γεωμετρική περίοδο (περ. 800π.Χ.) από την περιοχή του
Ορχομενού και ήταν μέρος της περιοδικής έκθεσης Ελληνικών αρχαιοτήτων στο
Αρχαιολογικό Μουσείο της Σόφιας τον Νοέμβριο 2013.
εικ. 20, Πήλινη λάρνακα γεωμετρικής
περιόδου, περιοχή Ορχομενού, περιοδική έκθεση Ελληνικών αρχαιοτήτων, Αρχαιολ.
Μουσείο Σόφιας, 2013, (Προσωπ. Φωτ. Αρχείο)
ΙΙ.3. Περιγραφή και ερμηνεία της
εγκατάστασης
ΙΙ.3.α Περιγραφή
Η εγκατάσταση με θέμα ‘Γυναίκα και
burqa’ είναι τοποθετημένη σε εσωτερικό χώρο (δωμάτιο) λευκό, χωρίς ανοίγματα
πλην της θύρας εισόδου, και αποτελείται από δύο κύρια στοιχεία, την γραφή και
τις μορφές. Καταλαμβάνει το κέντρο του χώρου αφήνοντας ένα περιμετρικό διάδρομο
όπου μπορεί να κινηθεί ο θεατής.
Ο φωτισμός του χώρου προέρχεται από τις
τεχνητές πηγές φωτισμού της αίθουσας.
Η γραφή στην αρχική μορφή της είναι
ζωγραφικό έργο με ακρυλικό σε καμβά το οποίο εν συνεχεία τυπώθηκε σε πανώ από
πλαστικοποιημένο διάτρητο ύφασμα σε διαστάσεις 2,80x1,378 m. σε μαύρο φόντο και γράμματα σε
τονικές αποχρώσεις της ώχρας.
Περιλαμβάνει τις λέξεις «Γυναίκα»
και «Παιδεία». Οι λέξεις είναι γραμμένες σε δύο σειρές με ελληνικούς
χαρακτήρες, αλλά ‘αραβικού τύπου’ καλλιγραφία, γεγονός που τις καθιστά
δισδιάκριτες.
Η κατεύθυνση των λέξεων είναι από
αριστερά προς τα δεξιά και αντιστρόφως, με το κείμενο να επαναλαμβάνεται
κατοπτρικά με άξονα συμμετρίας.
Το πανώ καταλαμβάνει το κέντρο της
εγκατάστασης, είναι αναρτημένο από την οροφή της αίθουσας και φτάνει μέχρι το
δάπεδο.
Εκατέρωθεν του πανώ είναι
τοποθετημένα συνολικά 24 εδώλια σε 4 ομάδες των 6.
Τα εδώλια αποδίδουν με αφαιρετικό
τρόπο γονατισμένες γυναικείες μορφές, είναι δύο μορφολογικών τύπων,
κατασκευασμένα από ‘γυμνό’ MDF το οποίο παρέμεινε άβαφο και είναι τοποθετημένα
έτσι ώστε να συμπίπτουν με τις γραμμές της γραφής.
Οι γραμμές της γραφής συνεχίζουν στο
δάπεδο και στην οροφή σχηματίζοντας ένα ‘κλωβό’ και από τις δύο πλευρές του
πανώ.
Στο δάπεδο υπάρχει σε σημαντική
ποσότητα σιτάρι από την μία πλευρά και ρύζι από την άλλη.
ΙΙ.3.β Ερμηνεία
Η εγκατάσταση είναι τοποθετημένη σε κλειστό χώρο χρώματος λευκού χωρίς
παράθυρα με μοναδικό άνοιγμα την θύρα εισόδου.
Ο χώρος αυτός με τις ελάχιστες απαιτούμενες διαστάσεις, τον τεχνητό
φωτισμό και το λευκό χρώμα, επιλέχθηκε έτσι ώστε να δώσει μία πρώτη αίσθηση
περιορισμού, του περιορισμού της ψυχής μέσα στον υλικό κόσμο από την στιγμή της
γέννησης του ανθρώπου.
Οι γυναικείες μορφές – εδώλια είναι τοποθετημένες αντικρυστά σε τέσσερις (4) ομάδες των έξη (6), επάνω στις
γραμμές της γραφής. Ο αριθμός έξη (6) σχετίζεται με το Σουμεριακό εξαδικό
σύστημα μέτρησης, και παραπέμπει στις προϊστορικές κοινωνίες υπονοώντας την
αλλαγή στην θέση της γυναίκας κατά την μετάβαση από την πρωτόγονη κοινωνία σε
ανώτερο στάδιο παραγωγής με παράλληλη μεταβολή των κοινωνικών και οικονομικών
συνθηκών.
Μεταβολή που χαρακτηρίζεται από την αρχή της συσσώρευσης του πλούτου με
επακόλουθο την δημιουργία ανισοτήτων, και έχει σαν συνέπεια την υποδούλωση της
γυναίκας στις πατριαρχικές κοινωνίες όπως διαμορφώθηκαν, συμβολίζεται δε από το
ρύζι για την ‘Ανατολή και το σιτάρι για τη ‘Δύση’ στη βάση των εδωλίων.
Οι γυναικείες μορφές σχεδιασμένες με δωρική απλότητα, σε δύο μορφολογικούς τύπους, κατανέμονται με διαφορετικό
τρόπο για αποφυγή της ομοιομορφίας, είναι γονατιστές και κραυγάζουν ‘σιωπηλά’
για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, σαν χορός αρχαιοελληνικής τραγωδίας.
Είναι κατασκευασμένες από ‘γυμνό’
MDF στο φυσικό του χρώμα που παραπέμπει στο χρώμα του δέρματος, ξεγυμνωμένες
ψυχές, αλλά ταυτόχρονα κι ένα τεχνητό δημιούργημα εξ αιτίας των περιορισμών και
καταναγκασμών, μακριά από τη ελεύθερη φυσική κατάσταση του ανθρώπου.
Τα εδώλια είναι τοποθετημένα πάνω
στις προεκτάσεις των γραμμών της γραφής
που σχηματίζουν δύο επιπλέον ‘κελιά’, τους επιβεβλημένους περιορισμούς της
κοινωνίας.
Η απόσταση μεταξύ των μορφών είναι
πολύ μικρή επιτείνοντας την αίσθηση του περιορισμού και της δυσφορίας και
σχηματίζουν ένα είδος καθίσματος, όπου εάν κάποιος επιχειρήσει να καθήσει καταπιέζει
αλλά και πληγώνεται.
Οι γυναικείες μορφές είναι
τοποθετημένες αντικρυστά αλλά η επικοινωνία μεταξύ τους είναι δύσκολη,
‘βλέπουν’ μόνο σκιές μέσα από το διάτρητο πανώ, όπως οι γυναίκες μέσα από
την ‘burqa’.
Το πανώ, μία συμβολική αναπαράσταση
της πνευματικής burqa και των
επακόλουθων περιορισμών, χωρίζει τις γυναικείες μορφές σε ‘ανατολή’ και ΄δύση’
, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, αλλά ταυτόχρονα είναι φορέας της ένωσης και
της λύτρωσης.
Συνδέει δύο διαφορετικές κουλτούρες
μέσω της γραφής, την ‘δυτική’ που έχει βάση τον Αρχαιοελληνικό πολιτισμό και
την ‘ανατολική’ με βάση το Ισλάμ. Η γραφή περιλαμβάνει τις λέξεις ‘Γυναίκα’ και
‘Παιδεία’ με ελληνικούς χαρακτήρες και ‘αραβικού’ τύπου καλλιγραφία με φορά από
αριστερά προς τα δεξιά και αντιστρόφως.
Ο
θεατής κάνοντας μία κυκλική κίνηση γύρω από το έργο, τον κύκλο της ζωής, καλείται να αποκρυπτογραφήσει το μήνυμα της γραφής, να
προβληματιστεί και να δώσει την δική του απάντηση.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κατά την μακρά πορεία της έρευνας
μελετήθηκαν πολλά βιβλία σχετικά με το Ισλάμ, άρθρα σε εφημερίδες και
διαδίκτυο, συνέβησαν δυσάρεστα γεγονότα τα οποία αφορούσαν γυναίκες ιδιαίτερα
σε μουσουλμανικές χώρες και
συγκεντρώθηκαν σχετικές εικόνες από πολλές πηγές.
Η εργασία που προέκυψε προσπαθεί να
σκιαγραφήσει την θέση της γυναίκας μέσα στις διάφορες κοινωνίες,την διιστορική
της πορεία και αναζητά τα αίτια τα οποία την διαμόρφωσαν.
Προβάλλει την έννοια της παιδείας
σαν μέρος της λύσης για την αφύπνιση των ανθρώπων και την απελευθέρωση των
γυναικών από περιορισμούς και καταναγκασμούς.
Γεγονός που με τη σειρά του θα
οδηγήσει στην ουσιαστική απελευθέρωση όλων των ανθρώπων και των δύο φύλων.
Αυτό όμως σημαίνει και την μετάβαση
σε μία άλλου τύπου κοινωνία όπου δεν θα υπάρχουν διακρίσεις και ανισότητα λόγω
φύλου.
Μετάβαση σε μία «άφυλη» ανώτερη
κοινωνία με χαρακτηριστικά ισότητος και ισονομίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Η Παλαιά Διαθήκη, (Απόδοση βάσει της
μετάφρασης των Εβδομήκοντα
(Ο΄), Μονοτονική έκδοση), πηγή:
http://www.ebooks4greeks.gr
2. Καινή Διαθήκη, Επιστολή Απ. Παύλου προς
ΚορινθίουςΑ΄, πηγή:
http://www.synaxarion.gr
3. Το Ιερό Κοράνιο και μετάφραση των εννοιών του
στην Ελληνική γλώσσα,
Μεδίνα-
Σαουδική Αραβία: Συγκρότημα του Βασιλιά Φαχντ για την
εκτύπωση του Ιερού Κορανίου ,
πηγή:http://islamforgreeks.org/korani_greek
4. Simon de Beauvoir,
πηγή: http://el.wikipedia.org
5. Beauvoir, S., (2006), Το Δεύτερο Φύλο, (μετ.
Σιμόπουλος Κυριάκος),
Αθήνα: Γλάρος
(Original work
published 1952, renouvele’
en 1976)
6. Engels, F., (2010), Η καταγωγή της οικογένειας της ατομικής
ιδιοκτησίας
και του κράτους, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή
7. Ιακωβίδου, Ευ., (2009), Πολιτικές επιδράσεις
στο Φύλο, Ιστορίες ζωής
Μουσουλμάνων Γυναικών, Παν. Δυτ. Μακεδονίας: Διπλωματική εργασία
8. Ernest Borneman, πηγή: http://en.wikipedia.org
9. Borneman, E., (2001),Η Πατριαρχία,Η προέλευση και το μέλλον του
κοινωνικού
μας συστήματος, (μετ. Κούρτοβικ Δημοσθένης), Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα
Εθνικής Τραπέζης (α΄ανατύπωση)
10. Brayer, M, (1986), The Jewish Woman
in Rabbinic Literature, A
Psychosocial perspective, Hoboken , N.J.
11. Tannaim, πηγή: http://www.bible-history.com/JewishLiterature/
12. Τερτυλλιανός, πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/Tertullian
13. Οικονομάκου Κ., (2010, Νοέμβριος 27). Τατζ
Χαργκέϊ Η μπούρκα
ουδέποτε υπήρξε μέρος του Ισλάμ, άρθρο, Ελευθεροτυπία, Ανασύρθηκε
από την ηλεκτρονική διέυθυνση: http://www.enet.gr
14. Swift-Yasgur, B., (2003), Πίσω από την
μπούρκα: η ζωή μας στο
Αφγανιστάν και η απόδρασή μας στην
ελευθερία, (μετ. Εμμανουήλ
Αλέξης), Αθήνα: Ωκεανίς (original work published 2002)
15. Ebadi, S., (2007), Το ξύπνημα του Ιράν: Μια
ιστορία επανάστασης και
ελπίδας (μετ. Λαμπρινίδου Βάνια), Αθήνα: Εμπειρία Εκδοτική (original
work published 2006).
16. Bataille, G., (1930),
La Bouche, Documents No 5, Paris.
17. Massoudy, H.,
(1981), La Calligraphie Arabe vivante, Flammarion από το
βιβλίο:
Jean, G., (1987), Γραφή
η μνήμη των ανθρώπων,(1991),
Ανακαλύψεις Δεληθανάση, (τίτλος πρωτοτύπου: L’ ecriture memoire des
Hommes, Gallimard).
18. Massoudy Hassan, πηγή: http://hassan.massoudy.pagesperso-orange.fr/
english.htm
19. Turkish Islamic calligraphy, πηγή: http://hongkiat.com/blog/arabic-
arabic-calligraphy-artworks/
20. Kader Attia, πηγή: http://www.saatchigallery.com/artists/artpages/kader_
attia_ghosts_4.htm
21. Maimouna
Guerresi, πηγή:
http://www.maimounaguerresi.com
22. Lalla Essaydi,
πηγή: http://lallaessaydi.com
23. Bushra
Almutawakel, http://www.boushraphoto.com
24. Francis Bacon, πηγή: http://www.francis-bacon.com
25. Eisenstein, Sergei,
M.,πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/Sergei_Eisenstein
26. Battleship
Potemkin, ( του
Sergei Eisenstein)
πηγή: α. http://en.wikipedia.org/wiki/Battleship_Potemkin
β.
http://silentfilmlivemusic.blogspot.gr
27. Edvard Munch,
πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/Edvard_Munch
28. The Scream, (του Edvard Munch),
πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/The_Scream
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Μομενί, Άγγελος- Αρσάμ, (2001), Ισλάμ βία της
πίστης ή πίστη της βίας;
Θεσσαλονίκη: Κάδμος
2. Τσιμπιρίδου, Φ. (επιμέλεια-εισαγωγή), (2006), Μουσουλμάνες
της Ανατολής
Αναπαραστάσεις, πολιτισμικές σημασίες και πολιτικές (μετ. Κιτίδη Κατερίνα)
Αθήνα:
Κριτική Επιστημονική Βιβλιοθήκη
3. Federici, S., (1η ανατ. 2012), Ο
Κάλιμπαν και η μάγισσα-Γυναίκες, σώμα και
πρωταρχική συσσώρευση, (μετ. Γραμμένου Ι., Γυιόκα Λ., Μπίκας Π.,
Χασιώτης Λ.), Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των Ξένων
4. Κολλοντάϊ, Αλεξ., (στ΄έκδοση 1984), Η
σεξουαλική και οικονομική
απελευθέρωση της
γυναίκας, Αθήνα: Εκδόσεις Πύλη
5. Λούξεμπουργκ, Ρόζα, Η πρωτόγονη κομμουνιστική
κοινωνία, Αθήνα:
Εκδόσεις Κοροντζή (1976)
6. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, (2008), Η Μαγεία στην
Αρχαία Ελλάδα,
Επιστήμης Κοινωνία
7. Σταυριανός, Γ., (β΄αναθεωρημένη έκδοση 2007), Η
δυναμική των πολιτισμών διαλεκτικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Εκδ. οίκος Αντ.
Σταμούλη
8. Μάζης,
Ι.Θ., (2002), Γεωγραφία του Ισλαμιστικού κινήματος στη Μέση
Ανατολή, Αθήνα; Εκδόσεις Παπαζήση
[1]
Η Παλαιά Διαθήκη (Απόδοση βάσει της μετάφρασης των Εβδομήκοντα
(Ο΄) , Μονοτονική έκδοση) (1)
[2] Καινή
Διαθήκη, Επιστολή Απ. Παύλου Προς Κορινθίους Α΄, ΙΑ΄: 3-10 (2)
[3]Το Ιερό Κοράνιο και μετάφραση των εννοιών του στην Ελληνική
γλώσσα, Μεδίνα- Σαουδική Αραβία: Συγκρότημα του Βασιλιά Φαχντ για την
εκτύπωση του Ιερού Κορανίου, (3)
[4]
Το Ιερό Κοράνιο και
μετάφραση των εννοιών του στην Ελληνική γλώσσα, Μεδίνα-Σαουδική
Αραβία: Συγκρότημα του Βασιλιά Φαχντ για την
εκτύπωση του Ιερού Κορανίου, (3)
5 Simon
de Beauvoir:
Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος και φεμινίστρια. Γεννήθηκε στο Παρίσι στις
9/1/1908 και πέθανε στην ίδια πόλη στις 14/4/1986. Το γνωστότερο έργο της
υπήρξε «Το Δεύτερο Φύλο», μία φεμινιστική ανάλυση της ύπαρξης και της
καταπίεσης των γυναικών. Σύντροφος του υπαρξιστή φιλοσόφου Ζαν Πωλ Σαρτρ.
Πηγή:
http://el.wikipedia.org, λήμα: Σιμόν ντε Μποβουάρ (4)
[6] Beauvoir, S., (2006), Το Δεύτερο Φύλλο, Αθήνα : Γλάρος,
σ.2 (5)
[7] Engels
Friendrich: Μπάρμεν (Βούπερταλ) 28/11/1820 - Λονδίνο 5/8/1895 . Γερμανός φιλόσοφος ο οποίος μαζί με τον Καρλ Μαρξ ανέπτυξε την θεωρία του
επιστημονικού κομμουνισμού και του διαλεκτικού υλισμού. Συνέγραψε με τον Μαρξ
το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και το Κεφάλαιο. Από τα σημαντικά βιβλία του Η
καταγωγή της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους (6)
[8] Engels, F., (2010), Η καταγωγή της οικογένειας
της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, σελ. 69,
(6)
[9] Ιακωβίδου Ευαγγελία, (2009), Πολιτικές Επιδράσεις
στο Φύλο, Ιστορίες Ζωής Μουσουλμάνων Γυναικών, Παν. Δυτ. Μακεδονίας
:Διπλωματική εργασία (7)
[10] Borneman Ernest: 12/4/1915-4/6/1995 Γερμανός
συγγραφέας, ανθρωπολόγος, σεξολόγος, σοσιαλιστής, κά. Το 1990 τιμήθηκε με το
βραβείο Magnus Hirschfeld, το βιβλίο του Πατριαρχία (9) θεωρείται η πιο
ολοκληρωμένη μελέτη του θέματος. (8)
[11] Borneman, E., (2001), Η Πατριαρχία, Αθήνα:
Μορφωτικό ΄Ιδρυμα ΕθνικήςΤραπέζης, σελ.719 (9)
[12] Brayer
M. M., (1986), The Jewish Woman in Rabbinic Literature, A Psychosocial perspective, Hoboken , N.J.
[13] Tannaim:
όροςπου χρησιμοποιείται για τους δασκάλους της Μισνά. Ραβινική χρονική περίοδος
που διήρκεσε από την καταστροφή του Ναού το70 μ.Χ. ως το 200 μ.Χ. (11)
[14] Τερτυλλιανός: (1555-240 μ.Χ.), πρώιμος χριστιανός
συγγραφέας, απολογητής και πολέμιος των αιρέσεων από την Καρθαγένη (12)
[15] Τατζ Χαργκέϊ : Γεννημένος στην Νότια Αφρική ανέπτυξε
ακτιβιστική δράση κατά του απαρτχάϊντ, ζει στην Βρετανία και τα τελευταία
χρόνια είναι ιδρυτής και ιμάμης του Κέντρου Μουσουλμανικής Εκπαίδευσης της
Οξφόρδης. Τον έχουν περιγράψει ως «το αγκάθι στο πλευρό του μουσουλμανικού
κατεστημένου της Βρετανίας». Δηλώνει ότι μιλάει εκ μέρους του προοδευτικού,
φιλελεύθερου Ισλάμ. (13)
[16]Οικονομάκου Κ., Τατζ Χαργκέϊ, Η μπούρκα ουδέποτε υπήρξε μέρος του Ισλάμ, (2010, Νοέμβριος 27), άρθρο, Ελευθεροτυπία, ανασύρθηκε
από την ηλεκτρονική διεύθυνση (13)
[17]
Swift-Yasgur, B., (2003), Πίσω από την Μπούρκα: Η ζωή μας στο
Αφγανιστάν και η απόδρασή μας προς την ελευθερία, Αθήνα: Ωκεανίς Α.Ε.
[18]
Ebadi, S., Ιρανή
δικαστικός και ακτιβίστρια, η πρώτη μουσουλμάνα γυναίκα που τιμήθηκε με το
βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2003.
[19]
Ebadi, S., (2007), Το
ξύπνημα του Ιράν: Μια ιστορία επανάστασης και ελπίδας, Αθήνα: Εμπειρία
Εκδοτική (15)
[20] Bataille, G.: (1930) , La Bouche,
Documents No5, σελ.
299-300, (16)
[21] Massoudy, H.: (1981), La Calligraphie
Arabe vivante, (17)
[22]
Bacon, Fr., Βρετανός καλλιτέχνης γνωστός για τις
τολμηρά και συναισθηματικά φορτισμένα έργα
του .Πηγή: http://www.francis-bacon.com (24)
[23]
Eisenstein, Sergei, M., (1898-1948) Ρώσος σκηνοθέτης και θεωρητικός του κινηματογράφου,
πρωτοπόρος στην θεωρία και πρακτική του μοντάζ.
Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Sergei_Eisenstein (25)
[24]
Munch, E., (1863-1944) Νορβηγός
ζωγράφος και χαράκτης. Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/
Edvard_Munch (27)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου