Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Της Έφης Μιχάλαρου
Συνεργασία: Νικολέτα Πρέπη
Φωτο. Δημήτρης Λεμπέσης
κ. Πρύτανη, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συνέντευξη μας, με αφορμή το έργο σας στην Biennale της Αθήνας, που δημιούργησε πολλά ερωτηματικά, σε σχέση, όχι μόνο, με την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα, αλλά και την τέχνη έτσι όπως την ξέρουμε όλα αυτά τα χρόνια. Καταρχήν να αναλύσουμε λίγο το συγκεκριμένο έργο;
Το έργο αυτό, παρουσιάζεται μετά από πρόσκληση που μου έκαναν από την Biennale της Αθήνας. Ουσιαστικά, ανήκει σε έναν ενιαίο και αδιαίρετο κύκλο δουλειάς με τίτλο “Ορίζοντας των γεγονότων” και εμπεριείχε δύο μέρη. Ένα από τα δύο μέρη, ήταν οι πίνακες τιμών του Χρηματιστηρίου Αθηνών, με τιμές του 2007, την εβδομάδα του Ιουνίου, που αποχώρησε από το ιστορικό κτίριο και πήγε στις καινούργιες εγκαταστάσεις. Η επαν έκθεσή του, στο χώρο, από τον οποίο ως μηχανισμός παράστασης τιμών αξιών του Χρηματιστηρίου, είναι σαν να ξαναγυρνάει πλέον ο δολοφόνος στον τόπο του εγκλήματος. Γιατί το data wall με τις τιμές, είναι μέρος από τον ιστορικό πίνακα, τον οποίο ανακατασκευάσαμε και δώσαμε τις τιμές, που κρίναμε ότι θέλαμε για τις ανάγκες του έργου. Το χρησιμοποίησα, το οικειοποιήθηκα σαν μια σημαίνουσα εικόνα, αυτή είναι και όλη η διαφορά. Επιστρέφοντας πια στο Χρηματιστήριο Αθηνών, που δε λειτουργεί ως Χρηματιστήριο, αλλά ως εκθεσιακός χώρος, που στεγάζει την 4η Biennale, της Αθήνας, αυτό υπογραμμίζει, το ότι βρίσκεται εκεί μέσα προσπαθώντας, να ορίσει τις σχέσεις του, μεταξύ της ιστορικής αναφοράς και της χρηστικής του αντικειμένου, ως σημαίνουσα εικόνα στο πλαίσιο μιας καλλιτεχνικής διοργάνωσης.
Ίσως, δεν είναι ο μόνος λόγος που επιλέξατε να δώσετε αυτό το έργο…
Δε το επέλεξα, μου το ζήτησαν.
Σας το ζήτησαν, αλλά ακόμη κι αν σας ζητούσαν κάτι άλλο, νομίζω ότι πάλι αυτό θα δίνατε, όχι μόνο γιατί ήταν ο φυσικός του χώρος, αλλά επειδή είμαστε και σε μία κρίσιμη στιγμή, που μοιάζει λίγο να την είχατε προφητεύσει μέσα από αυτό το έργο. Γιατί αυτός είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη, μην το ξεχνάμε. Επειδή σας γνωρίζω χρόνια ως καλλιτέχνη, για μένα είναι σημαντικό, η ιδιότητα του Πρύτανη και η ιδιότητα του καλλιτέχνη να συμπορεύονται στο ίδιο επίπεδο.
Η αλήθεια είναι ότι αν είχα τη δυνατότητα, θα το παρουσίαζα ολοκληρωμένο και με την προβολή, που ορίζει ακριβώς τις υλικές συνέπειες των τιμών του Χρηματιστηρίου, ήταν μία βίντεο-προβολή, που σε αντίθεση με τον πίνακα, που ήταν απλώς μία οικειοποίηση και μία μετακίνηση, από έναν μηχανισμό- ένα μηχανικό αντικείμενο, σε μια σημαίνουσα εικόνα.
Ένα ready made που άρχισε να λειτουργεί στο δίπτυχο του σημαίνοντος και σημαινόμενου.
Ενώ, το δεύτερο μέρος, η βίντεο-τοιχογραφία συνομιλούσε και σε κλίμακα και σε λόγο, με τις τιμές. Ήταν το βίντεο, που είχα ονομάσει "Η Αμερικάνικη Νύχτα", ως ορολογία, κινηματογραφική και σαν παιχνίδι μιας νύχτας, που δημιουργεί η αμερικάνικη πραγματικότητα. Φυσικά η Biennale της Αθήνας δεν είναι χώρος για να κάνει, κανείς τόσο μεγάλης κλίμακας έργα.
Στην Βενετία την επόμενη φορά!
Tο υπέβαλα μια φορά και δεν…
Δεν το ξέρετε ποτέ αυτό.
Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού. Έκανε το κύκλο του, δεν έχω παράπονο, η πρόκληση τώρα, είναι να προχωρήσουμε σε καινούργια έργα και να ολοκληρώσω εδώ τις υποχρεώσεις μου, στην Πρυτανεία, που είναι πάρα πολλές και δεν μου αφήνουν περιθώρια.
Μιας και περάσαμε στην Πρυτανεία, πόσο χρόνο αφαιρεί από τον δημιουργικό, καταρχήν του καλλιτέχνη, μετά θα περάσουμε στον δάσκαλο γιατί βέβαια είστε και Καθηγητής, στην Α.Σ.Κ.Τ.;
Η κατάσταση για μια τέτοια θέση, στην παρούσα τουλάχιστο στιγμή, όχι μόνο για τη Σχολή Καλών Τεχνών, όχι μόνο για το Πανεπιστήμιο, αλλά για όλη την Ελλάδα και θα έλεγα Ευρωπαϊκά και Παγκοσμίως, δεν αφήνει περιθώρια χρόνου για προσωπική δουλειά, οπότε από την άποψη αυτή, είναι τέσσερα χρόνια ξοδεμένα. Για να λέμε την αλήθεια, έχω καταφέρει να επεξεργαστώ κάνα δυο πράγματα, δεν έχω καταφέρει, όμως να υλοποιήσω, γιατί οι υποχρεώσεις της Πρυτανείας, ξεκινάνε περίπου στις οκτώμισι το πρωί και τελειώνουν γύρω στις δύο το βράδυ.
Ουσιαστικά είναι όλο το εικοσιτετράωρο, όταν πηγαίνετε σπίτι σας να κοιμηθείτε πάλι θα σκέφτεστε, αναγκαστικά, ο εγκέφαλος λειτουργεί και επεξεργάζεται.
Είναι μία περίοδος εξαιρετικά δύσκολη. Δεν ήταν έτσι τα πράγματα πριν από τέσσερα, πέντε χρόνια.
Θέλετε να μας επισημάνεται λίγο τις διαφορές; Όταν λέτε δεν ήταν έτσι, εννοείται καταρχήν σε οικονομικό επίπεδο, τη δυσπραγία, τις δυσκολίες και τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί από εξωγενείς παράγοντες;
Υπάρχουν, συνεχείς μειώσεις στο Πανεπιστήμιο, υπό μορφή μεταρρυθμίσεων, όπως τις ονομάζουν και τις οποίες πρέπει συνέχεια να αντιμετωπίζουμε, έχουν τεράστιο κόστος στη λειτουργία του Πανεπιστημίου και βεβαίως έχουν πάρα πολύ διαδικασία στο να υποστηρίξεις το Ίδρυμά σου, αλλά και να κινηθείς μέσα στα νόμιμα πλαίσια, για να μην καταρρεύσει. Αυτή είναι τεράστια δουλειά και πολλά άλλα στατιστικά στοιχεία, μετρήσεις, που για πρώτη φορά το Ελληνικό κράτος κάνει.
Ξέρετε υπάρχει ένα σενάριο, δεν ξέρω αν είναι αληθινό, μοιάζει αληθοφανές, ότι η Πολιτεία, προσπαθεί να ωθήσει όλο το σύστημα, προς Ακαδημίες και Ιδιωτικές Σχολές, εσείς πιστεύεται ότι ισχύει; Όλη αυτή η υπονόμευση, είναι μέρος ενός σχεδίου, όπου προσπαθούν να ιδιωτικοποιήσουν τα πάντα;
Γι αυτό δε χρειάζεται κανείς επιχειρήματα, συμβαίνει παντού, είναι ένα καθολικό φαινόμενο, τουλάχιστον στο Ελληνικό κράτος.
Πιστεύεται ότι θα την μορφοποιήσουν, τη Σχολή Καλών Τεχνών, σε ένα άλλο σχήμα, μπορούν πρακτικά;
Αυτό δε το ξέρω, ούτε μπορώ να το ισχυριστώ. Ξέρω ότι το Πανεπιστήμιο, ως μέρος του κοινωνικού κράτους, των κοινωνικών παροχών μιας ευνομούμενης πολιτείας είναι στο στόχο. Κοστίζει κατά τους λογιστές, γιατί λογιστές είναι, δεν είναι πολιτικοί και προσπαθεί να μειωθεί, με σκοπό να συρρικνωθεί και στη θέση του να μπουν και Ιδιωτικά Πανεπιστήμια και να διεκδικήσουν κάποιο μερίδιο. Όλες οι μεταρρυθμίσεις που συντελούνται πέραν τον μετρήσεων, που σωστά γίνονται γιατί για πρώτη φορά ξέρουμε ως κράτος, τί μας κοστίζει το Εκπαιδευτικό μας σύστημα, η Υγεία, ο Στρατός και πολλά άλλα, που πρέπει να τα ξέρει κανείς, όχι για να τα εξαφανίσει, αλλά να τα ενισχύσει μέσα από έναν ορθολογικό σχεδιασμό και διαδικασίες, ελέγχου. Αυτή τη στιγμή τα Πανεπιστήμια βρίσκονται κατά μέσον όρο, όλα και τα είκοσι τέσσερα σε μείωση χρηματοδότησης, που αγγίζει το 60 %, στη Σχολή μεγαλύτερο: 65% - 70%.
Στη Σχολή Καλών Τεχνών;
Ναι, και συνολικά.
Θα επαναλάβω, ότι στην τέχνη ήταν πάντα ο τελευταίος τροχός, όπου δίνονταν τα λιγότερα χρήματα. Λιγότερα των λιγότερων τώρα;
Πολύ περισσότερο σήμερα που οτιδήποτε κοστίζει.
Όσο για τα Εικαστικά, παίρνουν το μικρότερο πόσο του προϋπολογισμού, σχεδόν τίποτα.
Αυτό είναι αλήθεια. Και τώρα ποια τύχη έκανε εκείνο το Νεοελληνικό κράτος να δημιουργήσει το 1837, τη Σχολή Καλών Τεχνών, γιατί εκεί οφείλουμε την ύπαρξή μας και τη συνέχεια, άλλοι καλλιτεχνικοί κλάδοι, δεν είχαν αυτή την ευκαιρία και έγιναν μετέπειτα, το Θέατρο, η Μουσική... Είχαμε αυτή την εύνοια του να δημιουργηθεί η Σχολή Καλών Τεχνών, ως Σχολή των Εικαστικών Τεχνών μαζί με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, που ήταν Σχολή Μηχανικών. Όπως έχετε αντιληφθεί οτιδήποτε κοστίζει, δεν περιορίζεται απλώς, πάει για κατάργηση, αυτή είναι μια λογική μιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, η οποία δεν κοιτάζει τις υποχρεώσεις ενός κράτους έναντι των φορολογούμενων πολιτών, κοιτάζει μόνο τα νούμερα, τα οποία βλέπουν ότι δε τους βγαίνουν και δε θα τους βγουν ποτέ. Η Σχολή δε μπαίνει σε νούμερα, η ζωή δε μπαίνει σε νούμερα. Η ζωή έχει ένα κόστος και αν τη ψάχνεις και την μετράς λογιστικά δε βγαίνει ποτέ.
Αυτά δεν είναι λογιστικά αυτή είναι ανωτάτη μπακαλική. Να επανέλθουμε, όμως στη Σχολή Καλών Τεχνών, την προηγούμενη φορά, που συναντηθήκαμε και το επαναλαμβάνω, σας είπα ότι, δύο Πρυτάνεις, τον συγχωρεμένο το Νίκο Κεσσανλή, ήτανε σπουδαίος και εσάς ξεχωρίζω και ξέρω ότι είστε σαν ποιότητα ανθρώπου του ίδιου βεληνεκούς. Και μου είχατε πει, το Καλοκαίρι, μόνο που αυτός είχε την τύχη να έχει κάποια χρήματα, για να μπορεί να κάνει κάποια δουλειά για τη Σχολή κι εγώ έπεσα σε μια δύσκολη συγκυρία.
Δεν είμαστε του ίδιου βεληνεκούς, ο Νίκος είναι ιστορικός.
Σε ποιότητα ανθρώπου.
Το μόνο που αδιαμφισβήτητα μπορούμε να πούμε είναι ότι είμαι μαθητής του.
Είστε μαθητής του και σας έχει μπολιάσει με το επαναστατικό του πνεύμα.
Αυτό του το χρωστάμε, αλλά δεν είμαστε (σαν αυτόν), του χρωστάμε πράγματα.
Αυτό του το χρωστάμε, αλλά δεν είμαστε (σαν αυτόν), του χρωστάμε πράγματα.
Νομίζω, ότι ο δάσκαλος δίνει στο μαθητή τα εφόδια και για να προχωρήσει. Εγώ το λέω γιατί έχω συνείδηση του τι σημαίνει Πρυτανεία και Πρυτάνεις, πάντα είχα καλές σχέσεις με όλους, αλλά, έγινε μία ριζοσπαστική κίνηση όπως το ‘’Εργοστάσιο’’ στην Πειραιώς και όλη αυτή η ιστορία που ξέρετε πολύ καλά, τα Νέα Μέσα που εσείς δουλέψατε πάρα πολύ και το Μεταπτυχιακό, το Θεωρητικό και.. κάποια στιγμή υπήρξε ένα τεράστιο κενό. Κι εδώ θα σας εξηγήσω γιατί κάνω τη σύγκριση. Υπήρξε ένα κενό από διάδοχες καταστάσεις, όσον αφορά την εξωστρέφεια της Σχολής και τις ανταλλαγές πολυεπίπεδα, έγιναν πάρα πολλές κινήσεις, εκθέσεις, ανταλλαγές, ο χώρος ειδικά ο εκθεσιακός που τον ονομάσατε και προς τιμήν του, στη μνήμη του Νίκου του Κεσσανλή, έγινε πάρα πολύ δουλειά, που είναι σημαντική για τους φοιτητές. Αυτή η δουλειά, στο δρόμο φάνηκε να χάθηκε… Εσείς, παρόλο που διανύουμε χαλεπούς καιρούς, χωρίς χρήματα, χωρίς πολύ κόσμο, αλλά με πολύ διάθεση, προσπαθείτε και κάνετε πράγματα και θέλουμε να μας πείτε όλα αυτά τα πράγματα που κάνετε.
Να σας πω αυτά που μπορώ μέχρι στιγμής, γιατί δε ξέρω τί θα συμβεί αύριο.
Βιβλιοθήκη. Ακούσαμε θετικά και αρνητικά σχόλια, σημασία έχει το έργο αυτό καθαυτό για τους φοιτητές.
Η ανάπτυξη της Σχολής είναι ένα έργο και το εννοώ, δε το λέω από ταπεινοφροσύνη, συλλογικό. Πολλές φορές δεν φαίνονται πρόσωπα τα οποία έχουν συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξή της, γιατί η συλλογικότητα δεν είναι κάτι αφηρημένο. Ουσιαστικά ενσαρκώνεται μέσα από πρόσωπα. Στην Βιβλιοθήκη έχει παίξει σημαντικό ρόλο, στο Νέο Κτίριο, η Νίκη Ζαχιώτη, παλιά Διευθύντρια της Βιβλιοθήκης, που έχει συμβάλει τα μέγιστα. Η Σχολή της χρωστάει γι αυτό. Τώρα σχετικά με την ανάπτυξη της Σχολής και τις προηγούμενες Πρυτανείες, όλες οι Πρυτανείες, έχουν αποδώσει σημαντικό έργο. Το έργο του Νίκου ήταν πιο θεαματικό, γιατί προσπάθησε να μεταβάλλει, ουσιαστικά προχώρησε σε μια αλλαγή παραδείγματος. Έπρεπε να σπάσει αυγά και όλο αυτό δημιούργησε και χρήσιμο έργο έναν επανα-προσανατολισμό της Σχολής, πολύ σημαντικό στην ανανέωση και στον εκσυγχρονισμό της, αλλά και έναν θεαματικό θόρυβο με τα θετικά και τα αρνητικά, που πάντοτε θυμόμαστε. Εγώ και άλλοι συνάδελφοι είμαστε απλώς μαθητές του και τιμάμε το έργο του και δυστυχώς βρισκόμαστε στη δύσκολη περίοδο, όχι να μπορούμε να το αναπτύξουμε αλλά τουλάχιστο να κάνουμε τα αδύνατα-δυνατά, να μην καταρρεύσει και να το διατηρήσουμε. Δεν επιτρέπει η εποχή περισσότερα από αυτό, είναι το μόνο που καταφέραμε, να παραλάβουμε τη Σχολή με την έναρξη της επίσημης κρίσης και μέχρι στιγμής να τη διατηρήσουμε, να στέκεται στα πόδια της, τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Είναι το μόνο πράγμα που καταφέραμε, σε συνδυασμό με κάποιες δράσεις εξωστρέφειας.
Όπως; Να τις αναφέρουμε;
Τις παρεμβάσεις στη Σχολή στον κοινωνικό χώρο, τις εκθέσεις που και παλαιότερα γίνονταν και τώρα είναι αυξημένες.
Κάνατε Επίτιμους Καθηγητές, τιμήσατε ανθρώπους όπως τον Ντένη Ζαχαρόπουλο, τον Χρήστο Ιωακειμίδη.
Η προηγούμενη Πρυτανεία τίμησε και τον Γιάννη τον Κουνέλλη…
Έρχονται συνέχεια θεωρητικοί από το εξωτερικό και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για τα παιδιά. Αυτό θεωρώ ότι είναι το πιο σημαντικό. Το γράφω και στο editorial, αυτό το περιοδικό, υπάρχει χάρη σε σας και στη συνεργασία μας, είστε ο τρίτος άνθρωπος που πίστεψε σε αυτό το όραμα, γιατί στα οράματα πιστεύω, όχι στα χρήματα, έρχονται ή δεν έρχονται, αλλά το όραμα είναι ανεξάρτητο και αυτό σε οδηγεί μακριά… Είναι σημαίνουσας σημασίας, τα παιδιά, να έρχονται σε επαφή με πάρα πολλούς και σημαντικούς ανθρώπους: καλλιτέχνες, θεωρητικούς, ιστορικούς, κριτικούς, όπως η τριβή και η ανταλλαγή απόψεων και ιδεών. Σε αυτό το σημείο, σας συνέκρινα με τον συχωρεμένο το Νίκο (Κεσσανλή).
Μακάρι να είναι έτσι. Εγώ θεωρώ, ότι είναι τέσσερα χρόνια σπαταλημένα, ότι το έργο που αφήνουμε πίσω μας, είναι εξαιρετικά μικρό. Για το μόνο που είμαι σίγουρος, είναι ότι καταφέραμε η Σχολή να συνεχίσει να υπάρχει.
Πρέπει όμως να κρίνουμε τα αποτελέσματα, μέσα στις συγκεκριμένες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, αλήθεια ποιο ήταν το όραμά σας όταν αναλάβατε;
Πάντως πρέπει να πω κάτι και δεν το λέω καθόλου υποκριτικά, γιατί υπήρξαν και συγκρούσεις, από ότι ξέρετε κάθε Πρυτανεία, άφησε ένα κρίσιμο έργο πίσω, άλλοτε πιο θεαματικό, άλλοτε λιγότερο. Ο Χρόνης Μπότσογλου, όταν ανέλαβε πάλεψε πολύ για μια αποκατάσταση της ενότητας της Σχολής και έναν εσωτερικό εκδημοκρατισμό, ανεξαρτήτως αν έφτασε η στιγμή να τα βροντήξει υπό την κούραση ή το σπάσιμο νεύρων και μάλιστα βρέθηκα σε σκληρή αντιπαράθεση μαζί του, δεν παύω όμως, να του αναγνωρίζω ότι παρέλαβε τη Σχολή σε μια κρίσιμη περίοδο που είχε διχαστεί πάρα πολύ και κατάφερε να αποκαταστήσει μια ενότητα και μία εσωτερική δημοκρατία. Ο διάδοχός του, ο Τριαντάφυλλος Πατρασκίδης έχει αφήσει και αυτός με τη σειρά του ένα έργο σημαντικό. Είναι κάθε φορά που βρίσκεσαι στη Σχολή, ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα, που πρέπει να παλέψεις. Άλλες φορές είναι πολύ δυναμικές και εξωστρεφείς οι επιλογές και άλλες φορές όπως στη δική μας περίπτωση είναι να κρατηθεί σε λειτουργία το Ίδρυμα καθώς βρίσκεται διαρκώς λόγω της υποχρηματοδότησης, των συσσωρευμένων προβλημάτων, κυρίως των πολιτικών και οικονομικών περιστάσεων σε ένα διαρκή κίνδυνο. Εν πάση περιπτώσει, αν το ψάξει κανείς ενδελεχώς θα δει ότι όλες οι Πρυτανείες με σπάνιες εξαιρέσεις έχουν συμβάλλει σημαντικά. Ας πούμε παλαιότερα, πριν το Νίκο, ο Δημοσθένης Κοκκινίδης είχε εργαστεί στην ένταξη της Σχολής, στα Θεωρητικά μαθήματα και στη συγκρότηση των φοιτητών της Σχολής, όχι σε καλούς ή πολύ καλούς ζωγράφους, με μεγάλες δεξιότητες και ταλέντα, πάντα είχε η σχολή, αλλά στο να μπορούν μέσα από ένα οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και την υποστήριξη των θεωρητικών μαθημάτων να συγκροτούν και έναν κριτικό λόγο. Σημαντική συμβολή που δε φαίνεται τόσο πολύ, αλλά που αυτός ήταν ο κύριος εισηγητής της μεταβολής της Σχολής. Άρα βλέπετε υπάρχουν πολλά που τα ξεχνάμε.
Δεν τα ξεχνάμε, επειδή έχω πολλά χρόνια επαφές με καλλιτέχνες, έχω δουλέψει και στο κομμάτι της επιμέλειας, αλλά και μέσα από άρθρα και συνεντεύξεις, γνωρίζω ότι η βαθιά αγωνία του Έλληνα καλλιτέχνη, είναι η διεθνή καριέρα. Κάποτε το μεγάλο όνειρο, ήταν η Biennale της Βενετίας. Πέρασαν πολλά χρόνια, που όλοι καταλάβαμε, ότι πας στη Βενετία, γυρίζεις, παθαίνεις και μία ωραία κατάθλιψη... και αυτό ήταν όλο. Εμμένω, στο έργο σας και σε ότι έχει σχέση με τη σύνδεσή μας με το εξωτερικό, γιατί πάντα αυτή ήταν η επιθυμία: ο διάλογος και η επικοινωνία. Είναι πάρα πολύ βασικό. Η Biennale της Αθήνας, ανεξάρτητα με το αν συμφωνεί κανείς ή διαφωνεί, αν του αρέσει ή όχι, από την αρχή, ήμουν θετική για το ότι συμβαίνει, γιατί πριν είκοσι χρόνια, δεν ξέρω τι είχαμε και θα πρέπει να συμβαίνουν άλλα χίλια τέτοια πράγματα. Δε ξέρω αν συμφωνείτε;
Βεβαίως. Είναι ευκαιρία να δούμε μία άλλη διαφορά: την Biennale της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης, σε δύο γειτονικά κράτη, με την ανάγκη να δείξουν, να παράγουν και να προβάλουν τη δική τους τέχνη.
Και να επικοινωνήσουν, γιατί η τέχνη, καταρχήν, είναι επικοινωνία.
Αν δούμε τις διαφορές, θα εντοπίσουμε ότι η κύρια διαφορά της Biennale της Αθήνας, είναι, ότι είναι μια προσπάθεια λίγων ανθρώπων, που με υπερβάλλοντα ζήλο, προσπαθούν να αναπληρώσουν ηρωικά ανακολουθίες και κενά στην πολιτιστική μας πολιτική, η οποία πάντα από πλευράς θεσμών, ήταν εντελώς ευκαιριακή, ενώ στην περίπτωση της Τουρκίας, βλέπουμε ένα οργανωμένο πολιτικό σχέδιο, το οποίο ανεξαρτήτως και δεν πιστεύω ότι ενδιαφέρουν οι αισθητικές περιπέτειες τους πολιτικούς της Τουρκίας, αντιλαμβάνονται, ότι και η τέχνη αποτελεί μέρος της εξωτερικής τους πολιτικής και διπλωματίας. Αλλά και της παρουσίας τους, στον γεωπολιτικό και Ευρωπαϊκό χώρο, γιατί η Κωνσταντινούπολη είναι ζωντανό, αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρωπαϊκής ιστορίας, το βλέπει κανείς και ως τουρίστας, στο ίδιο το περιβάλλον της. Υποστηρίζεται και έχει μια άλλου τύπου δυναμική, όχι καλύτερη ποιοτικά, αλλά άλλου τύπου προβολή και επενδύσεις σε σχέση με την ηρωική προσπάθεια, που γίνεται εδώ, ανεξαρτήτως των αποτελεσμάτων από μία ομάδα νέων ανθρώπων, οι οποίοι επιμένουν και καλά κάνουν και συνεχίζουν να προσπαθούν.
Επιπροσθέτως να τονίσουμε ότι στην Biennale της Κωνσταντινούπολης, οι επιμελητές, οι θεωρητικοί και όσοι εμπλέκονται είναι θεσμοθετημένοι, με καριέρες, οργανισμούς και ινστιτούτα…
Αυτά είναι πολιτικές επιλογές, το πρόβλημα με την Νεοελληνική Τέχνη είναι το εξής, πολλά χρόνια πριν, από εμάς και δυστυχώς βλέπω συνεχίζεται και μετά από εμάς. Δεν υπάρχει πολιτιστική πολιτική, ότι υπάρχει είναι ευκαιριακό, ανακόλουθο και χωρίς συνέχεια, ο αγώνας του καλλιτέχνη ως υποκείμενο ή μιας μικρής ομάδας όπως στη περίπτωση του Πολύδωρου και της Ξένιας, αλλά και άλλων ομάδων, που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς, οι οποίες προσπαθούν να υπερβούν, όχι μόνο τον εαυτό τους, ένα προσωπικό ας πούμε στοίχημα, μια προσωπική κλίμακα, αλλά να υποκαταστήσουν, να υπερβούν αδιέξοδα, ανακολουθίες και την έλλειψη μιας πολιτικής θεσμοθετημένης, όχι μόνο κρατικής. Βέβαια σε ένα βαθμό τα καταφέρνουν μέσα από μια μάλλον ρομαντική, ηρωική στάση, σε ένα άλλον, πάντα μετά τις προσωπικές τους υπερβάσεις, συναντούν το αδιέξοδο, ότι ποτέ μια προσωπική υπέρβαση δεν μπορεί να αναπληρώσει με επάρκεια την υπέρβαση που πρέπει να κάνει οργανωμένα μία Πολιτεία.
Εδώ έρχεται ένα άλλο ένα θέμα όπως: η Biennale της Θεσσαλονίκης. Δεν ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων, που κάνει τέτοιου τύπου συγκρίσεις, αντικειμενικά, εκεί υπάρχει, ένα άλλο πλαίσιο και διαφορετική διαδικασία. Είναι εμπροσθοφυλακή πέντε Μουσεία, πέντε θεσμοί, οργανωμένοι, με χώρους και υποδομή. Εδώ όμως μπαίνει ένα θέμα, μη σύγκρισης, με πέντε παιδιά. Έχουμε την Biennale της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, έχουμε μια σειρά από προσπάθειες, γιατί η Πολιτεία ακόμη κωφεύει ,σε αυτό που είχε πει, πολύ ωραία, η συχωρεμένη η Μελίνα Μερκούρη: ότι ουσιαστικά εμείς αυτό που έχουμε να εξάγουμε είναι πολιτισμό, γιατί αρνείται να το καταλάβει; Σήμερα βιώνουμε χαλεπούς καιρούς, έχουμε ζήσει όμως και καιρούς, διασπάθισης χρημάτων, σπατάλης και ευμάρειας, πριν δέκα-δεκαπέντε χρόνια, με άλλους Υπουργούς, Πρυτάνεις, Καλλιτέχνες, δεν έχει σημασία, το ίδιο πρόβλημα βιώναμε και μας απασχολούσε, μια παλιά συνέντευξη με μία καινούργια, δεν έχουν πολλές διαφορές.
Δυστυχώς, όχι, επαναλαμβανόμαστε.
Γιατί δεν έχουμε καταλάβει αυτό το τόσο απλό, που οι φίλοι μας οι Τούρκοι κατάλαβαν και κάνουν όχι μόνο πολιτιστική πολιτική αλλά έχουν και καλή συμπεριφορά. Βρέθηκα στην Αγία Σοφία, σε ένα ταξίδι με ενδιάμεσο σταθμό την Κωνσταντινούπολη και πέρασα δωρεάν με την δημοσιογραφική μου ταυτότητα, όπως συμβαίνει σε όλα τα Μεγάλα Μουσεία του κόσμου, ενώ εδώ σε Αρχαιολογικά Μουσεία, ακόμη και στο Μπενάκη, μας ζητάνε να πληρώσουμε. Αυτό το μικρό- ασήμαντο γεγονός υπογραμμίζει ότι ξέρουν, πολύ καλά να χειρίζονται το παιχνίδι της πολιτιστικής πολιτικής.
Η αλήθεια είναι ότι οι Τούρκοι, ήταν Αυτοκρατορία, η οποία απείλησε την Ευρωπαϊκή ήπειρο, για να μη πω ότι κατέλαβε την μισή. Έχει πίσω της εμπειρία, πολιτική και διπλωματία, όσο κι αν τη θεωρούμε μια Ασιατική χώρα. Έχει ένα ισχυρό παρελθόν, παρελθόν επικυριαρχίας, το οποίο συνεχίζει, ενώ το Ελληνικό κράτος, είναι από τα Νεώτερα που έχουν δημιουργηθεί, γι αυτό κιόλας έχει στο σχεδιασμό του, πολλά καλά χαρακτηριστικά: Ένα δημοκρατικό κράτος με καλό Σύνταγμα, γιατί αντέγραψε τα τελευταία μοντέλα της Ευρώπης, το 1830 που έμπαινε σε αυτές τις διαδικασίες, του να θεσμοθετήσει ένα κράτος, από την άλλη η ίδια η πραγματικότητα, έχει πολλά προβλήματα. Πρόκειται, για ένα κράτος με πάρα πολύ λίγα χρόνια ιστορίας, δε μπορούμε να το συγκρίνουμε, με την Τουρκία, την Ιταλία, την Ισπανία ή την Γαλλία. Ας μη ξεχνάμε ότι η Τουρκία ήταν Αυτοκρατορία, ή η Ισπανία είχε Αποικίες, σε όλη την Λατινική Αμερική, είναι τελείως διαφορετικό. Βεβαίως, από την άλλη αυτό δεν μας δικαιολογεί, καθώς έστω και καθυστερημένα είμαστε μπροστά σε διαδικασίες, οι οποίες οφείλουν να μας θέτουν από χρόνια τώρα, από δεκαετίες, προ μιας πολιτικής, η οποία σχεδιάζει και διακρίνεται για τις συνέχειες της, ανεξαρτήτως των πολιτικών μεταβολών και περιπετειών.
Που νομίζεται ότι οφείλεται;
Στο ότι εμείς ασκούμε μια πολιτική, αμιγώς ευκαιριακή και θα έλεγα ότι συνεχίζουμε και αυτό πληρώνουμε τώρα. Είμαστε σε ένα κράτος που αντιμετωπίζει μονίμως ασυνέχειες. Και μεγάλα τα έργα που κάναμε, την Εγνατία η οποία σχεδιάστηκε το 1960, ως ανάγκη και έχει υποβληθεί προς την τότε Κοινότητα ή ο Περιφερειακός της Αθήνας, έγιναν ευκαιριακά για να απορροφηθούν χρήματα από τη Κοινότητα ή υπό από την πίεση των Ολυμπιακών Αγώνων.
Να σας θυμίσω για ποιο λόγο έγινε η Λεωφόρος Συγγρού (;) διότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής περίμενε τον Ζισκάρ ντ' Εστέν και έπρεπε να ενώσει την Αθήνα με το Ελληνικό, εμείς κάνουμε έργα γιατί πρέπει να λύσουμε ένα πρόβλημα αύριο, όχι χθες. Εσείς που είστε και Καθηγητής και έχετε Εργαστήριο στη Σχολή, έχετε την εμπειρία και την επαφή με τα νέα τα παιδιά και αφουγκράζεστε τις αγωνίες και τα άγχη τους, όλα αυτά τα έχουν επηρεάσει ή υπάρχει έστω και κάποια ελπίδα;
Κοιτάξτε, κάθε νέα γενιά αποτελεί από μόνη της, από τη φύση της, ελπίδα. Καταρχήν γιατί η νεότητα, έχει ακόμα την αίσθηση της αθανασίας, δε την έχει αγγίξει με κανένα τρόπο ο θάνατος, είτε σαν αγωνία, σαν φόβος ή σαν εμπειρία. Άρα, πάντα οι νέοι αποτελούν ελπίδα και εγγύηση για το μέλλον και είναι λογικό να επενδύει κανείς σε αυτούς, γιατί πολύ σύντομα, είναι οι αυριανή δημιουργική, παραγωγική, κοινωνική, διάρθρωση. Από την άλλη, η πολιτική που ασκείται στα Πανεπιστήμια και στη Σχολή Καλών Τεχνών, για συρρίκνωση είναι μάλλον μια κοντόφθαλμη και χωρίς έμπνευση πολιτική, ευκαιριακή, όπως την χαρακτηρίσαμε, γιατί δεν επενδύει καθόλου σε ένα μέλλον και στις ανάγκες αυτού του μέλλοντος. Δεδομένου ότι αυτό που χρειάζεται η χώρα, αυτή τη στιγμή, είναι όχι να παίρνει τις δόσεις της, όσο να ανασυνταχθεί παραγωγικά σε κάθε τομέα. Αυτό δε το κάνει και αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό. Νομίζω ότι κάθε γενιά, με βάσει της εμπειρίες που έχει, δυστυχώς αυτή η νεότερη γενιά έχει μια σκληρότερη εμπειρία, την εμπειρία να συναντάει ένα τοίχο, να ματαιώνεται το μέλλον, και μάλιστα, όχι να ματαιώνεται απλώς το μέλλον, να ζει την ακύρωση του παρόντος.
Εμείς τουλάχιστο είχαμε όνειρα.
Ναι είναι αλήθεια.
Είτε ξέραμε ότι θα πραγματοποιηθούν είτε όχι. Αλλά είχαμε και το κέφι. Σήμερα τα παιδιά, πριν ξεκινήσουν να σκεφτούν, παίρνουν μια ετικέτα ακύρωσης: μη σκεφτείς ότι θα πας παραπέρα, γιατί δεν έχουμε λεφτά, χρωστάμε, είμαστε κακομοίρηδες... Αυτό που με πειράζει, προσωπικά, βαθύτατα, είναι αυτή η συστηματοποιημένη πολιτική εξαθλίωσης.
Κοιτάξτε, σε επίπεδο προσωπικό, υπάρχει πάντα η πιθανότητα εφόσον παλέψουν να κάνουν τις προσωπικές τους υπερβάσεις, αυτές μπορούν να οδηγήσουν είτε στο βραβείο που πήρε ο Αργιανάς, που τα κατάφερε, ως πρόσωπο. Έβαλε ένα στοίχημα, έκανε τις υπερβάσεις του και τα κατάφερε. Μπράβο του, και τίμησε και γενικότερα τη χώρα, δεν ήταν μόνο μια δική του επιτυχία, ήταν μια επιτυχία συλλογική, όλων μας. Αυτό συνέβη παλιότερα με τις Μεταπολεμικές γενιές, του Εμφυλίου, τον Ξενάκη, τον Αξελό κ Αλ. Αυτή η δυνατότητα πάντα υπάρχει και δυστυχώς συνδέεται με τη μετανάστευση, με την αναχώρηση από την χώρα και την αναμέτρηση με συνθήκες πολύ σκληρότερες.
Εκεί καταλαβαίνουμε ότι είμαστε πολύ καλοί και ανθεκτικοί, ίσως(;)
Ναι. Έχουμε καλά χαρακτηριστικά σαν μονάδες.
Δεν έχουμε σύστημα, πολιτική και πολιτιστική πολιτική γιατί εγώ που δούλεψα, με τα παιδιά του θεωρητικού και πραγματικά σας ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου, το λέω και το εννοώ και θα το λέω συνέχεια γιατί το αισθάνομαι, είμαι πάρα πολύ χαρούμενη. Πέρασα από συνέντευξη είκοσι κορίτσια, δυστυχώς δεν είχαμε αγόρια, δεν είχε σημασία, επέλεξα τα δέκα, αλλά και τα άλλα δέκα, ήταν μια χαρά. Πάντα επιλέγεις αυτούς που σου ταιριάζουν περισσότερο, έχουν πάρα πολύ καλό επίπεδο, γράφουν πολύ καλά, χωρίς ιδιαίτερη εμπειρία, στην πρακτική έχουν θέμα, δεν βλέπουν εκθέσεις, αλλά αυτό είναι και το έργο του περιοδικού, να τα παροτρύνει. Αυτό, που υποστήριζα με τους καλλιτέχνες και τώρα με τους νέους θεωρητικούς, έχουμε αδιαμφισβήτητα πολύ καλό υλικό και υψηλό επίπεδο.
Μην ξεχνάτε ότι είμαστε, και δε το λέω με κανένα εθνικιστικό χαρακτήρα, ιστορικά δοκιμασμένο και με πολύ μεγάλα προτερήματα, όπως αντίστοιχα και με πολύ μεγάλα ελαττώματα. Όταν τα προτερήματα, βρίσκουν γόνιμο έδαφος αναδεικνύονται, όταν τα ελαττώματα συναντούν αυτή την μίζερη και δραματική, εφιαλτική πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια, μάλλον πολλαπλασιάζονται. Είναι στιγμή πάντως που θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα νέο συλλογικό αίσθημα, το οποίο να μας δώσει ξανά μια διάθεση, μια δυνατότητα, μια δυναμική να διεκδικήσουμε τα πράγματα. Σε αυτό δε βοηθάει καθόλου η νοοτροπία της δόσης. Δεν πρέπει να περιμένουμε καμία δόση. Πρέπει να κοιτάξουμε τι μπορούμε να κάνουμε κάθε μέρα, όλοι μας, μικροί πυρήνες, μεγαλύτεροι, με τις δυνατότητες που έχουμε, να εξαντλήσουμε, αυτές τις δυνατότητες.
Να δημιουργήσουμε δυνατότητες. Ξέρετε οι Θιβετάνοι μοναχοί υποστηρίζουν, ότι η κρίση οδηγεί στην αφύπνιση, μοιάζει, το λέω και δεν κινδυνολογώ, στον λαό μας να έχει οδηγήσει στην παράκρουση. Πιστεύω ότι μετά την παράκρουση, θα περάσουμε στην αφύπνιση. Είμαστε στην μετάβαση...
Ωστόσο ακόμη η ευκαιρία είναι η αρπαχτή. Όλο το πρόβλημα στη ζωή είναι να αξιοποιεί κανείς δυνατότητες. Την ευκαιρία αν την αρπάξεις μπορεί να έχεις κάποιο όφελος. Δεν τραβάει σε μάκρος και δε δημιουργεί συνέχειες.
Ναι, δε ξέρω εδώ, τι μπορεί να γίνει. Να περάσουμε, στους Καλλιτεχνικούς Σταθμούς; Κάναμε μία περιήγηση στους Σταθμούς της Α.Σ.Κ.Τ., που έχουν μεγάλη ιστορία. Στο παρελθόν και είναι πολύ λογικό γιατί οι καλλιτέχνες είχαν μια συλλογική συνείδηση, είχαν περισσότερη δράση, ενώ σήμερα τα παιδιά δουλεύουν κυρίως με την τεχνολογία και είναι πιο αποκομμένα. Η Ύδρα όμως φιλοξένησε πολλούς καλλιτέχνες στο παρελθόν, με Καθηγητή τον Τέτση ή τον Μόραλη, έγιναν έργα, εκθέσεις, συζητήσεις, θέσεις, αντιπαραθέσεις, αλλά και η Μύκονος, ήταν κοιτίδα πολιτισμού, αφού πραγματοποιήθηκε και ένα τμήμα της Biennale , το Καλοκαίρι. Το αρχοντικό της Ύδρας είναι Εμμ. Τομπάζη, της Ρόδου, ήταν το σπίτι του Καρδινάλιου, μέσα στο Μεγάλο Παλάτι μου Μαγκίστρου, των Δελφών ήταν ένα από τα Ξενία που έχτισε ο Άρης Κωνσταντινίδης… Ωστόσο κάνοντας όλη αυτή τη διαδρομή, διαπιστώσαμε, ότι το Παράρτημα της Μυκόνου έχει κάποια θέματα.
Ναι, θέλει συντήρηση.
Έχει βασικά θέματα επιβίωσης, αν ήτανε οργανισμός, γιατί ως οργανισμό το είδαμε, φυτοζωεί. Βρίσκεται σε ένα εξαιρετικό σημείο, έχει καταπληκτική βλάστηση- πεύκα, αλλά χρειάζεται συντήρηση. Τι κάνει πολιτεία με αυτή την περιουσία; Πως την αντιμετωπίζει; Το κτίριο, έχει πρόβλημα, κάτι πρέπει να κάνει η Περιφέρεια, το Υπουργείο Πολιτισμού…
Το παλεύουμε. Το κράτος, δύσκολα ανταποκρίνεται αυτή τη στιγμή, έχει περιορίσει τις δημόσιες επενδύσεις, για να μη πω, ότι τις έχει μηδενίσει. Η Περιφέρεια είναι η μόνη μας ελπίδα, έχουμε προχωρήσει σε προσπάθειες, να στηριχθούμε από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, που ανήκουν οι Κυκλάδες. Μας έχει βοηθήσει στην αποκατάσταση του Σταθμού της Ρόδου και ευελπιστούμε ότι θα έχουμε την ίδια τύχη και στην περίπτωση της Μυκόνου, γιατί είναι ένας Σταθμός, ο οποίος χρειάζεται μια ολοκληρωμένη συντήρηση, αλλά δεν έχει σοβαρά προβλήματα στα στατικά, έχει όμως εγκαταλειφθεί για χρόνια και θέλει μια συνολική συντήρηση.
Ποια είναι η πολιτική του Ιδρύματος σε σχέση με τα Καλλιτεχνικά Παραρτήματα;
Έχουν μια λαμπρή ιστορία, όσο συνδέθηκαν οργανικά με το πρόγραμμα διδασκαλίας της Σχολής, το οποίο ακολουθούσε μια κλασική τυπολογία παλαιότερα, όπως η σπουδή στο ανθρώπινο σώμα, το γυμνό, η τοπιογραφία και η μελέτη των αντικειμένων, οι νεκρές φύσεις που έλεγαν και κυρίως μέσα από αυτές τις τυπολογίες διδασκόταν η τέχνη παλαιότερα. Καθώς τα δεδομένα έχουν διαφοροποιηθεί, οι Καλλιτεχνικοί Σταθμοί, παραμένουν Παραρτήματα, στα οποία, μπορεί κανείς να μελετήσει και παραδοσιακές μορφές, αλλά και την τοπιογραφία, η οποία δεν είναι ξεκομμένη από τα προβλήματα της Σπουδής της Ζωγραφικής, σήμερα. Έρχονται να παίξουν, σημαντικό ρόλο, με τις παρούσες συνθήκες ως Παραρτήματα, στα οποία κανείς μπορεί να δουλέψει σε Θερινά Σχολεία, Σεμιναριακούς Κύκλους, Ερευνητικές Συναντήσεις, στο εξαιρετικό περιβάλλον που παρέχουν οι Καλλιτεχνικοί Σταθμοί, μπορούν, να συνδυάσουν, την επικέντρωση σε ερευνητικά προβλήματα, σε συνδυασμό με μία χαλάρωση, που προσφέρουν αυτά τα εξαιρετικά μέρη και από πλευράς ιστορίας και από φύση και από παραδοσιακή αρχιτεκτονική και θα πρέπει αυτή τη στιγμή να αποτελέσουν, ξανά οχυρά μιας καλλιτεχνικής διπλωματίας, ανταλλαγών με ξένα Πανεπιστήμια.
Workshops γίνονται;
Γίνονται και μάλιστα θα ενισχυθούν και πάρα πολύ. Ήδη έχουν προχωρήσει και έχουν κλειδώσει τρεις συνεργασίες με Αμερικάνικα Πανεπιστήμια. Μία από τις συνεργασίες αφορά τα Καλλιτεχνικά Παραρτήματα, είναι μεταξύ των Μεταπτυχιακών φοιτητών του Pratt, στη Νέα Υόρκη και Μεταπτυχιακών της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, με αντίστοιχες εκθέσεις στην Νέα Υόρκη και των Αμερικανών εδώ.
Αυτό που λέγαμε με την ανταλλαγή. Ακριβώς αυτό είναι το θέμα.
Υπάρχουν πάρα πολλές συνεργασίες, με σημαντικές Ευρωπαϊκές Σχολές οι οποίες δεν είναι τόσο γνωστές στο ευρύ κοινό, αλλά συμβαίνουν, όπως παλαιότερα με το Saint Martins, την Πολωνία, τη Γερμανία, σύντομα θα υπάρξει ένα κοινό Εργαστήριο μεταξύ της Σχολής Καλών Τεχνών του Μονάχου και της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας. Είχαμε και στο παρελθόν πολλές τέτοιες συναντήσεις. Υπάρχουν πολλές συνεργασίες και Εργαστήρια που γίνονται στους Δελφούς, μεταξύ του Πανεπιστημίου Paris 8 και της Σχολής Καλών Τεχνών, απλά επειδή είναι ενδο-Πανεπιστημιακά, αφορούν κυρίως την Πανεπιστημιακή κοινότητα.
Είναι εξαιρετικά σημαντικά όμως και για τους καλλιτέχνες και για τους θεωρητικούς.
Είναι.
Για όλους και για μας βέβαια γιατί είχα συναντήσει παλιότερα τον Πρύτανη της Σχολής Καλών Τεχνών της Ισπανίας και διάφορους άλλους σημαντικούς ανθρώπους, στην Ύδρα. Είναι σημαίνουσας σημασίας το έργο που επιτελείται.
Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Αυτή ήταν πάντα η επιλογή του Έλληνα και αυτήν πρέπει να ξαναθυμηθούμε, γιατί πέρασαν γύρω στα τριάντα χρόνια που αναπτύξαμε μια ευκαιριακή λογική, αυτή της ευδαιμονίας, νομίζαμε ότι δανειζόμενοι θα την βγάλουμε και ξεπερνούσαμε τις δυνατότητες μας, ως προς τα δάνεια μας.
Παρασυρθήκαμε από έναν άλλο τρόπο ζωής, που τελικά ήταν μακριά από εμάς, λίγο τα πρότυπα της τηλεόρασης, λίγο τα περιοδικά, αλλά νομίζω το είχαμε και εμείς μην τα βάζουμε και με τους άλλους.
Εντάξει, ήμασταν ένας λαός στερημένος. Έχουμε πυρήνες εξαιρετικά δυναμικούς και ικανούς. Δεν θα έλεγα ότι για την πολιτική μας οι Έλληνες μπορούμε να είμαστε ευχαριστημένοι, με λίγες εξαιρέσεις, οι οποίες δε βρήκαν τις συνέχειες τους, εν πάση περιπτώσει και με τις παρούσες συνθήκες δεν έχουμε άλλη επιλογή, από τα να ανασυγκροτηθούμε με κάθε τρόπο και κυρίως να αποκτήσουμε πίστη στις δικές μας ικανότητες και δυνατότητες, μέχρι να τις εξαντλήσουμε και αυτές να δημιουργήσουν και άλλες συνθήκες. Αυτός είναι Μονόδρομος δεν έχουμε άλλη επιλογή. Αλλά να ξαναγυρίσουμε στους Σταθμούς, αυτό που προσπαθούμε αυτή τη στιγμή, είναι να δημιουργήσουμε μια Πανεπιστημιακή Διπλωματία, τα Παρατήματα μας, είναι μια περιουσία, που μας κοστίζει πάρα πολύ, τόσο τα λειτουργικά έξοδα, όσο και η συντήρηση.
Πρέπει να τονίσουμε ότι οι φοιτητές φιλοξενούνται και ενώ μερικές φορές, μοιάζει να κάνουν διακοπές, τελικά παράγουν έργο. Το έχω διαπιστώσει, πολλές φορές, μέσα στη χαλάρωση, ο ένας έρχεται σε επαφή με τον άλλον, δημιουργούνται παρέες και τελικά λειτουργούν, παράγουν έργο.
Λειτουργούν πάρα πολύ. Είναι χώροι που οι σχέσεις των φοιτητών ενισχύονται, καταρχήν, διαβάζουν σε αυτό το ιδανικό περιβάλλον, γιατί έχουν τις προϋποθέσεις. Παρόλα αυτά, δε φτάνει αυτό, πρέπει να ενισχύσουμε τη λειτουργία τους, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Αυτό πώς μπορεί να συμβεί;
Ήδη έχουμε στήσει ένα δικτυακό τόπο, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών που προβάλλουμε τους Σταθμούς μας, έχουμε κάποιες συνεργασίες ανταποδοτικές και οικονομικά για τη Σχολή και για τη λειτουργία των Σταθμών και με Αμερικάνικα Πανεπιστήμια, όπως η Σχολή Καλών Τεχνών και η Αρχιτεκτονική της Βόρειας Καρολίνας. Είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε ένα πρόγραμμα με οργανωμένα θερινά σχολεία, όχι μόνο για τους φοιτητές μας, αλλά για ανθρώπους του ευρύτερου χώρου. Και αυτά θα είναι ανταποδοτικά για τη Σχολή.
Σεμινάρια;
Ναι, σεμινάρια θερινά.
Θα μπορούσαν να εμπεριέχουν και μαθήματα για μικρά παιδιά;
Αυτή τη στιγμή είμαι σε συνεργασία και με άλλους φορείς όπως σας είπα, το Υπουργείο Εξωτερικών.
Το Υπουργείο Παιδείας;
Δεν κάνει κάτι αυτή τη στιγμή, βεβαίως ενισχύει τις δράσεις μας και σε συνεργασία με το Συμβούλιο του Ιδρύματος, που είναι ο νέος θεσμός, προκειμένου να ενισχύσουμε αυτές τις ανταλλαγές ή τις εκχωρήσεις για Πανεπιστημιακή, ερευνητική χρήση των Σταθμών μας, που μας δημιουργούν σχέσεις μεγαλύτερης συνεργασίας με προοπτικές στο μέλλον, αλλά και κάποιες οικονομικές ανταποδοτικότητες που μειώνουν το κόστος των Παραρτημάτων. Το κόστος είναι μεγάλο για τα παραρτήματα, όλες τις εποχές, γιατί χρειάζονται φύλακα, συντήρηση, τα τρέχοντα λειτουργικά έξοδα, δεν έχει έσοδα η Σχολή αυτή τη στιγμή, ζορίζεται πάρα πολύ.
Όχι μόνο, να σημειώσουμε ότι πολλά είναι μεγάλα κτίρια.
Για να κρατήσουμε τις παροχές στους φοιτητές μας, πρέπει να βρούμε ανταποδοτικά οφέλη, όχι από τους φοιτητές μας, αλλά από άλλες χρήσεις οι οποίες, πάντα θα έχουν ένα ορίζοντα, με βάσει τη φυσιογνωμία του Ιδρύματος, Πανεπιστημιακό και ερευνητικό.
Τα Παραρτήματα στην Μύκονο και στην Ύδρα, στην Μύκονο περισσότερο, τώρα που έχουμε συγκεκριμένη εικόνα, θα μπορούσαν να φιλοξενούν και εκθέσεις.
Το κοιτάμε, δεν είναι εύκολα από τη μία στιγμή στην άλλη μη νομίζετε. Μέχρι, πριν τρία χρόνια τα οικονομικά της Σχολής, αποδεικνύεται ότι ήταν εξαιρετικά καλά, καθώς τώρα έχουμε μια υπο-χρηματοδότηση, που έχει ξεπεράσει το 70%, δουλεύουμε με το 30% των οικονομικών δεδομένων, που είχαμε πριν τέσσερα χρόνια.
Είστε από τα καλύτερα παραδείγματα στην Ελλάδα.
Ναι, ναι. Αντιλαμβάνεστε ότι εκ των υστέρων, μπορούμε να κρίνουμε και να πούμε ότι τα οικονομικά δεδομένα και των Πανεπιστημίων και της Σχολής Καλών Τεχνών πριν από τέσσερα χρόνια ήταν πάρα πολύ καλά, αφού, δουλεύουμε πια με το 30% των χρημάτων που παίρναμε. Άρα, μερικές ανασυγκροτήσεις εσωτερικές της Σχολής προς την αξιοποίηση της περιουσίας της, στην ενίσχυση της εκπαιδευτικής λειτουργίας, αλλά και του οικονομικού εξ ορθολογισμού, για να μπορέσει να συντηρήσει όλες αυτές τις κατακτήσεις, γιατί κατακτήσεις είναι οι Σταθμοί μας, τα Παραρτήματά μας, χρειάζεται δουλειά, πολύ οργάνωση, χρειάζονται και λίγα χρήματα, που αυτή τη στιγμή δεν τα έχουμε και προσπαθούμε με κάθε τρόπο να τα εξασφαλίσουμε, για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε τα σχέδια αυτά των ανταλλαγών και στη βάσει αυτή, να κρατήσουμε και τα κεκτημένα των φοιτητών μας.
Έχουμε πολλούς Έλληνες συλλέκτες και μεγάλου βεληνεκούς και μικρότερου. Οι άνθρωποι αυτοί, κατά καιρούς αγοράζουν έργα και από νεότερους καλλιτέχνες και τους υποστηρίζουν. Έχετε απευθυνθεί, να συντείνουν από τη δική τους πλευρά οικονομικά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο;
Έχουμε απευθυνθεί σε όλους σχεδόν. Οι απαντήσεις δεν ήταν σχεδόν καθόλου αισιόδοξες, δεν θα αναφερθώ σε πρόσωπα, θα αναφέρω όμως ένα θετικό, ότι τουλάχιστον από την κρούση που κάναμε στον κ. Δασκαλόπουλο, είχαμε αμέσως δύο αποστολές φοιτητών μας, στο Μπιλμπάο, να δουν τη συλλογή του. Χρηματοδότησε ο ίδιος γενναία, αυτές τις αποστολές και ήταν η μόνη έμπρακτη υποστήριξη, απέναντι σε μια σειρά αιτημάτων που του υποβάλαμε και δεν ήταν στα ενδιαφέροντά του, ωστόσο δεν έκλεισε την πόρτα, χωρίς να ανταποδώσει στους φοιτητές μας ένα ταξίδι στο εξωτερικό, που στις παρούσες συνθήκες είναι σημαντικό. Συνεχίζουμε τις πιέσεις και τις διερευνήσεις, αλλά δυστυχώς, δεν έχουμε θετικές απαντήσεις, ούτε από Τράπεζες, ούτε από Συλλέκτες. Οι ίδιοι επικαλούνται ότι η κρίση χτυπάει και αυτούς. Την πιθανότητα να έχουν δίκιο δεν τη γνωρίζω, γιατί τα οικονομικά τους μεγέθη ξεπερνούν τη δική μου πραγματικότητα.
Φαντάζομαι πως είναι αλήθεια. Αλλά θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό, αν όλοι οι Έλληνες Συλλέκτες, κάνουμε εμείς την πρόταση, από τη δική τους πλευρά και με το δικό του τρόπο, ο καθένας έδινε, είτε σε είδος, είτε τα χρήματα αυτή τη στιγμή μετράνε, για να είμαστε ειλικρινείς και πρακτικοί, είτε ως παροχές υπηρεσιών, θα υποστήριζαν τη Σχολή, σε αυτή την αξιόλογη προσπάθεια.
Θα το παλέψουμε.
Και φυσικά οι συλλέκτες, δεν θα θέσουν εαυτούς εκτός, γιατί και ευαίσθητοι είναι και την τέχνη και τους καλλιτέχνες αγαπούν.
Ούτε από την άλλη μπορούν να υποκαταστήσουν ιδιότητες και υποχρεώσεις ενός κράτους, μπορούν να ενισχύσουν απλά.
Αλλά, ένας από δω και ένας από εκεί, ένα ταξίδι κάποιος, ο άλλος μπορεί να έχει υλικά, να προσφέρει τούβλα, ο τρίτος κάποιες επαφές με το εξωτερικό, νευραλγικές, που μπορεί να αποφέρουν χρήματα, οτιδήποτε… μπορεί να φέρει αποτέλεσμα.
Εκ του παρόντος δεν έχουμε δει γενναίες κινήσεις, του κ. Δασκαλόπουλου, που προαναφέραμε. Πάντως και στο χώρο των συλλεκτών, έχετε δει ότι η τέχνη είναι διεθνής αν και είναι διεθνής, πάντα έχει και χρόνο που γεννιέται και γίνεται και τόπο. Το διεθνές έτσι αφηρημένα, είναι ένα φαινόμενο, που μάλλον χαρακτηρίζεται από μια ομογενοποίηση και ποτέ δεν έδωσε ιδιαίτερα σημαντικά αποτελέσματα. Ακόμα και το διεθνές De Stijl στην Αρχιτεκτονική ήταν ένα Κέντρο Ευρωπαϊκό, ακόμα και το Bauhaus είχε τόπο και χρόνο, παρά τα διεθνή της αιτήματα και η Σοβιετική Επανάσταση είχε τόπο και χρόνο, όλα έχουν τόπο και χρόνο. Άρα, οι Έλληνες συλλέκτες που έχουν ένα σημαντικό έργο, δεν έχουν, κατά, την γνώμη μου, υποστηρίξει όσο θα έπρεπε την Ελληνική Σκηνή, παρακολουθούν, πολλές φορές πράγματα που τους αρέσει, τα συλλέγουν, αλλά δεν έχουμε δει μια αντίστοιχη προσπάθεια όπως έκανε ο Saatchi στην Μ. Βρετανία και δημιούργησε το 1990 τη ΄΄Νέα Βρετανική Σκηνή΄΄, η οποία δεν είχε να προσθέσει και πάρα πολλά, δεδομένου ότι ο μινιμαλισμός, η εννοιολογική τέχνη, ο υβριδισμός στη τέχνη, ήταν φαινόμενα που είχαν συντελεστεί δεκαετίες πριν. Αλλά, κατάφεραν να τα επιβάλουν στη βάση μιας οργανωμένης υποστήριξης που κύριος φορέας της ήταν ο Saatchi. Αυτά δεν τα έχουμε δει από τους Έλληνες συλλέκτες, έχουμε δει ευτυχώς πολύ καλές Συλλογές προς τιμήν τους, δεν είναι λίγο και ευελπιστώ κάποια στιγμή να αποτελέσουν και τον κορμό της Συλλογής, ενός Εθνικού Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης ή ενός Ιδιωτικού.
Να ολοκληρώνω τη θητεία μου το Καλοκαίρι του 2014, πάρα πολύ σύντομα σε λίγους μήνες. Αυτήν τη στιγμή διακατέχομαι από ένα άγχος να ολοκληρώσω πάρα πολλά. Το όραμα ανήκει στον επόμενο, εγώ ελπίζω να τελειώσω, διατηρώντας τη Σχολή σε λειτουργία. Το όραμα, το προσωπικό μου, είναι να συνεχίσω τη δουλειά μου, να κάνω καινούργια έργα και να ξαναδιαβάσω, γιατί μου λείπει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου