Συνέντευξη του Πρύτανη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών κ. Γιώργου Χαρβαλιά στην ιστορικό τέχνης Φαίη Τζανετουλάκου

”

“Η Τέχνη είναι μία ευεργετική περιπέτεια

Μέσα στο δυσκολότερο κλίμα των τελευταίων χρόνων που βιώνει ο χώρος της παιδείας και του πολιτισμού, ο Πρύτανης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών κύριος Γιώργος Χαρβαλιάς συζητά μαζί μας για τη δυνατότητα της τέχνης να δημιουργεί ένα νέο, πιο ενδιαφέρον μέλλον για τον άνθρωπο.
Φ.Τ. Κύριε Χαρβαλιά , η ΑΣΚΤ μετρά αισίως όσα περίπου χρόνια και το επίσημο Ελληνικό κράτος. Ποιους θα θεωρούσατε σημαντικούς σταθμούς στην πορεία της?

Γ.Χ. Για λόγους οικονομίας, θα ξεκινήσω από την μεταστέγαση των εργαστηρίων στις εγκαταστάσεις της οδού Πειραιώς 256 που έδωσε νέα δυναμική στη Σχολή. Σε αυτή την περίοδο η Σχολή διευρύνει τις συνεργασίες της με άλλα Ιδρύματα, καλλιτεχνικά Κέντρα και Φορείς και ενισχύει την παρουσία της στο χώρο της Ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Ο Εκθεσιακός χώρος της «Το Εργοστάσιο», – όραμα του Νίκου Κεσσανλή που σήμερα φέρει το όνομα του – θα συμβάλει τα μέγιστα σε αυτή την ανανέωση, παρουσιάζοντας μια σειρά από σημαντικές εκθέσεις διεθνούς εμβέλειας.
Αργότερα η αξιοποίηση από τη Σχολή συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων θα διασφαλίσουν νέες υποδομές και τεχνολογική επάρκεια που θα οδηγήσουν στη οργάνωση νέων καλλιτεχνικών αντικειμένων, μαθημάτων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Αναπτύχθηκαν τα δύο Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών, και η βιβλιοθήκη. Λειτούργησε το νέο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης που ήδη έβγαλε τους πρώτους απόφοιτους, ένα τμήμα που αναπτύσσεται δυναμικά και θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο ευρύτερο πεδίο της Θεωρίας και της Τέχνης. Σημαντική είναι επίσης η τρέχουσα λειτουργική και εκπαιδευτική αναδιάρθρωση που εξελίσσεται προς τη λειτουργία νέας κατεύθυνσης, όπως τα νέα εκφραστικά, συνδυαστικά, τεχνολογικά μέσα στις εικαστικές τέχνες.

Φ.Τ. Οι πρόσφατες μεγάλες εκθέσεις, ‘ΑΣΚΤ 175 Χρόνια’, στο Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και ‘Διάλογοι’ στο Κέντρο Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στην Κάντζα, κάνουν αισθητό ένα νέο αέρα δημιουργικότητας και επαφής με το ευρύ κοινό.

Γ.Χ. Αυτό που προσπαθήσαμε ήταν να προβάλουμε και να ενισχύσουμε την εικόνα και το έργο που επιτελεί η ΑΣΚΤ προς τα έξω, προς την έλληνα πολίτη, πάντα με πολύ χαμηλό, μετρημένο οικονομικό κόστος, γιατί λεφτά για πιο φιλόδοξα και δαπανηρά σχέδια δεν υπάρχουν πλέον, παρ’ ότι το ενδιαφέρον μας και η συνεχής διερεύνηση δυνατοτήτων για ευρύτερες δράσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο παραμένει ενεργό. Η παρουσίαση της ΑΣΚΤ στο εκθεσιακό περίπτερο που εκφράζει μια ευτυχή συνεργασία κοινών στόχων με τους υπεύθυνους του Αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος», εγγράφει ευσύνοπτα την δυναμική της ΑΣΚΤ, την Ιστορία της, τις κατακτήσεις, το εκπαιδευτικό, καλλιτεχνικό έργο και την εκφραστική έρευνα που επιτελεί. Σε αυτή τη κατεύθυνση με την συνεργασία του Γραφείου Διασύνδεσης, οι δράσεις, οι δημόσιες παρεμβάσεις, οι εκθέσεις των φοιτητών της Σχολής είναι πάρα πολλές, να αναφέρω ενδεικτικά τις καλλιτεχνικές εθελοντικές παρεμβάσεις φοιτητών μας στις Φυλακές ανηλίκων Αυλώνας, τις δημόσιες τοιχογραφίες στις οδούς Πειραιώς, Κριεζώτου και στο Νέο Κόσμο σε συνεργασία με το ΥΠΕΚΑ, και αρκετές άλλες.

Φ.Τ. Μιλήστε μας για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Σχολή ως απόρροια των περικοπών στην παιδεία, των συνεχών αλλαγών νομοσχεδίων και υπουργών στο πολύπαθο Υπουργείο Παιδείας, και γενικότερα της κρίσης που συνταράζει την Ελληνική κοινωνία. Έχετε σκεφτεί πλάνα διάσωσης?

Γ.Χ. Ο οικονομικός προϋπολογισμός της ΑΣΚΤ που υπέγραψε κατά την αποχώρησή της η πρώην Υπουργός, εγγράφει φέτος την μεγαλύτερη μείωση από όλα τα Πανεπιστήμια. Έφτασαν μάλιστα να αλλοιώσουν τον πραγματικό αριθμό φοιτητών μας, μειώνοντάς τον κατά 38% σε σχέση με τα πραγματικά στοιχεία, προκειμένου να μειώσουν περαιτέρω κατά 30% τη χρηματοδότηση της τρέχουσας χρονιάς. Τυχαίο; δεν νομίζω. Με αυτά τα δεδομένα εκ των πραγμάτων κάποια στιγμή θα αναγκαστούμε να αναστείλουμε τη λειτουργία του Ιδρύματος, αφού μόνο οι ανελαστικές δαπάνες λειτουργίας, για την φύλαξη, τον καθαρισμό, την ηλεκτροδότηση, τη θέρμανση δεν μπορούν να καλυφθούν…
Θέλω να γίνει κατανοητό ότι αυτή η πολιτική της ανεξέλεγκτης μείωσης, όσο και αν φαντάζει μοιραία στις μέρες μας, είναι η πλέον σπάταλη επιλογή ως προς τη διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Οικονομία είναι να πραγματοποιείς το εκπαιδευτικό και ερευνητικό σου έργο ως Πανεπιστήμιο με ένα εξορθολογισμό δαπανών, με οικονομική μείωση που θα σου διασφαλίζει πλήρη λειτουργία.
Τόσο η ΑΣΚΤ όσο και συνολικά το Ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο πλήχθηκε με επιθετική σφοδρότητα. Προηγήθηκε μια άνευ προηγουμένου συντονισμένη συκοφαντική δυσφήμηση των Ιδρυμάτων. Ήταν ένα στρατηγικό σχέδιο της τότε πασοκικής ηγεσίας προκειμένου να προχωρήσει όχι μόνο στην αναμενόμενη δραστική μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης όσο κυρίως στην κατεδάφιση του δημοκρατικού μοντέλου και την αντικατάστασή του από αυταρχικές, ολιγαρχικές και χειραγωγήσημες δομές σε κάθε επίπεδο λειτουργίας του. Στόχος ήταν κυρίως η αλλαγή μοντέλου, με μελλοντική προοπτική την έμμεση ιδιωτικοποίησή του, την σταδιακή εισαγωγή διδάκτρων, και κυρίως στην αλλαγή του ρόλου του πανεπιστημίου, από προπύργιο ελευθερίας του λόγου, της γνώσης, της έρευνας, της κριτικής σκέψης, σε κέντρο επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης, με άμεση, άκριτη συμμόρφωση στους κανόνες και στις ανάγκες της Αγοράς αποκλειστικά, και φανερή κατεύθυνση παλινδρόμησης. Τώρα για παθογενή φαινόμενα που εκτράφηκαν κατά κύριο λόγο από το πελατειακό κομματικό κράτος και μέσα στο πανεπιστήμιο, θα με βρείτε απόλυτα σύμφωνο, έχοντας ήδη προτείνει μέτρα και αυτονόητες αλλαγές όπως και νέες θεσμικές δομές.
Το σχέδιο σωτηρίας που με ρωτάτε είναι η ενίσχυση της συλλογικότητας και της δημοκρατίας, με αυξημένο το αίσθημα ευθύνης και των υποχρεώσεων, γιατί μόνο στη βάση αυτή νοούνται και ενισχύονται τα δικαιώματα. Την επίκληση μόνο των δικαιωμάτων, χωρίς τη δέσμευση και την ανταπόκριση στις υποχρεώσεις μας, τη γνωρίσαμε κατά το πρόσφατο παρελθόν μας, ως νοοτροπία που πληρώνουμε με τραγικό κόστος σήμερα.
Δυστυχώς σήμερα εθνικοί ευεργέτες δεν υπάρχουν, οι χορηγοί σπανίζουν, εξαντλήσαμε κάθε δυνατή προσπάθεια σε αυτή τη κατεύθυνση με πενιχρά αποτελέσματα. Προχωράμε σε σχέδια ανταποδοτικής αξιοποίησης της περιουσίας της ΑΣΚΤ με σκοπό να μειώσουμε το κόστος συντήρησης και λειτουργίας των παραρτημάτων, των καλλιτεχνικών σταθμών μας, αλλά και σε έργα και δράσεις που μπορεί να προσφέρει η κοινότητα της ΑΣΚΤ με κάποια οικονομική ανταποδοτικότητα.

Φ.Τ. Πιστεύετε ότι η τέχνη ανθεί σε χαλεπούς καιρούς ως φυτώριο αμφισβήτησης και επαναπροσδιορισμού των χαμένων αξιών?

Γ.Χ. Η Τέχνη είναι μια περιπέτεια με πολύ υψηλό ρίσκο για τον καλλιτέχνη, πολύ μικρότερο για τον συλλέκτη, αλλά σίγουρα πολύ ευεργετική για τον φιλότεχνο, τον θεατή της.
Δύναται να μετασχηματίσει ακόμα και το ανυπόφορο σε νοητό. Ξέρετε το πιο ακριβό πράγμα είναι οι Αξίες, αυτές δεν έχουν καμία σχέση με τις οικονομικές αξίες, αν και συχνά από λάθος τις μπερδεύουμε. Η τέχνη, το έργο, εδράζεται στο αδιαπραγμάτευτο, γι’ αυτό του προσδίδουμε το χαρακτήρα εμμονής. Η Τέχνη παραμένει λοιπόν στο αδιαπραγμάτευτο ή αν το είχε ξεχάσει στις μέρες μας, επιστρέφει σ’ αυτό, κάνοντας το καθημερινό με τον πιο επικίνδυνο τρόπο, φωτίζοντας τα τυφλά σημεία.

Φ.Τ. Ως καλλιτέχνης της διεθνούς πρωτοπορίας, πιστός σε μία τέχνη όχι φωναχτά μα υπαινικτικά πολιτική, και από το 2009 στο νευραλγικό τιμόνι της ΑΣΚΤ- μιλήστε μας για το ρόλο του εκπαιδευτικού τέχνης μα και για το που χωλαίνει η καλλιτεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Γ.Χ. Οι προοπτικές της Τέχνης και της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης σε ένα κράτος είναι αλληλένδετες. Στη Ελλάδα υποφέρουμε από μεγάλες ιδέες και κακές πρακτικές.
Αυτό ισχύει για όλους μας, για την πολιτική και το κράτος, τους νόμους για την Παιδεία, τον Πολιτισμό, αλλά και εμάς τους ίδιους, τις δικές μας, κακές πρακτικές της ακαδημαϊκής κοινότητας. Η τέχνη στη Ελλάδα γίνεται ερήμην των πάντων, ο καλλιτέχνης προσπαθεί να υποκαταστήσει τα πάντα μέσα από τις προσωπικές του υπερβάσεις. Αυτό οδηγεί μέχρι το σημείο που ο αγώνας των υπερβάσεων μπορεί να μας πάει. Δεν μπορεί πάντως να υποκαταστήσει μια καθολική πραγματικότητα, εκεί είναι που όλες οι προσπάθειες, τα έργα, τα πρόσωπα συναντάνε τον εθνικό μας τοίχο, το Ελληνικό αδιέξοδο, χωρίς πραγματικούς, ολοκληρωμένους θεσμούς και στόχους, χωρίς υποδοχή, χωρίς ένα αξιακό πλαίσιο, χωρίς εθνική πολιτιστική πολιτική, χωρίς σχέδιο, επενδύσεις, και συνέπεια σε βάθος χρόνου. Η πολιτιστική πολιτική είναι ανύπαρκτη έως ευκαιριακή, κυνηγάει την ευκαιρία ενώ θα έπρεπε να αξιοποιεί τις δυνατότητες και να δημιουργεί νέες. Αναζητούμε πάντα την τελευταία στιγμή ένα Χαλεπά, ένα Μπουζιάνη, αφού πρώτα τους έχουμε αγνοήσει, εξοντώσει, ενώ θα έπρεπε να χτίζουμε ένα σύστημα που θα τροφοδοτεί τις επιλογές μας και θα χτίζει συνέχειες. Τους Άριστους σίγουρα δεν τους αγοράζεις από το περίπτερο, είναι σπάνιο είδος, αλλά διακρίνονται ανάμεσα στους πολύ καλούς. Η Ελλάδα δεν κατάφερε να έχει μια σταθερή θέση και συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό χώρο. Όπου υπάρχει το χρωστάει ακόμα στο μακρινό ή το νεότερο παρελθόν της. Για να γίνω κατανοητός δείτε τους στόχους, τις προσδοκίες και τα σχέδια αξιοποίησης της Ελλάδας των Ολυμπιακών αγώνων του 2004. Δημιουργήσαμε νέα ερείπια τα οποία θα πληρώνουμε για δεκαετίες. «Μεγάλες Ιδέες», κακές πρακτικές.
Επανέρχομαι στο ερώτημά σας, η καλλιτεχνική εκπαίδευση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις ανακολουθίες και το ανολοκλήρωτο της Ελληνικής μας πραγματικότητας. Έτσι κι αλλιώς με πολλά προβλήματα η ΑΣΚΤ λειτουργεί σαν ένα θερμοκήπιο, χωλαίνει από την έλλειψη συμμετοχής της Ελληνικής Τέχνης στη διαμόρφωση του διεθνούς καλλιτεχνικού παρόντος. Από την έλλειψη Εθνικής πολιτιστικής πολιτικής με συνέπεια. Δεν πρέπει να δικαιολογούμαστε, δεν είναι μόνο ζήτημα ισχύος, αλλά και πολιτικής που θα έπρεπε και θα μας άξιζε να την έχουμε. Είναι προτιμότερη μια δρώσα καλλιτεχνική σκηνή που συμμετέχει, συγκρίνεται, συνδιαμορφώνει, από μια καλή Σχολή που οι απόφοιτοί της σύντομα θα συναντήσουν τον εθνικό μας τοίχο και τις ανακολουθίες της πολιτιστικής πολιτικής. Αυτό το πληρώνουμε.

Φ.Τ. Τελικά κύριε Χαρβαλιά η Τέχνη διδάσκεται? Εάν ναι, ποιος είναι ο σκοπός της?

Γ.Χ. Σε ένα βαθμό διδάσκεται, στην ουσία δεν διδάσκεται, ειδικά ως καθολική αλήθεια από το αμφιθέατρο. Τα ερωτήματα τα θέτει το ίδιο το έργο, οι προϋποθέσεις ανάγνωσής του, προσδιορίζονται από αυτό το ίδιο, δεν προϋπάρχουν, και η ερμηνεία του είναι ανοικτή στο διηνεκές. Από αυτή τη άποψη δεν είναι επαρκής μια τυπολογική προσέγγιση διδασκαλίας στο δημιουργικό εργαστήριο. Η Τέχνη σαν τρόπος είναι μια εύκολη υπόθεση, αλλά δεν είναι εκεί, είναι μια περισσότερο επικίνδυνη υπόθεση. Αυτό που δεν διδάσκεται είναι η διαμόρφωση της στάσης στη ζωή και την Τέχνη.
Η Τέχνη συνδέεται περισσότερο με την κοινωνία παρά με την αγορά της. Η αγορά μπορεί να συντηρήσει, να διαμορφώσει, να ανανεώσει μια μόδα, να ρίξει λεφτά. Έχει και αυτό τη σημασία του, μια ορισμένη σημασία. Με πολλούς τρόπους καταφέρνει τελικά να διαχέεται στη κοινωνία. Ας κοιτάξουμε την διαμορφωτική επιρροή του Μπαουχάους στο σύγχρονο δυτικό κόσμο ή του Σουρεαλισμού ή της Αφαίρεσης. Μπορεί να μην επιβεβαιώνει άμεσα ή με συνέπεια τα μανιφέστα, τα αισθητικά και ιδεολογικά προστάγματα της Πρωτοπορίας του, αλλά με σύνθετο τρόπο διαμορφώνει τη ζωή, νέες συνειδήσεις, νέες συμπεριφορές. Αυτό μαρτυράει την ισχυρή δυναμική της κοινωνικής λειτουργίας της Τέχνης και τη ισχύ του συμβολικού στη ζωή μας.
Η Τέχνη δεν έχει ένα σαφή και χρησιμοθηρικό σκοπό, όταν συνδέθηκε με σκοπούς ήταν περισσότερο θρησκεία, θεολογία, προπαγάνδα. Στο δημιουργικό άνθρωπο υπάρχει και γίνεται όπως το ποτάμι κυλάει τα νερά του, είναι ελαφρά κατηφορικό και πάει με αυτή τη ροή να εκβάλει, να χαθεί μέσα στη θάλασσα του κόσμου.

Φ.Τ. Υπάρχει στο πλάνο η πιθανότητα παρουσίασης μέρους της εκπληκτικής Συλλογής των 8000 έργων της ΑΣΚΤ?

Γ.Χ. Είναι το επόμενο βήμα μας, η έρευνα και η παρουσίαση της Συλλογής μας στην καλλιτεχνική κοινότητα και στο ευρύ κοινό, με παράλληλη παραγωγή μικρών σχετικών εκδόσεων. Οι αποφάσεις έχουν παρθεί, έχουμε ξεκινήσει. Βλέπετε δεν το βάζουμε κάτω.

Φαίη Τζανετουλάκου

Εφημερίδα “Η Ελλάδα αύριο” - Τρίτη 4 Σεπτεμβρίου