Δημοσθένης Αβραμίδης Σχετικά με την κινηματογραφική προβολή της Τετάρτης 23 Ιανουαρίου 2013.

Sa som i himellen» («ως εν ουρανώ» ) του Πόλλακ  θα προβληθεί στα κεντρικά κτήρια μετά τα μαθήματα της Τετάρτης βράδυ. Συντονισμός εργαστήριο εκκλησιαστικών τεχνών,Δημοσθένης Αβραμίδης. Πηγή icon florina facebook

Δεν χωρά καμιά αμφιβολία για το γεγονός ότι η Τέχνη με την μεγαλύτερη επίδραση στις μάζες κατά τον 20ο αιώνα ήταν (και παραμένει) η Έβδομη Τέχνη. Βέβαια σήμερα από πολλούς επισημαίνεται πως το Gesamtkunstwerk της εποχής μας είναι η τηλεόραση ( η θεώρηση αυτή εκκινεί από την αρχαία εποχή, θεωρώντας το αντίστοιχο «μαζικό έργο» το θέατρο –τραγωδία- κατά τους αρχαίους χρόνους, τη Θεία Λειτουργία κατά τους μέσους χρόνους, το Ελισαβετιανό Θέατρο κατά την Αναγέννηση, ενώ κατά τους νέους χρόνους τον κινηματογράφο και σήμερα την τηλεόραση).
Σε κάθε περίπτωση η δυνατότητα κίνησης της εικόνας στο χρόνο, το σμίλευμα του χρόνου όπως αναφέρει ο Ταρκόφσκι στο ομώνυμο βιβλίο του, παρέχει τεράστιες εκφραστικές δυνατότητες στο μέλημα βαθύτερης επίδρασης στα ψυχικά υποστρώματα με τρόπο ανεπανάληπτο στην Ιστορία της Τέχνης. Αυτή η δυνατότητα δεν εκδηλώνεται βέβαια πάντοτε στον κινηματογράφο. Η ταινία της ερχόμενης Τετάρτης αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, περίπτωση που δικαιώνει τα μέσα του κινηματογράφου, αξιοποιώντας τα απολύτως στη μεταφορά μηνυμάτων.

Δημιουργός της ταινίας είναι ο Σουηδός Kay Pollak, από τους επιγόνους του μεγάλου Bergman. Η αρχική πρόθεση του Πόλλακ είναι να γυρίσει μια ταινία για το γνωστό ως «Law of Jante» (ο «νόμος του Γιάντε») που εγκαθιδρύεται ανεπίγνωστα στις μικρές, Λουθηρανικές κατά βάση, κοινότητες του Νορδικού βορά λειτουργώντας καταπιεστικά στα μέλη που τις αποτελούν. Για να γίνει κατανοητό το κεντρικό ζήτημα αυτού του «νόμου», σημειώνω περιληπτικά εδώ, πως αφορά σε μια ψυχολογική στάση στις σχέσεις των ανθρώπων που συνοψίζεται στη διερώτηση «ποιος νομίζεις ότι είσαι;». Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αποτελεί αυτή η στάση μια αντιστροφή της αντίστοιχης στάσης που διαπιστώνεται συχνά στα παρ’ημίν, διερώτηση-δήλωση που συνοψίζεται στη φράση «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», μια τελείως διαφορετική στάση. Στην πρώτη περίπτωση το άτομο και η ελευθερία του συνθλίβεται από την ομοιομορφία της κοινωνικής ομάδας, ενώ στη δεύτερη το άτομο, διεκδικώντας την ισοτιμία του εν πρώτοις, ίσταται έναντι της ομάδας. Έτσι, στη μία περίπτωση εκμηδενίζεται το άτομο, ενώ στην άλλη η ομάδα. Η περαιτέρω διερεύνηση και των δύο φαινομένων εναπόκειται στο χώρο της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Αυτό που μας αφορά άμεσα είναι η μορφή και το περιεχόμενο της δημιουργίας του Πόλλακ.

Η ταινία φέρει τον τίτλο «Sa som i himellen» («ως εν ουρανώ» μεταφράζεται στα Ελληνικά, φράση από το «Πάτερ ημών», την Κυριακή προσευχή) και το 2005 ήταν υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Μια πράγματι πολυεπίπεδη, κατά γενική ομολογία, ταινία που θα ‘ταν άστοχο να προσπεράσουμε, νομίζω. Η ιδέα πάνω στην οποία περιστρέφεται η αφήγηση αφορά στο όνειρο του πρωταγωνιστή, που από την παιδική του ηλικία θέτει ως σκοπό στη ζωή του, να δημιουργήσει μουσική που ν’ ανοίγει τις καρδιές των ανθρώπων. Μάλιστα!!! (αυτό κι αν είναι όνειρο…). Το αν και πώς το κατορθώνει θα το δούμε στην ταινία. Αυτό που νομίζω αξίζει να σημειώσει κανείς ως εισαγωγή για το έργο του Πόλλακ είναι τα σημεία που στέκεται και αναδεικνύει ως σημαντικά για την Τέχνη, όπως: τη σημασία της στο εκκλησιαστικό γεγονός, τον εναρμονισμό, την ισορροπία και συντονισμό του συλλογικού ψυχισμού για την επίτευξη αποτελέσματος με νόημα, την αφοσίωση σ’αυτή, τη σημασία του ρυθμού και τη σωματοποίηση του. Παράλληλα εισέρχεται σε βαθύτερα σημεία ανθρωπολογικής υφής: στη δυσκολία των ανθρώπινων σχέσεων, στην άνεση και άφεση στη διαφορετικότητα και στη μοναδικότητα (ετερότητα), στα ανθρώπινα πάθη της βίας, της συκοφαντίας, της ζήλειας, της προδοσίας, στην ενδοσυζυγική βία, στο φόβο και στην πίστη στον εαυτό, στη παραδοχή και στο μοίρασμα των κρυμμένων αισθημάτων, στην συμπόνια. Αναδεικνύει το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Τέχνη ως μεταμορφωτική δυνατότητα των χθαμαλών ενστίκτων, ως συντονισμένη προσπάθεια για την επίτευξη αρμονίας, ως Πολιτισμό νοήματος εντέλει.

Κλείνοντας αυτή τη μικρή εισαγωγή, θα ήθελα να σταθώ σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα που θέτει ο Πόλλακ για τις προτεσταντικές κοινότητες, αυτό του φαύλου κύκλου της ενοχής και της αμαρτίας. Προσωπικά σήμερα, δεν θα διαχώριζα ελαφρά τη καρδία το φαινόμενο σε σχέση και με τα παρατηρούμενα στις αντίστοιχες κοινότητες στον τόπο μας. Σε «καθεστώς» παγκοσμιοποιημένης μαζικής μετακαπιταλιστικής «δημοκρατίας» (για να θυμηθούμε τον Π. Κονδύλη) η λεγόμενη προτεσταντική ηθική δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη την κοινωνία στην οποία ζούμε. Τουναντίον. Κι ενώ η «αμαρτοφοβία» και η περιδεής συνείδηση ως σύμπλεγμα ενοχών ήταν άγνωστη σε παλαιότερες εποχές, σήμερα ταλαιπωρεί πολύ κόσμο (η χρήση ψυχοφαρμάκων στον τόπο μας έχει εκτιναχθεί τα τελευταία χρόνια, οι στατιστικές για το θέμα είναι απογοητευτικές). Παρ’ όλ’ αυτά, νομίζω ότι θα πρέπει να γίνει μια διακριση –και μόνο, ίσως, σ’αυτό το σημείο- πολιτισμικού τύπου. Όπως είδαμε και στην ταινία της προηγούμενης Τετάρτης, το «Νησί» του Πάβελ Λούγκιν, στο ελληνο-ρωσσικό-βυζαντινό πολιτισμικό χώρο η αμαρτία δεν νοήθηκε και δεν βιώθηκε ποτέ ως αναπόδραστη ενοχή, όπως στο νορδικό χώρο. Αυτό θα έλεγε κανείς ότι οφείλεται στη ισότιμη σημασία της ύλης, του σώματος (7η εν Νικαία Οικουμενική Σύνοδος), ώστε να καταστεί ακέραιος ο άνθρωπος, στο «συναμφότερο» σώματος και ψυχής. Για το τεράστιο αυτό όμως ζήτημα θα μας δοθούν πολλές αφορμές για συζήτηση και κουβέντα, όσον αφορά στην παραγωγή εικόνων και το ρόλο τους στην λειτουργία ακεραιότητας του ανθρώπου. 

Την Τετάρτη μετά τα μαθήματα λοιπόν…