Η θεωρία των «μεγάλων κύκλων» του Κοντράτιεφ και η σημερινή κρίση
Submitted by aristeroblog on
Λευτέρης ΤσιακίρηςΜια εκτεταμένη βιβλιογραφία, εγκατεσπαρμένη σε όλη την υφήλιο και με ‘‘ασθμαίνοντες’’ ρυθμούς προσπαθεί, πρόχειρα και βιαστικά, να εξηγήσει, τη μεγάλη ύφεση που τα τελευταία χρόνια έφερε τα πάνω κάτω στα οικονομικά και πολιτικά πράγματα παγκοσμίως. Είναι άξιο παρατήρησης ωστόσο πως τόσο οι οικονομολόγοι όσο και οι πολιτικοί δεν έχουν επαρκώς κατανοήσει την ουσία και το μέγεθος της σημερινής παγκόσμιας κρίσης και αυτό οφείλεται κατά την άποψη μου σε δύο βασικούς λόγους:
- Έχουν αξιολογήσει την κρίση ως κλασική κυκλική κρίση, σαν όλες τις άλλες μεταπολεμικές κρίσεις που εμφανίζονται κατά χρονικά διαστήματα των 8-20 ετών, κρίσεις για τις οποίες είχε μιλήσει στην εποχή του ο Μαρξ.
- Πιστεύουν ότι η κρίση είναι του νομισματοπιστωτικού συστήματος η οποία επηρέασε και την πραγματική οικονομία.
Και οι δυο αυτές προσεγγίσεις είναι στην ουσία τους τουλάχιστον ανεπαρκείς αν όχι και λαθεμένες και για το λόγο αυτό τα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις είναι αναποτελεσματικά, γι’ αυτό και η κρίση συνεχίζεται για τρίτο χρόνο και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το τέλος της. Υποστηρίζω πως η κρίση είναι δομική, μια κρίση ταυτόχρονα οικονομική όσο και πολιτική, με την έννοια που χρησιμοποίησα πριν από 20 περίπου χρόνια σε μια μελέτη μου για τη θεωρία των κρίσεων (βλ. Λ.Τ. «Η θεωρία των κρίσεων και η ελληνική εμπειρία» εκδ. Αγροτική Τράπεζα, 1991), σημειώνοντας μάλιστα (σ. 252) «…ότι η κοινωνία μας μπήκε στη φάση της δομικής κρίσης που είναι άγνωστο που θα οδηγήσει». Πιστεύω ότι στην παγκόσμια πλέον οικονομία έχει ολοκληρώσει την διαδρομή του ο IV μεγάλος κύκλος, ο οποίος άρχισε αμέσως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Οι αιτίες της κρίσης πρέπει να αναζητηθούν:
- Στη λειτουργία της πραγματικής οικονομίας, όπως έκανε ο Κοντράτιεφ ερευνώντας τους τρεις προηγούμενους μεγάλους κύκλους.
- Στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, όπου η πολιτική τάξη σε όλες τις ανεπτυγμένες τεχνολογικά χώρες διαχειρίζεται το 40-50% του ΑΕΠ, κάτι που στους τρεις προηγούμενους κύκλους δεν συνέβαινε- και ούτε μπορούσε να συμβεί.
Η θεωρία
Ας θυμηθούμε κατ‘ αρχήν εν συντομία τη θεωρία των μεγάλων κύκλων που εμφανίζονται ανά 50-70 χρόνια και έχουν διαπιστωθεί εμπειρικά όχι μόνο από τον Κοντράτιεφ αλλά και από αρκετούς μεταγενέστερους οικονομολόγους, όπως από τον Σουμπέτερ, τον Μάντελ, τον Βαν Ντέικ και άλλους.
Πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί ότι ενώ οι κύκλοι αυτοί είναι απ‘ όλους τους ερευνητές παραδεδεγμένοι, οι θεωρίες που τους ερμηνεύουν, δηλαδή που αναδεικνύουν τις βασικές αιτίες που τους προκαλούν, είναι, ως συνήθως, πολλές και διάφορες. Είναι γνωστό πως κάθε κοινωνικό φαινόμενο θα πρέπει να ερευνάται στον ιστορικό χρόνο, στην ιστορική του εξέλιξη και κάθε φοράνα αναδεικνύονται τα νέα στοιχεία που αυτή η εξέλιξη προσθέτει και εκείνα που η ζωή η ίδια απορρίπτει. Στη βιολογία η διαδικασία αυτή ονομάζεται «απόπτωση» ενώ κάτι ανάλογο, προφανώς, συμβαίνει και στην κοινωνική ζωή.
Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι τέσσερις μεγάλοι κύκλοι και οι μεταβολές που συντελέστηκαν στην παγκόσμια οικονομία.
Οι αλλαγές στην οικονομία επέβαλαν με τη σειρά τους και αλλαγές στην κοινωνική οργάνωση. Από την αποικιοκρατία και την εμφάνιση των ανωνύμων εταιριών στους δύο πρώτους κύκλους, το σύστημα περνά στο μονοπωλιακό του στάδιο στον τρίτο κύκλο, με το New Deal και τον Κεϋνσιανισμό ως το θεωρητικό του υπόβαθρο, τον ναζισμό- φασισμό, την παρέμβαση του «κράτους»- πολιτικά κόμματα στην οικονομία κατά τη Μεγάλη Ύφεση του 1929-1933 κλπ. Ο τέταρτος κύκλος, αρχίζει ουσιαστικά μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, χαρακτηρίζεται από ένα νέο σημαντικό στοιχείο: την παρέμβαση του « κράτους» στην οικονομία.
Ο IV « μεγάλος κύκλος»
Τα κύρια χαρακτηριστικά του IV μεγάλου κύκλου, που άλλαξαν ουσιαστικά τους παράγοντες που τον προκαλούν ειναι:
Η διχοτόμηση του κόσμου σε Ανατολή και Δύση, με την δημιουργία του παγκόσμιου σοσιαλιστικού συστήματος και τον οικονομικό ρόλο του «κράτους»- πολιτικά κόμματα, τα οποία μετατράπηκαν σε μια νέα κοινωνική τάξη και στις δυο πλευρές.
Ο ανταγωνισμός των δυο συστημάτων βασίστηκε στην ισορροπία του τρόμου του Ψυχρού Πολέμου και στην δημιουργία του στρατιωτικο- βιομηχανικού συμπλέγματος, την πολεμική βιομηχανία.
Η μαζική εκπαίδευση και η εφαρμοσμένη και βασική επιστημονική έρευνα, που οδήγησε στην Τεχνολογική Επανάσταση.
Οι σημαντικοί αυτοί παράγοντες προστέθηκαν στην θεωρία των « μεγάλων κύκλων» Κοντράτιεφ και αυτός είναι ο λόγος που θεωρούμε τη σημερινή κρίση δομική, δηλαδή όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική.
Παρά τις ουσιαστικές αυτές αλλαγές, επιβεβαιώθηκαν οι δύο βασικές «κανονικότητες» που διαπίστωσε εμπειρικά στην εποχή του ο Κοντράτιεφ.
Η πρώτη «κανονικότητα» εκφράζεται «…με σημαντικές τεχνικές εφευρέσεις και ανακαλύψεις, με βαθιές αλλαγές τεχνικής της παραγωγής και ανταλλαγής, με αλλαγές της νομισματικής κυκλοφορίας…». Αυτά είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του «ανοδικού κύματος» που επιβεβαιώθηκαν και στον IV μεγάλο κύκλο, με τους πρωτοφανείς ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας και την τεχνολογική επανάσταση, που βασίστηκε στα επιτεύγματα του μεσοπολέμου και του πολέμου τα οποία αξιοποιήθηκαν στις συνθήκες που δημιουργήθηκαν μετά από αυτόν, όπως αναφέρθηκε.
Η δεύτερη «κανονικότητα» των ανοδικών κυμάτων χαρακτηρίζεται από «…μεγάλες αναταραχές και αλλαγές στη ζωή της κοινωνίας (επαναστάσεις, πόλεμοι)…». Και αυτή η «κανονικότητα» επιβεβαιώθηκε και στον IV μεγάλο κύκλο αν αναλογιστούμε τις μεγάλες γεωπολιτικές κοινωνικές ανατροπές (παγκόσμιο σοσιαλιστικό σύστημα, κατάργηση της αποικιοκρατίας, εμφάνιση των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, ψυχρός πόλεμος και σφαίρες επιρροής, πόλεμος στην Κορέα, το Βιετνάμ, στρατιωτικές δικτατορίες κλπ.).
Κορυφή του ανοδικού κύματος αποτελεί η διαρθρωτική κρίση του 1974-1975 η οποία, σε γενικές γραμμές, μπορεί να θεωρηθεί η αρχή του καθοδικού κύματος που ολοκληρώνεται τώρα με την παγκόσμια κρίση.
Δύο βασικοί παράγοντες που επέδρασαν στην εξέλιξη του καθοδικού κύματος είναι:
1) Η εγκατάλειψη του κεϋνσιανισμού στη Δύση και η επικράτηση του μονεταρισμού και του νεοφιλελευθερισμού, ο περιορισμός του «κράτους», μοντέλου που είχε ως αποτέλεσμα το στασιμοπληθωρισμό, την ταυτόχρονη δηλ. παρουσία της στασιμότητας και του πληθωρισμού που αλληλοτροφοδοτούνται. Αυτόν προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν με τον έλεγχο της μάζας του χρήματος που βρίσκεται στην κυκλοφορία (Μ1) με αποτέλεσμα την μείωση των ρυθμών ανάπτυξης της οικονομίας που συνοδεύτηκε με τις κυκλικές κρίσεις του 1991-93 και του 2001-2002 ( κρίση των νέων τεχνολογιών), τη Μαύρη Δευτέρα του 1987 στο χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης, κλπ.
2) Η δομική κρίση του «σοβιετικού σοσιαλισμού» του 1989-1991 και η μετάλλαξη του «κινέζικου σοσιαλισμού» (δεν είναι εδώ ο χώρος για την ανάλυση των αιτίων που τις προκάλεσαν) που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας για τρίτη φορά μέσα σε ένα αιώνα (η πρώτη ήταν με την επανάσταση του1917 στη Ρωσία και η δεύτερη μετά τον πόλεμο η δημιουργία του σοσιαλιστικού συστήματος). Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την παγκοσμιοποίηση και την αναστολή ουσιαστικά της τεχνολογικής επανάστασης (προσωρινά;) με τη μεταφορά οικονομικών δραστηριοτήτων στις «φτηνές χώρες» (Κίνα, Ινδία κ.α.), την κερδοσκοπία του χρηματιστικού κεφαλαίου (τοξικά στεγαστικά δάνεια κλπ.), την αύξηση ελλειμμάτων και δανεισμού του «κράτους»-πολιτική τάξη.
Είναι σχεδόν αδύνατον να αναλυθούν εδώ οι αιτίες που προκαλούν τους μεγάλους κύκλους και ιδιαίτερα του τελευταίου, διότι η παγκόσμια πλέον οικονομία και πολιτική έγινε τόσο σύνθετη και πολύπλοκη, που μόνο με την επιστημονική διαίσθηση και αφαίρεση μπορεί κανείς να την προσεγγίσει, διαπιστώνοντας απλώς την τάση. Μόνο όταν ολοκληρωθεί η κρίση θα μπορέσουμε να κρίνουμε συνολικά την κρίση.
Δύο μόνο αναφορές στον Μαρξ, που τον καθιστούν και πάλι επίκαιρο σήμερα, μπορούν ίσως να μας προβληματίσουν σοβαρά. Έγραφε κάπου: «…όλες οι προηγούμενες μορφές κοινωνίας καταστράφηκαν με την αύξηση του πλούτου ή κάτι που είναι το ίδιο, με την ανάπτυξη των κοινωνικών δυνάμεων…». Μήπως αυτό ισχύει και σήμερα για τον δυτικό πολιτισμό; Και κάτι ακόμα: «...ο ατμός και ο ηλεκτρισμός, έγραφε, ήταν ασύγκριτα πιο επικίνδυνοι επαναστάτες ακόμη και από τους πολίτες Μπαρμπές, Ρασπάι και Μπλανκί» και από τον Λένιν, τον Μάο, τον Τσε και άλλους, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε εμείς. Μήπως το ίδιο ισχύει και σήμερα με την τεχνολογική επανάσταση; Ιδιαίτερα σήμερα που οι ανθρώπινες δραστηριότητες έφτασαν στο επίπεδο να επηρεάζουν τις εξελίξεις στη λειτουργία της φύσης, καταστρέφουν το περιβάλλον κλπ.
Είναι φανερό ότι το οικονομικό και πολιτικό μοντέλο ανάπτυξης εξάντλησε τις δυνατότητες προόδου της κοινωνίας και πρέπει να αλλάξει. Η «ευημερία» της Δύσης συνοδεύεται με την πείνα στον υπόλοιπο κόσμο. Οι πηγές ενέργειας εξαντλούνται και πρέπει να βρεθούν νέες. Η αγροτική παραγωγή με τα χημικά, την εντατική καλλιέργεια, τα μεταλλαγμένα προϊόντα κλπ. καταστρέφουν τόσο τη φύση όσο και τον ίδιο τον άνθρωπο. Η αύξηση του πληθυσμού έφτασε στα όριά της και το οικοσύστημα καταρρέει.
Από την άλλη μεριά το πολιτικό σύστημα είναι φανερό ότι πλέον δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνικής οργάνωσης και έχει απαξιωθεί. Η πολιτική τάξη, που στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα συνέβαλε κατά μεγάλο βαθμό στην κοινωνική εξέλιξη, αλλού θετικά και αλλού αρνητικά (ισοζύγιο στο κοινωνικό γίγνεσθαι δεν υπάρχει), έχει χρεοκοπήσει τόσο στον πολιτικό όσο και στον οικονομικό της ρόλο. Το «αόρατο χέρι» της αγοράς και το «ορατό χέρι» του κράτους είναι πλέον επικίνδυνα για την κοινωνία. Η «δημιουργική καταστροφή» της θεωρίας του Σουμπέτερ μετατράπηκε σε καταστροφική δημιουργία. (Για τις «αυταπάτες» όσων διαχειρίστηκαν δημόσια οικονομικά, όπως ο Άλαν Γκρίσπαν της FED βλ. Alan Greenspan, The age of Turbulence, 2007).
Μία νέα αντίθεση του συστήματος ήρθε να προστεθεί σε όλες τις άλλες: η χαοτική και άναρχη λειτουργία του συστήματος (το κυνήγι του κέρδους κλπ.) και η παγκοσμιοποίηση καταργούν πλέον τα εθνικά σύνορα, ενώ η πολιτική τάξη δεν μπορεί, εκ των πραγμάτων, να ξεπεράσει τα πλαίσια του έθνους κράτους και γι‘ αυτό έχουν αποτύχει όλες οι προσπάθειες (G7, G20 κλπ.) ελέγχου και συντονισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε ό,τι αφορά την ελληνική οικονομία, πριν από είκοσι περίπου χρόνια, ένα από τα συμπεράσματα μας στη μελέτη των κρίσεων ήταν «… όλα αυτά κάνουν τις κρίσεις της ελληνικής οικονομίας πιο καταστροφικές, αφού αυτή δέχεται, αδυνατώντας να αντιδράσει, όλες τις αρνητικές επιπτώσεις των κρίσεων των ανεπτυγμένων χωρών, χωρίς να μπορεί να εκμεταλλευθεί τις προοπτικές που αυτές ανοίγουν. Και η κατάσταση αυτή έχει αρνητικές επιπτώσεις σε όλες τις παραμέτρους της οικονομίας, από την ανταγωνιστικότητα και την ποιότητα των προϊόντων της μέχρι το εμπορικό ισοζύγιο και το εξωτερικό χρέος…» ( ο.π., Λ.Τ.,,σ.559). Και κάτι ακόμη: « η απουσία εγχώριας παραγωγής μέσων παραγωγής και εφαρμοσμένης επιστημονικής έρευνας, δημιούργησαν για την ελληνική οικονομία έναν φαύλο κύκλο, από τον οποίο δεν θα κατορθώσει να βγει ποτέ…» (στο ίδιο, σ. 561) και «… οι μηχανισμοί αυτορρύθμισης, που δήθεν διαθέτει το σύστημα και τους οποίους δήθεν κατάργησε με την παρέμβασή του το κράτος, είναι οι μηχανισμοί των κρίσεων».(στο ίδιο, σ. 562)
Τέλος, αν η σημερινή κρίση είναι δομική, όπως εδώ περιγράφεται, τότε θα έχει μεγάλη διάρκεια και οι καταστροφές που θα επιφέρει στην οικονομία θα είναι ανάλογες με αυτές της Μεγάλης Ύφεσης του 1929-1933.
Ας ελπίσουμε ότι καμιά αναδυόμενη οικονομία δεν θα αναζητήσει τον «ζωτικό της χώρο»…
Σύντομη Περιγραφή:
Λευτέρης Τσιακίρης
Είναι φανερό ότι το οικονομικό και πολιτικό μοντέλο ανάπτυξης εξάντλησε τις δυνατότητες προόδου της κοινωνίας και πρέπει να αλλάξει. Η «ευημερία» της Δύσης συνοδεύεται με την πείνα στον υπόλοιπο κόσμο. Οι πηγές ενέργειας εξαντλούνται και πρέπει να βρεθούν νέες. Η αγροτική παραγωγή με τα χημικά, την εντατική καλλιέργεια, τα μεταλλαγμένα προϊόντα κλπ. καταστρέφουν τόσο τη φύση όσο και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Κατηγορίες:
Ενότητα:
- http://aristeroblog.gr/node/512
Περιμένουμε οικονομικό τσουνάμι!
Οδεύουμε ολοταχώς προς το 6ο κύμα και προς έναν «ύποπτο» Σεπτέμβρη...
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/08/2012 05:45
Η επιτάχυνση του ρυθμού εμφάνισης καινοτομιών από κύμα σε κύμα οικονομικής ανάπτυξης ίσως καταλήξει σε τσουνάμι.
Μπορεί να έχουμε ακόμη καλοκαίρι, όμως για πολλούς χρηματιστές το θέμα συζήτησης είναι ο οικονομικός χειμώνας. Oχι οποιοσδήποτε χειμώνας, αλλά ο «χειμώνας του Κοντράτιεφ». Τι εννοούν; Και ποιος είναι αυτός ο Κοντράτιεφ;
Η σύντομη απάντηση είναι πως ο Νικολάι Κοντράτιεφ ήταν ένας οικονομολόγος των αρχών του 20ού αιώνα, που το 1928 καθαιρέθηκε από τη θέση του διευθυντή του Ινστιτούτου Μελετών Επιχειρηματικής Δραστηριότητας, στάλθηκε σε γκουλάγκ και εκτελέστηκε το 1938. Ο λόγος; Η ανάλυσή του για την εξέλιξη του καπιταλισμού και του κομμουνισμού θεωρήθηκε επικριτική για τον Στάλιν. Oπως όμως διαφάνηκε στη συνέχεια, ο άνθρωπος αυτός μόνον ως «κακός προφήτης του καπιταλισμού» θα έπρεπε να διωχθεί...
Οι τέσσερις εποχές
Εκείνο που εντόπισε ο Κοντράτιεφ μέσω της μελέτης του καπιταλισμού ήταν μια στατιστικά περίεργη «κυματική συμπεριφορά»: Ανά 50 έως 60 χρόνια ο καπιταλισμός κλονίζεται από ένα σαρωτικό κύμα αποπληθωρισμού, το οποίο αντιμετωπίζει με την πυροδότηση μεγάλων εθνικών συγκρούσεων ή και παγκοσμίου πολέμου. Προτού φθάσει στην εκρηκτική του φάση, ο κάθε κύκλος εμπεριέχει τέσσερις «οικονομικές εποχές»: Την άνοιξη (25 χρόνια), που είναι η πληθωριστική φάση, με ανερχόμενες τιμές μετοχών, αύξηση απασχόλησης και μισθών. Το καλοκαίρι (3-5 χρόνια), μια φάση στασιμότητας, με αύξηση των επιτοκίων και του χρέους και αστάθειες που εκκινούν πολέμους. Το φθινόπωρο (7-10 χρόνια), που είναι η φάση αποπληθωρισμού, με τα επιτόκια σε πτώση και απότομες ανόδους στις τιμές των μετοχών. Τέλος, ο χειμώνας (3 χρόνια κατάρρευσης και 15 χρόνια αναδιάρθρωσης), που είναι φάση αποπληθωρισμού συνδυαζόμενη με κατάρρευση των μετοχών και των δανείων και αύξηση των τιμών των προϊόντων.
Η θεωρία αυτή, την οποία ο Κοντράτιεφ δημοσίευσε το 1925 υπό τον τίτλο «Οι Κύριοι Οικονομικοί Κύκλοι», δικαιώθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929, αλλά στη συνέχεια αμφισβητήθηκε. Ενδιαφέρον είναι και το ότι δύο ολλανδοί οικονομολόγοι - ο Jacob van Gelderen και ο Samuel de Wolff - είχαν πει τα ίδια από το 1913, καθώς όμως κανείς δεν μετέφρασε την εργασία τους από τα ολλανδικά, ξεχάστηκαν. Τη χρονιά εκτέλεσης του Κοντράτιεφ ο αμερικανός λογιστής Ralph Nelson Elliot δημοσίευσε ένα βιβλίο για τη συμπεριφορά των αγορών υπό τον τίτλο «The Wave Principle», όπου συνέδεε την ψυχολογία του πλήθους με τη δημιουργία κυμάτων οικονομικής ανόδου και πτώσης, αλλά κανείς δεν αντιλήφθηκε τον κοινό τόπο των ευρημάτων.
K-Waves και δημιουργική καταστροφή
Μόνο μετά τον θάνατο του Κοντράτιεφ, όταν μετακόμισε στο Χάρβαρντ ο αυστριακός οικονομολόγος Joseph Alois Schumpeter, το ενδιαφέρον για τα κύματά του αναθερμάνθηκε και ώθησε τον Schumpeter να μιλήσει για τη «δημιουργική καταστροφή» που ενυπάρχει στον καπιταλισμό. Τις ιδέες αυτές υιοθέτησε ο αμερικανός κοινωνιολόγος του Πανεπιστημίου McGill, Immanuel Maurice Wallerstein, όταν έγραψε το 1974 το «Modern World System» και συνέδεσε με σαφήνεια τις φούσκες του καπιταλισμού με τους παγκόσμιους πολέμους. Επίσης το 1974 ο λευκορώσος καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Washington, Hyman Minsky, έγραψε για τους «πιστωτικούς κύκλους» και στάθηκε πολέμιος της απορρύθμισης (deregulation) που τη δεκαετία εκείνη επικράτησε ως γιατροσόφι του καπιταλισμού.
Ολα αυτά θα παρέμεναν αιρετικές θεωρήσεις κάποιων οικονομολόγων της ανατολικοευρωπαϊκής παράδοσης, αν δεν εμφανιζόταν το 2001 η μαθηματική εξήγηση των κυμάτων του Κοντράτιεφ (των K-Waves, όπως διεθνώς αποκαλούνται). Συγκεκριμένα, ο αργεντινός φυσικός και συστημικός επιστήμονας Tessaleno Campos Devezas ανέπτυξε ένα αιτιακό μοντέλο γι' αυτά τα κύματα, βασιζόμενος σε ένα μοντέλο «μάθησης ανά γενιά» (generation-learning model) και σε μια μη γραμμική δυναμική συμπεριφορά των πληροφορικών συστημάτων. Με αυτά τα εργαλεία κατόρθωσε να παρουσιάσει μια πλήρη θεωρία, η οποία εμπεριείχε την εξήγηση τόσο της ύπαρξης των K-Waves όσο και του χρονισμού τους ανά δύο γενιές (γύρω στον μισό αιώνα).
Χρυσή τομή και Αραβική Ανοιξη
Εφόσον οι προαναφερθείσες θεωρίες κυμάτων του Κοντράτιεφ και «πιστωτικών κύκλων» του Minsky ισχύουν, ζούμε στο τέλος του 5ου κύματος. Το 1ο κύμα ήταν του ατμού (1780-1830), το 2ο της σιδηράς εκβιομηχάνισης (1830-1880), το 3ο του εξηλεκτρισμού και των χημικών (1880-1930), το 4ο της αυτοκίνησης και των πλαστικών (1930-1970) και το 5ο της τηλεματικής (1970-2010). Για 6ο κύμα προαλείφεται εκείνο της πράσινης οικονομίας και της νανοβιοτεχνολογίας. Το ζήτημα είναι αν το 5ο κύμα τελείωσε και βρισκόμαστε ήδη στην εποχή της «αναδιάρθρωσης» ή αν βρισκόμαστε ακόμη προ της μεγάλης κατάρρευσης.
Με τον σκεπτικισμό για αυτές τις στατιστικές προφητείες ακόμη έντονο, έψαξα να βρω τι το πιο πρόσφατο και επίσημο έχει γραφεί σχετικά. Η πρώτη έκπληξη ήρθε από μια μελέτη της πασίγνωστης επενδυτικής εταιρείας Allianz Global Investors, στις αρχές του 2010, όπου προδιαγραφόταν το 6ο κύμα ακριβώς όπως το προέβλεπε ο Κοντράτιεφ (βλ.www.allianz.com/en/press/news/studies/news_2010-02-08.html - αλλά το πλήρες κείμενο «analysis-and-trends-kondratieff.pdf» έχει παραδόξως αποσυρθεί). Επειτα, στις 22 Μαρτίου 2011, το βρετανικό γραφείο συμβούλων GHK Ltd συνέταξε για την ΕΕ τη μελέτη «Impacts of Structural Change: Implications for policies supporting transition to a Green Economy». Ξεφυλλίζοντάς τη (βλ.http://ec.europa.eu/environment/enveco/resource_efficiency/pdf/transition_costs.pdf), βλέπει κανείς να παρατίθεται εκεί σωρεία ενδείξεων ότι ο Κοντρατίεφ προφήτεψε σωστά τον ρου της Ιστορίας.
Αμέσως μετά, στις 21 Ιουλίου 2011, μια πολύ απρόσμενη μελέτη δημοσιεύθηκε από τους Αμερικανούς Scott A. Albers και Andrew L. Albers, υπό τον τίτλο «Η Χρυσή Τομή, η Αραβική Ανοιξη και μια ανάλυση της αμερικανικής οικονομικής ιστορίας σε 10 βήματα». Σε αυτή την άκρως εντυπωσιακή ανάλυσή τους - την οποία μπορείτε να διαβάσετε στοhttp://mpra.ub.uni-muenchen.de/33004/1/MPRA_paper_33004.pdf - οι δύο μελετητές επικεντρώνονται στην οικονομική ιστορία των ΗΠΑ από το 1869 έως σήμερα και διαπιστώνουν ότι οι κύκλοι εξέλιξης ακολουθούν τη σπειροειδή καμπύλη «τομής του Ναυτίλου», ακολουθώντας ακριβώς την αναλογία βήματος της γνωστής μας από τον Παρθενώνα Χρυσής Τομής! Οι ίδιοι δηλώνουν ενεοί από τη διαπίστωση και αδυνατούν να εξηγήσουν πώς ο περίφημος αριθμός φ που συναντάμε στην ανάπτυξη φυτών και εμβίων υπεισέρχεται και στην εξέλιξη των οικονομιών, δίνοντάς τους έναν κύκλο κύματος ακριβώς 56 ετών. Καταλήγουν όμως στη σημαίνουσα υπόθεση ότι η έναρξη της Αραβικής Ανοιξης μπορεί να είναι και η έναρξη μιας φάσης παγκοσμιοποίησης της κρίσης σε πρωτόγνωρο βαθμό.
Το ΔΝΤ και η «κατάρα» του Σεπτέμβρη
Τέλος, μόλις τον Ιούνιο που μας πέρασε, ένα έγγραφο από τον «ναό του καπιταλισμού», το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF), δημοσιεύθηκε χωρίς σχεδόν να το «μυριστεί» κανένας οικονομικός συντάκτης. Ισως μάλιστα και να μην το συζητούσε κανείς «εκτός των τειχών», αν δεν το ανέφερε σε τηλεοπτική συζήτηση ο αρχιχρηματιστής της τράπεζας UBS, Art Cashin. Τι έγραφαν σε αυτή τη μελέτη τους οι ερευνητές του ΔΝΤ, Luc Laeven και Fabian Valencia; Οπως μπορείτε οι αγγλομαθείς να διαβάσετε (βλ.www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2012/wp12163.pdf), διαπίστωναν ότι οι μεγαλύτερες τραπεζικές κρίσεις εκδηλώνονται μήνα Σεπτέμβριο, και μάλιστα σε χρονιές εκλογών σε χώρες-κλειδιά (σ.σ.: εφέτος είχαμε εκλογές στη Γαλλία και τον Νοέμβριο θα έχουμε εκλογές στις ΗΠΑ και προδιαγεγραμμένη ανανέωση ηγεσίας στην Κίνα). Σχολιάζοντας το εύρημα αυτό ο συντάκτης του Economist, Greg Ip, έγραψε: «Η συχνότητα με την οποία ο κόσμος βαδίζει για την κόλαση τον Σεπτέμβριο δείχνει να είναι ελάχιστα τυχαία»!
Ψάχνοντας μια εξήγηση για το «γιατί η νυν κρίση να είναι πρωτόγνωρη», διάβασα στο βιβλίο «The Natural Advantage of Nations: Business Opportunities, Innovation and Governance in the 21st Century» - των Hargroves, K. και Smith, M.H., 2005 - για το πώς η ένταση της καινοτομίας βαίνει συνεχώς αυξανόμενη από κύμα σε κύμα του Κοντράτιεφ. Η ειδοποιός διαφορά των έως σήμερα από το αύριο είναι ότι ενώ τα πέντε προηγούμενα κύματα στηρίχθηκαν στη φθηνή πρόσβαση σε πρωτογενείς πόρους (υλικών και ενέργειας), το 6ο κύμα συμπίπτει με το «στράγγισμα του σφουγγαριού» και απαιτεί το πέρασμα σε μια διαφορετική ενεργειακή φάση και σε νέους πόρους για τα σύνθετα νανο-υλικά της.
Αν είναι έτσι, ο εκ φύσεως κύκλος κλιματικής αλλαγής του πλανήτη συμπίπτει με τον παρά φύσιν κύκλο ενεργειακής αφαίμαξής του από τον άνθρωπο και η συμπόρευση των δύο κύκλων οδηγεί σε ένα κρεσέντο που κανείς μας δεν διανοούνταν μόλις δέκα χρόνια πριν. Θα πληρώσουμε το τίμημα μιας νέας Βαβέλ;
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=469664
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου