H Τουρκάλα επιμελήτρια Μπεράλ Μαντρά είδε στην Art Athina «καλά έργα από αξιόλογους Ελληνες καλλιτέχνες».
Κοιτάζω τη μεγάλη κυρία της τουρκικής τέχνης, την Μπεράλ Μαντρά και σκέφτομαι ότι αν και την έχω δει μονάχα μερικές φορές, μου αποπνέει την οικειότητα μιας μακρινής θείας. Ο τύπος της φυσιογνωμίας, οι κινήσεις των χεριών, ακόμη και οι εκφράσεις του προσώπου –όπως τη στιγμή που αναφέρθηκε στις εκατοντάδες νεκρών από το πρόσφατο τραγικό ατύχημα στο ορυχείο και έφερε το χέρι της στο μέτωπό της– είναι γνώριμες σε Ελληνες και Τούρκους. Μια κοινή γλώσσα σώματος, που καταργεί αυτομάτως την απόσταση.
Η επιμελήτρια που δημιούργησε την Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, το 1987, λίγα χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα και που συνέβαλε στο να αρθρώσει η γειτονική μας χώρα ένα συγκροτημένο λόγο στη διεθνή εικαστική σκηνή, ήρθε στην Αθήνα για να παρουσιάσει επιλογή έργων από τουρκικές συλλογές και να δώσει μια ομιλία στην εφετινή διοργάνωση της Art Athina. Αλλωστε, παρακολουθεί στενά τα δικά μας εικαστικά τεκταινόμενα μέσα από τη συνεργασία της με τη γλύπτρια Καλλιόπη Λεμού και το γενικότερο ενδιαφέρον της για την ευρωπαϊκή περιφέρεια.
Η πραγματική ζωή
Η Μαντρά μιλάει πάντοτε για την τέχνη έχοντας στον ορίζοντα την πολιτική και την πραγματική ζωή. Το «εκεί έξω», η πόλη και οι καθημερινοί άνθρωποι την αφορούν εξίσου με το τι συμβαίνει μέσα στο ατελιέ ενός καλλιτέχνη, στο Δ.Σ. ενός μουσείου, στο μυαλό ενός συλλέκτη. Η περυσινή εξέγερση με επίκεντρο το Πάρκο Γκεζί, στην οποία έδωσαν τον τόνο εκατοντάδες καλλιτέχνες και άνθρωποι των Γραμμάτων, ήταν και η αναμενόμενη εκκίνηση της δική μας κουβέντας, για την επιμελήτρια που εκδηλώθηκε από την πρώτη στιγμή κατά της κυβέρνησης του Ερντογάν.
«Η εμπειρία του Γκεζί έδωσε στον κόσμο την ευκαιρία να ωριμάσει πολιτικά μέσα από τη συμμετοχή του. Οι συγκεντρώσεις σε κάθε γειτονιά συσσώρευσαν ένα είδος ενέργειας που δεν έχει χαθεί. Να σας θυμίσω, πάντως, ότι πολύ πριν βγουν ορισμένοι στους δρόμους για την ανάπλαση του πάρκου, πολλοί Τούρκοι καλλιτέχνες είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στην περυσινή Μπιενάλε στην Κωνσταντινούπολη και είχαν διαμάχη με την επιμελήτρια διότι διαφώνησαν με το γεγονός ότι οι χορηγοί της έκθεσης ήταν κατασκευαστικές εταιρείες.
»Μετά την εξέγερση, η σκηνή της σύγχρονης τέχνης στην Τουρκία βρίσκεται σε πολύ εύθραυστη κατάσταση. Δεν υπάρχει καμιά υποστήριξη από την πλευρά του κράτους, των δήμων, των επιχορηγήσεων κ.λπ. Ούτε όμως και η αντιπολίτευση έχει δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στο θέμα, παρότι η δημιουργικότητα και η τέχνη συνδέονται με την ελευθερία έκφρασης και με την ίδια τη δημοκρατία, διότι έχουν επίδραση στη σκέψη των πολιτών».
Χωρίς βάθος
«Ο ιδιωτικός τομέας από την άλλη», συνεχίζει η Μαντρά, «δίνει χρήμα, το οποίο όμως δεν καταλήγει στη στήριξη της καλλιτεχνικής σκηνής αλλά στην οργάνωση γεγονότων. Αναφέρω το παράδειγμα πολύ ακριβών εκθέσεων, με ξένους καλλιτέχνες, τεράστια έργα και ασφάλιστρα, που φτιάχνουν το προφίλ των συλλεκτών και των μουσείων, αλλά δεν επενδύονται στην πρωτογενή παραγωγή.
»Και μπορεί όλα αυτά τα μουσεία να καυχώνται ότι ενισχύουν την πολιτιστική μας ζωή και μέχρι ενός σημείου αυτό είναι αληθές διότι μας δίνουν την ευκαιρία να δούμε σπουδαίους ξένους εικαστικούς, όπως ο Μαρκ Κουίν και ο Ανις Καπούρ, όμως δεν βοηθούν καθόλου τη νέα γενιά των εγχώριων καλλιτεχνών, των επιμελητών, των κριτικών της τέχνης».
Οι ισχυροί επιμελητές και η Art Athina
Η Μπεράλ Μαντρά θεωρεί ότι αν η τοπική αγορά της τέχνης σε μια χώρα λειτουργεί σωστά, τότε παρέχει πολλές ευκαιρίες για διάκριση στη νέα γενιά.
Ομως στην Τουρκία είναι ρηχή, με λίγες αίθουσες τέχνης που είναι αφιερωμένες στο contemporary art, ενώ, σύμφωνα με την επιμελήτρια, υπάρχει χειραγώγηση των αγοραπωλησιών από τους μεγάλους Τούρκους συλλέκτες, οι οποίοι επενδύουν σε συγκεκριμένα πρόσωπα: «Κάθε μήνα διοργανώνεται μια δημοπρασία με καινούργια έργα εγχωρίων καλλιτεχνών. Ορισμένοι που θέλουν να αυτοαποκαλούνται συλλέκτες πηγαίνουν και αγοράζουν δεκάδες πίνακες σε χαμηλές τιμές. Αυτά τα έργα εμφανίζονται ξανά και ξανά στους πλειστηριασμούς, όπου δεν θα δείτε ποτέ βίντεο ή εγκαταστάσεις».
Η πρώτη έκθεση
Η Μαντρά έχει βάλει τη δική της σφραγίδα στην προσπάθεια της Τουρκίας για πολιτιστική εξωστρέφεια: «Αμέσως μετά τη Χούντα του 1980, η χώρα μας έπεσε σε διεθνή απομόνωση και οι αρχές ήξεραν ότι ένας από τους τρόπους να ανοιχτούμε ξανά στον κόσμο ήταν μέσα από την τέχνη. Με φώναξαν το 1986 να συζητήσουμε την ιδέα και το 1987 έγινε με μεγάλη απήχηση η πρώτη έκθεση, παρότι υπήρχαν εκατοντάδες διανοούμενοι στις φυλακές. Από εκεί ξεπήδησαν καλλιτέχνες –όπως ο Κουτλούγκ Αταμάν– που κατάφεραν να κάνουν ένα είδος διεθνούς καριέρας και η Κωνσταντινούπολη έγινε σημείο αναφοράς τόσο για ξένους εικαστικούς όσο και για σημαντικούς επιμελητές.
»Δυστυχώς, όλα αυτά τα χρόνια δεν μπορώ να πω ότι φτιάξαμε ένα είδος υποδομής για την τέχνη και την ανάδειξη των άξιων ανθρώπων που προέρχονται από αυτό το πεδίο, παρότι ήρθαν πολλά χρήματα από ευρωπαϊκούς πόρους. Μια Μπιενάλε, όσο καλή και αν είναι, μοιάζει με κούκο που προσπαθεί να φέρει την άνοιξη. Δεν μπορεί από μόνη της να υποκαταστήσει το πλέγμα των παραγόντων (μουσεία, αίθουσες τέχνης, δευτερογενής αγορά κ.λπ.) που είναι αναγκαίοι έτσι ώστε να λειτουργήσει ο μηχανισμός που θα δημιουργήσει την εξωστρέφεια της καλλιτεχνικής σκηνής».
Το παιχνίδι της προβολής
Και η Art Athina; Εχει η ελληνική τέχνη περισσότερες πιθανότητες να εξαχθεί στο εξωτερικό, μιας και όλοι οι ξένοι περιμένουν κάτι καινούργιο να ξεπηδήσει μέσα από τη χρεοκοπία;
«Είδα καλά έργα από αξιόλογους Ελληνες καλλιτέχνες και εξετίμησα ιδιαίτερα την έκθεση του παράλληλου προγράμματος την οποία επιμελήθηκε η Αρτεμις Ποταμιάνου. Οσο για το διεθνές σύστημα της τέχνης που κινείται περί την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, μπορεί να εντάσσει ορισμένες χώρες στην κατηγορία του εξωτικού και του ενδιαφέροντος, αλλά τελικά τα πράγματα τα χειρίζεται πάντοτε η ηγεμονική ομάδα των ισχυρών επιμελητών από τα μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα του κόσμου. Αυτοί καθορίζουν το παιχνίδι της προβολής των καλλιτεχνών εν συνόλω.
»Αν λοιπόν οι Ελληνες συλλέκτες δεν πάρουν όλοι μαζί την απόφαση να στηρίξουν τη δική σας τοπική σκηνή και να φτιάξουν ένα είδος εξωστρέφειας με μια κοινή απόφαση, δεν μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα. Αυτοί έχουν τη δύναμη, αυτήν τη στιγμή, να επιβάλουν την ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή ως αξιόλογη πρόταση», καταλήγει η έμπειρη Μπεράλ Μαντρά.
Ομως στην Τουρκία είναι ρηχή, με λίγες αίθουσες τέχνης που είναι αφιερωμένες στο contemporary art, ενώ, σύμφωνα με την επιμελήτρια, υπάρχει χειραγώγηση των αγοραπωλησιών από τους μεγάλους Τούρκους συλλέκτες, οι οποίοι επενδύουν σε συγκεκριμένα πρόσωπα: «Κάθε μήνα διοργανώνεται μια δημοπρασία με καινούργια έργα εγχωρίων καλλιτεχνών. Ορισμένοι που θέλουν να αυτοαποκαλούνται συλλέκτες πηγαίνουν και αγοράζουν δεκάδες πίνακες σε χαμηλές τιμές. Αυτά τα έργα εμφανίζονται ξανά και ξανά στους πλειστηριασμούς, όπου δεν θα δείτε ποτέ βίντεο ή εγκαταστάσεις».
Η πρώτη έκθεση
Η Μαντρά έχει βάλει τη δική της σφραγίδα στην προσπάθεια της Τουρκίας για πολιτιστική εξωστρέφεια: «Αμέσως μετά τη Χούντα του 1980, η χώρα μας έπεσε σε διεθνή απομόνωση και οι αρχές ήξεραν ότι ένας από τους τρόπους να ανοιχτούμε ξανά στον κόσμο ήταν μέσα από την τέχνη. Με φώναξαν το 1986 να συζητήσουμε την ιδέα και το 1987 έγινε με μεγάλη απήχηση η πρώτη έκθεση, παρότι υπήρχαν εκατοντάδες διανοούμενοι στις φυλακές. Από εκεί ξεπήδησαν καλλιτέχνες –όπως ο Κουτλούγκ Αταμάν– που κατάφεραν να κάνουν ένα είδος διεθνούς καριέρας και η Κωνσταντινούπολη έγινε σημείο αναφοράς τόσο για ξένους εικαστικούς όσο και για σημαντικούς επιμελητές.
»Δυστυχώς, όλα αυτά τα χρόνια δεν μπορώ να πω ότι φτιάξαμε ένα είδος υποδομής για την τέχνη και την ανάδειξη των άξιων ανθρώπων που προέρχονται από αυτό το πεδίο, παρότι ήρθαν πολλά χρήματα από ευρωπαϊκούς πόρους. Μια Μπιενάλε, όσο καλή και αν είναι, μοιάζει με κούκο που προσπαθεί να φέρει την άνοιξη. Δεν μπορεί από μόνη της να υποκαταστήσει το πλέγμα των παραγόντων (μουσεία, αίθουσες τέχνης, δευτερογενής αγορά κ.λπ.) που είναι αναγκαίοι έτσι ώστε να λειτουργήσει ο μηχανισμός που θα δημιουργήσει την εξωστρέφεια της καλλιτεχνικής σκηνής».
Το παιχνίδι της προβολής
Και η Art Athina; Εχει η ελληνική τέχνη περισσότερες πιθανότητες να εξαχθεί στο εξωτερικό, μιας και όλοι οι ξένοι περιμένουν κάτι καινούργιο να ξεπηδήσει μέσα από τη χρεοκοπία;
«Είδα καλά έργα από αξιόλογους Ελληνες καλλιτέχνες και εξετίμησα ιδιαίτερα την έκθεση του παράλληλου προγράμματος την οποία επιμελήθηκε η Αρτεμις Ποταμιάνου. Οσο για το διεθνές σύστημα της τέχνης που κινείται περί την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, μπορεί να εντάσσει ορισμένες χώρες στην κατηγορία του εξωτικού και του ενδιαφέροντος, αλλά τελικά τα πράγματα τα χειρίζεται πάντοτε η ηγεμονική ομάδα των ισχυρών επιμελητών από τα μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα του κόσμου. Αυτοί καθορίζουν το παιχνίδι της προβολής των καλλιτεχνών εν συνόλω.
»Αν λοιπόν οι Ελληνες συλλέκτες δεν πάρουν όλοι μαζί την απόφαση να στηρίξουν τη δική σας τοπική σκηνή και να φτιάξουν ένα είδος εξωστρέφειας με μια κοινή απόφαση, δεν μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα. Αυτοί έχουν τη δύναμη, αυτήν τη στιγμή, να επιβάλουν την ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή ως αξιόλογη πρόταση», καταλήγει η έμπειρη Μπεράλ Μαντρά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου