Δύο εκθέσεις, στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον, επαναφέρουν το θέμα του «ηδονοβλεψία» ζωγράφου .

Πηγή ΤΟ ΒΗΜΑ άρθρο της Ιρμας Τουλάτου

Η σχέση ανάμεσα στη Μαρί βαν Γκέτεμ, τη νεαρή κόρη μιας πλύστρας που πόζαρε ως μοντέλο για το διασημότερο γλυπτό του, τη «Μικρή χορεύτρια των 14 ετών», και στον Εντγκάρ Ντεγκά υπήρξε κατά καιρούς αντικείμενο συζητήσεων. Η αλήθεια είναι ότι το 1880, την εποχή δηλαδή που παρουσιάστηκε το γλυπτό στην Εκτη Εκθεση Ιμπρεσιονιστών του Παρισιού προκαλώντας πολλά και αμφιλεγόμενα σχόλια, δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο για τα «μικρά ποντικάκια»- όπως αποκαλούνταν χαϊδευτικά οι χορεύτριες της Οπερας της γαλλικής πρωτεύουσας - να αναζητούν προστάτες ανάμεσα στους πλούσιους θεατές οι οποίοι συγκεντρώνονταν στην πίσω πόρτα.

Αυτή ακριβώς την εποχή, τότε δηλαδή που οι μπαλαρίνες, οι οποίες κατά κανόνα προέρχονταν από τις κατώτερες κοινωνικά και οικονομικά τάξεις, απείχαν ένα μόλις βήμα από τις πόρνες, επιχειρεί να «φωτίσει» η μεγάλη έκθεση που διοργανώνεται στο Λονδίνο και είναι αφιερωμένη στον σπουδαίο γάλλο ιμπρεσιονιστή. Η καλλιτεχνική εμμονή του Ντεγκά (1834-1917) με τις μπαλαρίνες της Οπερας του Παρισιού του απέφερε σημαντικά οικονομικά οφέλη ενόσω ακόμη ζούσε, ενώ πριν από τρία χρόνια οι «Χορεύτριες που ξεκουράζονται» κατέκτησαν τον τίτλο του πιο ακριβού έργου του, καθώς πουλήθηκαν σε δημοπρασία του οίκου Sotheby΄s έναντι 37 εκατ. δολαρίων.

Συνδρομητές «προστάτες»

Οπως σημειώνουν οι «Τimes» του Λονδίνου με αφορμή την επικείμενη έκθεση έργων του καλλιτέχνη στη βρετανική πρωτεύουσα, «δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ένδειξη που να υποδηλώνει ότι ο Ντεγκά είχε σαρκικές σχέσεις με τις χορεύ τριες. Ωστόσο, η επαναληπτικότητα της αποτύπωσης των κινήσεων και των καθημερινών τους στιγμών σημαίνει ότι οι πίνακές του ήταν μάρτυρες μιας εποχής όπου οι μπαλαρίνες δεν είχαν μεγάλη απόσταση από τις εκδιδόμενες γυναίκες». Ανδρες με καπέλα εμφανίζονται σε διάφορα έργα του στηρίζοντας τη διαπίστωση αυτή. Στην «Πρόβα μπαλέτου στη σκηνή» (1874), π.χ., αποτυπώνονται κορίτσια που χορεύουν ντυμένα με το χαρακτηριστικό τούλι της μπαλαρίνας υπό το βλέμμα ενός άνδρα ο οποίος κάθεται πιο πίσω, σε μια καρέκλα, φορώντας στραβά το καπέλο του. Η Ανν Ντιμά, μία από τις επιμελήτριες της έκθεσης, επισημαίνει ότι οι συνδρομητές της Οπερας πλήρωναν όχι μόνο για να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στις πρόβες και στις παραστάσεις αλλά και για να έχουν τη δυνατότητα προσωπικών- βλέπε σεξουαλικών- σχέσεων με τις κοπέλες.

Το φουαγέ του χορού ήταν εκείνη την εποχή γεμάτο από πλούσιους θεατές και αποτελούσε το πιο «ζωντανό» σημείο συνάντησης στο Παρίσι, αν όχι στον κόσμο ολόκληρο. Εκεί έκαναν την εμφάνισή τους και οι χορεύτριες μετά την παράσταση για να συνεχίσουν τη βραδιά τους με τους ισχυρούς «προστάτες» τους...

«Κρυφή κάμερα»

Οπως προκύπτει από τα αρχεία της Βιβλιοθήκης του Μουσείου της Οπερας του Παρισιού, ο Ντεγκά είχε παρακολουθήσει συνολικά 177 μπαλέτα και όπερες και κατάφερε να έχει πρόσβαση στα παρασκήνια προτού αποκτήσει αρκετά χρήματα για να γίνει συνδρομητής στο θέατρο. Ωστόσο η παρουσία του δεν ενοχλούσε τις χορεύτριες. Ο Ντεγκά ήταν αστός και πήγαινε στην Οπερα με τους φίλους του οι οποίοι ανήκαν στην ίδια τάξη, αν δεν ήταν αριστοκράτες.

«Ο Ντεγκά ήταν ηδονοβλεψίας» δηλώνει η Ανν Ντιμά, «χωρίςόμως την αρνητική φόρτιση που έχει σήμερα η λέξη αυτή.Η δουλειά του είναι ένα είδος κρυφής κάμερας,ένα μυστικό όργανο που περνά απαρατήρητο». Ο καλλιτέχνης πάντως αγαπούσε πραγματικά τον κόσμο του χορού. Σε ένα γράμμα του στον γλύπτη Αλμπέρ Μπαρτολομέ τον Ιανουάριο του 1886 ανέφερε χαρακτηριστικά: «Εκτός από την καρδιά μου,αισθάνομαι όλα να γερνούν μέσα μου.Ακόμη και η καρδιά μου έχει κάτι το τεχνητό. Την έχουν ράψει οι χορεύτριες σε ένα πορτοφολάκι από ροζ σατέν,πολύ απαλό ροζ,σαν τα παπούτσια τους».

Ο Ντεγκά έδινε διάφορες απαντήσεις όταν τον ρωτούσαν για τη μανία του να ζωγραφίζει χορεύτριες. «Μου αρέσουν τα φορέματά τους» έλεγε τη μια φορά. «Αποτελούν, με έναν τρόπο, τη συνέχεια των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων» απαντούσε την άλλη. Ωστόσο, σοβαρότερη ακούγεται μια τρίτη εκδοχή σύμφωνα με την οποία οι χορεύτριες του προσέφεραν απλώς την πρόφαση για να αποτυπώσει την ανθρώπινη κίνηση.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

«Ο Ντεγκά και το μπαλέτο: Ζωγραφίζοντας την κίνηση» είναι ο τίτλος της έκθεσης που θα λειτουργήσει από τις 17 Σεπτεμβρίου ως τις 11 Δεκεμβρίου 2011 στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου εστιάζοντας στη σχετική με τον χορό δουλειά του Ντεγκά.Η έκθεση ακολουθεί την πορεία της αντίστοιχης δραστηριότητας του καλλιτέχνη από τη ρεαλιστική απεικόνιση των πρώτων χρόνων του 1870 ως την αισθησιακή εκφραστικότητα των ύστερων χρόνων.

Παράλληλα φιλοδοξεί να είναι η πρώτη διοργάνωση που θα παρουσιάσει την εξελικτική σχέση του καλλιτέχνη με την ανθρώπινη φιγούρα που βρίσκεται σε κίνηση σε συνδυασμό με τις παράλληλες εξελίξεις στη φωτογραφία και στην πρώιμη κινηματογραφία.Στην πραγματικότητα ο Ντεγκά παρακολουθούσε στενά τις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής του και όχι σπάνια ασχολούνταν με αυτές.

Η έκθεση περιλαμβάνει γύρω στους 85 πίνακες,γλυπτά, παστέλ,σχέδια και φωτογραφίες του καλλιτέχνη,καθώς και φωτογραφίες των συγχρόνων του και αποσπάσματα από τις πρώτες ταινίες της εποχής.Η «Μικρή χορεύτρια των 14 ετών» (1880-1881), που θα παρουσιαστεί μαζί με έναν αριθμό προπαρασκευαστικών σχεδίων,η «Χορεύτρια που ποζάρει για φωτογραφία» (1875,Κρατικό Μουσείο Τέχνης Πούσκιν της Μόσχας),η «Χορεύτρια στις πουέντ» (1877-1878, ιδιωτική συλλογή) και «Το μάθημα χορού» (1879, Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον) είναι μερικά από τα έργα που θα εκτεθούν.

Από την 1η Οκτωβρίου ως τις 8 Ιανουαρίου 2012,εξάλλου,το μουσείο Ρhillips Collection της Ουάσιγκτον θα φιλοξενήσει την έκθεση «Οι χορεύτριες του Ντεγκά στην μπάρα: Θέση και αντίθεση» η οποία επικεντρώνεται στη ζωή των παρασκηνίων,όπου ο Ντεγκά είχε πρόσβαση.