Πτυχιακές, πτυχιακές εργασίες 3ικαστικού 3ργαστηρίου Φεβρουάριος 2017 Κτήριο Αριστοτέλη στο ποτάμι Αιμιλίας Κοτζαογλανίδη

ΑΠΟΦΕΝΙΑ

Υπάρχει μια αμφιλεγόμενη αντιπαράθεση για το αν οι ασυνήθιστες εμπειρίες είναι

συμπτώματα ψυχικής διαταραχής, αν ψυχικές διαταραχές είναι αποτέλεσμα 

ασυνήθιστων εμπειριών ή αν άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι εξαιρετικά 

επιδεκτικοί , ή ακόμα και ψάχνουν για τέτοιες εμπειρίες. -- Dr. Martina Belz-Merk

Η αποφένια είναι η αυθόρμητη αντίληψη συσχετίσεων και νοηματοδοτημένων γεγονότων άσχετων μεταξύ τους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον K. Conrad το 1958 (Brugger) του τμήματος Νευρολογίας της Πανεπιστημιακής Κλινικής της Ζυρίχης. Δίνει παραδείγματα αποφένιας από το βιβλίο Occult Diary (Απόκρυφο Ημερολόγιο) του August Strindberg, με την περιγραφή του ψυχωτικού επεισοδίου του ίδιου το συγγραφέα:

Είδε "δυο διακριτικά μαγισσών, το κέρας του τράγου και τη σκούπα" σε

μια πέτρα και αναρωτήθηκε "ποιος δαίμονας ήταν που τα τοποθέτησε

...ακριβώς εκεί στο δρόμο μου αυτό το πρωινό". Τότε ένα κτίριο φάνηκε

σαν φούρνος και σκέφτηκε την Κόλαση του Δάντη.

Βλέπει κλαδιά στο έδαφος και τα βλέπει σαν να σχηματίζουν ελληνικά 

γράμματα που τα ερμηνεύει ότι είναι το όνομα κάποιου και νιώθει ότι

τώρα ξέρει το όνομα του ανθρώπου που τον καταδιώκει. Βλέπει κλαδιά

στον πάτο ενός μπαούλου και τα βλέπει να σχηματίζουν την πεντάλφα.

Βλέπει μικρά χέρια σε στάση προσευχής όταν κοιτάζει ένα καρύδι με το

μικροσκόπιο και "με γέμισε με τρόμο".

Το τσαλακωμένο μαξιλάρι του μοιάζει "με μαρμάρινο κεφάλι με το στύλ

του Μιχαήλ Άγγελου". Ο Strindberg παρατηρεί ότι "τέτοια συμβάντα δεν

μπορούν να θεωρηθούν τυχαία, γιατί σε κάποιες μέρες το μαξιλάρι του

έπαιρνε τη μορφή τεράτων, γοτθικών gargoyle, δράκων, και μια νύχτα...

με χαιρέτησε ο ίδιο ο Σατανάς...".

«Η τάση να βλέπουμε συσχετίσεις μεταξύ φαινομενικά ασυσχέτιστων αντικειμένων ή ιδεών πιθανότατα συνδέει την ψύχωση με την δημιουργικότητα...η αποφένια και η δημιουργικότητα μπορεί να ιδωθούν και σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος» αναφέρει ο Brugger. Οι ψυχαναλυτές και οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν τεστ όπως το Ρορσαχ και βλέπουν πρότυπα παιδικής κακοποίησης πίσω από κάθε συναισθηματικό πρόβλημα. Κάποιος ψυχαναλυτής νόμιζε ότι είχε βρει στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεωρία του φθόνου του πέους, επειδή μετά από ένα τεστ περισσότερες γυναίκες από άντρες δεν επέστρεψαν τα μολύβια τους. Κάποιος άλλος ξόδεψε εννιά σελίδες σε ένα έγκυρο περιοδικό για να περιγράψει το πως οι χαραμάδες στα πεζοδρόμια είναι γυναικείοι κόλποι και τα πόδια είναι πέη, και το παλιό ρητό περί του να μην πατάμε στις χαραμάδες στην πραγματικότητα είναι μια προειδοποίηση να μείνουμε μακριά από το γυναικείο όργανο αναπαραγωγής.

Αποφένια

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

  Η συγχρονικότητα είναι μια επεξηγηματική αρχή, σύμφωνα με τον Carl Jung και εξηγεί "συμπτώσεις που έχουν νόημα", όπως το να πετάει ένα σκαθάρι μέσα σε ένα δωμάτιο ενώ ένας ασθενής περιγράφει ένα όνειρο που είχε για ένα σκαραβαίο. Ο σκαραβαίος είναι το Αιγυπτιακό σύμβολο της αναγέννησης, συνεπώς, η ευοίωνη στιγμή του πετάγματος του σκαραβαίου υποδηλώνει ότι το υπερβατικό νόημα τόσο του σκαραβαίου στο όνειρο, όσο και του εντόμου μέσα στο δωμάτιο ήταν στην πραγματικότητα η ανάγκη του ασθενή να απελευθερωθεί από τον υπερβολικό ορθολογισμό του. Η ιδέα της συγρονικότητας είναι ότι υπάρχει μια αναιτιώδης (acausal) αρχή που συνδέει γεγονότα που έχουν παρόμοια σημασία ανάλογα με τη χρονική σύμπτωση τους και όχι με τη ακολουθία που εμφανίστηκαν. Ο Jung ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ένας συγχρονισμός μεταξύ του νου και του φαινομενικού κόσμου που αντιλαμβανόμαστε.

  Ο Carl Jung (1875-1961) ήταν Ελβετός ψυχίατρος και συνάδελφος του Φρόυντ. Απομακρύνθηκε από τη Φροϋδική ψυχανάλυση λόγω του θέματος του ασυνειδήτου ως μιας δεξαμενής καταπιεσμένων σεξουαλικών τραυμάτων που προκαλούν όλες τις νευρώσεις. Ο Jung ίδρυσε τη δική του σχολή αναλυτικής ψυχολογίας. 

  Πίστευε στην αστρολογία, τον πνευματισμό, την τηλεπάθεια, την τηλεκίνηση, την ενόραση και την Εξωαισθητηριακή Αντίληψη. Πέρα από το ότι πίστευε σε σωρεία παραφυσικών και απόκρυφων ιδεών, ο Jung πρόσθεσε και δυο καινούργιες: τη συγχρονικότητα και το συλλογικό ασυνείδητο.

  Αυτό που εξηγεί μπορεί να εξηγηθεί από την ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού να βρίσκει νόημα και σημασία εκεί που δεν υπάρχει (αποφένια). Λέει ότι "αναιτιώδη φαινόμενα πρέπει να υπάρχουν...μιας και η στατιστική υπάρχει μόνο αν υπάρχουν εξαιρέσεις" (1973, Letters). Βεβαιώνει ότι "...απίθανα γεγονότα υπάρχουν, αλλιώς δεν θα υπήρχε στατιστικός μέσος όρος...", ακόμη ισχυρίζεται ότι "η προϋπόθεση της πιθανότητας αξιώνει ταυτόχρονα την ύπαρξη του απίθανου". Όμως όλα τα ζευγάρια πραγμάτων που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, με την ευπροσάρμοστη ικανότητα μας να βρίσκουμε σχέσεις με νόημα μεταξύ διαφόρων πραγμάτων, τότε φανερώνεται πιθανό πως πολλοί άνθρωποι θα βιώσουν αρκετές συμπτώσεις με νόημα. Οι συμπτώσεις είναι προβλέψιμες αλλά ο άνθρωπος δίνει το νόημα.

  Αν υπήρχε ένας συγχρονισμός μεταξύ του νου και του κόσμου έτσι ώστε κάποιες συμπτώσεις να αντηχούν κάποιες υπερβατικές αλήθειες, θα υπήρχε πρόβλημα στο να βρούμε τις αλήθειες αυτές. Οδηγός για όλα αυτά είναι η διαίσθηση και η διορατικότητα, τις οποίες και χρησιμοποίησε και ο δάσκαλος του Jung, ο Φρόιντ, για να ερμηνεύσει τα όνειρα. Η έννοια της συγχρονικότητας δεν είναι παρά μια έκφραση της αποφένιας.

  Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και συγγραφέα Anthony Storr, ο Jung πέρασε μια περίοδο ψυχικής ασθένειας κατά την οποία πίστευε ότι ήταν ένας προφήτης με "ειδική διορατικότητα". Ο Jung περιέγραψε τη " δημιουργική ασθένεια" του (μεταξύ 1913-1917) σαν μια εθελούσια αντιπαράθεση με το ασυνείδητο. Η μεγάλη του "διορατικότητα" ήταν ότι πίστευε πως όλοι οι ασθενείς του πάνω από 35 υπέφεραν από "έλλειψη θρησκείας" και είχε ακριβώς ότι χρειαζόταν για να τους γεμίσει τις άδειες, ανούσιες και άσκοπες ζωές τους, το δικό του μεταφυσικό σύστημα των αρχετύπων και του συλλογικού ασυνειδήτου.

 ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ

«Αυτές τις ημέρες μελετούσα επισταμένα το σύμβολο του ψαριού μέσα στην ανθρώπινη ιστορία.  Κανείς δε γνώριζε για την έρευνά μου ακόμη. Σήμερα για γεύμα είχαμε ψάρι. Ένας φίλος μου ανέφερε το έθιμο με το  απριλιάτικο ψάρι. Το πρωί παρατήρησα τυχαία μια επιγραφή που έλεγε «Est homo totus medius piscis ab imo». Το απόγευμα ένας ασθενής μου έδειξε κάποιες πολύ όμορφες εικόνες ψαριών που είχε ζωγραφίσει. Το βράδυ μου έδειξαν ένα κέντημα που απεικόνιζε ιχθυόμορφα τέρατα. Μια ασθενής μου διηγήθηκε ένα όνειρό της, στο οποίο καθόταν στην όχθη μιας λίμνης και ένα ψάρι κολύμπησε μέχρι τα πόδια της. Άκουσα στο ραδιόφωνο μια διαφήμιση για ψαροκονσέρβες, τη στιγμή που έβλεπα την ίδια διαφήμιση σε ένα περιοδικό. Γνώρισα έναν κηπουρό, ο οποίος είχε στο μπράτσο του ένα τατουάζ με μια γοργόνα. Ένα αυτοκίνητο με ψάρια, έμεινε από λάστιχο στο δρόμο μπροστά στο σπίτι. Είδα μια γάτα που κρατούσε ένα ψάρι στο στόμα της. Κάτι πολύ περίεργο συμβαίνει...»

  Το απόσπασμα είναι παρμένο από το προσωπικό ημερολόγιο του Carl Gustav Jung,  ένα περιστατικό που αποτέλεσε έναυσμα για τις έρευνες που έκανε προς το τέλος της ζωής του, των οποίων τα αποτελέσματα οδήγησαν στη δημιουργία της έννοιας της συγχρονικότητας ή συγχρονότητας, ή συγχρονιστικότητας. Δέχτηκε όθηση από τον Αινστάιν, το Μπορ και τον Παουλί για να κάνει λεπτομερέστερες έρευνες.
Συγχρονικότητα είναι η εξήγηση σε αυτό που ονομάζουμε «σύμπτωση». Όταν λέμε σύμπτωση εννοούμε αυτές που μας φαίνονται περίεργες - που ενδεχομένως να κρύβουν ένα βαθύτερο νόημα. Στη συγχρονικότητα, έχουμε να κάνουμε με αλληλουχίες γεγονότων οι οποίες έχουν μια μη-αιτιατή συνδετική βάση, σε συνδυασμό με σημεία-κόμβους της μνήμης. Δεν είναι φιλοσοφική θεωρία, αλλά μια εμπειρική έννοια, σύμφωνα με τον Jung. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η λέξη «συγχρονικότητα» ελληνικής προέλευσης, περιέχει την έννοια του χρόνου. Ας φανταστούμε το χρόνο ως μια ευθεία γραμμή. Στο μήκος αυτής της ευθείας, τοποθετούμε τελείες-σημεία που συμβολίζουν κάποια γεγονότα. Οι περιπτώσεις όπου αυτά τα σημεία «συγχρονίζονται», ταιριάζουν μεταξύ τους χωρίς να υπάρχει κάποιος ορατός συνδετικός κρίκος (κάποια φανερή αιτία), αποτελούν συγχρονικότητες.

  Ένα παράδειγμα συγχρονικότητας, μπορεί να θεωρηθεί το εξής περιστατικό: Ένα μήνα πριν την απόβαση στη Νορμανδία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η βρετανική εφημερίδα “Daily Telegraph” στο καθημερινό της σταυρόλεξο χρησιμοποίησε πέντε λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιούνταν στα σχέδια της απόβασης. Ο συντάκτης του σταυρόλεξου ανακρίθηκε αργότερα, αλλά δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες.

  Χαρακτηρίζετε ένα γεγονός ως συγχρονικό όταν:

   Απασχολούμαστε από κάποια σκέψη ή όνειρο, από ένα πρόβλημα ή ακόμη και από μια κουβέντα.
 Συμβαίνει κάτι απρόοπτο, το οποίο σχετίζεται άμεσα με αυτό που μας απασχολεί.
 Αυτό που συμβαίνει μοιάζει να περνά ένα μήνυμα, δηλ. μας συμπληρώνει ή επιβεβαιώνει ή και απαντά σε αυτό που μας απασχολούσε.
 Απουσιάζει ο συνδετικός κρίκος αίτιου-αιτιατού μεταξύ των συμβάντων, δηλ. το ένα δεν έχει προκαλέσει το άλλο.
 Η απόσταση και ο συγχρονισμός δεν έχουν άμεση σημασία. Μπορεί να πρόκειται για γεγονότα που συμβαίνουν ταυτόχρονα κάπου κοντά ή και πολύ αργότερα αλλού.
 Ο Jung εντοπίζει τρεις μορφές συγχρονικότητας:
α)τη σύμπτωση ενός ψυχικού φαινομένου με ένα αντίστοιχο αντικειμενικό συμβάν, η οποία γίνεται αντιληπτή ταυτόχρονα.
β) τη σύμπτωση μιας υποκειμενικής κατάστασης με ένα όραμα ή όνειρο, που μετατρέπεται σε μια αντανάκλαση ενός συγχρονισμού, αντικειμενικού γεγονότος που συμβαίνει ταυτόχρονα αλλά σε απόσταση. Όμως σε κάθε περίπτωση η σχέση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας ανοίγεται με αυτού του είδους την αιτία.
γ) Η ίδια σύμπτωση της περίπτωσης β, μόνο που το συμβάν γίνεται στο μέλλον, και αναπαριστάται στο παρόν μόνο από κάποιο αντίστοιχο όραμα ή όνειρο.
Ορισμένοι προτείνουν μια τέταρτη μορφή κατά την οποία λέξεις ή/και ονόματα (κανονικά, αναγραμματισμένα ή και ομόηχα) μοιάζει να ταιριάζουν σε ιστορικά και καθημερινά γεγονότα. Στην 3η περίπτωση θέτονται οι βάσεις των προφητειών (ή των προφητικών ονείρων - γεγονός που στηρίζουν τα εκατομμύρια μαρτυριών σε όλο τον κόσμο), του Ι-Ching κ.α.

Σε έρευνα για τις συμπτώσεις, το 84% των ερωτηθέντων απάντησαν θετικά ότι βίωσαν εμπειρίες - συμπτώσεις οι οποίες περιείχαν κάποιο νόημα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν αποτελούν όλες οι συμπτώσεις έκφραση της συγχρονικότητας, καθώς δεν έχουν όλες να επιδείξουν κάποιο νόημα, όπως συμβαίνει με τη συγχρονικότητα. Εδώ βέβαια θα πρέπει να αναφερθεί και το ψυχολογικό όριο του πέμπτου γεγονότος. Το 90% των ανθρώπων που αποδίδουν γεγονότα σε τυχαίες-απλές συμπτώσεις έχουν συνδυάσει μεταξύ τους μέχρι και τέσσερα γεγονότα. Στην εμφάνιση ενός πέμπτου σχετικού γεγονότος, το ποσοστό μειώνεται στο 30%, ενώ το υπόλοιπο 70% πείθεται ότι οι συμπτώσεις περιέχουν κάποιο νόημα. Η ύπαρξη του πέμπτου γεγονότος έχει γίνει και αντικείμενο στατιστικής παρατήρησης των κοινωνικών επιστημών, καταλήγωντας στο συμπέρασμα ότι μετά το πέμπτο γεγονός, οι συμπτώσεις (πιθανολογικά) είναι πέρα του τυχαίου.

  Ο Jung, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα για τη μη-αιτιότητα και τη συγχρονικότητα, αναφέρει:
«Η συγχρονικότητα δίνει πρόσβαση στα αρχέτυπα, τα οποία βρίσκονται στο συλλογικό ασυνείδητο, και χαρακτηρίζονται από την πάγκοινη προδιάθεση, που είναι εγκεφαλική και όχι από βιωματικές βάσεις. Παρόμοια με τα «είδη» του Πλάτωνα, τα αρχέτυπα δεν προέρχονται από τον κόσμο των αισθήσεων, υπάρχουν ανεξάρτητα από τις αισθήσεις και είναι άμεσα αναγνωρίσιμα νοητικά...»
  Μέσα στο ασυνείδητο υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι σκέψης, οι οποίοι είναι κοινοί σε όλα τα είδη των ανθρώπων και αντιπροσωπεύουν τα λεγόμενα αρχέτυπα. Τα αρχέτυπα δεν γίνονται συνειδητά, αλλά μπορούν να εμφανίζονται μέσα στη συνείδηση κάποιου, με αρχετυπικές μορφές οι οποίες

συμβολίζουν η καθεμία ενστικτώδεις συμπεριφορές ή τάσεις, σε επαναλαμβανόμενες ανθρώπινες περιστάσεις. Τα τμήματα της ασυνείδητης προσωπικότητας έχουν τη δυνατότητα με κάποιον τρόπο να διασχίζουν ελεύθερα το χωρόχρονο. Σύμφωνα μάλιστα με τη θεωρία των «ψυχικών κατασκευασμάτων» του Jung, τα ασυνείδητα πεδία της προσωπικότητας κινούμενα ελεύθερα στο χωρόχρονο, προσκομίζουν γνώση από γεγονότα που συμβαίνουν αλλού, είτε εγκόσμια, είτε μη-εγκόσμια, η έννοια του διαφορετικού χωροχρόνου.
  Τα αρχέτυπα αυτά λοιπόν, οικοδομούν ένα κοσμικό πεδίο, διαφορετικό από αυτό του χωροχρόνου, και για τον ανθρώπιο νου αποτελεί ένα είδος «μεσολαμβάνουσας» γνώσης. Μια αντανάκλαση αυτού του πεδίου είναι και η συγχρονικότητα. Όσον αφορά την εμφάνιση των αρχέτυπων, ο Jung πίστευε ότι είναι αυθόρμητη, επιρρεπής σε καιρούς κρίσης. Το βίωμα μιας κρίσης μπορεί να προκαλέσει το άνοιγμα μιας «πύλης» στη συνείδηση κάποιου, προς μια κρυμμένη αλήθεια μέσα στο συλλογικό ασυνείδητο, ίσως ότι αποκαλύπτει τις συνδέσεις μεταξύ του αντικειμενικού και του υποκειμενικού κόσμου.
  «Αν οι φυσικοί νόμοι ήταν απόλυτες αλήθειες, δε θα είχαν εξαιρέσεις. Η αιτιότητα είναι μονάχα μια στατιστική αλήθεια, που ισχύει μόνο κατά μέσο όρο, αφήνοντας περιθώρια για πολλές εξαιρέσεις που μπορούν να βιωθούν από κάποιον, δηλαδή είναι πραγματικές. Θεωρώ τα συγχρονιστικά συμβάντα σαν μη-αιτιατές εξαιρέσεις, που είναι σχετικά ανεξάρτητες από το χώρο και το χρόνο. Επιβάλλουν τη σχετικότητα στο χωροχρόνο, σε σημείο που το γεγονός το οποίο δεν έχει συμβεί ακόμη, γίνεται αντιληπτό στο παρόν. Αν ο χωροχρόνος είναι σχετικός, η αιτιότητα χάνει την αξία και τη σημασία της, αφού η γνωστή διαδοχή αιτίας και αποτελέσματος απορρίπτεται ή γίνεται τελείως σχετική...

...Η συμβατική πειραματική μέθοδος έρευνας στοχεύει στη δημιουργία ή την παρατήρηση κανονικών γεγονότων που μπορούν να επαναληφθούν. Συνεπώς, τα μοναδικά ή σπάνια αποτελέσματα εξαιρούνται από τον κανόνα της επιστήμης. Κάθε απάντηση επηρεάζεται από το είδος της ερώτησης που γίνεται, και το αποτέλεσμα είναι πάντα ένα νόθο προϊόν. Δηλαδή όλοι πειραματίζονται πάνω σε πράγματα που ξέρουν ότι θα καταλήξουν εκεί που θέλουν, κι αν δε γίνει αυτό, τότε θεωρούν ότι απέτυχαν. Αυτή είναι η επιστημονική λογική που έχει αποκλείσει μέχρι σήμερα τη δημιουργία μιας μη-αιτιατής συνδετικής αρχής. Η συγχρονικότητα δίνει τον απαραίτητο χώρο στις εξαιρέσεις για να λειτουργήσουν μέσα σε ένα πείραμα, από το οποίο πρέπει να βγάλουμε ελεύθερα συμπεράσματα...»

  Έχει παρατηρηθεί ότι μερικές φορές η συγχρονικότητα παίζει και εξισορροπητικό ρόλο σε περιστατικά και καταστάσεις, όπου «διορθώνει» διατηρώντας την ισορροπία τύχης/ατυχίας. Ο Κορνήλιος Αγρίππας στο σύγγραμμα De Occulta Philosophia, αναφέρει:
  «Το ρεύμα της αλληλουχίας των γεγονότων, μπορεί να καθοδηγηθεί από την Ανώτερη Θέληση έτσι ώστε τα γεγονότα να συνταιριαστούν προσφέροντας προσωπικές αποκαλύψεις. Οι περισσότεροι τα αποκαλούν δώρα της Τύχης ή προσφορές της Μοίρας. Αυτό που ονομάζουμε Θεία Πρόνοια, το οποίο παρεμβαίνει σε κάποιο σημερινό γεγονός, είναι εξαρτημένο από αυτό που συνέβη χτες, χωρίς να είναι απαραίτητο να έχει συμβεί στο ίδιο άτομο, αφού όλες οι προσωπικές ιστορίες συνδέονται με τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις τους. Η παρατήρηση τέτοιων περιστατικών, μπορεί να οδηγήσει σε μια χαρτογράφηση των κινήσεων του ρεύματος της Ανώτερης Θέλησης, καθώς αυτή επιδρά πάνω στα ανθρώπινα πεπρωμένα...»
  Λέξεις όπως Ανώτερη Θέληση, Θεία Πρόνοια κτλ., υποδηλώνουν μια ενότητα ύλης και ψυχής κάτω από τη λειτουργία μιας συμπαντικής δύναμης. Μερικές από τις σκέψεις/αντιλήψεις του Jung, όπως η ενότητα των πάντων, ήταν προϊόν έμπνευσης από τη φιλοσοφία ανατολικών θρησκειών. Μπορεί λοιπόν να ειπωθεί ότι η συγχρονικότητα είναι εδώ για να μας καταστήσει γνωστό ότι το σύμπαν λειτουργεί «ρολόι».
  Υπάρχουν σαφώς και οι προσγειωμένες απόψεις περί τυχαίων συμπτώσεων από την πλευρά των σκεπτικιστών. Αυτοί δηλαδή που υποστηρίζουν ότι ακόμη και οι πιο απίθανες συμπτώσεις είναι πιθανές, και ότι η συγχρονικότητα δεν ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα. Και στατιστικά, δεν έχουν άδικο, καθώς στη φράση «ούτε μια στο εκατομμύριο» για ένα γεγονός, διαφεύγει ότι -σύμφωνα με αυτό το νούμερο- μπορεί να συμβεί το ίδιο γεγονός σε άλλα 10 άτομα π.χ. Έτσι, ακόμη και οι πιο απίθανες συμπτώσεις στατιστικά είναι πιθανές και συνήθως  περισσότερο αντιληπτά γίνονται τα περιστατικά που σχετίζονται με συμπτώσεις, παρά αυτά που δεν σχετίζονται. Για παράδειγμα αν κάνοντας μια βόλτα συναντήσει κάποιος τρείς φίλους είναι αρκετά πιθανό, πόσες όμως είναι οι φορές που δε θα συναντήσει κανέναν…
   Άλλος ένας «άσος στο μανίκι» των σκεπτικιστών είναι μια «ιδιοτροπία» του ανθρώπινου μηχανισμού αντίληψης, όσον αφορά την αποθήκευση των πληροφοριών. Το μάτι βλέπει περισσότερα απ’ όσα συνειδητά αντιλαμβάνεται κάποιος ότι βλέπει. Όλα όσα είδε καταχωρούνται από τον εγκέφαλο στη μνήμη. Αν κάποια στιγμή δεχτεί κάποιο ερέθισμα (π.χ. αν δει κάτι) και το επεξεργαστεί, τότε είναι πολύ πιθανόν να ανασυρθούν πληροφορίες όπου ήταν καταχωρημένες στη μνήμη αλλά δε θυμόταν, γιατί «το είχε δει μεν, αλλά δεν το είχε αντιληφθεί». Σε τέτοιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι εκφράσεις «μα πώς μπορεί να το ήξερα αυτό;», γεγονός που συχνά δημιουργούνται οι σκέψεις ότι συνέβη «θαύμα».

 Υπάρχουν όμως και οι «μαύρες» συμπτώσεις, όπου κάτι πηγαίνει στραβά και το αποκαλείται ατυχία. Ακόμα και οι νόμοι του Μέρφυ κάποιες στιγμές επιβεβαιώνονται. «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει» λέει ο πρώτος νόμος. Αυτές οι ατυχίες μοιάζουν τόσο συντονισμένες μερικές φορές που προκαλούν το χαμόγελο και είναι άξιο απορίας γιατί κάποιος γίνεται δέκτης τόσων άτυχων γεγονότων.
  Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι οι ατυχίες προέρχονται από τους ίδιους τους φόβους των ανθρώπων, οι οποίοι φόβοι τροφοδοτούν αυτό που ο Jung ονόμασε «συλλογικό ασυνείδητο». Ο Ιώβ, στην Παλαιά Διαθήκη, αναφέρει «Επειδή εκείνο που φοβόμουν μου συνέβη κι εκείνο που με τρόμαζε ήρθε πάνω μου...». Γι’ αυτό υπάρχει η παρότρυνση για θετική σκέψη και αισιόδοξη αντιμετώπιση της ζωής, έτσι ώστε ο καθένας να είναι κύριος της μοίρας του, φροντίζοντας την ευτυχή έκβαση των καταστάσεων που αντιμετωπίζει.
  Συμπερασματικά η συγχρονικότητα είναι άλλο ένα εργαλείο που εφηύρε ο άνθρωπος  ή ανακάλυψε, για να προσεγγίσει το κάτι παραπάνω από αυτά που αντιλαμβάνεται καθημερινά με τις αισθήσεις του.

 Άλλωστε, η συγχρονικότητα δεν απορρίπτει κάποια άλλη ερμηνεία πέρα από την «καθαρή τύχη/ατυχία» και ίσως να αποτελεί και ένας λίθος στη γεφύρωση της επιστήμης και της ψυχολογίας με την παραψυχολογία και τη θρησκεία. Ίσως να αποτελεί ένα ακόμη σκαλοπάτι που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος, προς την κατανόηση του σύμπαντος που τον περιβάλλει και του «νοήματος» που ανέκαθεν προσπαθούσε να προσεγγίσει, με ποικίλους τρόπους.

  Στη σύγχρονη ψυχολογία υπάρχουν τέσσερα συστήματα μνήμης. Ένα είναι η «αισθητηριακή μνήμη» (sensory memory) με διάρκεια μερικά δευτερόλεπτα, της «μνήμης μικρής διάρκειας» (short-term memory, STM), της «εργασιακής μνήμης» (working memory) που χρησιμοποιείται για την επίλυση προβλημάτων και το τέταρτο της «μνήμη μεγάλης διάρκειας» (long-term memory, LTM), ένα απεριόριστης χωρητικότητας πεδίο μνήμης. Ο εγκέφαλος κάνει ταξινόμηση των πληροφοριών που δέχεται, για να μπορεί να τις ανακαλεί όταν το επιθυμεί.

ΑΠΟΦΕΝΙΑ

Υπάρχει μια αμφιλεγόμενη αντιπαράθεση για το αν οι ασυνήθιστες εμπειρίες είναι
συμπτώματα ψυχικής διαταραχής, αν ψυχικές διαταραχές είναι αποτέλεσμα
ασυνήθιστων εμπειριών ή αν άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι εξαιρετικά
επιδεκτικοί , ή ακόμα και ψάχνουν για τέτοιες εμπειρίες. -- Dr. Martina Belz-Merk

  Aποφένια είναι η αυθόρμητη αντίληψη συσχετίσεων και νοημάτων γεγονότων άσχετων μεταξύ τους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον K. Conrad το 1958 (Brugger) του τμήματος Νευρολογίας της Πανεπιστημιακής Κλινικής της Ζυρίχης. Δίνει παραδείγματα αποφένιας από το βιβλίο Occult Diary (Απόκρυφο Ημερολόγιο) του August Strindberg, με την περιγραφή του ψυχωτικού επεισοδίου του ίδιου το συγγραφέα:

Είδε "δυο διακριτικά μαγισσών, το κέρας του τράγου και τη σκούπα" σε
μια πέτρα και αναρωτήθηκε "ποιος δαίμονας ήταν που τα τοποθέτησε
...ακριβώς εκεί στο δρόμο μου αυτό το πρωινό". Τότε ένα κτίριο φάνηκε
σαν φούρνος και σκέφτηκε την Κόλαση του Δάντη.

Βλέπει κλαδιά στο έδαφος και τα βλέπει σαν να σχηματίζουν ελληνικά
γράμματα που τα ερμηνεύει ότι είναι το όνομα κάποιου και νιώθει ότι
τώρα ξέρει το όνομα του ανθρώπου που τον καταδιώκει. Βλέπει κλαδιά
στον πάτο ενός μπαούλου και τα βλέπει να σχηματίζουν την πεντάλφα.

Βλέπει μικρά χέρια σε στάση προσευχής όταν κοιτάζει ένα καρύδι με το
μικροσκόπιο και "με γέμισε με τρόμο".

Το τσαλακωμένο μαξιλάρι του μοιάζει "με μαρμάρινο κεφάλι με το στυλ
του Μιχαήλ Άγγελου". Ο Strindberg παρατηρεί ότι "τέτοια συμβάντα δεν
μπορούν να θεωρηθούν τυχαία, γιατί σε κάποιες μέρες το μαξιλάρι του
έπαιρνε τη μορφή τεράτων, γοτθικών gargoyle, δράκων, και μια νύχτα...
με χαιρέτησε ο ίδιο ο Σατανάς...".

«Η τάση να βλέπουμε συσχετίσεις μεταξύ φαινομενικά ασυσχέτιστων αντικειμένων ή ιδεών πιθανότατα συνδέει την ψύχωση με την δημιουργικότητα...η αποφένια και η δημιουργικότητα μπορεί να ιδωθούν και σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος» αναφέρει ο Brugger. Οι ψυχαναλυτές και οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν τεστ όπως το  Ρόρσαχ, και βλέπουν πρότυπα παιδικής κακοποίησης πίσω από κάθε συναισθηματικό πρόβλημα. Κάποιος ψυχαναλυτής νόμιζε ότι είχε βρει στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεωρία του φθόνου του πέους, επειδή μετά από ένα τεστ περισσότερες γυναίκες από άντρες δεν επέστρεψαν τα μολύβια τους. Κάποιος άλλος ξόδεψε εννιά σελίδες σε ένα έγκυρο περιοδικό για να περιγράψει το πως οι χαραμάδες στα πεζοδρόμια είναι γυναικείοι κόλποι και τα πόδια είναι πέη, και το παλιό ρητό περί του να μην πατάμε στις χαραμάδες στην πραγματικότητα είναι μια προειδοποίηση να μείνουμε μακριά από το γυναικείο όργανο αναπαραγωγής.

Η έρευνα του Brugger υποδεικνύει ότι υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης επηρεάζουν την τάση για  νοηματοδότηση, πρότυπα και σημασία σε περιστατικά που δεν υπάρχουν. Αυτή η τάση σχετίζεται με την πίστη και έλξη για το παραφυσικό.

   Στη στατιστική η αποφένια ονομάζεται Σφάλμα Τύπου Ι , να βλέπουμε δηλ.  πρότυπα κι ας μην υπάρχουν. Είναι αρκετά πιθανό ότι η προφανής σημασία αρκετών ασυνήθιστων εμπειριών, οφείλεται στην αποφένια, π.χ. φαντάσματα και στοιχειώματα, αριθμολογία, ο κώδικας της Βίβλου, ανώμαλη επίγνωση, πειράματα Γκάντσφελντ ), οι περισσότερες μορφές μαντείας, οι προφητείες του Νοστράδαμου, απομακρυσμένη όραση και πλήθος άλλων παραφυσικών και υπερφυσικών φαινομένων.

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ 

  Το συλλογικό ασυνείδητο είναι ένα μέρος του ασυνείδητου νου, κοινό σε όλους τους ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Carl Jung, το συλλογικό ασυνείδητο περιέχει αρχέτυπα, παγκόσμιες νοητικές "προδιαθέσεις" μη βασισμένες στην εμπειρία. Όπως και τ' αρχέτυπα  του Πλάτωνα, δεν έχουν την προέλευση τους στον κόσμο των αισθήσεων, αλλά υπάρχουν ξέχωρα και γίνονται γνωστά από το νου. Αντίθετα όμως ο Jung υποστήριζε πως τ' αρχέτυπα αναδύονται αυθόρμητα στο νου, ειδικά σε καταστάσεις κρίσεων.

  Η μυθολογία, ισχυρίζεται ο Jung, βασίζει τις ιστορίες της στ' αρχέτυπα. Η μυθολογία είναι μια δεξαμενή βαθιά κρυμμένων και θαυμαστών αληθειών. Όνειρα και ψυχολογικές κρίσεις, πυρετοί και παραφροσύνη, τυχαίες συναντήσεις που αντηχούν "συμπτώσεις με νοήματα", όλα είναι πύλες προς το συλλογικό ασυνείδητο που είναι έτοιμο να αποκαταστήσει την υγεία στην ανθρώπινη ψυχή με την αποκρυπτογράφηση του. Διακήρυττε ότι αυτές οι μεταφυσικές ιδέες έχουν επιστημονική βάση, αλλά δεν είναι εμπειρικά ελέγξιμες κατά οποιονδήποτε τρόπο που να έχουν σταθερό και βέβαιο. Συνεπώς δεν είναι καθόλου επιστημονικές αλλά ψευδοεπιστήμη

                                   ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

  Όλα όσα παρατέθηκαν παραπάνω, δεν είναι παρά εργαλεία για την στιγμή της σύλληψης και εφαρμογής ενός έργου τέχνης. Η ιδέα που μπορεί να έχει ένας δημιουργικός άνθρωπος, θα πρέπει να τη μετουσιώσει και να πάρει μια μορφή ικανή να την αντιλαμβάνεται ο θεατής ώστε να ξεφύγει απ’ τα όρια της μονάδας και να αρχίσει να ανοίγετε και να επικοινωνεί. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει όταν ακολουθεί και αναπτύσσεται μια έμπνευση στα μονοπάτια της μυθοπλασίας, του σεναρίου, της σκηνοθεσίας και εν τέλει ως κινούμενη εικόνα.

  Σημαντικό έργο αποτελεί Η τριλογία Τρία χρώματα, μια κινηματογραφική δημιουργία του Πολωνού σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι και θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αποτελείται από τις ταινίες Μπλε, Λευκή και Κόκκινη, οι οποίες κυκλοφόρησαν την περίοδο 1993-1994. Το σενάριο γράφτηκε από τον ίδιο τον σκηνοθέτη, σε συνεργασία με τον Κριστόφ Πισίεβιτς και τη μουσική συνέθεσε ο Ζμπίγκνιεφ Πρέισνερ.

  Οι κριτικές που απέσπασε ήταν ως επί το πλείστον πολύ θετικές και έλαβαν διακρίσεις: Η Μπλε ταινία αποκόμισε για το ρόλο της Ζυλιέτ Μπινός, ενώ στα Βραβεία Γκόγια τιμήθηκε ως η Καλύτερη Ευρωπαϊκή Ταινία. Η Λευκή χάρισε μία Χρυσή Άρκτο Σκηνοθεσίας στον Κισλόφσκι, ενώ η Κόκκινη, μεταξύ άλλων, υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ σε 3 κατηγορίες.

  Τα χρώματα με τα οποία ονομάζεται και η κάθε ταινία διαδοχικά, κάνουν αναφορά στη γαλλική σημαία και την ιστορία της, η οποία βασίζεται στις πολιτικές και ιδεολογικές έννοιες των χρωμάτων της σημαίας, τα οποία προέρχονται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. Το μπλε συμβολίζει την ελευθερία, το λευκό την ισότητα και το κόκκινο την αδελφοσύνη. Τον Κισλόφσκι είχε απασχολήσει ξανά να εκφράσει διάφορες έννοιες μέσα από τα έργα του, όπως στην τηλεοπτική δραματική σειρά The Decalogue, με αναφορές στις Δέκα Εντολές. Στα έργα του όμως παρουσιάζει με ασάφεια και ειρωνεία τα νοήματα που θέλει. Είχε δηλώσει σε συνέντευξη ότι «Οι λέξεις (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη) είναι γαλλικές, επειδή το χρήμα (χρηματοδότηση της ταινίας) είναι γαλλικό. Αν τα λεφτά προέρχονταν από άλλη χώρα ίσως ο τίτλος να ήταν διαφορετικός, ή ακόμα και κάποιες πολιτιστικές έννοιες. Όμως, οι ταινίες, θα ήταν οι ίδιες».

  Η Μπλε ταινία (1993) είναι η πρώτη σύμφωνα με την γαλλική σημαία και ανήκει στο δραματικό είδος. Επικεντρώνεται στη Ζουλί, η οποία χάνει σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον άντρα της, ο οποίος ήταν σπουδαίος μουσικοσυνθέτης, αλλά και τη μονάκριβη κόρη της. Έτσι, αποφασίζει να διαγράψει ό,τι τη συνδέει με το παρελθόν και να ξεκινήσει μία καινούρια ζωή.

  Η Λευκή ταινία (1994) είναι δραματική και κωμική. Μιλά για την ισότητα και επικεντρώνεται στον Κάρολ, ο οποίος διώχνεται από το Παρίσι και εξευτελίζεται από τη σύζυγό του. Φτάνει με δύσκολες συνθήκες στην Πολωνία, φτωχός και εξαθλιωμένος, όμως καταφέρνει να πλουτίσει και τελικά να πάρει εκδίκηση από τη γυναίκα του.

  Η Κόκκινη ταινία (1994) έχει ύφος δραματικό και το ρομαντικό. Πρόκειται για την τελευταία ταινία της τριλογίας. Εδώ γίνεται αναφορά στο κόκκινο, το οποίο συμβολίζει την αδελφοσύνη. Η ταινία έχει επίκεντρο ένα μοντέλο, πιστά ερωτευμένο με τον Μισέλ, και τη συνάντησή της με έναν συνταξιούχο δικαστή, που στην αρχή απεχθάνεται αλλά μετά αποκτούν μία βαθύτερη σχέση. Παράλληλα, διαδραματίζεται και η ιστορία ενός φοιτητή της νομικής, ο οποίος έχει πολλά κοινά με τον συνταξιούχο.                                 

  Και οι τρείς ταινίες έχουν αναφορές σε αρχέτυπα μέσα από το χρώμα, που σηματοδοτεί τις σκηνές, τους χαρακτήρες και μέσα από τις ιστορίες που αναδιπλώνονται. Με αφαιρετικό τρόπο αναβλύζουν έννοιες, όπως στο φινάλε της Μπλε που ακούγετε η μελοποιημένη επιστολή προς Κορινθίους του αποστόλου Παύλου, μια επιλογή που φέρνει την πρωταγωνίστρια σε «κάθαρση». Παράλληλα, εξελίσσονται και εμπλέκονται γεγονότα με την νομοτέλεια της συγχρονικότητας. Αυτή η συγχρονικότητα είναι ο αστάθμητος παράγοντας που δημιουργεί την πλοκή και επηρεάζει ψυχολογικά και εξελίσσει τους «παίκτες» θα έλεγε κάποιος μιας παρτίδας, όπως συμβαίνει και στην ίδια τη ζωή.

                                    Η ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

  Οι έννοιες που απασχολούν έναν δημιουργό στα εικαστικά μπορούν να μετουσιώσουν και τον λόγο. Στον θεατρικό λόγο ένα σημαντικό και διαχρονικό παράδειγμα αποτελεί και το έργο «Ρινόκερος» του Ιονέσκο[1], που ανήκει στο «θέατρο του παραλόγου», το οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει το παράλογο της ανθρώπινης ζωής.

  Σε μια σκηνή του έργου, εκτυλίσσονται δύο διάλογοι σύγχρονος στο καφενείο μιας γαλλικής πόλης. Ο ένας διάλογος γίνεται ανάμεσα σε δύο φίλους, το Ζαν και το Μπερανζέ και αφορά τη φύση της ύπαρξης. Ο άλλος διάλογος γίνεται ανάμεσα σε ένα γέρο και έναν παράξενο άνθρωπο που αυτοαποκαλείται φιλόσοφος- ορθολογιστής και αφορά τη φύση της λογικής. Οι δύο διάλογοι, αν και αυτόνομοι, ακούγονται μαζί. Αποτελούν ο ένας για τον άλλον ένα ειρωνικό σχόλιο. Στη σκηνή αυτή βρίσκει κανείς τη λογική στη ποιο παράλογη μορφή της.

                                     

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Ιδού λοιπόν εις υποδειγματικός συλλογισμός: Η γαλή έχει τέσσαρας πόδας. Ο Ισίδωρος και ο Φρικό έχουν ανά τέσσαρας πόδας έκαστος. Άρα ο Ισίδωρος και ο Φρικό είναι γαλαί!

ΓΕΡΟΣ: (στο Φιλόσοφο) Και ο σκύλος μου έχει τέσσαρας πόδας.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ- ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Τότε είναι γαλή.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ (στο Ζαν): Εγώ έχω μόλις τη δύναμη να ζω. Ίσως να μη μου κάνει πια και πολύ κέφι η ζωή...

ΓΕΡΟΣ: (στον Ορθολογιστή, ύστερα από πολλή σκέψη): Ώστε, σύμφωνα με τη λογική, ο σκύλος μου πρέπει να είναι γαλή.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Λογικώς ναι. Ουχ ήττον όμως και το αντίθετο.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ (στο Ζαν): Με βαραίνει η μοναξιά. Οι άνθρωποι το ίδιο...

ΖΑΝ: (στον Μπερανζέ): Φάσκεις και αντιφάσκεις. Δεν μπορεί να σε βαραίνει και η μοναξιά και οι άνθρωποι, θα πρέπει να είναι ή το ένα ή το άλλο. Περνιέσαι για στοχαστής, κι όμως δεν έχεις ίχνος λογικής...

ΓΕΡΟΣ: (στον Ορθολογιστή): Πολύ ωραίο πράγμα η λογική.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: (στο Γέρο): Υπό τον όρον να μην κάμνει κανείς κατάχρησιν.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: (στο Ζαν): Η ζωή είναι κάτι το αφύσικο.

ΖΑΝ: Αντιθέτως. Τίποτα το πιο φυσικό. Και να η απόδειξη: Οι πάντες ζουν!

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Περισσότεροι είναι οι πεθαμένοι απ' τους ζωντανούς. Κι όλο και πληθαίνουν, οι ζωντανοί μπροστά τους ... σπανίζουν.

ΖΑΝ: Πεθαμένοι δεν υπάρχουν. Ωραίο αυτό ε; Χα, χα, χα! (Χοντρό γέλιο). Κι αυτοί, λοιπόν, σε βαραίνουν; Πώς μπορεί να σε βαραίνει κάτι που δεν υπάρχει;

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Κι εγώ ο ίδιος αναρωτιέμαι αν υπάρχω.

ΖΑΝ (στον Μπερανζέ): Δεν υπάρχεις αγαπητέ μου, και δεν υπάρχεις διότι δε σκέφτεσαι. Από τη στιγμή που θ' αρχίσεις να σκέφτεσαι θα υπάρχεις!

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο):Έτερος συλλογισμός! Όλαι αι γαλαί είναι θνηταί. Ο Σωκράτης είναι θνητός. Άρα ο Σωκράτης είναι γαλή.

ΓΕΡΟΣ: ....κι έχει τέσσαρας πόδας. Σωστά, έχω ένα γάτο, που τον λένε Σωκράτη.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Όπερ έδει δείξαι!

ΖΑΝ (στον Μπερανζέ): Κατά βάθος σ' αρέσει ν' αστειεύεσαι. Λες πως η ζωή δε σ' ενδιαφέρει. Κι όμως υπάρχει κάποιο πρόσωπο που σ' ενδιαφέρει.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Ποιο πρόσωπο;

ΖΑΝ: Η μικρούλα του γραφείου, που πέρασε από δω πριν από λίγο. Είσαι ερωτευμένος μαζί της.

ΓΕΡΟΣ (στον Ορθολογιστή): Ώστε ο Σωκράτης ήτο γαλή!

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Αυτό αποδεικνύει η Λογική.

ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

  Όσο και να αυτοματοποιεί η σύγχρονη εποχή την καθημερινότητα των ανθρώπων, πάντα ο λόγος θα είναι στην αρχή ή το αμέσως επόμενο μιας νέας γνωριμίας. Ο λόγος, ο διάλογος και κατ’ επέκτασιν η επικοινωνία είναι η εξέλιξη της αρχετυπικά σωματοποιημένης έκφρασης του τι είναι αρεστό και τι όχι, δηλώνει τον τρόπο που στοχάζεται κάποιος ή ομάδες ανθρώπων. Ακόμη από έναν εξομολογητικό λόγο αναβλύζουν σιγά σιγά βιώματα καλά πατικωμένα στο πέρας των χρόνων, το ασυνείδητο. Η ύπαρξη του λόγου είναι αφορμή για να αναπτυχθούν η ποίηση, η στιχουργική, ο θεατρικός λόγος, η υμνολογία, το μυστήριο της ιεράς εξομολόγησης, η ψυχανάλυση και άλλα.

  Ο ποιητικός λόγος φέρνει εικόνες, χρώματα, δημιουργεί περιβάλλοντα και όνειρα. Όπως ακριβός και ένα εικαστικό έργο. Υποβάλει τον ακροατή να κάνει μια βουτιά στο υπερεγώ του. 

  Ακολουθούν επιλεκτικά ποιήματα που αναφέρονται στη θάλασσα, όπως και τα χαρακτικά και ζωγραφικά έργα. Η ταυτοποίηση των ποιημάτων με τα έργα τα οποία ακολουθούν στο επόμενο κεφάλαιο από την πτυχιακή είναι υποκειμενική υπόθεση και οι θεατές ελεύθερα μπορούν να κάνουν τους παραλληλισμούς τους.

-Νίκος Καρούζος, «Θάλασσα: η αρχαιότητα της γεωγραφίας» 

Μια μεγάλη θάλασσα στο τετράγωνο είναι μάλλον ένα πέλαγος

μια μεγάλη θάλασσα στον κύβο είναι ο βαθυστέναχτος ωκεανός…
Ο μετάλλινος λυρισμός του γηραλέου αιώνα μας
του μυτερού καιρού μας του ουρανοξύστη
που νυχτερεύει σε ακατέργαστο έρωτα διδάσκοντας
ερημία στην έναστρη γλαφυρότητα της καμπύλης
κι ανεχόρταγα φιλιέται στα νυχτιάτικα κοιμητήρια
με τη ψηλόφλογη κι απαρομοίαστη άλγεβρα
τη στιλπνότατη αραπίνα του Μεσαίωνα –
ο μετάλλινος λυρισμός που διαφεντεύει τα πλήθη και συνταράζει
το γαλαζοπράσινο ροχάλισμα των κυμάτων
εκείνος όπου ποτέ δεν την έμαθε
την αθάμπωτη φωταψία της ακατάκριτης τίγρης
κάνει χιλιάδες την οργή κι αμέτρητη τη θλίψη
βρωμίζοντας τη μεγάλη μας αρχαιότητα: τη θάλασσα
τη λάμπουσα μητέρα της βιολογίας.

Τι σύνολα συνωστίζονται στα ευλύγιστα του Νηρέα  τα βάραθρα
τι σύνολα διαπρέπουν έρημα κι αλάλητα
στη μονοκόμματη σιγή στ’ αξήλωτα τα βάθια…
Βλέπεις τον εύοσμο ρυθμό φιλότητας και έριδας
τον άρρητο ρυθμό που δεν αλλάζει
μα όμως ούτε που μεινέσκει μια κατάφορτη στιγμή
στα βρόχια της ασάλευτης ταυτότητας
έσω κι ένα κοιμισμένο δευτερόλεπτο
στην ίδια λάμψη την αλαφρογέννητη
στου γερο-φόβου το χιλιοσκότεινο κάτεργο
μη στέργοντας το ίδιο στασίδι –
μακρόσυρτο κι άναυδο μυστήριο
που ρέπει μ’ άφαντους χορούς απ’ αναρίθμητα
τραγουδιστά κι αμάντευτα ηλεκτρόνια
στη μανιώδη κίνηση τη σκλάβα του νερού με τόσα χρώματα.

Βλέπεις τη φύση και τη λες Αγνούλα μες στη θάλασσα
την ομορφιά στοχάζοντας πιότερο δακρυσμένη
τα ερεβώδη γεγονότα δίχως
του προπάτορα πόνου την αλλόφρονη κραυγή
το άπειρο κοντινότερο στην οικουμένη.
Βλέπεις τη μάνα τρικυμία σαν αρχόντισσα
να συναδράχνει τα δρακόντεια παιδιά της
τα γαλανόστηθα κύματα στον πόλεμο
τον αναμάρτητο με τ’ άστρα.

Βλέπεις την άσπιλη κι ατρέμιστη σιγή
σε γάμο στυγερό με τα ουρλιάσματα
κραδαίνεις ύψη γοερά, την άσωτη χαρά την καταιγιδα
να τους κερνά τους κεραυνούς ωσάν
ξεστήθωτες νεράιδες κι όπως
ο μέγας υετός απ’ του νερού το βάρβαρο φτεράκισμα,
το λάγνο βροντοκόπι, ξεθυμαίνει
ηδονικά ραγίσματα στα λιπόσαρκα σύγνεφα τα ξεθεωμένα
χαρίζουν ένα λιγοστό γαλάζιο βλαστερής ουρανοφάνειας
προβάλλει σώος ο μουγγός ο ήλιος ο μαχαιροβγάλτης
και τη μαυρίλα γύρωθε την κρεουργεί και την πεθαίνει
γιατί είναι αυτός που και τη νύχτα τη γενέτειρα
την έχει στη δική του τυραννίδα
την έχει και του τραγουδά στο βάραθρο
με μια μεγάλη φεγγαρόχαρη κιθάρα.

Στομώνει ο ύπνος τη ζωή και την υψώνει ως το θάνατο
τη στεφανώνει μ’ ένα έρημο στραφτάλισμα του Άδη
κι αν είναι δόξασμα θωριάς η πικροθάλασσα
κι αν είν’ το πιο ζωγραφιστό και θείο χασομέρι
καθώς απλώνει τον αφρόπλαστο χιτώνα της το τίποτα
στα σεμνόχρωμα βράχια τα ορυχτόζωα
κι αλλάζοντας αμέσως αθωότητα
πισωδρομίζει στα δικά της τρυφερά σκοτάδια
σημάδι της αλήθειας τούτης ας υπάρχει
του ποιήματος ο ήχος.

(Ν. Καρούζος, Τα ποιήματα, τ. Β’, Ίκαρος)

-Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Η ΘΑΛΑΣΣΑ»

«Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
μπαίνεις και δεν ξέρεις αν θα βγεις.
Πόσοι δεν έφαγαν τα νιάτα τους –
μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις,
γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα,
ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.
Αλίμονο αν κόψουμε τα μπάνια
Μόνο και μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι.
Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσα
Γιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει.
Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει.»

Νικ. Βρεττάκος «Το νερό και η ευχαριστία»

«Ήπια και πότισα δάση και γέμισα στέρνες.
Το νερό σου περίσσεψε-
Τα ποτάμια του σύμπαντος,
δεν έχουνε κοίτες. Βυθίζονται. Τρέχουνε
μες από σένα.
Αν μπορούσες να υπάρχεις
έναν αιώνα μετά, τότε θα βλεπες πώς
το φιλί που σου ακούμπησα πάνω στο μέτωπο
έγινε άστρο.»

http://www.tsemperlidou.gr/basiliki-fatourou/saturday-music-books-cinema-tv/9-piimata-gia-na-oniropolisis-ti-magia-tis-thalassas

Χώμα και νερό

Γιάννης Αγγελάκας, από τη συλλογή “Πώς τολμάς και νοσταλγείς, τσόγλανε;” (1999)

Χώρες που απλώνεστε γαλήνιες δίχως σύνορα
Διάφανες πόλεις κρυμμένες μες στο φως
Λικνίζεστε στην άκρη του ορίζοντα
Σαν όνειρο, σαν πόθος κοντινός
Μα εγώ κάτω απ’ τα κύματα σας χάνω
Πώς να νικήσω αυτό τον άγριο καιρό
Βουλιάζω μες στο τίποτα κι όλο φοβάμαι
Φοβάμαι πως θ’ αργήσω να σας βρω

«Το ποτάμι»

Στίχοι: Γιάννης Αγγελάκας, μουσική: Γιάννης Αγγελάκας, ερμηνεία: Γιάννης Αγγελάκας
Βιβλίο - δίσκος:
Γιάννης Αγγελάκας - Γελαστή ανηφόρα (Απρίλιος 2013)

Δεν ξέρω οι θεοί ακόμα τι μου οφείλουν
Όσο κοιμάμαι αυτοί μοιράζουν τα χαρτιά
Έξω απ' την πόρτα σου να λιώνω θα με στείλουν
Ή στο κρεβάτι σου να κλαίω από χαρά

Τα δάκρυά μου είναι ένα διάφανο ποτάμι
Ορμάει μέσα σου γκρεμίζει ό,τι βρει
Και μεθυσμένο σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Ή μοναξιά σου είναι ένα βρώμικο λιμάνι
Κανείς δεν θέλει στα νερά του να σταθεί
Μην την ακούς όταν μιλάει
κάψε ό,τι πρέπει να καεί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Μην στέκεις μόνη εκεί κάτω στο πηγάδι
Ή αγάπη μου ήδη σου έχει ρίξει το σκοινί
Και μεθυσμένη σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Ή μοναξιά σου είναι ένα ψεύτικο σημάδι
Μές στην καρδιά σου ζωγραφίζει μια πληγή
Μην την ακούς όταν μιλάει
κάψε ό,τι πρέπει να καεί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Μην στέκεις μόνη εκεί κάτω στο πηγάδι
Ή αγάπη μου ήδη σου έχει ρίξει το σκοινί
Και μεθυσμένη σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Άτμαν

Μουσική, Στίχοι: Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Τραγούδι: Γιάννης Αγγελάκας

Στου Μαγγελάνου τις φωτιές,
στου Βόρα το κατάρτι
και στου παιδιού το γόνατο
το ίδιο πράγμα αλλάζει
και τις φωνές σκεπάζει.

Στους γαλαξίες τ' ουρανού
και στο μυαλό μου μέσα
το ίδιο πράγμα κρύβεται,
ανάλαφρα ανασαίνει
κοιτάει και περιμένει.

http://www.greeklyrics.gr/

                                              ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΣΤΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Όσοι ασχολούνται με τις τέχνες έχουν βιωματική σχέση με τις «συμπτώσεις» και τις κρυφές εικόνες που προκαλούν απλά πράγματα μέσα στην καθημερινότητα. Η σημαντική Ελληνίδα εικαστικός Ρένα Παπασπύρου (Αθήνα 1938) έχει ασχοληθεί με αυτό που εδώ εξετάζεται ως αποφένια και αποτελεί ενδιαφέρον ερέθισμα για έρευνα και παραγωγής έργων.

   Από το 1956-1961 η Παπασπύρου κάνει σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και συνεχίζει το 1961-1967 τις σπουδές της στο Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts στο Παρίσι. Το 1993-2005 τελεί ως καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και διευθύντρια του Γ’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής. Το 2006 ορίζετε Ομότιμη Καθηγήτρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. 

                                                            ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

  Στην πορεία μιας πενταετούς φοίτησης στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών τα ερεθίσματα, οι γνώσεις, αλλά και η προσωπική προσπάθεια ώστε η έκφραση σε ατομικό επίπεδο να βρει το δικό της μονοπάτι για να ωριμάσει είναι μια ιδιαίτερη συνθήκη. Την τελική πορεία αν και ανήκει στον δημιουργό έχει ως πυξίδα όλα τα εφόδια και εργαλεία που απέκτησε μέσα σε αυτή την ακαδημαϊκή κοινότητα, συναποτελούμενη από τους καθηγητές, τους συναδέλφους, το διάβασμα, τον διάλογο και την πρακτική πάνω στο αντικείμενο σπουδών.  Έχοντας οδηγό το θεωρητικό υπόβαθρο που αναπτύχθηκε πιο μπροστά από τη μια και τις τεχνικές γνώσεις της χαρακτικής και της ζωγραφικής από την άλλη, δημιουργήθηκε ένα σύνολο προσωπικής δουλειάς η οποία παρουσιάζεται παρακάτω.

Οι «συμπτώσεις» ως τυπώματα της χαρακτικής μήτρας λειτουργούν στα παρόντα έργα ως σχόλια στην συγχρονικότητα, την αποφένια, την τυχαιότητα, το ασυνείδητο και τα αρχέτυπα. Εικόνες με ακανόνιστα σχήματα και φόρμες που άλλοτε παραπέμπουν σε θαλάσσιο βυθό και άλλοτε σε χλωρίδα, ανθρώπινα χαρακτηριστικά και άλλα παιχνιδίζουν πάνω στο χαρτί φαμπριάνο, που δέχεται πολλαπλά την πίεση της πρέσας αφήνοντας τα μελάνια ανεξίτηλα πάνω του για να υπενθυμίζει την στιγμή αυτής της δράσης.   

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

  Η έκθεση των έργων της πτυχιακής έγινε στον χώρο της πινακοθήκης του συλλόγου «Αριστοτέλης» της Φλώρινας. Από την έκθεση περιηγήθηκαν οι σπουδαστές της σχολής, οι διδάσκοντες, καθώς και άτομα της τοπικής κοινωνίας της Φλώρινας. Η έκθεση παρέμεινε και  μετά τις τρείς ημέρες όπου διαρκεί η παρουσίαση των έργων για το Πανεπιστήμιο και τους εξεταστές για περίπου τρείς εβδομάδες ακόμη μετά την παραχώρηση του υπευθύνου κ. Νίκου Ταμουτσέλη.

  Η διαδικασία της έκθεσης των έργων όπου έχουν παραχθεί στον στενό κύκλο του εργαστηρίου της σχολής,  προς ένα ευρύτερο κοινό έχει μεγάλη αξία. Ουσιαστικά τότε μόνο ολοκληρώνετε η εργασία- πνευματική και χειρωνακτική- που έχει καταβάλει ένας δημιουργός. Η εξωστρεφής φάση είναι η φυσιολογική συνέχεια και το επόμενο μεγάλο βήμα, καθώς το έργο από απλό τεχνούργημα, παίρνει ζωή και αποκτά υπόσταση από την θέασή του στα μάτια και τις αισθήσεις των δεκτών αυτού.

  Η θεματική «αποφένια» και τα ίδια τα έργα που εκτέθηκαν, στόχευαν στο να αποδεσμευτούν από την υποκειμενική προσέγγιση του βλέμματος της δημιουργού. Καθείς, απορροφώντας τα οπτικά ερεθίσματα που του παρατίθενται, επεξεργάζεται τις «συμπτώσεις» των χαρακτικών τυπωμάτων, ζωγραφικών μοτίβων  και  αποφενικών σχημάτων και μορφών. Στόχος είναι τελικά η ανάδυση της «προσωπικής» αποφένιας, σύμφωνα με  βιώματα, κριτήρια, και το εσωτερικό μάτι του νου καθενός ξεχωριστά.

  Αυτή η προσέγγιση επετεύχθη σε σημαντικό βαθμό από το κοινό με το οποίο περιηγήθηκε στο χώρο. Αρκετοί ήταν εκείνοι που αντίκρισαν με δικά τους κριτήρια τα έργα και διέκριναν μορφές και συνδέσεις μεταξύ τους πολύ ενδιαφέρουσες. Η επικοινωνία και οι προσεγγίσεις που γίνανε εμπλούτισε την αρχική, δημιουργώντας ένα δίκτυο ιδεών, παρατηρήσεων και μιας μορφής έρευνας ενός οικουμενικού ενστίκτου.

Αποφένια

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

  Η συγχρονικότητα είναι μια επεξηγηματική αρχή, σύμφωνα με τον Carl Jung και εξηγεί "συμπτώσεις που έχουν νόημα", όπως το να πετάει ένα σκαθάρι μέσα σε ένα δωμάτιο ενώ ένας ασθενής περιγράφει ένα όνειρο που είχε για ένα σκαραβαίο. Ο σκαραβαίος είναι το Αιγυπτιακό σύμβολο της αναγέννησης, συνεπώς, η ευοίωνη στιγμή του πετάγματος του σκαραβαίου υποδηλώνει ότι το υπερβατικό νόημα τόσο του σκαραβαίου στο όνειρο, όσο και του εντόμου μέσα στο δωμάτιο ήταν στην πραγματικότητα η ανάγκη του ασθενή να απελευθερωθεί από τον υπερβολικό ορθολογισμό του. Η ιδέα της συγρονικότητας είναι ότι υπάρχει μια αναιτιώδης (acausal) αρχή που συνδέει γεγονότα που έχουν παρόμοια σημασία ανάλογα με τη χρονική σύμπτωση τους και όχι με τη ακολουθία που εμφανίστηκαν. Ο Jung ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ένας συγχρονισμός μεταξύ του νου και του φαινομενικού κόσμου που αντιλαμβανόμαστε.

  Ο Carl Jung (1875-1961) ήταν Ελβετός ψυχίατρος και συνάδελφος του Φρόυντ. Απομακρύνθηκε από τη Φροϋδική ψυχανάλυση λόγω του θέματος του ασυνειδήτου ως μιας δεξαμενής καταπιεσμένων σεξουαλικών τραυμάτων που προκαλούν όλες τις νευρώσεις. Ο Jung ίδρυσε τη δική του σχολή αναλυτικής ψυχολογίας. 

  Πίστευε στην αστρολογία, τον πνευματισμό, την τηλεπάθεια, την τηλεκίνηση, την ενόραση και την Εξωαισθητηριακή Αντίληψη. Πέρα από το ότι πίστευε σε σωρεία παραφυσικών και απόκρυφων ιδεών, ο Jung πρόσθεσε και δυο καινούργιες: τη συγχρονικότητα και το συλλογικό ασυνείδητο.

  Αυτό που εξηγεί μπορεί να εξηγηθεί από την ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού να βρίσκει νόημα και σημασία εκεί που δεν υπάρχει (αποφένια). Λέει ότι "αναιτιώδη φαινόμενα πρέπει να υπάρχουν...μιας και η στατιστική υπάρχει μόνο αν υπάρχουν εξαιρέσεις" (1973, Letters). Βεβαιώνει ότι "...απίθανα γεγονότα υπάρχουν, αλλιώς δεν θα υπήρχε στατιστικός μέσος όρος...", ακόμη ισχυρίζεται ότι "η προϋπόθεση της πιθανότητας αξιώνει ταυτόχρονα την ύπαρξη του απίθανου". Όμως όλα τα ζευγάρια πραγμάτων που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, με την ευπροσάρμοστη ικανότητα μας να βρίσκουμε σχέσεις με νόημα μεταξύ διαφόρων πραγμάτων, τότε φανερώνεται πιθανό πως πολλοί άνθρωποι θα βιώσουν αρκετές συμπτώσεις με νόημα. Οι συμπτώσεις είναι προβλέψιμες αλλά ο άνθρωπος δίνει το νόημα.

  Αν υπήρχε ένας συγχρονισμός μεταξύ του νου και του κόσμου έτσι ώστε κάποιες συμπτώσεις να αντηχούν κάποιες υπερβατικές αλήθειες, θα υπήρχε πρόβλημα στο να βρούμε τις αλήθειες αυτές. Οδηγός για όλα αυτά είναι η διαίσθηση και η διορατικότητα, τις οποίες και χρησιμοποίησε και ο δάσκαλος του Jung, ο Φρόιντ, για να ερμηνεύσει τα όνειρα. Η έννοια της συγχρονικότητας δεν είναι παρά μια έκφραση της αποφένιας.

  Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και συγγραφέα Anthony Storr, ο Jung πέρασε μια περίοδο ψυχικής ασθένειας κατά την οποία πίστευε ότι ήταν ένας προφήτης με "ειδική διορατικότητα". Ο Jung περιέγραψε τη " δημιουργική ασθένεια" του (μεταξύ 1913-1917) σαν μια εθελούσια αντιπαράθεση με το ασυνείδητο. Η μεγάλη του "διορατικότητα" ήταν ότι πίστευε πως όλοι οι ασθενείς του πάνω από 35 υπέφεραν από "έλλειψη θρησκείας" και είχε ακριβώς ότι χρειαζόταν για να τους γεμίσει τις άδειες, ανούσιες και άσκοπες ζωές τους, το δικό του μεταφυσικό σύστημα των αρχετύπων και του συλλογικού ασυνειδήτου.

 ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ

«Αυτές τις ημέρες μελετούσα επισταμένα το σύμβολο του ψαριού μέσα στην ανθρώπινη ιστορία.  Κανείς δε γνώριζε για την έρευνά μου ακόμη. Σήμερα για γεύμα είχαμε ψάρι. Ένας φίλος μου ανέφερε το έθιμο με το  απριλιάτικο ψάρι. Το πρωί παρατήρησα τυχαία μια επιγραφή που έλεγε «Est homo totus medius piscis ab imo». Το απόγευμα ένας ασθενής μου έδειξε κάποιες πολύ όμορφες εικόνες ψαριών που είχε ζωγραφίσει. Το βράδυ μου έδειξαν ένα κέντημα που απεικόνιζε ιχθυόμορφα τέρατα. Μια ασθενής μου διηγήθηκε ένα όνειρό της, στο οποίο καθόταν στην όχθη μιας λίμνης και ένα ψάρι κολύμπησε μέχρι τα πόδια της. Άκουσα στο ραδιόφωνο μια διαφήμιση για ψαροκονσέρβες, τη στιγμή που έβλεπα την ίδια διαφήμιση σε ένα περιοδικό. Γνώρισα έναν κηπουρό, ο οποίος είχε στο μπράτσο του ένα τατουάζ με μια γοργόνα. Ένα αυτοκίνητο με ψάρια, έμεινε από λάστιχο στο δρόμο μπροστά στο σπίτι. Είδα μια γάτα που κρατούσε ένα ψάρι στο στόμα της. Κάτι πολύ περίεργο συμβαίνει...»

  Το απόσπασμα είναι παρμένο από το προσωπικό ημερολόγιο του Carl Gustav Jung,  ένα περιστατικό που αποτέλεσε έναυσμα για τις έρευνες που έκανε προς το τέλος της ζωής του, των οποίων τα αποτελέσματα οδήγησαν στη δημιουργία της έννοιας της συγχρονικότητας ή συγχρονότητας, ή συγχρονιστικότητας. Δέχτηκε όθηση από τον Αινστάιν, το Μπορ και τον Παουλί για να κάνει λεπτομερέστερες έρευνες.
Συγχρονικότητα είναι η εξήγηση σε αυτό που ονομάζουμε «σύμπτωση». Όταν λέμε σύμπτωση εννοούμε αυτές που μας φαίνονται περίεργες - που ενδεχομένως να κρύβουν ένα βαθύτερο νόημα. Στη συγχρονικότητα, έχουμε να κάνουμε με αλληλουχίες γεγονότων οι οποίες έχουν μια μη-αιτιατή συνδετική βάση, σε συνδυασμό με σημεία-κόμβους της μνήμης. Δεν είναι φιλοσοφική θεωρία, αλλά μια εμπειρική έννοια, σύμφωνα με τον Jung. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η λέξη «συγχρονικότητα» ελληνικής προέλευσης, περιέχει την έννοια του χρόνου. Ας φανταστούμε το χρόνο ως μια ευθεία γραμμή. Στο μήκος αυτής της ευθείας, τοποθετούμε τελείες-σημεία που συμβολίζουν κάποια γεγονότα. Οι περιπτώσεις όπου αυτά τα σημεία «συγχρονίζονται», ταιριάζουν μεταξύ τους χωρίς να υπάρχει κάποιος ορατός συνδετικός κρίκος (κάποια φανερή αιτία), αποτελούν συγχρονικότητες.

  Ένα παράδειγμα συγχρονικότητας, μπορεί να θεωρηθεί το εξής περιστατικό: Ένα μήνα πριν την απόβαση στη Νορμανδία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η βρετανική εφημερίδα “Daily Telegraph” στο καθημερινό της σταυρόλεξο χρησιμοποίησε πέντε λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιούνταν στα σχέδια της απόβασης. Ο συντάκτης του σταυρόλεξου ανακρίθηκε αργότερα, αλλά δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες.

  Χαρακτηρίζετε ένα γεγονός ως συγχρονικό όταν:

   Απασχολούμαστε από κάποια σκέψη ή όνειρο, από ένα πρόβλημα ή ακόμη και από μια κουβέντα.
 Συμβαίνει κάτι απρόοπτο, το οποίο σχετίζεται άμεσα με αυτό που μας απασχολεί.
 Αυτό που συμβαίνει μοιάζει να περνά ένα μήνυμα, δηλ. μας συμπληρώνει ή επιβεβαιώνει ή και απαντά σε αυτό που μας απασχολούσε.
 Απουσιάζει ο συνδετικός κρίκος αίτιου-αιτιατού μεταξύ των συμβάντων, δηλ. το ένα δεν έχει προκαλέσει το άλλο.
 Η απόσταση και ο συγχρονισμός δεν έχουν άμεση σημασία. Μπορεί να πρόκειται για γεγονότα που συμβαίνουν ταυτόχρονα κάπου κοντά ή και πολύ αργότερα αλλού.
 Ο Jung εντοπίζει τρεις μορφές συγχρονικότητας:
α)τη σύμπτωση ενός ψυχικού φαινομένου με ένα αντίστοιχο αντικειμενικό συμβάν, η οποία γίνεται αντιληπτή ταυτόχρονα.
β) τη σύμπτωση μιας υποκειμενικής κατάστασης με ένα όραμα ή όνειρο, που μετατρέπεται σε μια αντανάκλαση ενός συγχρονισμού, αντικειμενικού γεγονότος που συμβαίνει ταυτόχρονα αλλά σε απόσταση. Όμως σε κάθε περίπτωση η σχέση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας ανοίγεται με αυτού του είδους την αιτία.
γ) Η ίδια σύμπτωση της περίπτωσης β, μόνο που το συμβάν γίνεται στο μέλλον, και αναπαριστάται στο παρόν μόνο από κάποιο αντίστοιχο όραμα ή όνειρο.
Ορισμένοι προτείνουν μια τέταρτη μορφή κατά την οποία λέξεις ή/και ονόματα (κανονικά, αναγραμματισμένα ή και ομόηχα) μοιάζει να ταιριάζουν σε ιστορικά και καθημερινά γεγονότα. Στην 3η περίπτωση θέτονται οι βάσεις των προφητειών (ή των προφητικών ονείρων - γεγονός που στηρίζουν τα εκατομμύρια μαρτυριών σε όλο τον κόσμο), του Ι-Ching κ.α.

Σε έρευνα για τις συμπτώσεις, το 84% των ερωτηθέντων απάντησαν θετικά ότι βίωσαν εμπειρίες - συμπτώσεις οι οποίες περιείχαν κάποιο νόημα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν αποτελούν όλες οι συμπτώσεις έκφραση της συγχρονικότητας, καθώς δεν έχουν όλες να επιδείξουν κάποιο νόημα, όπως συμβαίνει με τη συγχρονικότητα. Εδώ βέβαια θα πρέπει να αναφερθεί και το ψυχολογικό όριο του πέμπτου γεγονότος. Το 90% των ανθρώπων που αποδίδουν γεγονότα σε τυχαίες-απλές συμπτώσεις έχουν συνδυάσει μεταξύ τους μέχρι και τέσσερα γεγονότα. Στην εμφάνιση ενός πέμπτου σχετικού γεγονότος, το ποσοστό μειώνεται στο 30%, ενώ το υπόλοιπο 70% πείθεται ότι οι συμπτώσεις περιέχουν κάποιο νόημα. Η ύπαρξη του πέμπτου γεγονότος έχει γίνει και αντικείμενο στατιστικής παρατήρησης των κοινωνικών επιστημών, καταλήγωντας στο συμπέρασμα ότι μετά το πέμπτο γεγονός, οι συμπτώσεις (πιθανολογικά) είναι πέρα του τυχαίου.

  Ο Jung, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα για τη μη-αιτιότητα και τη συγχρονικότητα, αναφέρει:
«Η συγχρονικότητα δίνει πρόσβαση στα αρχέτυπα, τα οποία βρίσκονται στο συλλογικό ασυνείδητο, και χαρακτηρίζονται από την πάγκοινη προδιάθεση, που είναι εγκεφαλική και όχι από βιωματικές βάσεις. Παρόμοια με τα «είδη» του Πλάτωνα, τα αρχέτυπα δεν προέρχονται από τον κόσμο των αισθήσεων, υπάρχουν ανεξάρτητα από τις αισθήσεις και είναι άμεσα αναγνωρίσιμα νοητικά...»
  Μέσα στο ασυνείδητο υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι σκέψης, οι οποίοι είναι κοινοί σε όλα τα είδη των ανθρώπων και αντιπροσωπεύουν τα λεγόμενα αρχέτυπα. Τα αρχέτυπα δεν γίνονται συνειδητά, αλλά μπορούν να εμφανίζονται μέσα στη συνείδηση κάποιου, με αρχετυπικές μορφές οι οποίες

συμβολίζουν η καθεμία ενστικτώδεις συμπεριφορές ή τάσεις, σε επαναλαμβανόμενες ανθρώπινες περιστάσεις. Τα τμήματα της ασυνείδητης προσωπικότητας έχουν τη δυνατότητα με κάποιον τρόπο να διασχίζουν ελεύθερα το χωρόχρονο. Σύμφωνα μάλιστα με τη θεωρία των «ψυχικών κατασκευασμάτων» του Jung, τα ασυνείδητα πεδία της προσωπικότητας κινούμενα ελεύθερα στο χωρόχρονο, προσκομίζουν γνώση από γεγονότα που συμβαίνουν αλλού, είτε εγκόσμια, είτε μη-εγκόσμια, η έννοια του διαφορετικού χωροχρόνου.
  Τα αρχέτυπα αυτά λοιπόν, οικοδομούν ένα κοσμικό πεδίο, διαφορετικό από αυτό του χωροχρόνου, και για τον ανθρώπιο νου αποτελεί ένα είδος «μεσολαμβάνουσας» γνώσης. Μια αντανάκλαση αυτού του πεδίου είναι και η συγχρονικότητα. Όσον αφορά την εμφάνιση των αρχέτυπων, ο Jung πίστευε ότι είναι αυθόρμητη, επιρρεπής σε καιρούς κρίσης. Το βίωμα μιας κρίσης μπορεί να προκαλέσει το άνοιγμα μιας «πύλης» στη συνείδηση κάποιου, προς μια κρυμμένη αλήθεια μέσα στο συλλογικό ασυνείδητο, ίσως ότι αποκαλύπτει τις συνδέσεις μεταξύ του αντικειμενικού και του υποκειμενικού κόσμου.
  «Αν οι φυσικοί νόμοι ήταν απόλυτες αλήθειες, δε θα είχαν εξαιρέσεις. Η αιτιότητα είναι μονάχα μια στατιστική αλήθεια, που ισχύει μόνο κατά μέσο όρο, αφήνοντας περιθώρια για πολλές εξαιρέσεις που μπορούν να βιωθούν από κάποιον, δηλαδή είναι πραγματικές. Θεωρώ τα συγχρονιστικά συμβάντα σαν μη-αιτιατές εξαιρέσεις, που είναι σχετικά ανεξάρτητες από το χώρο και το χρόνο. Επιβάλλουν τη σχετικότητα στο χωροχρόνο, σε σημείο που το γεγονός το οποίο δεν έχει συμβεί ακόμη, γίνεται αντιληπτό στο παρόν. Αν ο χωροχρόνος είναι σχετικός, η αιτιότητα χάνει την αξία και τη σημασία της, αφού η γνωστή διαδοχή αιτίας και αποτελέσματος απορρίπτεται ή γίνεται τελείως σχετική...

...Η συμβατική πειραματική μέθοδος έρευνας στοχεύει στη δημιουργία ή την παρατήρηση κανονικών γεγονότων που μπορούν να επαναληφθούν. Συνεπώς, τα μοναδικά ή σπάνια αποτελέσματα εξαιρούνται από τον κανόνα της επιστήμης. Κάθε απάντηση επηρεάζεται από το είδος της ερώτησης που γίνεται, και το αποτέλεσμα είναι πάντα ένα νόθο προϊόν. Δηλαδή όλοι πειραματίζονται πάνω σε πράγματα που ξέρουν ότι θα καταλήξουν εκεί που θέλουν, κι αν δε γίνει αυτό, τότε θεωρούν ότι απέτυχαν. Αυτή είναι η επιστημονική λογική που έχει αποκλείσει μέχρι σήμερα τη δημιουργία μιας μη-αιτιατής συνδετικής αρχής. Η συγχρονικότητα δίνει τον απαραίτητο χώρο στις εξαιρέσεις για να λειτουργήσουν μέσα σε ένα πείραμα, από το οποίο πρέπει να βγάλουμε ελεύθερα συμπεράσματα...»

  Έχει παρατηρηθεί ότι μερικές φορές η συγχρονικότητα παίζει και εξισορροπητικό ρόλο σε περιστατικά και καταστάσεις, όπου «διορθώνει» διατηρώντας την ισορροπία τύχης/ατυχίας. Ο Κορνήλιος Αγρίππας στο σύγγραμμα De Occulta Philosophia, αναφέρει:
  «Το ρεύμα της αλληλουχίας των γεγονότων, μπορεί να καθοδηγηθεί από την Ανώτερη Θέληση έτσι ώστε τα γεγονότα να συνταιριαστούν προσφέροντας προσωπικές αποκαλύψεις. Οι περισσότεροι τα αποκαλούν δώρα της Τύχης ή προσφορές της Μοίρας. Αυτό που ονομάζουμε Θεία Πρόνοια, το οποίο παρεμβαίνει σε κάποιο σημερινό γεγονός, είναι εξαρτημένο από αυτό που συνέβη χτες, χωρίς να είναι απαραίτητο να έχει συμβεί στο ίδιο άτομο, αφού όλες οι προσωπικές ιστορίες συνδέονται με τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις τους. Η παρατήρηση τέτοιων περιστατικών, μπορεί να οδηγήσει σε μια χαρτογράφηση των κινήσεων του ρεύματος της Ανώτερης Θέλησης, καθώς αυτή επιδρά πάνω στα ανθρώπινα πεπρωμένα...»
  Λέξεις όπως Ανώτερη Θέληση, Θεία Πρόνοια κτλ., υποδηλώνουν μια ενότητα ύλης και ψυχής κάτω από τη λειτουργία μιας συμπαντικής δύναμης. Μερικές από τις σκέψεις/αντιλήψεις του Jung, όπως η ενότητα των πάντων, ήταν προϊόν έμπνευσης από τη φιλοσοφία ανατολικών θρησκειών. Μπορεί λοιπόν να ειπωθεί ότι η συγχρονικότητα είναι εδώ για να μας καταστήσει γνωστό ότι το σύμπαν λειτουργεί «ρολόι».
  Υπάρχουν σαφώς και οι προσγειωμένες απόψεις περί τυχαίων συμπτώσεων από την πλευρά των σκεπτικιστών. Αυτοί δηλαδή που υποστηρίζουν ότι ακόμη και οι πιο απίθανες συμπτώσεις είναι πιθανές, και ότι η συγχρονικότητα δεν ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα. Και στατιστικά, δεν έχουν άδικο, καθώς στη φράση «ούτε μια στο εκατομμύριο» για ένα γεγονός, διαφεύγει ότι -σύμφωνα με αυτό το νούμερο- μπορεί να συμβεί το ίδιο γεγονός σε άλλα 10 άτομα π.χ. Έτσι, ακόμη και οι πιο απίθανες συμπτώσεις στατιστικά είναι πιθανές και συνήθως  περισσότερο αντιληπτά γίνονται τα περιστατικά που σχετίζονται με συμπτώσεις, παρά αυτά που δεν σχετίζονται. Για παράδειγμα αν κάνοντας μια βόλτα συναντήσει κάποιος τρείς φίλους είναι αρκετά πιθανό, πόσες όμως είναι οι φορές που δε θα συναντήσει κανέναν…
   Άλλος ένας «άσος στο μανίκι» των σκεπτικιστών είναι μια «ιδιοτροπία» του ανθρώπινου μηχανισμού αντίληψης, όσον αφορά την αποθήκευση των πληροφοριών. Το μάτι βλέπει περισσότερα απ’ όσα συνειδητά αντιλαμβάνεται κάποιος ότι βλέπει. Όλα όσα είδε καταχωρούνται από τον εγκέφαλο στη μνήμη. Αν κάποια στιγμή δεχτεί κάποιο ερέθισμα (π.χ. αν δει κάτι) και το επεξεργαστεί, τότε είναι πολύ πιθανόν να ανασυρθούν πληροφορίες όπου ήταν καταχωρημένες στη μνήμη αλλά δε θυμόταν, γιατί «το είχε δει μεν, αλλά δεν το είχε αντιληφθεί». Σε τέτοιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι εκφράσεις «μα πώς μπορεί να το ήξερα αυτό;», γεγονός που συχνά δημιουργούνται οι σκέψεις ότι συνέβη «θαύμα».

 Υπάρχουν όμως και οι «μαύρες» συμπτώσεις, όπου κάτι πηγαίνει στραβά και το αποκαλείται ατυχία. Ακόμα και οι νόμοι του Μέρφυ κάποιες στιγμές επιβεβαιώνονται. «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει» λέει ο πρώτος νόμος. Αυτές οι ατυχίες μοιάζουν τόσο συντονισμένες μερικές φορές που προκαλούν το χαμόγελο και είναι άξιο απορίας γιατί κάποιος γίνεται δέκτης τόσων άτυχων γεγονότων.
  Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι οι ατυχίες προέρχονται από τους ίδιους τους φόβους των ανθρώπων, οι οποίοι φόβοι τροφοδοτούν αυτό που ο Jung ονόμασε «συλλογικό ασυνείδητο». Ο Ιώβ, στην Παλαιά Διαθήκη, αναφέρει «Επειδή εκείνο που φοβόμουν μου συνέβη κι εκείνο που με τρόμαζε ήρθε πάνω μου...». Γι’ αυτό υπάρχει η παρότρυνση για θετική σκέψη και αισιόδοξη αντιμετώπιση της ζωής, έτσι ώστε ο καθένας να είναι κύριος της μοίρας του, φροντίζοντας την ευτυχή έκβαση των καταστάσεων που αντιμετωπίζει.
  Συμπερασματικά η συγχρονικότητα είναι άλλο ένα εργαλείο που εφηύρε ο άνθρωπος  ή ανακάλυψε, για να προσεγγίσει το κάτι παραπάνω από αυτά που αντιλαμβάνεται καθημερινά με τις αισθήσεις του.

 Άλλωστε, η συγχρονικότητα δεν απορρίπτει κάποια άλλη ερμηνεία πέρα από την «καθαρή τύχη/ατυχία» και ίσως να αποτελεί και ένας λίθος στη γεφύρωση της επιστήμης και της ψυχολογίας με την παραψυχολογία και τη θρησκεία. Ίσως να αποτελεί ένα ακόμη σκαλοπάτι που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος, προς την κατανόηση του σύμπαντος που τον περιβάλλει και του «νοήματος» που ανέκαθεν προσπαθούσε να προσεγγίσει, με ποικίλους τρόπους.

  Στη σύγχρονη ψυχολογία υπάρχουν τέσσερα συστήματα μνήμης. Ένα είναι η «αισθητηριακή μνήμη» (sensory memory) με διάρκεια μερικά δευτερόλεπτα, της «μνήμης μικρής διάρκειας» (short-term memory, STM), της «εργασιακής μνήμης» (working memory) που χρησιμοποιείται για την επίλυση προβλημάτων και το τέταρτο της «μνήμη μεγάλης διάρκειας» (long-term memory, LTM), ένα απεριόριστης χωρητικότητας πεδίο μνήμης. Ο εγκέφαλος κάνει ταξινόμηση των πληροφοριών που δέχεται, για να μπορεί να τις ανακαλεί όταν το επιθυμεί.

ΑΠΟΦΕΝΙΑ

Υπάρχει μια αμφιλεγόμενη αντιπαράθεση για το αν οι ασυνήθιστες εμπειρίες είναι
συμπτώματα ψυχικής διαταραχής, αν ψυχικές διαταραχές είναι αποτέλεσμα
ασυνήθιστων εμπειριών ή αν άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι εξαιρετικά
επιδεκτικοί , ή ακόμα και ψάχνουν για τέτοιες εμπειρίες. -- Dr. Martina Belz-Merk

  Aποφένια είναι η αυθόρμητη αντίληψη συσχετίσεων και νοημάτων γεγονότων άσχετων μεταξύ τους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον K. Conrad το 1958 (Brugger) του τμήματος Νευρολογίας της Πανεπιστημιακής Κλινικής της Ζυρίχης. Δίνει παραδείγματα αποφένιας από το βιβλίο Occult Diary (Απόκρυφο Ημερολόγιο) του August Strindberg, με την περιγραφή του ψυχωτικού επεισοδίου του ίδιου το συγγραφέα:

Είδε "δυο διακριτικά μαγισσών, το κέρας του τράγου και τη σκούπα" σε
μια πέτρα και αναρωτήθηκε "ποιος δαίμονας ήταν που τα τοποθέτησε
...ακριβώς εκεί στο δρόμο μου αυτό το πρωινό". Τότε ένα κτίριο φάνηκε
σαν φούρνος και σκέφτηκε την Κόλαση του Δάντη.

Βλέπει κλαδιά στο έδαφος και τα βλέπει σαν να σχηματίζουν ελληνικά
γράμματα που τα ερμηνεύει ότι είναι το όνομα κάποιου και νιώθει ότι
τώρα ξέρει το όνομα του ανθρώπου που τον καταδιώκει. Βλέπει κλαδιά
στον πάτο ενός μπαούλου και τα βλέπει να σχηματίζουν την πεντάλφα.

Βλέπει μικρά χέρια σε στάση προσευχής όταν κοιτάζει ένα καρύδι με το
μικροσκόπιο και "με γέμισε με τρόμο".

Το τσαλακωμένο μαξιλάρι του μοιάζει "με μαρμάρινο κεφάλι με το στυλ
του Μιχαήλ Άγγελου". Ο Strindberg παρατηρεί ότι "τέτοια συμβάντα δεν
μπορούν να θεωρηθούν τυχαία, γιατί σε κάποιες μέρες το μαξιλάρι του
έπαιρνε τη μορφή τεράτων, γοτθικών gargoyle, δράκων, και μια νύχτα...
με χαιρέτησε ο ίδιο ο Σατανάς...".

«Η τάση να βλέπουμε συσχετίσεις μεταξύ φαινομενικά ασυσχέτιστων αντικειμένων ή ιδεών πιθανότατα συνδέει την ψύχωση με την δημιουργικότητα...η αποφένια και η δημιουργικότητα μπορεί να ιδωθούν και σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος» αναφέρει ο Brugger. Οι ψυχαναλυτές και οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν τεστ όπως το  Ρόρσαχ, και βλέπουν πρότυπα παιδικής κακοποίησης πίσω από κάθε συναισθηματικό πρόβλημα. Κάποιος ψυχαναλυτής νόμιζε ότι είχε βρει στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεωρία του φθόνου του πέους, επειδή μετά από ένα τεστ περισσότερες γυναίκες από άντρες δεν επέστρεψαν τα μολύβια τους. Κάποιος άλλος ξόδεψε εννιά σελίδες σε ένα έγκυρο περιοδικό για να περιγράψει το πως οι χαραμάδες στα πεζοδρόμια είναι γυναικείοι κόλποι και τα πόδια είναι πέη, και το παλιό ρητό περί του να μην πατάμε στις χαραμάδες στην πραγματικότητα είναι μια προειδοποίηση να μείνουμε μακριά από το γυναικείο όργανο αναπαραγωγής.

Η έρευνα του Brugger υποδεικνύει ότι υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης επηρεάζουν την τάση για  νοηματοδότηση, πρότυπα και σημασία σε περιστατικά που δεν υπάρχουν. Αυτή η τάση σχετίζεται με την πίστη και έλξη για το παραφυσικό.

   Στη στατιστική η αποφένια ονομάζεται Σφάλμα Τύπου Ι , να βλέπουμε δηλ.  πρότυπα κι ας μην υπάρχουν. Είναι αρκετά πιθανό ότι η προφανής σημασία αρκετών ασυνήθιστων εμπειριών, οφείλεται στην αποφένια, π.χ. φαντάσματα και στοιχειώματα, αριθμολογία, ο κώδικας της Βίβλου, ανώμαλη επίγνωση, πειράματα Γκάντσφελντ ), οι περισσότερες μορφές μαντείας, οι προφητείες του Νοστράδαμου, απομακρυσμένη όραση και πλήθος άλλων παραφυσικών και υπερφυσικών φαινομένων.

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ 

  Το συλλογικό ασυνείδητο είναι ένα μέρος του ασυνείδητου νου, κοινό σε όλους τους ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Carl Jung, το συλλογικό ασυνείδητο περιέχει αρχέτυπα, παγκόσμιες νοητικές "προδιαθέσεις" μη βασισμένες στην εμπειρία. Όπως και τ' αρχέτυπα  του Πλάτωνα, δεν έχουν την προέλευση τους στον κόσμο των αισθήσεων, αλλά υπάρχουν ξέχωρα και γίνονται γνωστά από το νου. Αντίθετα όμως ο Jung υποστήριζε πως τ' αρχέτυπα αναδύονται αυθόρμητα στο νου, ειδικά σε καταστάσεις κρίσεων.

  Η μυθολογία, ισχυρίζεται ο Jung, βασίζει τις ιστορίες της στ' αρχέτυπα. Η μυθολογία είναι μια δεξαμενή βαθιά κρυμμένων και θαυμαστών αληθειών. Όνειρα και ψυχολογικές κρίσεις, πυρετοί και παραφροσύνη, τυχαίες συναντήσεις που αντηχούν "συμπτώσεις με νοήματα", όλα είναι πύλες προς το συλλογικό ασυνείδητο που είναι έτοιμο να αποκαταστήσει την υγεία στην ανθρώπινη ψυχή με την αποκρυπτογράφηση του. Διακήρυττε ότι αυτές οι μεταφυσικές ιδέες έχουν επιστημονική βάση, αλλά δεν είναι εμπειρικά ελέγξιμες κατά οποιονδήποτε τρόπο που να έχουν σταθερό και βέβαιο. Συνεπώς δεν είναι καθόλου επιστημονικές αλλά ψευδοεπιστήμη

                                   ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

  Όλα όσα παρατέθηκαν παραπάνω, δεν είναι παρά εργαλεία για την στιγμή της σύλληψης και εφαρμογής ενός έργου τέχνης. Η ιδέα που μπορεί να έχει ένας δημιουργικός άνθρωπος, θα πρέπει να τη μετουσιώσει και να πάρει μια μορφή ικανή να την αντιλαμβάνεται ο θεατής ώστε να ξεφύγει απ’ τα όρια της μονάδας και να αρχίσει να ανοίγετε και να επικοινωνεί. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει όταν ακολουθεί και αναπτύσσεται μια έμπνευση στα μονοπάτια της μυθοπλασίας, του σεναρίου, της σκηνοθεσίας και εν τέλει ως κινούμενη εικόνα.

  Σημαντικό έργο αποτελεί Η τριλογία Τρία χρώματα, μια κινηματογραφική δημιουργία του Πολωνού σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι και θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αποτελείται από τις ταινίες Μπλε, Λευκή και Κόκκινη, οι οποίες κυκλοφόρησαν την περίοδο 1993-1994. Το σενάριο γράφτηκε από τον ίδιο τον σκηνοθέτη, σε συνεργασία με τον Κριστόφ Πισίεβιτς και τη μουσική συνέθεσε ο Ζμπίγκνιεφ Πρέισνερ.

  Οι κριτικές που απέσπασε ήταν ως επί το πλείστον πολύ θετικές και έλαβαν διακρίσεις: Η Μπλε ταινία αποκόμισε για το ρόλο της Ζυλιέτ Μπινός, ενώ στα Βραβεία Γκόγια τιμήθηκε ως η Καλύτερη Ευρωπαϊκή Ταινία. Η Λευκή χάρισε μία Χρυσή Άρκτο Σκηνοθεσίας στον Κισλόφσκι, ενώ η Κόκκινη, μεταξύ άλλων, υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ σε 3 κατηγορίες.

  Τα χρώματα με τα οποία ονομάζεται και η κάθε ταινία διαδοχικά, κάνουν αναφορά στη γαλλική σημαία και την ιστορία της, η οποία βασίζεται στις πολιτικές και ιδεολογικές έννοιες των χρωμάτων της σημαίας, τα οποία προέρχονται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. Το μπλε συμβολίζει την ελευθερία, το λευκό την ισότητα και το κόκκινο την αδελφοσύνη. Τον Κισλόφσκι είχε απασχολήσει ξανά να εκφράσει διάφορες έννοιες μέσα από τα έργα του, όπως στην τηλεοπτική δραματική σειρά The Decalogue, με αναφορές στις Δέκα Εντολές. Στα έργα του όμως παρουσιάζει με ασάφεια και ειρωνεία τα νοήματα που θέλει. Είχε δηλώσει σε συνέντευξη ότι «Οι λέξεις (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη) είναι γαλλικές, επειδή το χρήμα (χρηματοδότηση της ταινίας) είναι γαλλικό. Αν τα λεφτά προέρχονταν από άλλη χώρα ίσως ο τίτλος να ήταν διαφορετικός, ή ακόμα και κάποιες πολιτιστικές έννοιες. Όμως, οι ταινίες, θα ήταν οι ίδιες».

  Η Μπλε ταινία (1993) είναι η πρώτη σύμφωνα με την γαλλική σημαία και ανήκει στο δραματικό είδος. Επικεντρώνεται στη Ζουλί, η οποία χάνει σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον άντρα της, ο οποίος ήταν σπουδαίος μουσικοσυνθέτης, αλλά και τη μονάκριβη κόρη της. Έτσι, αποφασίζει να διαγράψει ό,τι τη συνδέει με το παρελθόν και να ξεκινήσει μία καινούρια ζωή.

  Η Λευκή ταινία (1994) είναι δραματική και κωμική. Μιλά για την ισότητα και επικεντρώνεται στον Κάρολ, ο οποίος διώχνεται από το Παρίσι και εξευτελίζεται από τη σύζυγό του. Φτάνει με δύσκολες συνθήκες στην Πολωνία, φτωχός και εξαθλιωμένος, όμως καταφέρνει να πλουτίσει και τελικά να πάρει εκδίκηση από τη γυναίκα του.

  Η Κόκκινη ταινία (1994) έχει ύφος δραματικό και το ρομαντικό. Πρόκειται για την τελευταία ταινία της τριλογίας. Εδώ γίνεται αναφορά στο κόκκινο, το οποίο συμβολίζει την αδελφοσύνη. Η ταινία έχει επίκεντρο ένα μοντέλο, πιστά ερωτευμένο με τον Μισέλ, και τη συνάντησή της με έναν συνταξιούχο δικαστή, που στην αρχή απεχθάνεται αλλά μετά αποκτούν μία βαθύτερη σχέση. Παράλληλα, διαδραματίζεται και η ιστορία ενός φοιτητή της νομικής, ο οποίος έχει πολλά κοινά με τον συνταξιούχο.                                 

  Και οι τρείς ταινίες έχουν αναφορές σε αρχέτυπα μέσα από το χρώμα, που σηματοδοτεί τις σκηνές, τους χαρακτήρες και μέσα από τις ιστορίες που αναδιπλώνονται. Με αφαιρετικό τρόπο αναβλύζουν έννοιες, όπως στο φινάλε της Μπλε που ακούγετε η μελοποιημένη επιστολή προς Κορινθίους του αποστόλου Παύλου, μια επιλογή που φέρνει την πρωταγωνίστρια σε «κάθαρση». Παράλληλα, εξελίσσονται και εμπλέκονται γεγονότα με την νομοτέλεια της συγχρονικότητας. Αυτή η συγχρονικότητα είναι ο αστάθμητος παράγοντας που δημιουργεί την πλοκή και επηρεάζει ψυχολογικά και εξελίσσει τους «παίκτες» θα έλεγε κάποιος μιας παρτίδας, όπως συμβαίνει και στην ίδια τη ζωή.

                                    Η ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

  Οι έννοιες που απασχολούν έναν δημιουργό στα εικαστικά μπορούν να μετουσιώσουν και τον λόγο. Στον θεατρικό λόγο ένα σημαντικό και διαχρονικό παράδειγμα αποτελεί και το έργο «Ρινόκερος» του Ιονέσκο[1], που ανήκει στο «θέατρο του παραλόγου», το οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει το παράλογο της ανθρώπινης ζωής.

  Σε μια σκηνή του έργου, εκτυλίσσονται δύο διάλογοι σύγχρονος στο καφενείο μιας γαλλικής πόλης. Ο ένας διάλογος γίνεται ανάμεσα σε δύο φίλους, το Ζαν και το Μπερανζέ και αφορά τη φύση της ύπαρξης. Ο άλλος διάλογος γίνεται ανάμεσα σε ένα γέρο και έναν παράξενο άνθρωπο που αυτοαποκαλείται φιλόσοφος- ορθολογιστής και αφορά τη φύση της λογικής. Οι δύο διάλογοι, αν και αυτόνομοι, ακούγονται μαζί. Αποτελούν ο ένας για τον άλλον ένα ειρωνικό σχόλιο. Στη σκηνή αυτή βρίσκει κανείς τη λογική στη ποιο παράλογη μορφή της.

                                     

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Ιδού λοιπόν εις υποδειγματικός συλλογισμός: Η γαλή έχει τέσσαρας πόδας. Ο Ισίδωρος και ο Φρικό έχουν ανά τέσσαρας πόδας έκαστος. Άρα ο Ισίδωρος και ο Φρικό είναι γαλαί!

ΓΕΡΟΣ: (στο Φιλόσοφο) Και ο σκύλος μου έχει τέσσαρας πόδας.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ- ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Τότε είναι γαλή.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ (στο Ζαν): Εγώ έχω μόλις τη δύναμη να ζω. Ίσως να μη μου κάνει πια και πολύ κέφι η ζωή...

ΓΕΡΟΣ: (στον Ορθολογιστή, ύστερα από πολλή σκέψη): Ώστε, σύμφωνα με τη λογική, ο σκύλος μου πρέπει να είναι γαλή.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Λογικώς ναι. Ουχ ήττον όμως και το αντίθετο.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ (στο Ζαν): Με βαραίνει η μοναξιά. Οι άνθρωποι το ίδιο...

ΖΑΝ: (στον Μπερανζέ): Φάσκεις και αντιφάσκεις. Δεν μπορεί να σε βαραίνει και η μοναξιά και οι άνθρωποι, θα πρέπει να είναι ή το ένα ή το άλλο. Περνιέσαι για στοχαστής, κι όμως δεν έχεις ίχνος λογικής...

ΓΕΡΟΣ: (στον Ορθολογιστή): Πολύ ωραίο πράγμα η λογική.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: (στο Γέρο): Υπό τον όρον να μην κάμνει κανείς κατάχρησιν.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: (στο Ζαν): Η ζωή είναι κάτι το αφύσικο.

ΖΑΝ: Αντιθέτως. Τίποτα το πιο φυσικό. Και να η απόδειξη: Οι πάντες ζουν!

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Περισσότεροι είναι οι πεθαμένοι απ' τους ζωντανούς. Κι όλο και πληθαίνουν, οι ζωντανοί μπροστά τους ... σπανίζουν.

ΖΑΝ: Πεθαμένοι δεν υπάρχουν. Ωραίο αυτό ε; Χα, χα, χα! (Χοντρό γέλιο). Κι αυτοί, λοιπόν, σε βαραίνουν; Πώς μπορεί να σε βαραίνει κάτι που δεν υπάρχει;

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Κι εγώ ο ίδιος αναρωτιέμαι αν υπάρχω.

ΖΑΝ (στον Μπερανζέ): Δεν υπάρχεις αγαπητέ μου, και δεν υπάρχεις διότι δε σκέφτεσαι. Από τη στιγμή που θ' αρχίσεις να σκέφτεσαι θα υπάρχεις!

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο):Έτερος συλλογισμός! Όλαι αι γαλαί είναι θνηταί. Ο Σωκράτης είναι θνητός. Άρα ο Σωκράτης είναι γαλή.

ΓΕΡΟΣ: ....κι έχει τέσσαρας πόδας. Σωστά, έχω ένα γάτο, που τον λένε Σωκράτη.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Όπερ έδει δείξαι!

ΖΑΝ (στον Μπερανζέ): Κατά βάθος σ' αρέσει ν' αστειεύεσαι. Λες πως η ζωή δε σ' ενδιαφέρει. Κι όμως υπάρχει κάποιο πρόσωπο που σ' ενδιαφέρει.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Ποιο πρόσωπο;

ΖΑΝ: Η μικρούλα του γραφείου, που πέρασε από δω πριν από λίγο. Είσαι ερωτευμένος μαζί της.

ΓΕΡΟΣ (στον Ορθολογιστή): Ώστε ο Σωκράτης ήτο γαλή!

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Αυτό αποδεικνύει η Λογική.

ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

  Όσο και να αυτοματοποιεί η σύγχρονη εποχή την καθημερινότητα των ανθρώπων, πάντα ο λόγος θα είναι στην αρχή ή το αμέσως επόμενο μιας νέας γνωριμίας. Ο λόγος, ο διάλογος και κατ’ επέκτασιν η επικοινωνία είναι η εξέλιξη της αρχετυπικά σωματοποιημένης έκφρασης του τι είναι αρεστό και τι όχι, δηλώνει τον τρόπο που στοχάζεται κάποιος ή ομάδες ανθρώπων. Ακόμη από έναν εξομολογητικό λόγο αναβλύζουν σιγά σιγά βιώματα καλά πατικωμένα στο πέρας των χρόνων, το ασυνείδητο. Η ύπαρξη του λόγου είναι αφορμή για να αναπτυχθούν η ποίηση, η στιχουργική, ο θεατρικός λόγος, η υμνολογία, το μυστήριο της ιεράς εξομολόγησης, η ψυχανάλυση και άλλα.

  Ο ποιητικός λόγος φέρνει εικόνες, χρώματα, δημιουργεί περιβάλλοντα και όνειρα. Όπως ακριβός και ένα εικαστικό έργο. Υποβάλει τον ακροατή να κάνει μια βουτιά στο υπερεγώ του. 

  Ακολουθούν επιλεκτικά ποιήματα που αναφέρονται στη θάλασσα, όπως και τα χαρακτικά και ζωγραφικά έργα. Η ταυτοποίηση των ποιημάτων με τα έργα τα οποία ακολουθούν στο επόμενο κεφάλαιο από την πτυχιακή είναι υποκειμενική υπόθεση και οι θεατές ελεύθερα μπορούν να κάνουν τους παραλληλισμούς τους.

-Νίκος Καρούζος, «Θάλασσα: η αρχαιότητα της γεωγραφίας» 

Μια μεγάλη θάλασσα στο τετράγωνο είναι μάλλον ένα πέλαγος

μια μεγάλη θάλασσα στον κύβο είναι ο βαθυστέναχτος ωκεανός…
Ο μετάλλινος λυρισμός του γηραλέου αιώνα μας
του μυτερού καιρού μας του ουρανοξύστη
που νυχτερεύει σε ακατέργαστο έρωτα διδάσκοντας
ερημία στην έναστρη γλαφυρότητα της καμπύλης
κι ανεχόρταγα φιλιέται στα νυχτιάτικα κοιμητήρια
με τη ψηλόφλογη κι απαρομοίαστη άλγεβρα
τη στιλπνότατη αραπίνα του Μεσαίωνα –
ο μετάλλινος λυρισμός που διαφεντεύει τα πλήθη και συνταράζει
το γαλαζοπράσινο ροχάλισμα των κυμάτων
εκείνος όπου ποτέ δεν την έμαθε
την αθάμπωτη φωταψία της ακατάκριτης τίγρης
κάνει χιλιάδες την οργή κι αμέτρητη τη θλίψη
βρωμίζοντας τη μεγάλη μας αρχαιότητα: τη θάλασσα
τη λάμπουσα μητέρα της βιολογίας.

Τι σύνολα συνωστίζονται στα ευλύγιστα του Νηρέα  τα βάραθρα
τι σύνολα διαπρέπουν έρημα κι αλάλητα
στη μονοκόμματη σιγή στ’ αξήλωτα τα βάθια…
Βλέπεις τον εύοσμο ρυθμό φιλότητας και έριδας
τον άρρητο ρυθμό που δεν αλλάζει
μα όμως ούτε που μεινέσκει μια κατάφορτη στιγμή
στα βρόχια της ασάλευτης ταυτότητας
έσω κι ένα κοιμισμένο δευτερόλεπτο
στην ίδια λάμψη την αλαφρογέννητη
στου γερο-φόβου το χιλιοσκότεινο κάτεργο
μη στέργοντας το ίδιο στασίδι –
μακρόσυρτο κι άναυδο μυστήριο
που ρέπει μ’ άφαντους χορούς απ’ αναρίθμητα
τραγουδιστά κι αμάντευτα ηλεκτρόνια
στη μανιώδη κίνηση τη σκλάβα του νερού με τόσα χρώματα.

Βλέπεις τη φύση και τη λες Αγνούλα μες στη θάλασσα
την ομορφιά στοχάζοντας πιότερο δακρυσμένη
τα ερεβώδη γεγονότα δίχως
του προπάτορα πόνου την αλλόφρονη κραυγή
το άπειρο κοντινότερο στην οικουμένη.
Βλέπεις τη μάνα τρικυμία σαν αρχόντισσα
να συναδράχνει τα δρακόντεια παιδιά της
τα γαλανόστηθα κύματα στον πόλεμο
τον αναμάρτητο με τ’ άστρα.

Βλέπεις την άσπιλη κι ατρέμιστη σιγή
σε γάμο στυγερό με τα ουρλιάσματα
κραδαίνεις ύψη γοερά, την άσωτη χαρά την καταιγιδα
να τους κερνά τους κεραυνούς ωσάν
ξεστήθωτες νεράιδες κι όπως
ο μέγας υετός απ’ του νερού το βάρβαρο φτεράκισμα,
το λάγνο βροντοκόπι, ξεθυμαίνει
ηδονικά ραγίσματα στα λιπόσαρκα σύγνεφα τα ξεθεωμένα
χαρίζουν ένα λιγοστό γαλάζιο βλαστερής ουρανοφάνειας
προβάλλει σώος ο μουγγός ο ήλιος ο μαχαιροβγάλτης
και τη μαυρίλα γύρωθε την κρεουργεί και την πεθαίνει
γιατί είναι αυτός που και τη νύχτα τη γενέτειρα
την έχει στη δική του τυραννίδα
την έχει και του τραγουδά στο βάραθρο
με μια μεγάλη φεγγαρόχαρη κιθάρα.

Στομώνει ο ύπνος τη ζωή και την υψώνει ως το θάνατο
τη στεφανώνει μ’ ένα έρημο στραφτάλισμα του Άδη
κι αν είναι δόξασμα θωριάς η πικροθάλασσα
κι αν είν’ το πιο ζωγραφιστό και θείο χασομέρι
καθώς απλώνει τον αφρόπλαστο χιτώνα της το τίποτα
στα σεμνόχρωμα βράχια τα ορυχτόζωα
κι αλλάζοντας αμέσως αθωότητα
πισωδρομίζει στα δικά της τρυφερά σκοτάδια
σημάδι της αλήθειας τούτης ας υπάρχει
του ποιήματος ο ήχος.

(Ν. Καρούζος, Τα ποιήματα, τ. Β’, Ίκαρος)

-Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Η ΘΑΛΑΣΣΑ»

«Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
μπαίνεις και δεν ξέρεις αν θα βγεις.
Πόσοι δεν έφαγαν τα νιάτα τους –
μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις,
γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα,
ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.
Αλίμονο αν κόψουμε τα μπάνια
Μόνο και μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι.
Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσα
Γιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει.
Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει.»

Νικ. Βρεττάκος «Το νερό και η ευχαριστία»

«Ήπια και πότισα δάση και γέμισα στέρνες.
Το νερό σου περίσσεψε-
Τα ποτάμια του σύμπαντος,
δεν έχουνε κοίτες. Βυθίζονται. Τρέχουνε
μες από σένα.
Αν μπορούσες να υπάρχεις
έναν αιώνα μετά, τότε θα βλεπες πώς
το φιλί που σου ακούμπησα πάνω στο μέτωπο
έγινε άστρο.»

http://www.tsemperlidou.gr/basiliki-fatourou/saturday-music-books-cinema-tv/9-piimata-gia-na-oniropolisis-ti-magia-tis-thalassas

Χώμα και νερό

Γιάννης Αγγελάκας, από τη συλλογή “Πώς τολμάς και νοσταλγείς, τσόγλανε;” (1999)

Χώρες που απλώνεστε γαλήνιες δίχως σύνορα
Διάφανες πόλεις κρυμμένες μες στο φως
Λικνίζεστε στην άκρη του ορίζοντα
Σαν όνειρο, σαν πόθος κοντινός
Μα εγώ κάτω απ’ τα κύματα σας χάνω
Πώς να νικήσω αυτό τον άγριο καιρό
Βουλιάζω μες στο τίποτα κι όλο φοβάμαι
Φοβάμαι πως θ’ αργήσω να σας βρω

«Το ποτάμι»

Στίχοι: Γιάννης Αγγελάκας, μουσική: Γιάννης Αγγελάκας, ερμηνεία: Γιάννης Αγγελάκας
Βιβλίο - δίσκος:
Γιάννης Αγγελάκας - Γελαστή ανηφόρα (Απρίλιος 2013)

Δεν ξέρω οι θεοί ακόμα τι μου οφείλουν
Όσο κοιμάμαι αυτοί μοιράζουν τα χαρτιά
Έξω απ' την πόρτα σου να λιώνω θα με στείλουν
Ή στο κρεβάτι σου να κλαίω από χαρά

Τα δάκρυά μου είναι ένα διάφανο ποτάμι
Ορμάει μέσα σου γκρεμίζει ό,τι βρει
Και μεθυσμένο σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Ή μοναξιά σου είναι ένα βρώμικο λιμάνι
Κανείς δεν θέλει στα νερά του να σταθεί
Μην την ακούς όταν μιλάει
κάψε ό,τι πρέπει να καεί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Μην στέκεις μόνη εκεί κάτω στο πηγάδι
Ή αγάπη μου ήδη σου έχει ρίξει το σκοινί
Και μεθυσμένη σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Ή μοναξιά σου είναι ένα ψεύτικο σημάδι
Μές στην καρδιά σου ζωγραφίζει μια πληγή
Μην την ακούς όταν μιλάει
κάψε ό,τι πρέπει να καεί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Μην στέκεις μόνη εκεί κάτω στο πηγάδι
Ή αγάπη μου ήδη σου έχει ρίξει το σκοινί
Και μεθυσμένη σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Άτμαν

Μουσική, Στίχοι: Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Τραγούδι: Γιάννης Αγγελάκας

Στου Μαγγελάνου τις φωτιές,
στου Βόρα το κατάρτι
και στου παιδιού το γόνατο
το ίδιο πράγμα αλλάζει
και τις φωνές σκεπάζει.

Στους γαλαξίες τ' ουρανού
και στο μυαλό μου μέσα
το ίδιο πράγμα κρύβεται,
ανάλαφρα ανασαίνει
κοιτάει και περιμένει.

http://www.greeklyrics.gr/

                                              ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΣΤΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Όσοι ασχολούνται με τις τέχνες έχουν βιωματική σχέση με τις «συμπτώσεις» και τις κρυφές εικόνες που προκαλούν απλά πράγματα μέσα στην καθημερινότητα. Η σημαντική Ελληνίδα εικαστικός Ρένα Παπασπύρου (Αθήνα 1938) έχει ασχοληθεί με αυτό που εδώ εξετάζεται ως αποφένια και αποτελεί ενδιαφέρον ερέθισμα για έρευνα και παραγωγής έργων.

   Από το 1956-1961 η Παπασπύρου κάνει σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και συνεχίζει το 1961-1967 τις σπουδές της στο Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts στο Παρίσι. Το 1993-2005 τελεί ως καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και διευθύντρια του Γ’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής. Το 2006 ορίζετε Ομότιμη Καθηγήτρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. 

                                                            ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

  Στην πορεία μιας πενταετούς φοίτησης στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών τα ερεθίσματα, οι γνώσεις, αλλά και η προσωπική προσπάθεια ώστε η έκφραση σε ατομικό επίπεδο να βρει το δικό της μονοπάτι για να ωριμάσει είναι μια ιδιαίτερη συνθήκη. Την τελική πορεία αν και ανήκει στον δημιουργό έχει ως πυξίδα όλα τα εφόδια και εργαλεία που απέκτησε μέσα σε αυτή την ακαδημαϊκή κοινότητα, συναποτελούμενη από τους καθηγητές, τους συναδέλφους, το διάβασμα, τον διάλογο και την πρακτική πάνω στο αντικείμενο σπουδών.  Έχοντας οδηγό το θεωρητικό υπόβαθρο που αναπτύχθηκε πιο μπροστά από τη μια και τις τεχνικές γνώσεις της χαρακτικής και της ζωγραφικής από την άλλη, δημιουργήθηκε ένα σύνολο προσωπικής δουλειάς η οποία παρουσιάζεται παρακάτω.

Οι «συμπτώσεις» ως τυπώματα της χαρακτικής μήτρας λειτουργούν στα παρόντα έργα ως σχόλια στην συγχρονικότητα, την αποφένια, την τυχαιότητα, το ασυνείδητο και τα αρχέτυπα. Εικόνες με ακανόνιστα σχήματα και φόρμες που άλλοτε παραπέμπουν σε θαλάσσιο βυθό και άλλοτε σε χλωρίδα, ανθρώπινα χαρακτηριστικά και άλλα παιχνιδίζουν πάνω στο χαρτί φαμπριάνο, που δέχεται πολλαπλά την πίεση της πρέσας αφήνοντας τα μελάνια ανεξίτηλα πάνω του για να υπενθυμίζει την στιγμή αυτής της δράσης.   

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

  Η έκθεση των έργων της πτυχιακής έγινε στον χώρο της πινακοθήκης του συλλόγου «Αριστοτέλης» της Φλώρινας. Από την έκθεση περιηγήθηκαν οι σπουδαστές της σχολής, οι διδάσκοντες, καθώς και άτομα της τοπικής κοινωνίας της Φλώρινας. Η έκθεση παρέμεινε και  μετά τις τρείς ημέρες όπου διαρκεί η παρουσίαση των έργων για το Πανεπιστήμιο και τους εξεταστές για περίπου τρείς εβδομάδες ακόμη μετά την παραχώρηση του υπευθύνου κ. Νίκου Ταμουτσέλη.

  Η διαδικασία της έκθεσης των έργων όπου έχουν παραχθεί στον στενό κύκλο του εργαστηρίου της σχολής,  προς ένα ευρύτερο κοινό έχει μεγάλη αξία. Ουσιαστικά τότε μόνο ολοκληρώνετε η εργασία- πνευματική και χειρωνακτική- που έχει καταβάλει ένας δημιουργός. Η εξωστρεφής φάση είναι η φυσιολογική συνέχεια και το επόμενο μεγάλο βήμα, καθώς το έργο από απλό τεχνούργημα, παίρνει ζωή και αποκτά υπόσταση από την θέασή του στα μάτια και τις αισθήσεις των δεκτών αυτού.

  Η θεματική «αποφένια» και τα ίδια τα έργα που εκτέθηκαν, στόχευαν στο να αποδεσμευτούν από την υποκειμενική προσέγγιση του βλέμματος της δημιουργού. Καθείς, απορροφώντας τα οπτικά ερεθίσματα που του παρατίθενται, επεξεργάζεται τις «συμπτώσεις» των χαρακτικών τυπωμάτων, ζωγραφικών μοτίβων  και  αποφενικών σχημάτων και μορφών. Στόχος είναι τελικά η ανάδυση της «προσωπικής» αποφένιας, σύμφωνα με  βιώματα, κριτήρια, και το εσωτερικό μάτι του νου καθενός ξεχωριστά.

  Αυτή η προσέγγιση επετεύχθη σε σημαντικό βαθμό από το κοινό με το οποίο περιηγήθηκε στο χώρο. Αρκετοί ήταν εκείνοι που αντίκρισαν με δικά τους κριτήρια τα έργα και διέκριναν μορφές και συνδέσεις μεταξύ τους πολύ ενδιαφέρουσες. Η επικοινωνία και οι προσεγγίσεις που γίνανε εμπλούτισε την αρχική, δημιουργώντας ένα δίκτυο ιδεών, παρατηρήσεων και μιας μορφής έρευνας ενός οικουμενικού ενστίκτου.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

  Η συγχρονικότητα είναι μια επεξηγηματική αρχή, σύμφωνα με τον Carl Jung και εξηγεί "συμπτώσεις που έχουν νόημα", όπως το να πετάει ένα σκαθάρι μέσα σε ένα δωμάτιο ενώ ένας ασθενής περιγράφει ένα όνειρο που είχε για ένα σκαραβαίο. Ο σκαραβαίος είναι το Αιγυπτιακό σύμβολο της αναγέννησης, συνεπώς, η ευοίωνη στιγμή του πετάγματος του σκαραβαίου υποδηλώνει ότι το υπερβατικό νόημα τόσο του σκαραβαίου στο όνειρο, όσο και του εντόμου μέσα στο δωμάτιο ήταν στην πραγματικότητα η ανάγκη του ασθενή να απελευθερωθεί από τον υπερβολικό ορθολογισμό του. Η ιδέα της συγρονικότητας είναι ότι υπάρχει μια αναιτιώδης (acausal) αρχή που συνδέει γεγονότα που έχουν παρόμοια σημασία ανάλογα με τη χρονική σύμπτωση τους και όχι με τη ακολουθία που εμφανίστηκαν. Ο Jung ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ένας συγχρονισμός μεταξύ του νου και του φαινομενικού κόσμου που αντιλαμβανόμαστε.

  Ο Carl Jung (1875-1961) ήταν Ελβετός ψυχίατρος και συνάδελφος του Φρόυντ. Απομακρύνθηκε από τη Φροϋδική ψυχανάλυση λόγω του θέματος του ασυνειδήτου ως μιας δεξαμενής καταπιεσμένων σεξουαλικών τραυμάτων που προκαλούν όλες τις νευρώσεις. Ο Jung ίδρυσε τη δική του σχολή αναλυτικής ψυχολογίας. 

  Πίστευε στην αστρολογία, τον πνευματισμό, την τηλεπάθεια, την τηλεκίνηση, την ενόραση και την Εξωαισθητηριακή Αντίληψη. Πέρα από το ότι πίστευε σε σωρεία παραφυσικών και απόκρυφων ιδεών, ο Jung πρόσθεσε και δυο καινούργιες: τη συγχρονικότητα και το συλλογικό ασυνείδητο.

  Αυτό που εξηγεί μπορεί να εξηγηθεί από την ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού να βρίσκει νόημα και σημασία εκεί που δεν υπάρχει (αποφένια). Λέει ότι "αναιτιώδη φαινόμενα πρέπει να υπάρχουν...μιας και η στατιστική υπάρχει μόνο αν υπάρχουν εξαιρέσεις" (1973, Letters). Βεβαιώνει ότι "...απίθανα γεγονότα υπάρχουν, αλλιώς δεν θα υπήρχε στατιστικός μέσος όρος...", ακόμη ισχυρίζεται ότι "η προϋπόθεση της πιθανότητας αξιώνει ταυτόχρονα την ύπαρξη του απίθανου". Όμως όλα τα ζευγάρια πραγμάτων που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, με την ευπροσάρμοστη ικανότητα μας να βρίσκουμε σχέσεις με νόημα μεταξύ διαφόρων πραγμάτων, τότε φανερώνεται πιθανό πως πολλοί άνθρωποι θα βιώσουν αρκετές συμπτώσεις με νόημα. Οι συμπτώσεις είναι προβλέψιμες αλλά ο άνθρωπος δίνει το νόημα.

  Αν υπήρχε ένας συγχρονισμός μεταξύ του νου και του κόσμου έτσι ώστε κάποιες συμπτώσεις να αντηχούν κάποιες υπερβατικές αλήθειες, θα υπήρχε πρόβλημα στο να βρούμε τις αλήθειες αυτές. Οδηγός για όλα αυτά είναι η διαίσθηση και η διορατικότητα, τις οποίες και χρησιμοποίησε και ο δάσκαλος του Jung, ο Φρόιντ, για να ερμηνεύσει τα όνειρα. Η έννοια της συγχρονικότητας δεν είναι παρά μια έκφραση της αποφένιας.

  Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και συγγραφέα Anthony Storr, ο Jung πέρασε μια περίοδο ψυχικής ασθένειας κατά την οποία πίστευε ότι ήταν ένας προφήτης με "ειδική διορατικότητα". Ο Jung περιέγραψε τη " δημιουργική ασθένεια" του (μεταξύ 1913-1917) σαν μια εθελούσια αντιπαράθεση με το ασυνείδητο. Η μεγάλη του "διορατικότητα" ήταν ότι πίστευε πως όλοι οι ασθενείς του πάνω από 35 υπέφεραν από "έλλειψη θρησκείας" και είχε ακριβώς ότι χρειαζόταν για να τους γεμίσει τις άδειες, ανούσιες και άσκοπες ζωές τους, το δικό του μεταφυσικό σύστημα των αρχετύπων και του συλλογικού ασυνειδήτου.

 ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ

«Αυτές τις ημέρες μελετούσα επισταμένα το σύμβολο του ψαριού μέσα στην ανθρώπινη ιστορία.  Κανείς δε γνώριζε για την έρευνά μου ακόμη. Σήμερα για γεύμα είχαμε ψάρι. Ένας φίλος μου ανέφερε το έθιμο με το  απριλιάτικο ψάρι. Το πρωί παρατήρησα τυχαία μια επιγραφή που έλεγε «Est homo totus medius piscis ab imo». Το απόγευμα ένας ασθενής μου έδειξε κάποιες πολύ όμορφες εικόνες ψαριών που είχε ζωγραφίσει. Το βράδυ μου έδειξαν ένα κέντημα που απεικόνιζε ιχθυόμορφα τέρατα. Μια ασθενής μου διηγήθηκε ένα όνειρό της, στο οποίο καθόταν στην όχθη μιας λίμνης και ένα ψάρι κολύμπησε μέχρι τα πόδια της. Άκουσα στο ραδιόφωνο μια διαφήμιση για ψαροκονσέρβες, τη στιγμή που έβλεπα την ίδια διαφήμιση σε ένα περιοδικό. Γνώρισα έναν κηπουρό, ο οποίος είχε στο μπράτσο του ένα τατουάζ με μια γοργόνα. Ένα αυτοκίνητο με ψάρια, έμεινε από λάστιχο στο δρόμο μπροστά στο σπίτι. Είδα μια γάτα που κρατούσε ένα ψάρι στο στόμα της. Κάτι πολύ περίεργο συμβαίνει...»

  Το απόσπασμα είναι παρμένο από το προσωπικό ημερολόγιο του Carl Gustav Jung,  ένα περιστατικό που αποτέλεσε έναυσμα για τις έρευνες που έκανε προς το τέλος της ζωής του, των οποίων τα αποτελέσματα οδήγησαν στη δημιουργία της έννοιας της συγχρονικότητας ή συγχρονότητας, ή συγχρονιστικότητας. Δέχτηκε όθηση από τον Αινστάιν, το Μπορ και τον Παουλί για να κάνει λεπτομερέστερες έρευνες.
Συγχρονικότητα είναι η εξήγηση σε αυτό που ονομάζουμε «σύμπτωση». Όταν λέμε σύμπτωση εννοούμε αυτές που μας φαίνονται περίεργες - που ενδεχομένως να κρύβουν ένα βαθύτερο νόημα. Στη συγχρονικότητα, έχουμε να κάνουμε με αλληλουχίες γεγονότων οι οποίες έχουν μια μη-αιτιατή συνδετική βάση, σε συνδυασμό με σημεία-κόμβους της μνήμης. Δεν είναι φιλοσοφική θεωρία, αλλά μια εμπειρική έννοια, σύμφωνα με τον Jung. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η λέξη «συγχρονικότητα» ελληνικής προέλευσης, περιέχει την έννοια του χρόνου. Ας φανταστούμε το χρόνο ως μια ευθεία γραμμή. Στο μήκος αυτής της ευθείας, τοποθετούμε τελείες-σημεία που συμβολίζουν κάποια γεγονότα. Οι περιπτώσεις όπου αυτά τα σημεία «συγχρονίζονται», ταιριάζουν μεταξύ τους χωρίς να υπάρχει κάποιος ορατός συνδετικός κρίκος (κάποια φανερή αιτία), αποτελούν συγχρονικότητες.

  Ένα παράδειγμα συγχρονικότητας, μπορεί να θεωρηθεί το εξής περιστατικό: Ένα μήνα πριν την απόβαση στη Νορμανδία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η βρετανική εφημερίδα “Daily Telegraph” στο καθημερινό της σταυρόλεξο χρησιμοποίησε πέντε λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιούνταν στα σχέδια της απόβασης. Ο συντάκτης του σταυρόλεξου ανακρίθηκε αργότερα, αλλά δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες.

  Χαρακτηρίζετε ένα γεγονός ως συγχρονικό όταν:

   Απασχολούμαστε από κάποια σκέψη ή όνειρο, από ένα πρόβλημα ή ακόμη και από μια κουβέντα.
 Συμβαίνει κάτι απρόοπτο, το οποίο σχετίζεται άμεσα με αυτό που μας απασχολεί.
 Αυτό που συμβαίνει μοιάζει να περνά ένα μήνυμα, δηλ. μας συμπληρώνει ή επιβεβαιώνει ή και απαντά σε αυτό που μας απασχολούσε.
 Απουσιάζει ο συνδετικός κρίκος αίτιου-αιτιατού μεταξύ των συμβάντων, δηλ. το ένα δεν έχει προκαλέσει το άλλο.
 Η απόσταση και ο συγχρονισμός δεν έχουν άμεση σημασία. Μπορεί να πρόκειται για γεγονότα που συμβαίνουν ταυτόχρονα κάπου κοντά ή και πολύ αργότερα αλλού.
 Ο Jung εντοπίζει τρεις μορφές συγχρονικότητας:
α)τη σύμπτωση ενός ψυχικού φαινομένου με ένα αντίστοιχο αντικειμενικό συμβάν, η οποία γίνεται αντιληπτή ταυτόχρονα.
β) τη σύμπτωση μιας υποκειμενικής κατάστασης με ένα όραμα ή όνειρο, που μετατρέπεται σε μια αντανάκλαση ενός συγχρονισμού, αντικειμενικού γεγονότος που συμβαίνει ταυτόχρονα αλλά σε απόσταση. Όμως σε κάθε περίπτωση η σχέση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας ανοίγεται με αυτού του είδους την αιτία.
γ) Η ίδια σύμπτωση της περίπτωσης β, μόνο που το συμβάν γίνεται στο μέλλον, και αναπαριστάται στο παρόν μόνο από κάποιο αντίστοιχο όραμα ή όνειρο.
Ορισμένοι προτείνουν μια τέταρτη μορφή κατά την οποία λέξεις ή/και ονόματα (κανονικά, αναγραμματισμένα ή και ομόηχα) μοιάζει να ταιριάζουν σε ιστορικά και καθημερινά γεγονότα. Στην 3η περίπτωση θέτονται οι βάσεις των προφητειών (ή των προφητικών ονείρων - γεγονός που στηρίζουν τα εκατομμύρια μαρτυριών σε όλο τον κόσμο), του Ι-Ching κ.α.

Σε έρευνα για τις συμπτώσεις, το 84% των ερωτηθέντων απάντησαν θετικά ότι βίωσαν εμπειρίες - συμπτώσεις οι οποίες περιείχαν κάποιο νόημα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν αποτελούν όλες οι συμπτώσεις έκφραση της συγχρονικότητας, καθώς δεν έχουν όλες να επιδείξουν κάποιο νόημα, όπως συμβαίνει με τη συγχρονικότητα. Εδώ βέβαια θα πρέπει να αναφερθεί και το ψυχολογικό όριο του πέμπτου γεγονότος. Το 90% των ανθρώπων που αποδίδουν γεγονότα σε τυχαίες-απλές συμπτώσεις έχουν συνδυάσει μεταξύ τους μέχρι και τέσσερα γεγονότα. Στην εμφάνιση ενός πέμπτου σχετικού γεγονότος, το ποσοστό μειώνεται στο 30%, ενώ το υπόλοιπο 70% πείθεται ότι οι συμπτώσεις περιέχουν κάποιο νόημα. Η ύπαρξη του πέμπτου γεγονότος έχει γίνει και αντικείμενο στατιστικής παρατήρησης των κοινωνικών επιστημών, καταλήγωντας στο συμπέρασμα ότι μετά το πέμπτο γεγονός, οι συμπτώσεις (πιθανολογικά) είναι πέρα του τυχαίου.

  Ο Jung, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα για τη μη-αιτιότητα και τη συγχρονικότητα, αναφέρει:
«Η συγχρονικότητα δίνει πρόσβαση στα αρχέτυπα, τα οποία βρίσκονται στο συλλογικό ασυνείδητο, και χαρακτηρίζονται από την πάγκοινη προδιάθεση, που είναι εγκεφαλική και όχι από βιωματικές βάσεις. Παρόμοια με τα «είδη» του Πλάτωνα, τα αρχέτυπα δεν προέρχονται από τον κόσμο των αισθήσεων, υπάρχουν ανεξάρτητα από τις αισθήσεις και είναι άμεσα αναγνωρίσιμα νοητικά...»
  Μέσα στο ασυνείδητο υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι σκέψης, οι οποίοι είναι κοινοί σε όλα τα είδη των ανθρώπων και αντιπροσωπεύουν τα λεγόμενα αρχέτυπα. Τα αρχέτυπα δεν γίνονται συνειδητά, αλλά μπορούν να εμφανίζονται μέσα στη συνείδηση κάποιου, με αρχετυπικές μορφές οι οποίες

συμβολίζουν η καθεμία ενστικτώδεις συμπεριφορές ή τάσεις, σε επαναλαμβανόμενες ανθρώπινες περιστάσεις. Τα τμήματα της ασυνείδητης προσωπικότητας έχουν τη δυνατότητα με κάποιον τρόπο να διασχίζουν ελεύθερα το χωρόχρονο. Σύμφωνα μάλιστα με τη θεωρία των «ψυχικών κατασκευασμάτων» του Jung, τα ασυνείδητα πεδία της προσωπικότητας κινούμενα ελεύθερα στο χωρόχρονο, προσκομίζουν γνώση από γεγονότα που συμβαίνουν αλλού, είτε εγκόσμια, είτε μη-εγκόσμια, η έννοια του διαφορετικού χωροχρόνου.
  Τα αρχέτυπα αυτά λοιπόν, οικοδομούν ένα κοσμικό πεδίο, διαφορετικό από αυτό του χωροχρόνου, και για τον ανθρώπιο νου αποτελεί ένα είδος «μεσολαμβάνουσας» γνώσης. Μια αντανάκλαση αυτού του πεδίου είναι και η συγχρονικότητα. Όσον αφορά την εμφάνιση των αρχέτυπων, ο Jung πίστευε ότι είναι αυθόρμητη, επιρρεπής σε καιρούς κρίσης. Το βίωμα μιας κρίσης μπορεί να προκαλέσει το άνοιγμα μιας «πύλης» στη συνείδηση κάποιου, προς μια κρυμμένη αλήθεια μέσα στο συλλογικό ασυνείδητο, ίσως ότι αποκαλύπτει τις συνδέσεις μεταξύ του αντικειμενικού και του υποκειμενικού κόσμου.
  «Αν οι φυσικοί νόμοι ήταν απόλυτες αλήθειες, δε θα είχαν εξαιρέσεις. Η αιτιότητα είναι μονάχα μια στατιστική αλήθεια, που ισχύει μόνο κατά μέσο όρο, αφήνοντας περιθώρια για πολλές εξαιρέσεις που μπορούν να βιωθούν από κάποιον, δηλαδή είναι πραγματικές. Θεωρώ τα συγχρονιστικά συμβάντα σαν μη-αιτιατές εξαιρέσεις, που είναι σχετικά ανεξάρτητες από το χώρο και το χρόνο. Επιβάλλουν τη σχετικότητα στο χωροχρόνο, σε σημείο που το γεγονός το οποίο δεν έχει συμβεί ακόμη, γίνεται αντιληπτό στο παρόν. Αν ο χωροχρόνος είναι σχετικός, η αιτιότητα χάνει την αξία και τη σημασία της, αφού η γνωστή διαδοχή αιτίας και αποτελέσματος απορρίπτεται ή γίνεται τελείως σχετική...

...Η συμβατική πειραματική μέθοδος έρευνας στοχεύει στη δημιουργία ή την παρατήρηση κανονικών γεγονότων που μπορούν να επαναληφθούν. Συνεπώς, τα μοναδικά ή σπάνια αποτελέσματα εξαιρούνται από τον κανόνα της επιστήμης. Κάθε απάντηση επηρεάζεται από το είδος της ερώτησης που γίνεται, και το αποτέλεσμα είναι πάντα ένα νόθο προϊόν. Δηλαδή όλοι πειραματίζονται πάνω σε πράγματα που ξέρουν ότι θα καταλήξουν εκεί που θέλουν, κι αν δε γίνει αυτό, τότε θεωρούν ότι απέτυχαν. Αυτή είναι η επιστημονική λογική που έχει αποκλείσει μέχρι σήμερα τη δημιουργία μιας μη-αιτιατής συνδετικής αρχής. Η συγχρονικότητα δίνει τον απαραίτητο χώρο στις εξαιρέσεις για να λειτουργήσουν μέσα σε ένα πείραμα, από το οποίο πρέπει να βγάλουμε ελεύθερα συμπεράσματα...»

  Έχει παρατηρηθεί ότι μερικές φορές η συγχρονικότητα παίζει και εξισορροπητικό ρόλο σε περιστατικά και καταστάσεις, όπου «διορθώνει» διατηρώντας την ισορροπία τύχης/ατυχίας. Ο Κορνήλιος Αγρίππας στο σύγγραμμα De Occulta Philosophia, αναφέρει:
  «Το ρεύμα της αλληλουχίας των γεγονότων, μπορεί να καθοδηγηθεί από την Ανώτερη Θέληση έτσι ώστε τα γεγονότα να συνταιριαστούν προσφέροντας προσωπικές αποκαλύψεις. Οι περισσότεροι τα αποκαλούν δώρα της Τύχης ή προσφορές της Μοίρας. Αυτό που ονομάζουμε Θεία Πρόνοια, το οποίο παρεμβαίνει σε κάποιο σημερινό γεγονός, είναι εξαρτημένο από αυτό που συνέβη χτες, χωρίς να είναι απαραίτητο να έχει συμβεί στο ίδιο άτομο, αφού όλες οι προσωπικές ιστορίες συνδέονται με τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις τους. Η παρατήρηση τέτοιων περιστατικών, μπορεί να οδηγήσει σε μια χαρτογράφηση των κινήσεων του ρεύματος της Ανώτερης Θέλησης, καθώς αυτή επιδρά πάνω στα ανθρώπινα πεπρωμένα...»
  Λέξεις όπως Ανώτερη Θέληση, Θεία Πρόνοια κτλ., υποδηλώνουν μια ενότητα ύλης και ψυχής κάτω από τη λειτουργία μιας συμπαντικής δύναμης. Μερικές από τις σκέψεις/αντιλήψεις του Jung, όπως η ενότητα των πάντων, ήταν προϊόν έμπνευσης από τη φιλοσοφία ανατολικών θρησκειών. Μπορεί λοιπόν να ειπωθεί ότι η συγχρονικότητα είναι εδώ για να μας καταστήσει γνωστό ότι το σύμπαν λειτουργεί «ρολόι».
  Υπάρχουν σαφώς και οι προσγειωμένες απόψεις περί τυχαίων συμπτώσεων από την πλευρά των σκεπτικιστών. Αυτοί δηλαδή που υποστηρίζουν ότι ακόμη και οι πιο απίθανες συμπτώσεις είναι πιθανές, και ότι η συγχρονικότητα δεν ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα. Και στατιστικά, δεν έχουν άδικο, καθώς στη φράση «ούτε μια στο εκατομμύριο» για ένα γεγονός, διαφεύγει ότι -σύμφωνα με αυτό το νούμερο- μπορεί να συμβεί το ίδιο γεγονός σε άλλα 10 άτομα π.χ. Έτσι, ακόμη και οι πιο απίθανες συμπτώσεις στατιστικά είναι πιθανές και συνήθως  περισσότερο αντιληπτά γίνονται τα περιστατικά που σχετίζονται με συμπτώσεις, παρά αυτά που δεν σχετίζονται. Για παράδειγμα αν κάνοντας μια βόλτα συναντήσει κάποιος τρείς φίλους είναι αρκετά πιθανό, πόσες όμως είναι οι φορές που δε θα συναντήσει κανέναν…
   Άλλος ένας «άσος στο μανίκι» των σκεπτικιστών είναι μια «ιδιοτροπία» του ανθρώπινου μηχανισμού αντίληψης, όσον αφορά την αποθήκευση των πληροφοριών. Το μάτι βλέπει περισσότερα απ’ όσα συνειδητά αντιλαμβάνεται κάποιος ότι βλέπει. Όλα όσα είδε καταχωρούνται από τον εγκέφαλο στη μνήμη. Αν κάποια στιγμή δεχτεί κάποιο ερέθισμα (π.χ. αν δει κάτι) και το επεξεργαστεί, τότε είναι πολύ πιθανόν να ανασυρθούν πληροφορίες όπου ήταν καταχωρημένες στη μνήμη αλλά δε θυμόταν, γιατί «το είχε δει μεν, αλλά δεν το είχε αντιληφθεί». Σε τέτοιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι εκφράσεις «μα πώς μπορεί να το ήξερα αυτό;», γεγονός που συχνά δημιουργούνται οι σκέψεις ότι συνέβη «θαύμα».

 Υπάρχουν όμως και οι «μαύρες» συμπτώσεις, όπου κάτι πηγαίνει στραβά και το αποκαλείται ατυχία. Ακόμα και οι νόμοι του Μέρφυ κάποιες στιγμές επιβεβαιώνονται. «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει» λέει ο πρώτος νόμος. Αυτές οι ατυχίες μοιάζουν τόσο συντονισμένες μερικές φορές που προκαλούν το χαμόγελο και είναι άξιο απορίας γιατί κάποιος γίνεται δέκτης τόσων άτυχων γεγονότων.
  Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι οι ατυχίες προέρχονται από τους ίδιους τους φόβους των ανθρώπων, οι οποίοι φόβοι τροφοδοτούν αυτό που ο Jung ονόμασε «συλλογικό ασυνείδητο». Ο Ιώβ, στην Παλαιά Διαθήκη, αναφέρει «Επειδή εκείνο που φοβόμουν μου συνέβη κι εκείνο που με τρόμαζε ήρθε πάνω μου...». Γι’ αυτό υπάρχει η παρότρυνση για θετική σκέψη και αισιόδοξη αντιμετώπιση της ζωής, έτσι ώστε ο καθένας να είναι κύριος της μοίρας του, φροντίζοντας την ευτυχή έκβαση των καταστάσεων που αντιμετωπίζει.
  Συμπερασματικά η συγχρονικότητα είναι άλλο ένα εργαλείο που εφηύρε ο άνθρωπος  ή ανακάλυψε, για να προσεγγίσει το κάτι παραπάνω από αυτά που αντιλαμβάνεται καθημερινά με τις αισθήσεις του.

 Άλλωστε, η συγχρονικότητα δεν απορρίπτει κάποια άλλη ερμηνεία πέρα από την «καθαρή τύχη/ατυχία» και ίσως να αποτελεί και ένας λίθος στη γεφύρωση της επιστήμης και της ψυχολογίας με την παραψυχολογία και τη θρησκεία. Ίσως να αποτελεί ένα ακόμη σκαλοπάτι που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος, προς την κατανόηση του σύμπαντος που τον περιβάλλει και του «νοήματος» που ανέκαθεν προσπαθούσε να προσεγγίσει, με ποικίλους τρόπους.

  Στη σύγχρονη ψυχολογία υπάρχουν τέσσερα συστήματα μνήμης. Ένα είναι η «αισθητηριακή μνήμη» (sensory memory) με διάρκεια μερικά δευτερόλεπτα, της «μνήμης μικρής διάρκειας» (short-term memory, STM), της «εργασιακής μνήμης» (working memory) που χρησιμοποιείται για την επίλυση προβλημάτων και το τέταρτο της «μνήμη μεγάλης διάρκειας» (long-term memory, LTM), ένα απεριόριστης χωρητικότητας πεδίο μνήμης. Ο εγκέφαλος κάνει ταξινόμηση των πληροφοριών που δέχεται, για να μπορεί να τις ανακαλεί όταν το επιθυμεί.

ΑΠΟΦΕΝΙΑ

Υπάρχει μια αμφιλεγόμενη αντιπαράθεση για το αν οι ασυνήθιστες εμπειρίες είναι
συμπτώματα ψυχικής διαταραχής, αν ψυχικές διαταραχές είναι αποτέλεσμα
ασυνήθιστων εμπειριών ή αν άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι εξαιρετικά
επιδεκτικοί , ή ακόμα και ψάχνουν για τέτοιες εμπειρίες. -- Dr. Martina Belz-Merk

  Aποφένια είναι η αυθόρμητη αντίληψη συσχετίσεων και νοημάτων γεγονότων άσχετων μεταξύ τους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον K. Conrad το 1958 (Brugger) του τμήματος Νευρολογίας της Πανεπιστημιακής Κλινικής της Ζυρίχης. Δίνει παραδείγματα αποφένιας από το βιβλίο Occult Diary (Απόκρυφο Ημερολόγιο) του August Strindberg, με την περιγραφή του ψυχωτικού επεισοδίου του ίδιου το συγγραφέα:

Είδε "δυο διακριτικά μαγισσών, το κέρας του τράγου και τη σκούπα" σε
μια πέτρα και αναρωτήθηκε "ποιος δαίμονας ήταν που τα τοποθέτησε
...ακριβώς εκεί στο δρόμο μου αυτό το πρωινό". Τότε ένα κτίριο φάνηκε
σαν φούρνος και σκέφτηκε την Κόλαση του Δάντη.

Βλέπει κλαδιά στο έδαφος και τα βλέπει σαν να σχηματίζουν ελληνικά
γράμματα που τα ερμηνεύει ότι είναι το όνομα κάποιου και νιώθει ότι
τώρα ξέρει το όνομα του ανθρώπου που τον καταδιώκει. Βλέπει κλαδιά
στον πάτο ενός μπαούλου και τα βλέπει να σχηματίζουν την πεντάλφα.

Βλέπει μικρά χέρια σε στάση προσευχής όταν κοιτάζει ένα καρύδι με το
μικροσκόπιο και "με γέμισε με τρόμο".

Το τσαλακωμένο μαξιλάρι του μοιάζει "με μαρμάρινο κεφάλι με το στυλ
του Μιχαήλ Άγγελου". Ο Strindberg παρατηρεί ότι "τέτοια συμβάντα δεν
μπορούν να θεωρηθούν τυχαία, γιατί σε κάποιες μέρες το μαξιλάρι του
έπαιρνε τη μορφή τεράτων, γοτθικών gargoyle, δράκων, και μια νύχτα...
με χαιρέτησε ο ίδιο ο Σατανάς...".

«Η τάση να βλέπουμε συσχετίσεις μεταξύ φαινομενικά ασυσχέτιστων αντικειμένων ή ιδεών πιθανότατα συνδέει την ψύχωση με την δημιουργικότητα...η αποφένια και η δημιουργικότητα μπορεί να ιδωθούν και σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος» αναφέρει ο Brugger. Οι ψυχαναλυτές και οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν τεστ όπως το  Ρόρσαχ, και βλέπουν πρότυπα παιδικής κακοποίησης πίσω από κάθε συναισθηματικό πρόβλημα. Κάποιος ψυχαναλυτής νόμιζε ότι είχε βρει στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεωρία του φθόνου του πέους, επειδή μετά από ένα τεστ περισσότερες γυναίκες από άντρες δεν επέστρεψαν τα μολύβια τους. Κάποιος άλλος ξόδεψε εννιά σελίδες σε ένα έγκυρο περιοδικό για να περιγράψει το πως οι χαραμάδες στα πεζοδρόμια είναι γυναικείοι κόλποι και τα πόδια είναι πέη, και το παλιό ρητό περί του να μην πατάμε στις χαραμάδες στην πραγματικότητα είναι μια προειδοποίηση να μείνουμε μακριά από το γυναικείο όργανο αναπαραγωγής.

Η έρευνα του Brugger υποδεικνύει ότι υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης επηρεάζουν την τάση για  νοηματοδότηση, πρότυπα και σημασία σε περιστατικά που δεν υπάρχουν. Αυτή η τάση σχετίζεται με την πίστη και έλξη για το παραφυσικό.

   Στη στατιστική η αποφένια ονομάζεται Σφάλμα Τύπου Ι , να βλέπουμε δηλ.  πρότυπα κι ας μην υπάρχουν. Είναι αρκετά πιθανό ότι η προφανής σημασία αρκετών ασυνήθιστων εμπειριών, οφείλεται στην αποφένια, π.χ. φαντάσματα και στοιχειώματα, αριθμολογία, ο κώδικας της Βίβλου, ανώμαλη επίγνωση, πειράματα Γκάντσφελντ ), οι περισσότερες μορφές μαντείας, οι προφητείες του Νοστράδαμου, απομακρυσμένη όραση και πλήθος άλλων παραφυσικών και υπερφυσικών φαινομένων.

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ 

  Το συλλογικό ασυνείδητο είναι ένα μέρος του ασυνείδητου νου, κοινό σε όλους τους ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Carl Jung, το συλλογικό ασυνείδητο περιέχει αρχέτυπα, παγκόσμιες νοητικές "προδιαθέσεις" μη βασισμένες στην εμπειρία. Όπως και τ' αρχέτυπα  του Πλάτωνα, δεν έχουν την προέλευση τους στον κόσμο των αισθήσεων, αλλά υπάρχουν ξέχωρα και γίνονται γνωστά από το νου. Αντίθετα όμως ο Jung υποστήριζε πως τ' αρχέτυπα αναδύονται αυθόρμητα στο νου, ειδικά σε καταστάσεις κρίσεων.

  Η μυθολογία, ισχυρίζεται ο Jung, βασίζει τις ιστορίες της στ' αρχέτυπα. Η μυθολογία είναι μια δεξαμενή βαθιά κρυμμένων και θαυμαστών αληθειών. Όνειρα και ψυχολογικές κρίσεις, πυρετοί και παραφροσύνη, τυχαίες συναντήσεις που αντηχούν "συμπτώσεις με νοήματα", όλα είναι πύλες προς το συλλογικό ασυνείδητο που είναι έτοιμο να αποκαταστήσει την υγεία στην ανθρώπινη ψυχή με την αποκρυπτογράφηση του. Διακήρυττε ότι αυτές οι μεταφυσικές ιδέες έχουν επιστημονική βάση, αλλά δεν είναι εμπειρικά ελέγξιμες κατά οποιονδήποτε τρόπο που να έχουν σταθερό και βέβαιο. Συνεπώς δεν είναι καθόλου επιστημονικές αλλά ψευδοεπιστήμη

                                   ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

  Όλα όσα παρατέθηκαν παραπάνω, δεν είναι παρά εργαλεία για την στιγμή της σύλληψης και εφαρμογής ενός έργου τέχνης. Η ιδέα που μπορεί να έχει ένας δημιουργικός άνθρωπος, θα πρέπει να τη μετουσιώσει και να πάρει μια μορφή ικανή να την αντιλαμβάνεται ο θεατής ώστε να ξεφύγει απ’ τα όρια της μονάδας και να αρχίσει να ανοίγετε και να επικοινωνεί. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει όταν ακολουθεί και αναπτύσσεται μια έμπνευση στα μονοπάτια της μυθοπλασίας, του σεναρίου, της σκηνοθεσίας και εν τέλει ως κινούμενη εικόνα.

  Σημαντικό έργο αποτελεί Η τριλογία Τρία χρώματα, μια κινηματογραφική δημιουργία του Πολωνού σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι και θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αποτελείται από τις ταινίες Μπλε, Λευκή και Κόκκινη, οι οποίες κυκλοφόρησαν την περίοδο 1993-1994. Το σενάριο γράφτηκε από τον ίδιο τον σκηνοθέτη, σε συνεργασία με τον Κριστόφ Πισίεβιτς και τη μουσική συνέθεσε ο Ζμπίγκνιεφ Πρέισνερ.

  Οι κριτικές που απέσπασε ήταν ως επί το πλείστον πολύ θετικές και έλαβαν διακρίσεις: Η Μπλε ταινία αποκόμισε για το ρόλο της Ζυλιέτ Μπινός, ενώ στα Βραβεία Γκόγια τιμήθηκε ως η Καλύτερη Ευρωπαϊκή Ταινία. Η Λευκή χάρισε μία Χρυσή Άρκτο Σκηνοθεσίας στον Κισλόφσκι, ενώ η Κόκκινη, μεταξύ άλλων, υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ σε 3 κατηγορίες.

  Τα χρώματα με τα οποία ονομάζεται και η κάθε ταινία διαδοχικά, κάνουν αναφορά στη γαλλική σημαία και την ιστορία της, η οποία βασίζεται στις πολιτικές και ιδεολογικές έννοιες των χρωμάτων της σημαίας, τα οποία προέρχονται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. Το μπλε συμβολίζει την ελευθερία, το λευκό την ισότητα και το κόκκινο την αδελφοσύνη. Τον Κισλόφσκι είχε απασχολήσει ξανά να εκφράσει διάφορες έννοιες μέσα από τα έργα του, όπως στην τηλεοπτική δραματική σειρά The Decalogue, με αναφορές στις Δέκα Εντολές. Στα έργα του όμως παρουσιάζει με ασάφεια και ειρωνεία τα νοήματα που θέλει. Είχε δηλώσει σε συνέντευξη ότι «Οι λέξεις (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη) είναι γαλλικές, επειδή το χρήμα (χρηματοδότηση της ταινίας) είναι γαλλικό. Αν τα λεφτά προέρχονταν από άλλη χώρα ίσως ο τίτλος να ήταν διαφορετικός, ή ακόμα και κάποιες πολιτιστικές έννοιες. Όμως, οι ταινίες, θα ήταν οι ίδιες».

  Η Μπλε ταινία (1993) είναι η πρώτη σύμφωνα με την γαλλική σημαία και ανήκει στο δραματικό είδος. Επικεντρώνεται στη Ζουλί, η οποία χάνει σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον άντρα της, ο οποίος ήταν σπουδαίος μουσικοσυνθέτης, αλλά και τη μονάκριβη κόρη της. Έτσι, αποφασίζει να διαγράψει ό,τι τη συνδέει με το παρελθόν και να ξεκινήσει μία καινούρια ζωή.

  Η Λευκή ταινία (1994) είναι δραματική και κωμική. Μιλά για την ισότητα και επικεντρώνεται στον Κάρολ, ο οποίος διώχνεται από το Παρίσι και εξευτελίζεται από τη σύζυγό του. Φτάνει με δύσκολες συνθήκες στην Πολωνία, φτωχός και εξαθλιωμένος, όμως καταφέρνει να πλουτίσει και τελικά να πάρει εκδίκηση από τη γυναίκα του.

  Η Κόκκινη ταινία (1994) έχει ύφος δραματικό και το ρομαντικό. Πρόκειται για την τελευταία ταινία της τριλογίας. Εδώ γίνεται αναφορά στο κόκκινο, το οποίο συμβολίζει την αδελφοσύνη. Η ταινία έχει επίκεντρο ένα μοντέλο, πιστά ερωτευμένο με τον Μισέλ, και τη συνάντησή της με έναν συνταξιούχο δικαστή, που στην αρχή απεχθάνεται αλλά μετά αποκτούν μία βαθύτερη σχέση. Παράλληλα, διαδραματίζεται και η ιστορία ενός φοιτητή της νομικής, ο οποίος έχει πολλά κοινά με τον συνταξιούχο.                                 

  Και οι τρείς ταινίες έχουν αναφορές σε αρχέτυπα μέσα από το χρώμα, που σηματοδοτεί τις σκηνές, τους χαρακτήρες και μέσα από τις ιστορίες που αναδιπλώνονται. Με αφαιρετικό τρόπο αναβλύζουν έννοιες, όπως στο φινάλε της Μπλε που ακούγετε η μελοποιημένη επιστολή προς Κορινθίους του αποστόλου Παύλου, μια επιλογή που φέρνει την πρωταγωνίστρια σε «κάθαρση». Παράλληλα, εξελίσσονται και εμπλέκονται γεγονότα με την νομοτέλεια της συγχρονικότητας. Αυτή η συγχρονικότητα είναι ο αστάθμητος παράγοντας που δημιουργεί την πλοκή και επηρεάζει ψυχολογικά και εξελίσσει τους «παίκτες» θα έλεγε κάποιος μιας παρτίδας, όπως συμβαίνει και στην ίδια τη ζωή.

                                    Η ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

  Οι έννοιες που απασχολούν έναν δημιουργό στα εικαστικά μπορούν να μετουσιώσουν και τον λόγο. Στον θεατρικό λόγο ένα σημαντικό και διαχρονικό παράδειγμα αποτελεί και το έργο «Ρινόκερος» του Ιονέσκο[1], που ανήκει στο «θέατρο του παραλόγου», το οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει το παράλογο της ανθρώπινης ζωής.

  Σε μια σκηνή του έργου, εκτυλίσσονται δύο διάλογοι σύγχρονος στο καφενείο μιας γαλλικής πόλης. Ο ένας διάλογος γίνεται ανάμεσα σε δύο φίλους, το Ζαν και το Μπερανζέ και αφορά τη φύση της ύπαρξης. Ο άλλος διάλογος γίνεται ανάμεσα σε ένα γέρο και έναν παράξενο άνθρωπο που αυτοαποκαλείται φιλόσοφος- ορθολογιστής και αφορά τη φύση της λογικής. Οι δύο διάλογοι, αν και αυτόνομοι, ακούγονται μαζί. Αποτελούν ο ένας για τον άλλον ένα ειρωνικό σχόλιο. Στη σκηνή αυτή βρίσκει κανείς τη λογική στη ποιο παράλογη μορφή της.

                                     

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Ιδού λοιπόν εις υποδειγματικός συλλογισμός: Η γαλή έχει τέσσαρας πόδας. Ο Ισίδωρος και ο Φρικό έχουν ανά τέσσαρας πόδας έκαστος. Άρα ο Ισίδωρος και ο Φρικό είναι γαλαί!

ΓΕΡΟΣ: (στο Φιλόσοφο) Και ο σκύλος μου έχει τέσσαρας πόδας.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ- ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Τότε είναι γαλή.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ (στο Ζαν): Εγώ έχω μόλις τη δύναμη να ζω. Ίσως να μη μου κάνει πια και πολύ κέφι η ζωή...

ΓΕΡΟΣ: (στον Ορθολογιστή, ύστερα από πολλή σκέψη): Ώστε, σύμφωνα με τη λογική, ο σκύλος μου πρέπει να είναι γαλή.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο): Λογικώς ναι. Ουχ ήττον όμως και το αντίθετο.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ (στο Ζαν): Με βαραίνει η μοναξιά. Οι άνθρωποι το ίδιο...

ΖΑΝ: (στον Μπερανζέ): Φάσκεις και αντιφάσκεις. Δεν μπορεί να σε βαραίνει και η μοναξιά και οι άνθρωποι, θα πρέπει να είναι ή το ένα ή το άλλο. Περνιέσαι για στοχαστής, κι όμως δεν έχεις ίχνος λογικής...

ΓΕΡΟΣ: (στον Ορθολογιστή): Πολύ ωραίο πράγμα η λογική.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: (στο Γέρο): Υπό τον όρον να μην κάμνει κανείς κατάχρησιν.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: (στο Ζαν): Η ζωή είναι κάτι το αφύσικο.

ΖΑΝ: Αντιθέτως. Τίποτα το πιο φυσικό. Και να η απόδειξη: Οι πάντες ζουν!

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Περισσότεροι είναι οι πεθαμένοι απ' τους ζωντανούς. Κι όλο και πληθαίνουν, οι ζωντανοί μπροστά τους ... σπανίζουν.

ΖΑΝ: Πεθαμένοι δεν υπάρχουν. Ωραίο αυτό ε; Χα, χα, χα! (Χοντρό γέλιο). Κι αυτοί, λοιπόν, σε βαραίνουν; Πώς μπορεί να σε βαραίνει κάτι που δεν υπάρχει;

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Κι εγώ ο ίδιος αναρωτιέμαι αν υπάρχω.

ΖΑΝ (στον Μπερανζέ): Δεν υπάρχεις αγαπητέ μου, και δεν υπάρχεις διότι δε σκέφτεσαι. Από τη στιγμή που θ' αρχίσεις να σκέφτεσαι θα υπάρχεις!

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ (στο Γέρο):Έτερος συλλογισμός! Όλαι αι γαλαί είναι θνηταί. Ο Σωκράτης είναι θνητός. Άρα ο Σωκράτης είναι γαλή.

ΓΕΡΟΣ: ....κι έχει τέσσαρας πόδας. Σωστά, έχω ένα γάτο, που τον λένε Σωκράτη.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Όπερ έδει δείξαι!

ΖΑΝ (στον Μπερανζέ): Κατά βάθος σ' αρέσει ν' αστειεύεσαι. Λες πως η ζωή δε σ' ενδιαφέρει. Κι όμως υπάρχει κάποιο πρόσωπο που σ' ενδιαφέρει.

ΜΠΕΡΑΝΖΕ: Ποιο πρόσωπο;

ΖΑΝ: Η μικρούλα του γραφείου, που πέρασε από δω πριν από λίγο. Είσαι ερωτευμένος μαζί της.

ΓΕΡΟΣ (στον Ορθολογιστή): Ώστε ο Σωκράτης ήτο γαλή!

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ-ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Αυτό αποδεικνύει η Λογική.

ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

  Όσο και να αυτοματοποιεί η σύγχρονη εποχή την καθημερινότητα των ανθρώπων, πάντα ο λόγος θα είναι στην αρχή ή το αμέσως επόμενο μιας νέας γνωριμίας. Ο λόγος, ο διάλογος και κατ’ επέκτασιν η επικοινωνία είναι η εξέλιξη της αρχετυπικά σωματοποιημένης έκφρασης του τι είναι αρεστό και τι όχι, δηλώνει τον τρόπο που στοχάζεται κάποιος ή ομάδες ανθρώπων. Ακόμη από έναν εξομολογητικό λόγο αναβλύζουν σιγά σιγά βιώματα καλά πατικωμένα στο πέρας των χρόνων, το ασυνείδητο. Η ύπαρξη του λόγου είναι αφορμή για να αναπτυχθούν η ποίηση, η στιχουργική, ο θεατρικός λόγος, η υμνολογία, το μυστήριο της ιεράς εξομολόγησης, η ψυχανάλυση και άλλα.

  Ο ποιητικός λόγος φέρνει εικόνες, χρώματα, δημιουργεί περιβάλλοντα και όνειρα. Όπως ακριβός και ένα εικαστικό έργο. Υποβάλει τον ακροατή να κάνει μια βουτιά στο υπερεγώ του. 

  Ακολουθούν επιλεκτικά ποιήματα που αναφέρονται στη θάλασσα, όπως και τα χαρακτικά και ζωγραφικά έργα. Η ταυτοποίηση των ποιημάτων με τα έργα τα οποία ακολουθούν στο επόμενο κεφάλαιο από την πτυχιακή είναι υποκειμενική υπόθεση και οι θεατές ελεύθερα μπορούν να κάνουν τους παραλληλισμούς τους.

-Νίκος Καρούζος, «Θάλασσα: η αρχαιότητα της γεωγραφίας» 

Μια μεγάλη θάλασσα στο τετράγωνο είναι μάλλον ένα πέλαγος

μια μεγάλη θάλασσα στον κύβο είναι ο βαθυστέναχτος ωκεανός…
Ο μετάλλινος λυρισμός του γηραλέου αιώνα μας
του μυτερού καιρού μας του ουρανοξύστη
που νυχτερεύει σε ακατέργαστο έρωτα διδάσκοντας
ερημία στην έναστρη γλαφυρότητα της καμπύλης
κι ανεχόρταγα φιλιέται στα νυχτιάτικα κοιμητήρια
με τη ψηλόφλογη κι απαρομοίαστη άλγεβρα
τη στιλπνότατη αραπίνα του Μεσαίωνα –
ο μετάλλινος λυρισμός που διαφεντεύει τα πλήθη και συνταράζει
το γαλαζοπράσινο ροχάλισμα των κυμάτων
εκείνος όπου ποτέ δεν την έμαθε
την αθάμπωτη φωταψία της ακατάκριτης τίγρης
κάνει χιλιάδες την οργή κι αμέτρητη τη θλίψη
βρωμίζοντας τη μεγάλη μας αρχαιότητα: τη θάλασσα
τη λάμπουσα μητέρα της βιολογίας.

Τι σύνολα συνωστίζονται στα ευλύγιστα του Νηρέα  τα βάραθρα
τι σύνολα διαπρέπουν έρημα κι αλάλητα
στη μονοκόμματη σιγή στ’ αξήλωτα τα βάθια…
Βλέπεις τον εύοσμο ρυθμό φιλότητας και έριδας
τον άρρητο ρυθμό που δεν αλλάζει
μα όμως ούτε που μεινέσκει μια κατάφορτη στιγμή
στα βρόχια της ασάλευτης ταυτότητας
έσω κι ένα κοιμισμένο δευτερόλεπτο
στην ίδια λάμψη την αλαφρογέννητη
στου γερο-φόβου το χιλιοσκότεινο κάτεργο
μη στέργοντας το ίδιο στασίδι –
μακρόσυρτο κι άναυδο μυστήριο
που ρέπει μ’ άφαντους χορούς απ’ αναρίθμητα
τραγουδιστά κι αμάντευτα ηλεκτρόνια
στη μανιώδη κίνηση τη σκλάβα του νερού με τόσα χρώματα.

Βλέπεις τη φύση και τη λες Αγνούλα μες στη θάλασσα
την ομορφιά στοχάζοντας πιότερο δακρυσμένη
τα ερεβώδη γεγονότα δίχως
του προπάτορα πόνου την αλλόφρονη κραυγή
το άπειρο κοντινότερο στην οικουμένη.
Βλέπεις τη μάνα τρικυμία σαν αρχόντισσα
να συναδράχνει τα δρακόντεια παιδιά της
τα γαλανόστηθα κύματα στον πόλεμο
τον αναμάρτητο με τ’ άστρα.

Βλέπεις την άσπιλη κι ατρέμιστη σιγή
σε γάμο στυγερό με τα ουρλιάσματα
κραδαίνεις ύψη γοερά, την άσωτη χαρά την καταιγιδα
να τους κερνά τους κεραυνούς ωσάν
ξεστήθωτες νεράιδες κι όπως
ο μέγας υετός απ’ του νερού το βάρβαρο φτεράκισμα,
το λάγνο βροντοκόπι, ξεθυμαίνει
ηδονικά ραγίσματα στα λιπόσαρκα σύγνεφα τα ξεθεωμένα
χαρίζουν ένα λιγοστό γαλάζιο βλαστερής ουρανοφάνειας
προβάλλει σώος ο μουγγός ο ήλιος ο μαχαιροβγάλτης
και τη μαυρίλα γύρωθε την κρεουργεί και την πεθαίνει
γιατί είναι αυτός που και τη νύχτα τη γενέτειρα
την έχει στη δική του τυραννίδα
την έχει και του τραγουδά στο βάραθρο
με μια μεγάλη φεγγαρόχαρη κιθάρα.

Στομώνει ο ύπνος τη ζωή και την υψώνει ως το θάνατο
τη στεφανώνει μ’ ένα έρημο στραφτάλισμα του Άδη
κι αν είναι δόξασμα θωριάς η πικροθάλασσα
κι αν είν’ το πιο ζωγραφιστό και θείο χασομέρι
καθώς απλώνει τον αφρόπλαστο χιτώνα της το τίποτα
στα σεμνόχρωμα βράχια τα ορυχτόζωα
κι αλλάζοντας αμέσως αθωότητα
πισωδρομίζει στα δικά της τρυφερά σκοτάδια
σημάδι της αλήθειας τούτης ας υπάρχει
του ποιήματος ο ήχος.

(Ν. Καρούζος, Τα ποιήματα, τ. Β’, Ίκαρος)

-Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Η ΘΑΛΑΣΣΑ»

«Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
μπαίνεις και δεν ξέρεις αν θα βγεις.
Πόσοι δεν έφαγαν τα νιάτα τους –
μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις,
γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα,
ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.
Αλίμονο αν κόψουμε τα μπάνια
Μόνο και μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι.
Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσα
Γιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει.
Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει.»

Νικ. Βρεττάκος «Το νερό και η ευχαριστία»

«Ήπια και πότισα δάση και γέμισα στέρνες.
Το νερό σου περίσσεψε-
Τα ποτάμια του σύμπαντος,
δεν έχουνε κοίτες. Βυθίζονται. Τρέχουνε
μες από σένα.
Αν μπορούσες να υπάρχεις
έναν αιώνα μετά, τότε θα βλεπες πώς
το φιλί που σου ακούμπησα πάνω στο μέτωπο
έγινε άστρο.»

http://www.tsemperlidou.gr/basiliki-fatourou/saturday-music-books-cinema-tv/9-piimata-gia-na-oniropolisis-ti-magia-tis-thalassas

Χώμα και νερό

Γιάννης Αγγελάκας, από τη συλλογή “Πώς τολμάς και νοσταλγείς, τσόγλανε;” (1999)

Χώρες που απλώνεστε γαλήνιες δίχως σύνορα
Διάφανες πόλεις κρυμμένες μες στο φως
Λικνίζεστε στην άκρη του ορίζοντα
Σαν όνειρο, σαν πόθος κοντινός
Μα εγώ κάτω απ’ τα κύματα σας χάνω
Πώς να νικήσω αυτό τον άγριο καιρό
Βουλιάζω μες στο τίποτα κι όλο φοβάμαι
Φοβάμαι πως θ’ αργήσω να σας βρω

«Το ποτάμι»

Στίχοι: Γιάννης Αγγελάκας, μουσική: Γιάννης Αγγελάκας, ερμηνεία: Γιάννης Αγγελάκας
Βιβλίο - δίσκος:
Γιάννης Αγγελάκας - Γελαστή ανηφόρα (Απρίλιος 2013)

Δεν ξέρω οι θεοί ακόμα τι μου οφείλουν
Όσο κοιμάμαι αυτοί μοιράζουν τα χαρτιά
Έξω απ' την πόρτα σου να λιώνω θα με στείλουν
Ή στο κρεβάτι σου να κλαίω από χαρά

Τα δάκρυά μου είναι ένα διάφανο ποτάμι
Ορμάει μέσα σου γκρεμίζει ό,τι βρει
Και μεθυσμένο σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Ή μοναξιά σου είναι ένα βρώμικο λιμάνι
Κανείς δεν θέλει στα νερά του να σταθεί
Μην την ακούς όταν μιλάει
κάψε ό,τι πρέπει να καεί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Μην στέκεις μόνη εκεί κάτω στο πηγάδι
Ή αγάπη μου ήδη σου έχει ρίξει το σκοινί
Και μεθυσμένη σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Ή μοναξιά σου είναι ένα ψεύτικο σημάδι
Μές στην καρδιά σου ζωγραφίζει μια πληγή
Μην την ακούς όταν μιλάει
κάψε ό,τι πρέπει να καεί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Μην στέκεις μόνη εκεί κάτω στο πηγάδι
Ή αγάπη μου ήδη σου έχει ρίξει το σκοινί
Και μεθυσμένη σού φωνάζει
έλα να φύγουμε μαζί

Σου λέω μην βιάζεσαι δεν ξέρεις πού έχεις φτάσει
Ξυπνάς μια μέρα μ' ένα υπέροχο φιλί
Και όσα για πάντα είχες χάσει
Για πάντα έχουν σωθεί

Άτμαν

Μουσική, Στίχοι: Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Τραγούδι: Γιάννης Αγγελάκας

Στου Μαγγελάνου τις φωτιές,
στου Βόρα το κατάρτι
και στου παιδιού το γόνατο
το ίδιο πράγμα αλλάζει
και τις φωνές σκεπάζει.

Στους γαλαξίες τ' ουρανού
και στο μυαλό μου μέσα
το ίδιο πράγμα κρύβεται,
ανάλαφρα ανασαίνει
κοιτάει και περιμένει.

http://www.greeklyrics.gr/

                                              ΑΠΟΦΕΝΙΑ ΣΤΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Όσοι ασχολούνται με τις τέχνες έχουν βιωματική σχέση με τις «συμπτώσεις» και τις κρυφές εικόνες που προκαλούν απλά πράγματα μέσα στην καθημερινότητα. Η σημαντική Ελληνίδα εικαστικός Ρένα Παπασπύρου (Αθήνα 1938) έχει ασχοληθεί με αυτό που εδώ εξετάζεται ως αποφένια και αποτελεί ενδιαφέρον ερέθισμα για έρευνα και παραγωγής έργων.

   Από το 1956-1961 η Παπασπύρου κάνει σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και συνεχίζει το 1961-1967 τις σπουδές της στο Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts στο Παρίσι. Το 1993-2005 τελεί ως καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και διευθύντρια του Γ’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής. Το 2006 ορίζετε Ομότιμη Καθηγήτρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. 

                                                            ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

  Στην πορεία μιας πενταετούς φοίτησης στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών τα ερεθίσματα, οι γνώσεις, αλλά και η προσωπική προσπάθεια ώστε η έκφραση σε ατομικό επίπεδο να βρει το δικό της μονοπάτι για να ωριμάσει είναι μια ιδιαίτερη συνθήκη. Την τελική πορεία αν και ανήκει στον δημιουργό έχει ως πυξίδα όλα τα εφόδια και εργαλεία που απέκτησε μέσα σε αυτή την ακαδημαϊκή κοινότητα, συναποτελούμενη από τους καθηγητές, τους συναδέλφους, το διάβασμα, τον διάλογο και την πρακτική πάνω στο αντικείμενο σπουδών.  Έχοντας οδηγό το θεωρητικό υπόβαθρο που αναπτύχθηκε πιο μπροστά από τη μια και τις τεχνικές γνώσεις της χαρακτικής και της ζωγραφικής από την άλλη, δημιουργήθηκε ένα σύνολο προσωπικής δουλειάς η οποία παρουσιάζεται παρακάτω.

Οι «συμπτώσεις» ως τυπώματα της χαρακτικής μήτρας λειτουργούν στα παρόντα έργα ως σχόλια στην συγχρονικότητα, την αποφένια, την τυχαιότητα, το ασυνείδητο και τα αρχέτυπα. Εικόνες με ακανόνιστα σχήματα και φόρμες που άλλοτε παραπέμπουν σε θαλάσσιο βυθό και άλλοτε σε χλωρίδα, ανθρώπινα χαρακτηριστικά και άλλα παιχνιδίζουν πάνω στο χαρτί φαμπριάνο, που δέχεται πολλαπλά την πίεση της πρέσας αφήνοντας τα μελάνια ανεξίτηλα πάνω του για να υπενθυμίζει την στιγμή αυτής της δράσης.   

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

  Η έκθεση των έργων της πτυχιακής έγινε στον χώρο της πινακοθήκης του συλλόγου «Αριστοτέλης» της Φλώρινας. Από την έκθεση περιηγήθηκαν οι σπουδαστές της σχολής, οι διδάσκοντες, καθώς και άτομα της τοπικής κοινωνίας της Φλώρινας. Η έκθεση παρέμεινε και  μετά τις τρείς ημέρες όπου διαρκεί η παρουσίαση των έργων για το Πανεπιστήμιο και τους εξεταστές για περίπου τρείς εβδομάδες ακόμη μετά την παραχώρηση του υπευθύνου κ. Νίκου Ταμουτσέλη.

  Η διαδικασία της έκθεσης των έργων όπου έχουν παραχθεί στον στενό κύκλο του εργαστηρίου της σχολής,  προς ένα ευρύτερο κοινό έχει μεγάλη αξία. Ουσιαστικά τότε μόνο ολοκληρώνετε η εργασία- πνευματική και χειρωνακτική- που έχει καταβάλει ένας δημιουργός. Η εξωστρεφής φάση είναι η φυσιολογική συνέχεια και το επόμενο μεγάλο βήμα, καθώς το έργο από απλό τεχνούργημα, παίρνει ζωή και αποκτά υπόσταση από την θέασή του στα μάτια και τις αισθήσεις των δεκτών αυτού.

  Η θεματική «αποφένια» και τα ίδια τα έργα που εκτέθηκαν, στόχευαν στο να αποδεσμευτούν από την υποκειμενική προσέγγιση του βλέμματος της δημιουργού. Καθείς, απορροφώντας τα οπτικά ερεθίσματα που του παρατίθενται, επεξεργάζεται τις «συμπτώσεις» των χαρακτικών τυπωμάτων, ζωγραφικών μοτίβων  και  αποφενικών σχημάτων και μορφών. Στόχος είναι τελικά η ανάδυση της «προσωπικής» αποφένιας, σύμφωνα με  βιώματα, κριτήρια, και το εσωτερικό μάτι του νου καθενός ξεχωριστά.

  Αυτή η προσέγγιση επετεύχθη σε σημαντικό βαθμό από το κοινό με το οποίο περιηγήθηκε στο χώρο. Αρκετοί ήταν εκείνοι που αντίκρισαν με δικά τους κριτήρια τα έργα και διέκριναν μορφές και συνδέσεις μεταξύ τους πολύ ενδιαφέρουσες. Η επικοινωνία και οι προσεγγίσεις που γίνανε εμπλούτισε την αρχική, δημιουργώντας ένα δίκτυο ιδεών, παρατηρήσεων και μιας μορφής έρευνας ενός οικουμενικού ενστίκτου.

    Mail: aimiliakappa@gmail.com