Γιατί οι κλασικές σπουδές μπορούν να σου αλλάξουν τη ζωή

Δείτε το slideshow  1 Φωτογραφίες

Επεξεργασία: Ατελιέ/ LIFO

O συγγραφέας του βιβλίου «Η χρησιμότητα του άχρηστου» εξηγεί στη LiFO γιατί οι λεγόμενες «άχρηστες» γνώσεις είναι ο μεγαλύτερος θησαυρός μας.

Από τηνΤΙΝΑ
ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

Ο Νούτσιο Όρντινε δεν είναι οποιοσδήποτε καθηγητής πανεπιστημίου ο οποίος γράφει ένα ακόμα βιβλίο για το νόημα της γνώσης. Στόχος του δεν είναι να καταθέσει άλλο ένα επιστημονικό πόνημα αλλά ένα μανιφέστο για την απόλαυση που μας δίνουν τα κλασικά κείμενα, η όμορφη μουσική, η ποίηση, ακόμα και οι αρχές της επιστήμης όταν συνδέονται με την υπαρξιακή αγωνία και την ποίηση. «Η συνάντηση με έναν κλασικό μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή» επιμένει ο Όρντινε και το εννοεί, κατακλύζοντας τον αναγνώστη με επιχειρήματα για όλα αυτά που αγάπησε και λάτρεψε στα μεγάλα κείμενα, το απρόσμενο ταρακούνημα της ομορφιάς και τη γλυκιά αίσθηση της επικοινωνίας με το μεταφυσικό. Επικαλούμενος τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, βλέπει το κλασικό ως αρχή του καινούργιου, ως αυτό που διαποτίζει τη συλλογική μνήμη και τη συντηρεί. Κάποια στιγμή θυμάται και τον Αδριανό της Γιουρσενάρ, ο οποίος έλεγε πως «Ό,τι καλό έχει λεχθεί από τον άνθρωπο έχει ως επί το πλείστον λεχθεί στα ελληνικά». Κι αυτή είναι και η δική του απάντηση στο γιατί πρέπει να συλλέγουμε φαινομενικά «άχρηστες» γνώσεις. Αυτό που η σύγχρονη, ωφελιμιστική σκοπιά της εκπαίδευσης εκλαμβάνει ως άχρηστο, ο Όρντινε επιμένει ότι είναι η αρχή των πάντων, ίσως γιατί τελικά είναι και η αρχή της ίδιας της ζωής. Η Χρησιμότητα του άχρηστου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση Ανταίου Χρυσοστομίδη, είναι μια ωδή στη γνώση, στην ομορφιά και στην παιδεία που ακόμα μας κάνουν ανθρώπους, και όχι μαθητές ή περισπούδαστους ρήτορες. Για όλα αυτά μας μίλησε ο Νούτσιο Όρντινε σε γαλλικά και ιταλικά –ως γνήσιος πολίτης του κόσμου– λίγο πριν από την άφιξή του στην Αθήνα για τη διάλεξη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του Megaron Plus, που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Δευτέρα.

Δυστυχώς, όμως, η ευρωπαϊκή σχολαστική πολιτική είναι σκέτη καταστροφή: απαιτεί από 13χρονα παιδιά να επιλέγουν επαγγελματική κατεύθυνση και να αποφασίζουν ποιες σπουδές ακριβώς θα ακολουθήσουν στο μέλλον.

— Φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο το να συντάξει κανείς ένα μανιφέστο πάνω στη σπουδαιότητα των ανθρωπιστικών σπουδών, όχι μόνο λόγω του τεράστιου εύρους που καταλαμβάνει αυτό το πεδίο αλλά κυρίως γιατί δεν μπορεί να καταγράψει με τρόπο ευσύνοπτο το σύνολο των φιλοσοφικών και καλλιτεχνικών προσεγγίσεων στο corpus των υψηλών ιδεών. Πόσο βαρύ ήταν για εσάς το καθήκον να εντοπίσετε τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ανάμεσα σε αυτό τον πλούτο των αναφορών για να γράψετε ένα μανιφέστο;

Η ανάγκη που γέννησε καταρχάς αυτό το βιβλίο ήταν αυτή του πανεπιστημιακού που ήθελε να καταστήσει σαφές στους φοιτητές του ότι το σχολείο και το πανεπιστήμιο δεν είναι το μέσο για την απόκτηση ενός πτυχίου αλλά ο τρόπος για να γίνει κανείς καλύτερος. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των κλασικών σπουδών: στόχος των συγκεκριμένων πανεπιστημιακών προγραμμάτων δεν είναι η επιτυχία στις εξετάσεις αλλά η αντίληψη και η συνειδητοποίηση του κόσμου στον οποίο ζούμε. Στη Χρησιμότητα του άχρηστου χρησιμοποιώ τα παραδείγματα που εξέθετα στους φοιτητές μου όλα αυτά τα χρόνια διδασκαλίας: εσκεμμένα επέλεξα τις σελίδες που θα μπορούσαν να μιλήσουν στην καρδιά τους και θα μπορούσαν να καταδείξουν την ικανότητα των κλασικών σπουδών να τους κάνουν να αναστοχάζονται καλύτερα πάνω στα καθημερινά ζητήματα.

Νuccio Οrdine, Η χρησιμότητα του άχρηστου μανιφέστο, με ένα δοκίμιο του Abraham Flexner, Μτφρ.: Ανταίος Χρυσοστομίδης, Επιμέλεια:Σταύρος Πετσόπουλος, Εκδότης: Άγρα Σελίδες: 264

— Γι' αυτό ανατρέχετε σε μια εκπαίδευση που εδράζεται σε συγκεκριμένους πυλώνες, στη φιλοσοφία, στα μαθηματικά και στην τέχνη; Πιστεύετε, αλήθεια, ότι αυτές οι εκδοχές των ανθρωπιστικών σπουδών μπορούν πραγματικά να μας βοηθήσουν να αντισταθούμε στην κατισχύουσα λογική του γρήγορου κέρδους;

Τόσο οι επιστήμες όσο και οι ανθρωπιστικές σπουδές οφείλουν να δώσουν την ίδια μάχη: πρέπει να προασπιστούν τις ανθρωπιστικές επιστήμες (που τείνουν να εξαφανιστούν επειδή οι κυβερνήσεις περικόπτουν τις επιδοτήσεις τόσο στη μουσική όσο και στα μουσεία, στο θέατρο και στους τομείς που μελετούν τις αρχαίες γλώσσες, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τις τέχνες) και τη βασική επιστημονική έρευνα (που όμως δεν εξαρτάται άμεσα από ένα συγκεκριμένο προϊόν) απέναντι στη δικτατορία του ωφελιμισμού, στη θέαση ενός κόσμου που θα βασίζεται μόνο στο υλικό κέρδος. Υπάρχει επίσης ένα στοιχείο «αχρηστίας» του πνεύματος που κατά βάση προέρχεται από τους γνωσιακούς τομείς που λανθασμένα θεωρούνται σήμερα «άχρηστοι». Η γενικότερη παιδεία μάς μαθαίνει πως με τα χρήματα μπορούμε να αγοράσουμε σχεδόν τα πάντα, ακόμα και τη γνώση. Ωστόσο, όπως μας θυμίζει ο Σωκράτης, η γνώση είναι το αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης προσπάθειας που κανείς δεν μπορεί να καταβάλει αντί για μας.

— Και κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί τα πράγματα όπως εμείς. Μήπως γι' αυτό δεν μπορούμε να μιλάμε για εξειδίκευση της γνώσης, ειδικά όσον αφορά τις ανθρωπιστικές σπουδές; Μήπως κι εσείς ενσαρκώνετε αυτή την παλιά καλή καθολική θεώρηση του κόσμου, όπως οι αλχημιστές;

Ειδικά σήμερα είναι που δεν μπορούμε να μιλάμε για εξειδίκευση της γνώσης. Το αντίθετο: οι απρόβλεπτες μεταλλάξεις της αγοράς και της πραγματικότητας απαιτούν μια κάποια ελαστικότητα, μια ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές. Δυστυχώς, όμως, η ευρωπαϊκή σχολαστική πολιτική είναι σκέτη καταστροφή: απαιτεί από 13χρονα παιδιά να επιλέγουν επαγγελματική κατεύθυνση και να αποφασίζουν ποιες σπουδές ακριβώς θα ακολουθήσουν στο μέλλον. Όσοι έχουν θεσπίσει αυτή την πραγματικότητα δεν έχουν λάβει υπ' όψιν ότι με αυτό τον τρόπο καταστρέφουν την περιέργεια των νέων: τόσο η περιέργεια όσο και η φαντασία είναι ουσιώδη συστατικά στοιχεία της δημιουργικότητας. Και χωρίς δημιουργικότητα είναι αδύνατον να επιτευχθεί τεχνολογική και επιστημονική ανάπτυξη.

— Είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος; Σε ποιον βαθμό πιστεύετε ότι η οικονομική και κοινωνική καταστροφή θα μας αναγκάσει να επιστρέψουμε στον ανθρωπισμό και την ανθρωπιά;

Είναι διττή η επισήμανση που πρέπει να γίνει πάνω σε αυτό το θέμα. Επισημαίνοντας την τραγική κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει (σε έναν κόσμο όπου το εμπόριο και το χρήμα έχουν καταστεί κανονιστικές αξίες, υπαγορεύοντας όλους τους τομείς ανθρώπινης πραγμάτωσης, όπως η εκπαίδευση, οι ανθρώπινες σχέσεις, η εθνική και ατομική αλληλεγγύη), δεν σημαίνει ότι γινόμαστε πεσιμιστές αλλά ότι πρέπει να βλέπουμε την πραγματικότητα σε όλο της το φάσμα. Αλλά, παρά τις δυσκολίες, εξακολουθώ να πιστεύω (με κάποιες δόσεις οπτιμισμού) ότι ένα βιβλίο, μια μουσική συμφωνία, ένας γενναίος καθηγητής, μπορούν ακόμα να αλλάξουν τη ζωή ενός νέου φοιτητή μπορούν να τον κάνουν να σπάσει τις αλυσίδες του εγωισμού και να κατακτήσει υψηλές αξίες, όπως η ελευθερία, η ανθρώπινη αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη και η αγάπη για το κοινό καλό.

πηγή Lifo