Οι καντίνες του βιοπολιτικού πλήθους. Η πρόταση όπως τέθηκε για συνδιαμόρφωση στους συνεπιμελητές του πεδίου δράσης Κόδρα από τον Χάρη Κοντοσφύρη.

Καντίνες παραταγμένες στην παραλία της Θεσσαλονίκης (πηγή seleo)

Η παρακάτω πρόταση δεν είναι δεσμευτική μέχρι της τελικής που θα προκύψει απο την συνδιαμόρφωση.

Οι καντίνες του βιοπολιτικού πλήθους

Πρώτα: Πόλη, Καντίνες. Μετά: Βιοπολιτική – Κυβερνητική – Αποικιοποίηση της καθημερινής ζωής – Ανθρωπογεωγραφικοί χάρτες – Γυμνή ζωή – Βιοεξουσία. Ας σκεφτούμε κάτι πιο απλό, μια εικόνα ή πολλές εικόνες που σχηματίζουν μια αφήγηση, μια ιστορία, έναν μύθο, γιατί οι παραπάνω όροι είναι πολυχρησιμοποιημένοι, πολυδιαφημισμένοι, πολυσυγχυσμένοι.

Ζούμε σαν αιωρούμενοι κόκκοι μέσα σε ένα πλήθος ύλης ή υλικότητας με αδιευκρίνιστα χαρακτηριστικά. Τόποι συσπείρωσης αυτής της ενεργειακής δυναμικής των κόκκων, του πλήθους, μπορούν να αποτελέσουν επτά καντίνες, ως επτά φαντασιακά παράδοξα τοπόσημα της γυμνής ζωής στην πόλη.

Καντίνες: Μικρές παραγωγικές μονάδες τροφής που παρασιτούν στις παρυφές της οργανωμένης ζωής στην πόλη και οι οποίες ταυτόχρονα λειτουργούν και ως τοπόσημα αυτών των στιγμών. Διασκορπισμένες, μπορούν να λειτουργούν ως δούρειοι ίπποι σχεδόν σε όλα τα γεγονότα πλήθους, ως μια αυθόρμητη παράλληλη δραστηριότητα που διεισδύει εκεχειριακά στα διάκενα ενός δημόσιου χώρου. Μέσα από το ηδονικά καταδικασμένο προϊόν τροφής που προσφέρουν λειτουργούν ως καταφυγή για μια επιμέρους ταυτότητα της Ζώνης (βιομηχανικής, διασκέδασης, άθλησης, θεάματος), ως ανολοκλήρωτος οικειοποιημένος δημόσιος χώρος. Με τη δυνατότητα απεδαφοποιημένης δραστηριότητας, σαν το τελευταίο βαγόνι ενός τρένου, σαν ουραγός ενός καραβανιού στα αστικά τοπία, είναι μια ακόμη εκδοχή ενός άλλου χάρτη. Δεν είναι δύσκολο να συλλάβει κάποιος την καντίνα ως χώρο ενός θεάτρου γεγονότων, όπου πρωταγωνιστούν όσοι βρεθούν στην πρόσοψή της. Πού είναι τα παρασκήνια; Συνήθως πίσω, αθέατα, αβίωτα. Όταν πραγματεύεσαι τη ζωή μέσα στη συνηθισμένη καθημερινότητα, χωρίς να μπορείς να έχεις την εποπτεία της, χωρίς να μπορείς να τη δεις ως έναν απομακρυσμένο τόπο, σημαίνει ότι προτίθεσαι να τη συλλάβεις ως σύνολο δράσεων στο οποίο κι εσύ εμπλέκεσαι και μέσω του οποίου λειτουργεί η πρόζα του κόσμου. Η χωροθέτηση είναι τώρα οι καντίνες της Θεσσαλονίκης.

Πλήθος: Το πλήθος κυκλοφορεί, πηγαινοέρχεται, ξεχειλίζει, εκτρέπεται και ξεχύνεται σαν το αφρισμένο κύμα μιας θάλασσας που παρεισδύει ανάμεσα στους βράχους-καντίνες μιας κατεστημένης κοινωνικής συμπεριφοράς, εκεί που Ζω. Αυτή η θεατρική πρακτική, δηλαδή η θέαση, πασχίζει πάντα στη ζωή μας να ανάγει τα γεγονότα, τα συμβάντα, από μια άλεκτη πραγματικότητα σε ένλεκτη εξωτερικότητα της γλώσσας, κατασκευάζοντας ακόμα και εικόνες εικαστικές, ηχητικές, αρχιτεκτονικές. Πόσο εύκολα σχηματοποιείται το πλήθος από την τετραγωνισμένη δόμηση του χώρου; Παρατηρώντας τη σμηνοειδή συμπεριφορά του πλήθους-νερού στους δρόμους των μεγάλων πόλεων συνειδητοποιείς ότι δεν πρόκειται για εκείνο το υγρό που κυκλοφορεί στις χωροδιατάξεις του στερεού αλλά για ένα υγρό σαν το μέλι που τείνει να παγώνει στη συσσώρευσή του προς μια κατεύθυνση, έναν τόπο, έναν χώρο.

Προκειμένου να ανιχνεύσω τις πρακτικές αυτές, προσέτρεξα στην κατηγορία της «τροχιάς». Η τροχιά κανονικά ανακαλεί μια χρονική κίνηση στο χώρο, δηλαδή την ενότητα μιας διαχρονικής διαδοχής διανυμένων σημείων, και όχι το σχήμα το οποίο σχηματίζουν τα σημεία σ’ έναν τόπο που εικάζεται συγχρονικός ή αχρονικός. Στην πραγματικότητα αυτή η «παράσταση» είναι ανεπαρκής, ακριβώς επειδή η τροχιά διαγράφεται, οπότε ο χρόνος ή η κίνηση περιστέλλονται σε μια γραμμή που μπορεί να τη συλλάβει ως σύνολο το βλέμμα και να τη διαβάσει σε μια στιγμή: η διαδρομή ενός περιπατητή της πόλης προβάλλεται σε ένα επίπεδο. Όσο χρήσιμη κι αν είναι αυτή η δισδιάστατη έκθεση «επί χάρτου», μεταμορφώνεται σε χρονική συνάρθρωση των τόπων σε χωρική ακολουθία σημείων. Μια γραφική παράσταση παίρνει τη θέση μιας τέλεσης. Ένα αντιστρέψιμο σημείο (η διαδρομή διαβάζεται αμφίδρομα από τη στιγμή που θα προβληθεί σε έναν χάρτη) υποκαθιστά μια πρακτική αδιαχώριστη από μοναδικές στιγμές και «ευκαιρίες», άρα αναντίστρεπτη (δεν γυρνάς πίσω το χρόνο, δεν επανέρχεσαι στις χαμένες ευκαιρίες). Έτσι ένα αποτύπωμα «επέχει τόπο» ενεργημάτων· είναι ένα ίχνος αντί για ενεργήματα, ένα λείψανο αντί για επιτελέσεις: είναι απλώς το υπόλοιπό τους, το σημάδι της εξάλειψής τους. Η προβολή αυτή θέτει ως δεδομένο ότι είναι δυνατόν να πάρουμε το ένα (το ιχνογράφημα) αντί του άλλου (τελέσεις βασισμένες σε ευκαιρίες). Πρόκειται για quid pro quo, για τυπικό λάθος των περιοριστικών αναγωγών τις οποίες οφείλει να διενεργήσει μια λειτουργιστική διαχείριση του χώρου, αν θέλει να είναι αποτελεσματική. Θα πρέπει να προσφύγουμε σε άλλο μοντέλο. Μισέλ Ντε Σερτώ, 2010

Χρησιμοποιώντας χρονικές συναρθρώσεις των τόπων σε χωρική ακολουθία σημείων, οι καντίνες μας αποτελούν έναν ιδιοποιημένο τόπο, ελαφρώς αιωρούμενο, ευέλικτο, νομαδικό, παραγωγικό. Η ιδιοποίηση δημόσιου χώρου από την αιωρούμενη καντίνα που ταυτόχρονα μπορεί να μεταβληθεί, να μεταφερθεί, να κυλιστεί, εξασφαλίζει ένα είδος ιδιότυπης ανεξαρτησίας αυτής της κυριαρχίας του χρόνου μέσω (της ίδρυσης) του Αυτόνομου τόπου. Οι καντίνες ως τοπόσημα, ως θεατρικές κουίντες και ως ένδειξη κοινωνικής συμπεριφοράς του πλήθους επιτρέπουν να κυριαρχήσει ένας τόπος γρήγορα μέσω της όρασης. Η αναγνωσιμότητα που προσφέρει η καντίνα στο χώρο σε κάνει να προπορευτείς χωρικά του χρόνου. Χρονικής εμπειρίας θα είναι οι «πλατειάσεις» των καντινών (χρονομηχανές). Ποιητές, εικαστικοί και αρχιτέκτονες θα αναπτύξουν τα παράδοξα του βραχοτόπου-καντίνας.

Ξαναρχίζουμε από την καντίνα: Μια ιδιότυπη ιδιωτική επιχείρηση παρεισφρέει, παρασιτεί σε κάποιο διάκενο δημόσιου χώρου, ακυρούμενη ως τόπος των άλλων.

Κινείται αποσπασματικά, βλέποντας και κάνοντας. Εκμεταλλεύεται τις «ευκαιρίες» και εξαρτάται από εκείνες, χωρίς κάποια βάση όπου να δημιουργήσει αποθέματα κερδών, να αυξήσει έναν «ίδιον» και να προβλέψει εφορμήσεις. Ό,τι κερδίζει δεν διατηρείται. Αυτός ο ου τόπος τής επιτρέπει ασφαλώς κινητικότητα, πάντα όμως υπακούοντας στα γυρίσματα που φέρνει ο χρόνος, για να πιάσει στον αέρα τις δυνατότητες που προσφέρει η στιγμή. Πρέπει να είναι σε εγρήγορση, για να χρησιμοποιήσει τις ρωγμές τις οποίες ανοίγουν οι ιδιαίτερες συγκυρίες στην επιτήρηση που ασκείται από την εξουσία του κυρίου του τόπου. Επιδίδεται στη λαθροθηρία. Κάνει αιφνιδιασμούς. Μπορεί να εμφανίζεται εκεί που δεν την περιμένεις. Είναι πανούργο επινόημα, είναι τέχνασμα. Μισέλ Ντε Σερτώ, 2010

Είναι δούρειος ίππος, είναι η τέχνη του αδύνατου, είναι η διατύπωση των παράδοξων. Ο Ευβουλίδης της Σχολής των Μεγάρων διατύπωσε τα επτά (7) παράδοξα, τα οποία έφερε στην επιφάνεια πρόσφατα ο Δημήτρης Τσοκάκης, φανατικός αναγνώστης του Διογένη του Λαέρτιου (1):

1. Ο ψευδόμενος

Ένας άνθρωπος λέει "Αυτό που σας λέω τώρα είναι ψέμα".

Αν μεν λέει αλήθεια, τότε ψεύδεται, το οποίο αντιβαίνει στο να λέει αλήθεια.

Αν πάλι λέει ψέματα, τότε αυτή η φράση δεν είναι σωστή, άρα αυτό που λέει είναι αλήθεια.

2. Ο εγκεκαλυμμένος

-Γνωρίζεις αυτό τον άνθρωπο που φοράει τη μάσκα;;

-Όχι.

-Μα, ο άνθρωπος αυτός είναι ο πατέρας σου. Δεν γνωρίζεις δηλαδή τον πατέρα σου;;

3. Η Ηλέκτρα

Η Ηλέκτρα δεν ξέρει ότι ο άνδρας που την πλησιάζει είναι ο αδελφός της Ορέστης.

Η Ηλέκτρα βέβαια ξέρει τον αδελφό της.

Τελικά η Ηλέκτρα ξέρει ή δεν ξέρει ποιός είναι ο άνδρας που την πλησιάζει;;

4. Ο διαλανθάνων

Ένας άνθρωπος αγνοεί αυτόν που πλησιάζει και του συμπεριφέρεται σαν να είναι ξένος.

Αυτός που πλησιάζει όμως είναι ο πατέρας του.

Ο άνθρωπος συμπεριφέρεται στον πατέρα του σαν να είναι ξένος;;

5. Ο σωρείτης.

Ένας κόκκος άμμου δεν αποτελεί σωρό.

Αν προσθέσουμε άλλο ένα κόκκο άμμου, δεν θα μετατρέψει τον μη-σωρό σε σωρό.

Πώς είναι λοιπόν δυνατόν, προσθέτοντας ένα-ένα κόκκο να φτιάξουμε ένα σωρό.

Στην προσθήκη ποιανού κόκκου ο μη-σωρός μετατρέπεται σε σωρό άμμου;;

6. Ο φαλακρός

Παρόμοιο με το 6. αν αφαιρέσουμε μια τρίχα από το κεφάλι ενός ανθρώπου, δεν γίνεται φαλακρός. Αν αφαιρέσουμε άλλη μία πάλι δεν γίνεται.

Πως είναι δυνατόν λοιπόν, αφαιρώντας μία ακόμα τρίχα να πούμε κάποιον άνθρωπο φαλακρό;;

7. Ο κερατίνης

Ό,τι δεν έχασες το έχεις.

Δεν έχασες όμως κέρατα.

Άρα έχεις κέρατα.

Επομένως προτείνω επεμβάσεις μέσω των οποίων θα προκύπτουν επτά (7) παράδοξες καντίνες :

Η καντίνα του ψευδόμενου . του εγκεκαλυμμένου . της Ηλέκτρας . του διαλανθάνοντος. του σωρείτη . του φαλακρού . του κερασφόρου

Στην κάθε καντίνα θα κατασκευαστεί ένας φαντασιακός τόπος «πλατείασης» με τα εξής τεχνικά χαρακτηριστικά: αποσπασμένος από το πλήθος σου θα μπορείς να ακούσεις σύγχρονη ποίηση νέων ποιητών από τα αιωρούμενα ακουστικά στην μετώπη της καντίνας. Στην αβίωτη πίσω πλευρά της καντίνας, σε μια δεύτερη τροχιά απομόνωσης, αρχιτέκτονες και εικαστικοί δομούν ξανά το χώρο ώστε να εικάσεις αυτό που πλατειάζει. Αυτοί οι φαντασιακοί τόποι θα λάβουν όνομα από τα επτά (7) παράδοξα του Ευβουλίδη. Δεν αποκλείεται οι συμμετέχοντες να εξαντλήσουν τις ικανότητές τους προς τον μετασχηματισμό, συγκροτώντας απλώς και μόνο το χώρο όπου οι επισκέπτες θα απομονώνονται από το κυβερνητικού τύπου πλήθος της κοινωνίας τους. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες θα μπορούν από την άλλη να επινοήσουν αόρατες και αναρίθμητες παραδοξότητες σε έναν ιδιότοπο για όλους καταργώντας την αθωότητα της καντίνας (+τροφή). Άλλωστε, η πρόταση και η στοιχειοθέτηση των τωρινών σκέψεων είναι περιθωριακή σε σχέση με τα φαινόμενα που πρόκειται να μελετηθούν. Έτσι, το τοπίο των καντινών θα παρουσιαστεί ως μια σκηνή με όρους παραδοξότητας του φαντασιακού, ώστε να λειτουργεί διορθωτικά, θεραπευτικά μιας όποιας μονόπλευρης εξέτασης όποιου ζητήματος. Στην παραγόμενη γεωγραφία θα χρειαστούν επτά (7) επομένως καντίνες, αλλά αν προκύψουν περισσότερες θα αναπτυχθούν εκτενέστερα τα παράδοξα του Ευβουλίδη. «Όποιος τους μύθους αγαπά, είναι κατά κάποια άποψη φιλόσοφος, γιατί το περιεχόμενο του Μύθου είναι θαυμαστά συμβεβηκότα», Λ. Φρόυντ.

Χάρης Κοντοσφύρης

Ομόνοια, 25.8.2011

Σημειώσεις

(1) http://dimitristsokakis.blogspot.com/search/label/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%BF%CE%BE%CE%B1

Αναφορές

Μισέλ Ντε Σερτώ, 2010, Επινοώντας την καθημερινή τέχνη πρακτική του πράττειν, Σμίλη: Αθήνα