Το αντικείμενο τέχνης, το παραγόμενο δηλαδή από εικαστικούς καλλιτέχνες προϊόν έχει σήμερα κατά κύριο λόγο εμπορική αξία. Αυτό ισχύει όχι μόνο τα έργα τέχνης του παρελθόντος και του σήμερα, αλλά και για τις επανεκδόσεις τους. Το κάθε μουσείο πουλάει και ξαναπουλάει τα έργα της μόνιμης συλλογής του (και όχι μόνο) αλλά και των περιοδικών εκθέσεών του, με τη μορφή των επανεκτυπώσεων. Αυτό σημαίνει ότι το κάθε έργο ξεχωριστά μετατρέπεται ουσιαστικά σε μια πατέντα που αποτελεί αέναη πηγή πλουτισμού για τους εκμεταλλευτές της.
Το βασικότερο όμως είναι ότι και ο ίδιος ο καλλιτέχνης χρησιμοποιείται ως όχημα, ως μέσο προώθησης άλλων συμφερόντων. Οι καλλιτέχνες έχουν ενσωματωθεί στο δυναμικό πολυεθνικών εταιριών, τραπεζών κ.α. και η τέχνη έχει ενταχθεί στο μάρκετινγκ, στη πολιτική δηλαδή τέτοιων οργανισμών, καθώς η μεγαλύτερη αξία προς εκμετάλλευση σήμερα είναι η κουλτούρα και το πολιτιστικό προϊόν εν γένει. Εταιρίες, τράπεζες κ.α. προβάλλουν στο προφίλ τους την ευαισθησία τους για τον πολιτισμό και την πολιτιστική ζωή του τόπου. Προωθούν την εικόνα οργανισμών που θέλουν να συμμετέχουν ενεργά στην καλλιτεχνική σκηνή της χώρας τους, φορέων που έχουν αναλάβει να διαφυλάξουν αλλά και να ενισχύσουν την εγχώρια εικαστική παραγωγή, εκθέτοντας τις συλλογές τους σε πινακοθήκες και μουσεία (για παράδειγμα η έκθεση της συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος στην Εθνική Πινακοθήκη το 1993 κ.ο.κ.).
Εκτός από τη συλλογή έργων τέχνης, διατείνονται ότι συμβάλλουν στον ευρύτερο πολιτιστικό χώρο μέσα από καλλιτεχνικές εκδόσεις των έργων των συλλογών τους, μέσα από χορηγίες σε εκθέσεις τέχνης και απευθείας παραγγελίες σε καλλιτέχνες. Τα έργα χρησιμοποιούνται κυρίως «[…] για τη διακόσμηση όλων των καταστημάτων με πραγματικά έργα τέχνης έτσι ώστε να αξιοποιηθεί σε μηχανισμός της τραπέζης για να επιτευχθεί η σε καθημερινό επίπεδο προσέγγιση τέχνης και κοινού. Παράλληλα ο εξωραϊστικός, αλλά και εκπαιδευτικός χαρακτήρας της τέχνης επηρεάζει, έστω και με τη μορφή πληροφορίας, τόσο τους συμβιούντες με αυτήν εργαζόμενους, όσο και το πελατειακό κοινό». (Κατερίνα Κοσκινά, επιμελήτρια της συλλογής έργων τέχνης της Alfa Bank και του ιδρύματος Ι. Φ. Κωστόπουλου, δημοσίευμα στο περιοδικό Επτά Ημέρες της Καθημερινής σχετικά με τις Συλλογές Τραπεζών, 11/1/01).
Δηλώσεις όπως αυτή του διευθυντή Διεύθυνσης Περιουσίας της Εμπορικής Τράπεζας, Χρύσανθου Κωστόπουλου (στο ίδιο δημοσίευμα), «[…] για να αποκτηθεί ένα έργο, εκτός από εισήγηση της Διεύθυνσης Περιουσίας, απαιτείται γνωμάτευση ειδικής προς τούτο επιτροπής, στην οποία συμμετέχουν η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και η Εθνική Πινακοθήκη», είναι συνηθισμένες. Και είναι πράγματι χαρακτηριστικό της γενικότερης σύγχυσης και αντιπροσωπευτικό των όσων αναφέρονται ότι η Α.Σ.Κ.Τ. παρέχει συμβουλευτικό ρόλο σε μια τράπεζα συνηγορώντας στην ουσία σε τέτοιες πρακτικές, αλλά και προετοιμάζει από πολύ νωρίς τους καλλιτέχνες, ενώ είναι ακόμα φοιτητές, να εξοικειωθούν με τη λογική της αγοράς και να εμπλακούν στους μηχανισμούς της, συνεργαζόμενη με εταιρίες όπως την LEXUS ή την Nestle, οι οποίες διοργανώνουν διαγωνισμούς για τα προϊόντα που πουλάνε (αυτοκίνητα και καφέ στην προκειμένη περίπτωση). Οι φοιτητές με την προτροπή των καθηγητών της σχολής, οι δε καθηγητές είναι και μέλη της κριτικής επιτροπής για την ανάδειξη των καλύτερων έργων, ζωγραφίζουν έργα για πολυτελή αυτοκίνητα και κούπες καφέ όπου μετά εκτίθενται σε εκθέσεις που αποτελούν «εικαστικό γεγονός» (εικαστικό φεστιβάλ “Nescafe καφετέχΝΕΣ”). Παραδείγματος χάρη στην περίπτωση της Nestle όλα τα συμμετέχοντα έργα διαστάσεων από1,0x1,0 και πάνω αγοράζονται από την εταιρία για ένα χαμηλό χρηματικό ποσό και με αυτά διακοσμούνται τα γραφεία της- τα τρία πρώτα δε, λαμβάνουν ένα χρηματικό έπαθλο. Οι καλλιτέχνες των οποίων τα έργα έχουν ψηφιστεί ως τα καλύτερα απευθύνουν στα εγκαίνια της έκθεσης ευχαριστήριο λόγο προς τους διοργανωτές που αποτελούν μέρος του δυναμικού της εταιρίας, για την ευκαιρία που τους έδωσαν και οι τελευταίοι εκφράζουν τις ευαισθησίες τους για τη σημαντικότητα της τέχνης και για τους ταλαντούχους δημιουργούς που βρίσκονται στο ξεκίνημα της σταδιοδρομίας τους. Με αυτόν τον τρόπο παρέχουν στην εταιρία τους φτηνή διαφήμιση από εκπρόσωπους των τεχνών και διακόσμηση των γραφείων τους με έργα νέων καλλιτεχνών, εκκολαπτόμενες αξίες στο αυριανό χρηματιστήριο της τέχνης. Στην προκειμένη περίπτωση αυτό που πουλάει η Nestle, πέρα από την ευαισθησία της για την τέχνη (κατά τον ίδιο τρόπο που άλλες εταιρίες πουλάνε την ευαισθησία τους για το περιβάλλον και την οικολογία), είναι και οι ανθρώπινες σχέσεις που δημιουργούνται πάνω από ένα φλιτζάνι καφέ. («..η κουλτούρα του καφέ, αποτελεί ακόμα μια ευκαιρία (για τους ανθρώπους) να βρεθούν μαζί και να μιλήσουν, να κάνουν παρέα, να συμφωνήσουν, να διαφωνήσουν, να τσακωθούν…» και συνεχίζει «…όμως, το να βρεθούμε μαζί, να μιλήσουμε, να κάνουμε παρέα, να συμφωνήσουμε, να διαφωνήσουμε, να τσακωθούμε-αυτό μπορεί να το πετύχει και η τέχνη και εδώ είναι που η τέχνη του καφέ συναντά την πραγματική τέχνη.», δήλωση του L. Dereux, διευθύνοντος συμβούλου της Nestle Ελλάς Α.Ε.)
Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιείται και ως όχημα σε περιπτώσεις αναπλάσεων γειτονιών (1) (the bohemian-gay index, Richard Florida, “The rise of the creative class”, 2002, http://www.artsjournal.com/artfulmanager/main/like-la-boheme-but-with-money.php), όπου η συγκέντρωση καλλιτεχνών (εξ ου και παραδείγματα δωρεάν παραχώρησης χώρων σε καλλιτέχνες για καλλιτεχνικά εργαστήρια), η ύπαρξη gallery ως χώροι συνάθροισης καλλιτεχνικών ομάδων, η πραγματοποίηση καλλιτεχνικών events (Remap στην περίπτωση του Μεταξουργείου) εξωραΐζει γειτονιές που κατοικούνται από ανθρώπους χαμηλών οικονομικών τάξεων, μετανάστες κλ.π., ανεβάζοντας έτσι σταδιακά την αξία αυτών των περιοχών και εκτοπίζοντας τους κατοίκους τους. (2) (Petrescu Doina, «Πώς να δημιουργήσεις μια κοινότητα και το χώρο της», http://ratnet-blog.blogspot.com, http://www.reconstruction.gr/actions dtls.php/67 )
Η ένταξη του καλλιτέχνη μέσα σ’ αυτό το θεσμικό πλαίσιο αποδυναμώνει τελείως την ισχύ του λόγου του, τον ενσωματώνει στη λογική της κυρίαρχης ιδεολογίας και τον κάνει μέρος της, η τέχνη καταναλώνεται και πετιέται, διακινείται με τους ίδιους όρους όπως οποιοδήποτε άλλο προϊόν που υπακούει στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς.
Τα ερωτήματα που γεννώνται είναι:
- Πώς μπορεί ο σύγχρονος καλλιτέχνης να παράγει τέχνη έξω από αυτό το πλαίσιο όπου δεν ισχύουν οι όροι της αγοράς όταν η επιβίωσή του είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένη με το εμπόριο της τέχνης;
- Πώς αυτό επηρεάζει το χαρακτήρα (τη θεματική, το μέγεθος, το περιεχόμενο κ.α.) των έργων τέχνης και ποιες είναι οι νέες καλλιτεχνικές αξίες που προκύπτουν;
Σημειώσεις
(1) http://en.wikipedia.org/wiki/creative class
The “Creativity Index” is another tool that Florida uses to describe how members of the Creative Class are attracted to a city. The Creativity Index includes four elements: ‘the Creative Class share of the workforce; innovation, measured as patents per capital high tech industry, using the Milken Institute’s widely accepted Tech Pole Index…; and diversity, measured by the Gay index, a reasonable proxy for an area’s openness” (2002, pp. 244-5).Using this index, Florida rates and ranks cities in terms of innovative high-tech centers, with San Francisco being the highest ranked (2002). Florida and others have found a strong correlation between those cities and states that provide a more tolerant atmosphere toward culturally unconventional people, such as gays, artists, and musicians (exemplified by Florida’s “Gay Index” and “Bohemian Index” developed in The rise of the creative class), and the numbers of the Creative Class workers that live and move there (2002).
(2) Εξευγενισμός (gentrification): φαινόμενο που αφορά τον εκτοπισμό των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων που δε διαθέτουν πολιτική και οικονομική δύναμη από αστικές περιοχές για τις οποίες παρουσιάζεται αυξημένο ενδιαφέρον από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα. (http://ratnet-blog.blogspot.com).
---
Φωτογραφία: Έργο της Έλενας Ακύλα, Sotheby's (2011)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου