Βία στα... Θέατρα : "In-Yer-Face Theater"

In-yer-face Theater είναι το θέατρο που σε αρπάζει από το γιακά και σε ταρακουνάει μέχρι να πάρεις το μήνυμα.

Το λέει και η φράση “in-yer-face”, παράφραση του “in-your-face” που σε ελεύθερη ελληνική μετάφραση σημαίνει “στα μούτρα”!
Αυτό ακριβώς κάνει το “In-yer-face Theater”, δεν περιορίζεται σε υπαινιγμούς, δείχνει τα πράγματα όπως είναι, φρικιαστικά, αποκρουστικά. Παραβιάζει το ζωτικό χώρο του θεατή και τον εξαναγκάζει να γίνει μέρος μια θεατρικής πράξης σκανδαλωδώς ωμής, προκλητικής, δυσάρεστης. Δεν μένει στην αναπαράσταση γεγονότων, προ-καλεί τους θεατές να μπουν μέσα και να αισθανθούν τα ακραία συναισθήματα των χαρακτήρων. Το “In-yer-face Theater” είναι θέατρο πρωτίστως βιωματικό.

Τα πρώτα δείγματα του είδους εντοπίζονται σε θεατρικούς πειραματισμούς της εναλλακτικής σκηνής της Αγγλίας του 1960, δεν είναι όμως πριν τη δεκαετία του ’90 που το “In-yer-face Theater” γίνεται το κυρίαρχο είδος και η επιλογή πολλών σπουδαίων θεατρικών συγγραφέων της εποχής, δημιουργώντας μια νέα αισθητική। Γιατί το ’90 και όχι πρωτύτερα; Προφανώς διότι η λογοκρισία που απαγόρευε παλαιότερα κείμενα όπως αυτά του Βέντεκιντ, έλαβε τέλος, ευνοώντας κι ενθαρρύνοντας κάθε ακρότητα στη σκηνή. Μερικά τρανταχτά ονόματα συγγραφέων που υπηρέτησαν το είδος και παρουσιάζονται συχνά και στη χώρα μας είναι: Sarah Kane (Ψύχωση,Blasted), Mark Ravenhill (Shopping and Fucking), Anthony Neilson (Penetrator).

Από τότε μέχρι και τις μέρες μας το είδος συνεχίζει να κερδίζει έδαφος στις προτιμήσεις του κοινού. Αν είσαι θεατρόφιλος θα το έχεις προσέξει, μπορεί οι κωμωδίες να μη χάνουν την πρωτοκαθεδρία αλλά τα σκληρά, πολιτικοκοινωνικά έργα ελκύουν όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον του θεατρικού κοινού.

Με θέματα που ποικίλουν από δολοφονίες και βιασμούς μέχρι κανιβαλισμό και βασανισμούς τα έργα αυτά καταφέρνουν να σοκάρουν με τις ακρότητες στο λόγο και την εικόνα. Γιατί όμως τέτοια εμμονή με το να σοκάρουν; Ο Γ.Παλούμπης, σκηνοθέτης “της νέας γενιάς” που έχει ασχοληθεί με το είδος δηλώνει “Με την τροπή που έχει πάρει η πολιτική, κοινωνική και περιβαλλοντική κατάσταση, οι καλλιτέχνες του θεάτρου οφείλουν να ταρακουνήσουν, να κλωτσήσουν, να σπρώξουν, να τραβήξουν – όχι να ποζάρουν!” Κι είναι, πράγματι, άξιον απορίας, είναι δυνατό ένα έργο “ευγενικό”, “διακριτικό”, “λεπτεπίλεπτο” να προβληματίσει τον εξοικειωμένο με σκηνές ακραίου ρεαλισμού θεατή που έχει μάθει όχι μόνο να συζεί αλλά και να ψυχαγωγείται με τη βία;

Κι όμως η βία, ψυχολογική και σωματική, ουδέποτε εξέλειπε από το θέατρο. Τη συναντούμε από το αρχαίο δράμα μέχρι το Σαιξπηρ κι από τον Ιψεν μέχρι τον Μπρέχτ. Η ειδοποιός διαφορά των έργων αυτών με το σύγχρονο έργο είναι ο τρόπος παρουσίασής τους. Εγείρεται στο σημείο αυτό το ερώτημα, αρκεί ένα φρικιαστικό θέμα για να σοκάρει και να προβληματίσει το σύγχρονο θεατή ή χρήζει κι ενός ιδιαίτερου, εξίσου σοκαριστικού τρόπου παρουσίασης προκειμένου να επιτύχει το στόχο του; Χρειάζεται, δηλαδή, εκτός από θέμα, και θέαμα που σοκάρει;
Παραδείγματα σκηνικής πρόκλησης υπάρχουν πολλά.
Στην περφόρμανς “Πυρ”, ο Αμερικανός Κρις Μπάρτεν ζητά από φίλο του να τον πυροβολήσει στο μπράτσο, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει τη σκηνή μέσα στα αίματα. Πιο πρόσφατα,στην παράσταση Άμλετ από την ομάδα Societas Raffaello Sanzio, ο πρωταγωνιστής αφοδεύει επί σκηνής και κατόπιν χρησιμοποιεί τα κόπρανά του για να ζωγραφίσει στον τοίχο. Και ακόμη χειρότερα, στη Σεούλ ο πρωταγωνιστής στο “Πρώτο φιλί της ανθρωπότητας” όχι μόνο αφοδεύει επί σκηνής αλλά καταναλώνει μέρος των περιττωμάτων του, όσα μένουν τα πασαλείβεται και κάποια τα προσφέρει στους θεατές. Να μην παραλείψουμε, βέβαια, να αναφερθούμε στον ιταλό περφόρμερ που απαλλάσσεται από τα υγρά του πάνω σε κεφάλι ανυποψίαστου θεατή, καθώς και την περίπτωση της γαλλοκαναδής πρωταγωνίστριας στο έργο “Κορίτσια,κορίτσια” που κάνει εμετό επί σκηνής. Για το τέλος κρατώ τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, εγγονή του πατριάρχη της Σερβίας (!), η οποία εγκαταλείπει το σώμα της στις ορέξεις των θεατών στους οποίους διαθέτει μάλιστα ξυραφάκια, τανάλιες, παλούκια κι ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί ανθρώπινος νους για να “εγγράψουν” πάνω της, τις βίαιες φαντασιώσεις τους.

Πρόκληση για την πρόκληση;

Τελικά, θα’πρεπε να έχει όρια το θεατρικό κίνημα που δημιουργήθηκε με σκοπό να ξεπερνά τα όρια, να σπάει τα ταμπού, και μάλιστα συνεχίζει να “πουλάει” για το λόγο αυτό;

Ένα είναι σίγουρο, το “In-yer-face Theater” έχει τέτοια δύναμη κι ασκεί τέτοια επιρροή που σε αναγκάζει να αντιδράσεις - είτε θέλεις να ανέβεις αμέσως πάνω στη σκηνή για να σταματήσεις αυτό που συμβαίνει είτε αποφασίζεις ότι είναι ό,τι καλύτερο έχεις δει και επιστρέφεις το επόμενο βράδυ για μια δεύτερη ανάγνωση.