τόποι με ταυτότητα του Αργύρη Παφίλη, εγγραφές της Κατερίνας Καρούλια

Στο ντοκιμαντέρ «Τόποι, τρόποι, άνθρωποι της επιχώριας Λογοτεχνίας» του καλλιτέχνη Αργύρη Παφίλη, ακούμε τον ίδιο τον δημιουργό να εκμυστηρεύεται: « Ήθελα νά  ΄βλεπα αυτά πού ‘ξερα!», γεμάτος νοσταλγία για ότι χάθηκε και ότι συνεχίζει να χάνεται. Για πάνω από τριάντα χρόνια συνομιλεί μοναδικά με την φύση. Διασώζει από την λήθη τα μνημεία, την ιστορία αλλά και τα έθιμα των τόπων. Στα σχέδια με πενάκια που εκθέτει μέχρι της 4 Μαΐου,  στο Μουσείο Τεχνών Κοζάνης, στα πλαίσια της έκθεσης «Πνοές» της Λαρισαίας εικαστικού Μαρίας Λαγού, αναγνωρίζουμε με έναν παραστατικό εικαστικό λόγο το αυστηρό προοπτικό σχέδιο και τις απαλές διαβαθμίσεις από το λευκό στο γκρι και μαύρο. Πρόκειται για σχέδια με νόημα και ευγένεια που μαρτυρούν την γνώση και την κατάκτηση της προοπτικής.
Το μελάνι σουπιάς που επέλεξε ως υλικό έκφρασης του ο Αργύρης Παφίλης συντηρεί επίσης έναν δεσμό με τα πράγματα, με τα στοιχεία εκείνα της φύσης που μαρτυρούν την παρουσία του κόσμου. Σχεδιάζει και επανασυστήνει τοξωτά γιοφύρια, εκκλησιαστική Ναοδομία με φολιδωτές σκεπές,, αρχοντικά και οικίες σε Σιάτιστα, Καστοριά, Φλώρινα και Νυμφαίο. Το σχέδιο προηγείται της ζωγραφικής. Το σχέδιο είναι που θα προσφέρει στον Ματίς την δυνατότητα να βρει τις απαντήσεις που ψάχνει. Το σχέδιο δε, ως φαίνεται, προσφέρει και στο πληθωρικό ταλέντο του  Αργύρη Παφίλη την δυνατότητα μιας διεξόδου και ενός επιπλέον μέσου έκφρασης. Ο Ζαν Κλαίρ στο βιβλίο του «κριτική της μοντερνικότητας», αναφέρει ότι αυτός που σχεδιάζει επιδιώκει να καταργήσει την απόσταση που διαπιστώνει ανάμεσα στον εαυτό του και την πραγματικότητα. Το σχέδιο είναι ένα πέρασμα προσθέτει.

Επέλεξα να σταθούμε 10’ λεπτά μπροστά στο σχέδιο με πενάκι σε χαρτί που βλέπουμε στον απέναντι τοίχο ευθύς μόλις μπαίνουμε στην αίθουσα που εκθέτει ο Αργύρης Παφίλης. Πρόκειται για ένα προοπτικό σχέδιο ενός αρχοντικού σε προοπτικό βάθος στο κέντρο του θέματος, με δύο τμήματα από οικίες στα δεξιά και αριστερά που μπαίνουν σε πρώτο πλάνο για να ολοκληρώσουν την σύνθεση.  Σε όλη την κάτω διάσταση του χαρτιού απλώνεται ένας δρόμος χιονισμένος με νωπά τα ίχνη από τα διερχόμενα αυτοκίνητα που λασπώνουν το λευκό του χιονιού και το πιέζουν να χάσει σε όγκο. Στα δεξιά το σημείο διαφυγής  του δρόμου κλείνεται με ένα  παρκαρισμένο αυτοκίνητο με παλαιές πινακίδες, ενώ  στα αριστερά  του σχεδίου ο δρόμος παρουσιάζει μια ασυνέχεια. Σε μια δεύτερη ανάγνωση μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μια ακόμη ασυνέχεια στην «ύλη» της σύγχρονης πόλης.  Επιχρίσματα και σοβάδες σε φθορά φανερώνουν την λιθοδομή στο ισόγειο του αρχοντικού. Παρατηρούμε μια κατασκευή ελαφριάς ανωδομής στον όροφο με το χαρακτηριστικό ξύλινο σαχνισί (ξεπεταχτό)που κλείνεται με υαλοστάσιο και κιγκλίδωμα. Το σαχνισί στηρίζεται σε ξύλινα φουρούσια. Οι κατακόρυφες ακμές παίρνουν την μορφή παραστατάδων.  Παραδοσιακή η αρχιτεκτονική, δίρριχτη η στέγη που φέρει το βάρος του χιονιού. Διπλή ξύλινη η εξώπορτα με ταμπλαδάκια στο σώμα της με υπέρθυρο και φεγγίτη.  Πάνω από την στέγη της οικίας που κατοικοεδρεύει επίσης η φθορά,  φανερώνεται στα αριστερά του αρχιτεκτονικού αυτού σχεδίου κιγκλίδωμα δρόμου ή ίσως γέφυρας και γυμνά από φύλλα κλαδιά δένδρου. Καθολική η ερήμωση. Όλα να μαρτυρούν τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης στο χειμωνιάτικο τοπίο. Ο τόπος έχει τοίχους, σκιές, αποστάσεις, αναφορές, μαρτυρίες, ιστορίες, αλλά προ πάντων ταυτότητα. Πίσω όμως από το παραδοσιακό γενικά ύφος του σπιτιού κρύβονται διάφορες επιδράσεις κλασικισμού. Γνωρίζουμε ότι η μακεδονική και η ηπειρωτική αρχιτεκτονική του 19^ου-αρχές 20^ου διατηρεί την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, όχι βέβαια χωρίς τις απαραίτητες προσαρμογές και αλλοιώσεις. Έτσι το περιμετρικό τραβηχτό κορδόνι κάτω από την στέγη στο σαχνισί, είναι ξεκάθαρη απομίμηση της κλασσικής αρχιτεκτονικής. Ίσως δε αυτό το κλασσικό στοιχείο να έχει προστεθεί εκ των υστέρων για να εκσυγχρονίσουν την παλαιότερη οικοδομή. Η διάδοση της μπορεί να τεκμηριωθεί σε ολόκληρη την περιφέρεια, από την Φλώρινα και το Νυμφαίο μέχρι την Κοζάνη.

 Με μια βαθύτερη αίσθηση της ομορφιάς της παράδοσης και του χειροποίητου διαφαίνεται η προσπάθεια του καλλιτέχνη-δημιουργού να ξεκινήσει έναν διάλογο διάσωσης της πεπερασμένης πια αρχιτεκτονικής στην εποχή μας. Η αρχιτεκτονική δε για τον Αργύρη Παφίλη είναι ένας άλλος τρόπος να δημιουργεί, να εγκαθιστά τόπους οίκησης αρνούμενος την μετοίκηση. Ο τόπος είναι μια διαμεσολάβηση του ανθρώπου με το περιβάλλον, την φύση και με άλλους ανθρώπους. Οι ρηγματώσεις σε επιχρίσματα και σοβάδες ενδυναμώνουν θαρρείς την φωνή των ίδιων των κτιρίων που αντιστέκονται στην λήθη. Τοπία μνήμης που έγιναν τόποι προσκυνήματος του καλλιτέχνη. Απλή η καταγραφή, χωρίς διακοσμητική διάθεση. Το χέρι του καλλιτέχνη με λεπτές αλλεπάλληλες μικρές διαγωνίους ολοκληρώνουν την ύφανση του τοπίου καθώς δημιουργείται το ανάγλυφο από την εναλλαγή φωτός-σκιάς. Η συνάντηση του καλλιτέχνη με το υλικό, τη μελάνι και τα πενάκια, επιτρέπουν τη συνειδητοποίηση της χειρονομίας και την εκδήλωση ενός ίχνους κατ’ αρχάς, αλλά και μιας μαρτυρίας τελικά. Οι κινήσεις του χεριού όμοιες με αυτές του χαράκτη καθώς χαράσσει την λιθογραφική πλάκα, το λινόλεουμ ή το ξύλο του. Φυσικά μια γραμμή με πενάκι διαφέρει από μια γραμμή χαραγμένη με πούντα ή από μια γραμμή σκαμμένη με οξύ. 

Ο Αργύρης Παφίλης σχεδιάζει με συνέπεια, επιμονή και υπομονή. Σχεδιάζει θαρρείς με την ίδια ευκολία που οι άλλοι γράφουν. Τα έργα του λεπτομερειακά, ομοιάζουν με χαρακτικά, λιθογραφίες ή ξυλογραφίες. Την ώρα που σχεδιάζει διακατέχεται θα έλεγα από ένα πάθος και μία έξαψη να διασώσει ότι έζησε και χόρτασε τα μάτια και την ψυχή του. Λάτρης της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής αλλά και της απλής καθημερινής ζωής στα σοκάκια παραδοσιακών οικισμών, βιάζεται να μυήσει τους αμύητους σε ότι ξεμακραίνει στις μνήμες μας και υποχωρεί χάριν νέων καινοτόμων εφαρμογών δόμησης των σύγχρονων πόλεων. Γραμμές σε οργανωμένη πύκνωση και αραίωση που αγωνιούν να συμφιλιώσουν το παρελθόν με το παρόν, την παράδοση με το βιομηχανικό ντιζάιν.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα- αρχές του 20^ου, με την ραγδαία εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης οι παραδοσιακές ξύλινες δομές στην αρχιτεκτονική αντικαταστάθηκαν με το σίδερο και το γυαλί. Οι καταστάσεις διαβίωσης μέσα στις πόλεις και τα αδιέξοδα επιφέρουν άμεσες επιπτώσεις στην πολεοδομική δομή και κλίμακα. Δεν αποκλείεται τα επίπονα αυτά σχέδια με πενάκι του Αργύρη Παφίλη να αποτελούν τεκμήρια για τις μελλοντικές γενεές όσων πρόλαβε να δει και να ζήσει η γενιά μας μα κατεδάφισε ίσως η πυρκαγιά, ο πόλεμος, η αδιαφορία, η αντιπαροχή, ο χρόνος.