Φλώροι Εικαστικοί: "Το κορίτσι με το Ρόδι", ερμηνευτική ανάλυση της Κατερίνας Καρούλια

Το κορίτσι με το Ρόδι, λάδι σε μουσαμά 50Χ70,

του Μιχάλη Καραπαναγιωτίδη.

Ο καλός μου φίλος, Αλέξανδρος Ρωμανός–Λιζάρδος κριτικός κινηματογράφου – θεατρολόγος, σημειώνει πως ο κινηματογράφος είναι μία Τέχνη που πρέπει να την μοιράζεσαι με φίλους και πως μετά το τέλος μιας ταινίας, πρέπει να συζητάς μαζί τους και να μοιράζεσαι σκέψεις και συναισθήματα.
Ομοίως θα πρόσθετα ότι και ένα έργο Τέχνης θα πρέπει να το βλέπεις με φίλους και να συζητάς τις σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννιούνται σε πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης. Απευθύνω ανοικτή πρόσκληση να επισκεφτούμε μαζί το Μουσείο Τεχνών Κοζάνης και την ομαδική έκθεση πέντε καλλιτεχνών από την πόλη της Κοζάνης, των: Χρήστου Βογιατζή, Γιώργου Δούρβα, Μιχάλη Καραπαναγιωτίδη, Κώστα Ντιό, Αργύρη Παφίλη, που συνομιλούν με την εικαστικό Μαρία Λαγού από την πόλη της Λάρισας. Σε αυτή την πρώτη από κοινού επίσκεψη μας, θα σας παροτρύνω να σταθούμε 10΄ απέναντι από το κορίτσι με το ρόδι του Μιχάλη Καραπαναγιωτίδη, λάδι σε μουσαμά 50Χ70. Πρόκειται για το πορτραίτο της νεαρής Μαρίνας όπως μας φανερώνει ο ίδιος ο καλλιτέχνης.

Σε μια πρώτη ανάγνωση παρατηρούμε ότι με ρεαλιστικό τρόπο απεικονίζεται ένα νεαρό κορίτσι, άγνωστο προς εμάς κατ’ αρχάς, αλλά και οικείο συγχρόνως. Οικείο ίσως, γιατί ο τρόπος απεικόνισης θυμίζει γνωστούς Αναγεννησιακούς ζωγράφους. Έχουμε καθαρότητα περιγραμμάτων και σχεδιαστική ακρίβεια. Μέσα σε ένα σχεδόν θεατρικό σκηνικό, το νεαρό κορίτσι γέρνει νωχελικά το κεφάλι του δεξιά. Τα σκούρα καστανά του μάτια κοιτούν τον παρατηρητή με γλυκύτητα. Τα μαλλιά τραβηγμένα πίσω, φανερώνουν το μέτωπο και τα αριστοκρατικά χαρακτηριστικά του. Οι δύο πλούσιες πλεξίδες συγκρατούνται στο ύψος του άγουρου στήθους με χρωματιστά κορδελάκια. Στο λαιμό φορά χρυσή καδένα που κρέμεται το περίγραμμα μιας καρδιάς. Το μπλε φόρεμα με χαμηλή λαιμόκοψη εφαρμόζει στην μέση, ενώ τα μανίκια του φορέματος καλύπτουν τα 2/3 των χεριών της έφηβης. Φοράει κορδόνια ως κοσμήματα και στα δύο της χέρια. Δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι, τα ιδιαίτερα επιμήκη δάκτυλα στις παλάμες της, θυμίζουν τις επιμήκη μορφές του Κρητικού Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Οι παλάμες της ανοικτές, η μία επάνω στην άλλη, συγκρατούν ένα κλαδί ροδιάς με ελάχιστα φύλλα και ένα ολόκληρο ρόδι. Η εικόνα μεταδίδει αμέσως ένα πρώτο μήνυμα που η ουσία του βρίσκεται στην παραστατική αφήγηση της εικόνας. Ο κώδικας για να αντλήσουμε το μήνυμα είναι απλώς ο κώδικας της αναπαράστασης. Για να αποκρυπτογραφηθεί αυτό το μήνυμα απαιτείται μόνο η ικανότητα ανάγνωσης της αναπαριστάμενης σκηνής. Το νεαρό κορίτσι, σύμφωνα με συνήθεια ριζωμένη ενός ευρύτατου πολιτισμού να προσφέρουμε δώρα σε αυτούς που μας επισκέπτονται, κρατάει στα δύο χέρια του ένα ρόδι με τέτοιο τρόπο που φαίνεται σαν να μας το προσφέρει ταπεινά. Το ρόδι είναι το σημαίνον. Το σημαινόμενο είναι η ευρύτερη έννοια που συμβολίζει το ίδιο το ρόδι σε ένα γλωσσικό σύστημα της αναπαράστασης.

Παρατείνοντας το ενδιαφέρον μας στην εικόνα, σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, αντιλαμβανόμαστε την συμπαραδήλωση του ροδιού και ότι η ατμόσφαιρα φορτίζεται ερωτικά. Η νεαρή έφηβη δεν συγκρατεί απλά το κλαδί ροδιάς αλλά μας προσφέρει το ρόδι. Μας καλεί συμβολικά, να γευτούμε τους ζουμερούς καρπούς της ζωής. Το ρόδι καρπός της αφθονίας, της γονιμότητας, της καλοτυχίας, του πλούτου αλλά και των νεκρών ή του θανάτου, συνοδεύει συμβολικά την ανθρώπινη παρουσία στη Γη από την προϊστορία της μέχρι τις ημέρες μας. Ο χριστιανισμός υιοθέτησε τον ισχυρό συμβολισμό του ροδιού για τη συμφιλίωση με τον θάνατο κι ενέταξε τους καρπούς σε αγιογραφίες της Παρθένου Μαρίας. Μέσα από την μελέτη έργων του 17^ου αιώνα που έχουν κεντρικό μοτίβο τους το ρόδι, η Μαρίνα του Μιχάλη Καραπαναγιωτίδη εξυψώνεται ως Αρχέτυπο, με την μορφή της Αφροδίτης, της Παρθένου Μαρίας, της Μαντόνας. Η «Μαντόνα του Ροδιού» έργο του ζωγράφου της Αναγέννησης Μποτιτσέλι, εκτίθεται στην Πινακοθήκη Ουφίτσι.

Σε αυτό το κάδρο, θα έλεγα ότι η σχεδόν βιβλική ζωγραφική απόδοση του κοριτσιού με το ρόδι, φανερώνει την σπουδή του Μιχάλη Καραπαναγιωτίδη, στην απόδοση και τον τρόπο θρησκευτικών – Βυζαντινών θεμάτων, ενώ ο καλλιτέχνης συγκρατεί όλα τα ακαδημαϊκά ιδεώδη της αισθητικής των αρχών του 17^ου αιώνα, όπως την χάρη και την γλυκύτητα σε έντονα φωτισμένες ανθρώπινες μορφές, σε αντίθεση με το σκοτεινό φόντο, απουσία σκηνικού χώρου. Φανερώνει δε ότι, θαυμάζει τον Καραβάτζιο και ρίχνει στο κορίτσι ένα πλάγιο νυχτερινό φως που καταργεί το φως της ημέρας και κατορθώνει να στρέψει την προσοχή μας στην φορτισμένη εσωτερική ενέργεια του κοριτσιού στο πορτραίτο. Προσεχτικά επιλεγμένες οι φωτισμένες περιοχές, στο πρόσωπο, στο λαιμό και στα χέρια. Ο καλλιτέχνης ακολουθεί τον Καραβάτζιο τόσο στον λυρισμό, όσο και στην επιλογή της χρωματικής παλέτας. Πλούσια τα βαθιά μπλε στο φόρεμα, ενώ με το συμπληρωματικό πορτοκαλί κατορθώνει να στρέψει την προσοχή μας στο ρόδι και στην πράξη προσφοράς προς εμάς τους προσλήπτες. Έξυπνα χρησιμοποιεί το πορτοκαλί μόνο στην αναπαράσταση του ροδιού. Το πορτοκαλί με φόντο το σκούρο μπλε του φορέματος, λειτουργεί σαν πηγή φωτός που συγκρατεί το βλέμμα μας μέχρις ότου διαβάσουμε το κρυμμένο μήνυμα.

Οι νοητές ευθείες από τα μπράτσα του κοριτσιού με το κεφάλι του και η ευθεία που σχηματίζουν τα χέρια του που συγκρατούν το κλαδί, σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο, που στο κέντρο της βάσης του, ο Μιχάλης Καραπαναγιωτίδης επιλέγει να τοποθετήσει το ρόδι.

Το δεκάλεπτο ανάγνωσης της εικόνας και πρόσληψης του νοήματος έχει παρέλθει. Σε αυτό σημείο θα σας παρακινούσα να συμπληρώσετε τυχόν δικές σας ερμηνείες και διαφορετικές οπτικές θέασης, σύμφωνα με τις δικές σας προσλαμβάνουσες. Είναι ωραίο να αφήνουμε πάντα χώρο για συζητήσεις. Άλλωστε το αληθινό βίωμα τρέφεται και γιγαντώνεται από τον χώρο που δίνεις στην ίδια την ζωή να έρθει και να σε ξαφνιάσει. Θα επανέλθουμε σε μια δεύτερη επίσκεψη στο Μουσείο Τεχνών Κοζάνης, για να προσπαθήσουμε να διαβάσουμε ένα έργο, από τα πολλά που εκθέτει ο επίσης Κοζανίτης καλλιτέχνης Κώστας Ντιός.