Μαυρίδης Θοδωρής / Διπλωματική Εργασία

Ου-τόπος

     Χώρος, Τόπος, Ουτοπία, Σώμα

Η πτυχιακή μου εργασία είναι ουσιαστικά μια ζωγραφική έρευνα με θέμα το σώμα, μέσα απ την οποία προκύπτουν ερωτήματα πάνω στην σχέση ανθρώπου, χώρου και τόπου.

Όλα όσα περιέχονται σ ένα ζωγραφικό έργο και γενικότερα σε μια εικόνα μας μεταφέρουν στοιχεία κοινωνικά, πολιτισμικά, ιστορικά. Τα υλικά αντικείμενα και ο χώρος μέσα στην εικόνα δημιουργούν ένα πλαίσιο το οποίο επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουμε και ερμηνεύουμε μια εικόνα ή ένα έργο. Όπως και στις εικόνες τις καθημερινότητας είναι δύσκολο να δούμε καθαρά ακόμα και τον άνθρωπο έξω από κάποιο πλαίσιο, ανεξάρτητα από το χώρο που βρίσκεται και τα αντικείμενα που κατέχει ή αυτά που τον περιβάλλουν. Ο τρόπος που χρησιμοποιήθηκε η ελαιογραφία από το 1500 εώς το 1900, με κάποιες εξαιρέσεις, μας δείχνει τη σχέση της εικόνας με τον άνθρωπο, τη σχέση του δημιουργού με τον θεατή, των υλικών αντικειμένων με τον ιδιοκτήτη και πώς αυτή η σχέση εξελίχθηκε μέχρι σήμερα¹.

Έτσι προσπαθώντας να δημιουργήσω ένα ζωγραφικό έργο με κεντρικό θέμα τον άνθρωπο, έρχομαι αντιμέτωπος με όλα τα παραπάνω στοιχεία. Ποιά αντικείμενα θα υπάρχουν στο έργο και ποιός θα είναι ο χώρος; Επιλογές που επηρεάζουν τον τρόπο που θα εξελιχθεί ένα έργο αλλά και το αποτέλεσμα του. Επιλέγω να ζωγραφίσω το ανθρώπινο σώμα να κάθεται, μια συχνή εικόνα στην καθημερινότητα μας. Αφαιρώντας τα υλικά αντικείμενα και τον ρεαλιστικό χώρο. Αυτό που μένει είναι ένα σώμα που κάθεται και παράλληλα φαίνεται μετέωρο στο χώρο. Σ αυτό το σημείο η σχέση ανθρώπου χώρου γίνεται το κέντρο του έργου.
Τι είναι όμως χώρος; Μάλλον είναι ένας προβληματισμός που επανέρχεται και επαναπροσδιορίζεται συνεχώς απο διαφορετικές οπτικές και με πολλές προεκτάσεις.

Μπορεί να προσεγγιστεί πολιτικά, κοινωνικά, υποκειμενικά, μαθηματικά, μιλάμε για την ψυχολογία του χώρου κ.α. Ο χώρος είναι τελικά μια αφηρημένη έννοια που βιώνεται από τον άνθρωπο και από την αλληλεπίδραση αυτή προκύπτει η έννοια του τόπου.

“Η έννοια του τόπου, ώς βιωμένος χώρος, αποκρύπτει ένα βαθμό κτητικότητας και οικειότητας, αφού οι εμπειρίες μας και τα βιώματα μας, πάντα θα εμπεριέχονται σε αυτόν σε μια προσπάθεια οικειοποίησης, αφού “οικειοποιούμαι” σημαίνει πως κανω κάτι να ανήκει στον οίκο μου και θα αποτελούν για τον καθένα ξεχωριστά, χαρακτηριστικά αυτού του τόπου”². Ο Ritchard Sennett γράφει πως “η καταστροφή που επιφέρει η οικεία επαφή στην κοινωνικότητα είναι κυρίως το αποτέλεσμα μακροχρόνιας ιστορικής διαδικασίας, στη διάρκεια της οποίας οι ειδικοί όροι της ανθρώπινης φύσης μετασχηματίστηκαν σ’εκείνο το ατομικό, ασταθές και εγωκεντρικό φαινόμενο που ονομάζουμε “προσωπικότητα” ”³. Έτσι ένας χώρος βιωμένος από τον άνθρωπο γίνεται τόπος και μέσα από την οικειότητα αναπτύσσεται η έννοια του άτομικού και της προσωπικότητας.

Ποιός είναι αυτός ο τόπος; Είναι οι χώροι που ζούμε, οι κατοικίες μας, είναι μια πόλη. Ο Boris Groys στο κείμενό του “ The city in the Age of Touristic Reproduction” αναφέρει :

“Η πόλη καθεαυτή κατέχει μια εγγενώς ουτοπική διάσταση, επειδή βρίσκεται εκτός της φυσικής τάξης. Η πόλη βρίσκεται στο ου-τόπος. Τα τείχη της πόλης περιόρισαν κάποτε τον τόπο όπου χτίστηκε μια πόλη, προσδιορίζοντας σαφώς τον ουτοπικό της χαρακτήρα. Πράγματι, όσο πιο πολύ η ουτοπική πόλη σήμανε, τόσο πιο δύσκολο έγινε να φτάσει και να εισέλθει κάποιος στην πόλη, είτε πρόκειται για την πόλη της Λάσα του Θιβέτ, την πόλη της Ιερουσαλήμ ή την Σαμπάλα στην Ινδία.”⁴. Στην απέναντι όχθη της ουτοπικής διάστασης του χώρου, του τόπου, των υλικών αντικειμένων βρίσκεται το σώμα.

“Από εκείνον τον τόπο στον οποίο ο Προυστ επέστρεφε για να εργαστεί, αργά και φοβισμένα, σε κάθε του ξύπνημα, δε μπορώ πλέον να ξεφύγω, αμέσως μόλις ανοίξω τα μάτια μου. Δεν είναι οτι εξαιτίας του παραμένω καρφωμένος στη θέση μου – γιατί μετά από όλα αυτά μπορώ όχι μόνο να κινούμαι και να σείομαι, αλλά επίσης να το σείω, να το κινώ, να του αλλάζω θέση- μόνο που, να, δεν μπορώ να αλλάξω τόπο χωρίς αυτό, δε μπορώ να το αφήσω εκεί που βρίσκεται και να πάω, εγώ, αλλού. Μπορώ να πάω στην άκρη του κόσμου, να κρυφτώ το πρωί κάτω από τις κουβέρτες, να γίνω όσο το δυνατόν μικρότερος, μπορώ να λιώσω κάτω από τον ήλιο σε μια παραλία, όμως αυτό θα είναι πάντοτε εκεί όπου είμαι και γώ. Βρίσκεται αμετακίνητα εκεί, ποτέ αλλού. Το σώμα μου είναι το αντίθετο μιας ουτοπίας, είναι αυτό που δεν θα βρεθεί ποτέ κάτω από έναν άλλο ήλιο, είναι ο απόλυτος τόπος, το μικρό θραύσμα του χώρου με το οποίο κυριολεκτικά αποτελώ σώμα.⁵”.

Τα πολύ ρεαλιστικά γλυπτά του Ron Mueck, τα οποία ποικίλουν σε μέγεθος αλλά αποφεύγουν τις ανθρώπινες αναλογίες, υπήρξαν αφορμή για να δώ το σώμα στο χώρο και ίσως είναι μια άλλη προσέγγισή στην έννοια του χώρου ή της ουτοπίας, καθώς συμφωνούν με το άμετρο σώμα του Φουκώ, μία από τις πρώτες ουτοπίες που δημιούργησε ο άνθρωπος, την ουτοπία των γιγάντων.

Το μέσο μου είναι η ζωγραφική. Τα υλικά μου είναι λάδι σε καμβά. Καταλήγω να ζωγραφίζω με χρωματικούς τόνους. Χρησιμοποιώ την υλικότητα επιλεκτικά για να ενισχύσω την προοπτική η οποία συνδιαμορφώνεται με το σχέδιο, την στάση του σώματος και την τονικότητα. Το σώμα πατάει σχεδόν πάντα στο έδαφος, ώστε σε συνδυασμό με την σκιά να διατηρεί την υλική του υπόσταση. Ο χώρος υπονοείται και δημιουργείται μέσα από την στάση του σώματος, την σκιά και την προοπτική και τα αντικείμενα από την παραμόρφωση της αλληλεπίδρασης τους με το σώμα. Διατηρώντας ένα ρεαλισμό στην απόδοση του σώματος δημιουργώ μια αντίθεση σε σχέση με το χώρο και παράλληλα ενισχύεται το κενό που δημιουργείται με την αφαίρεση του καθίσματος. Δημιουργείται ετσι ένα σύστημα ισορροπίας ανάμεσα στο σώμα και την σκιά του.

Ενδεικτικά αναφέρω κάποιους από τους ζωγράφους που με επηρεάσαν, Lucian Freud, Frank Auerbach, Egon Schiele, Francis Bacon, Rembrandt και πολλοί άλλοι.

1Berger John, Η εικόνα και το βλέμμα, Μεταίχμιο, 2011.

2Περντετζή Χριστιάννα, Διερευνήσεις της έννοιας της αντίληψης του χώρου “Από τον τόπο στο τοπίο” Δημοκρίτειο Πανεπιστίμιο Θράκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2012-13. pdf

3Ritchard Sennett, Η τυραννία της οικειότητας/ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό, Νεφέλη, 1999. σ426

4Boris Groys, Art Power, MIT Press, 2008.

5Michel Foucault, Ουτοπίες και Ετεροτοπίες, Ελευθεριακή Κουλτούρα, 2015.

 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Berger John, Η εικόνα και το βλέμμα, Μεταίχμιο, 2011.

Bachelor David, Χρωμοφοβία, Άγρα, 2013.

Boris Groys, Art Power, MIT Press, 2008.

Heidegger Martin, Η τέχνη και ο χώρος, Ίνδικτος, 2006

Michel Foucault, Ουτοπίες και Ετεροτοπίες, Ελευθεριακή Κουλτούρα, 2015.

Peter Bruke, Αυτοψία/ Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών, Μεταίχμιο,2003.

Ritchard Sennett, Η τυραννία της οικειότητας/ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό, Νεφέλη, 1999.

Περντετζή Χριστιάννα, Διερευνήσεις της έννοιας της αντίληψης του χώρου “Από τον τόπο στο τοπίο” Δημοκρίτειο Πανεπιστίμιο Θράκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2012-13. pdf

https://theodoremavridis.wordpress.com/