«Salvatores dei-Ασκητική: Νίκος Καζαντζάκης: Η κραυγή, η σιωπή και η ατελείωτη άβυσσος». Σταχυολόγηση προτάσεων: Γαίτη Πηνελόπη, Καμπουρίδου Άννα Eπιμέλεια κειμένου: Γαίτη Πηνελόπη

    Λέξεις που καίνε, ερωτήματα χωρίς απόκριση, αλλάγες επί αλλαγών σε ένα κείμενο φωτιά. Ο πυρετός της δημιουργίας του ποιητή, του συγγραφέα, του καλλιτέχνη, του άνδρα, της γυναίκας, του ανθρώπου κα του σύμπαντος ως πόνος, κραυγή και σιωπή. Βιέννη 1922: Η αρχή της συγγραφής του. Βερολίνο 1923: Η λήξη της συγγραφής του. Ένα βιβλίο μαγιά και σπόρος για το μετέπειτα έργο του μεγάλου συγγραφέα που ο ίδιος το ονόμασε βιβλίο mystique καθώς σε αυτό προσπαθεί να περιγράψει το μεταφυσικό ταξίδι της ψυχής μέσα στον κόσμο περνώντας διαδοχικά από πέντε κύκλους: Εγώ, Ανθρωπότητα, Γης, Σύμπαν, Θεός. 

    Φράσεις, λέξεις, πόνος, οιμωγές και δάκρυα. Μια δίκη που δεν έγινε ποτέ (1930) για ένα βιβλίο που με την έκδοσή του προκάλεσε έντονα καθώς ο Δημήτρης Γληνός το δημοσίευσε στην εφημερίδα του. Η «Ασκητική» αγκάλιασε τα φαντάσματα της ανθρώπινης ψυχής και του αέναου αγώνα της με τη μοίρα, τη ζωή και το θάνατο. Κι ο άνθρωπος μέσα σε όλα αυτά πασκίζει να μαζέψει τα ξεσκλίδια του  αναζητώντας τη λύτρωσή του μέσα από πορείες που κάθε φορά παίρνουν την εικόνα που της δίνουν οι μυριάδες ανθρώπινες μορφές που παραδέρνουν μέσα στο αλώνι της ζωής και συντρίβονται από τους άλλους, μα και από τον εαυτό τους «Αργά με αγώνα σαλεύω ανάμεσα στα φαινόμενα που γεννώ, τα ξεχωρίζω βολικά, τα σμίγω με νόμους και τα ζεύω στις βαριές πρακτικές μου ανάγκες». Ο άνθρωπος, συναισθανόμενος τη μηδαμινότητά του πασκίζει ωστόσο να φτάσει όλο και πιο πέρα, να δει έστω και μια στιγμή τι κρύβεται πίσω από το φοβερό παραπέτασμα της αγωνίας και της γνώσης που δεν είναι άλλο από το φαινόμενο και την εικόνα.

    «Ασκητική» και Νίκος Καζαντζάκης: Η πεμπτουσία της σκέψης του, το δάκρυ της ψυχής του, μια σταγόνα αιμάτινης θυσίας στη δημιουργία και στην αιωνιότητα. Το 1930 ο Stefan Zweig έγραψε ότι το έργο αυτό του Νίκου Καζαντζάκη ανήκει σε όλο τον κόσμο. Salvatores dei: Οι Σωτήρες του Θεού. Ίσως γιατί ο άνθρωπος νιώθει πως χρειάζεται το Θεό κοντά του, όμως και ο Θεός χρειάζεται κι αυτός τον άνθρωπο... Έχει άραγε ο Θεός ανάγκη από τη λύτρωση; Είναι η λύτρωση πανανθρώπινη; Η Ανάγκη είναι το άλλοθι για αέναο αγώνα που συνδαυλίζεται από την Πίστη και την Ελπίδα; Μήν η ελπίδα πέθανε; Μην η ελπίδα ζει; Κι αν ναι, πού έχει χαθεί, αφού τόσες ψυχές παραδέρνουν σαν ακυβέρνητα καράβια σε πελάγη τρυκιμισμένα; Κι η άβυσσος; Η άβυσσος η σκοτεινή, η δυσπερίγραπτη και ζοφερή που μας μιλά καθώς αρχίζει το έργο του; «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο, καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο, το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή».

    O άνθρωπος μέσα από τον καζαντζακικό λόγο βιώνει με τρόμο την ύπαρξή του, την συντάυτιση της ζωής και του θανάτου, της μήτρας και της ταφόπλακας, της εφήμερης ζωής και της αθανασίας. «Ξεκίνησα από ένα σκοτεινό σημείο τη μήτρα, οδεύω σ’ ένα άλλο σκοτεινό σημείο, το Μνήμα».Η ζωή συμπυκνώνεται σε ολιγόχρονο ταξίδι φθοράς μέσα στον άχρονο χρόνο, ενώ η ύλη παλεύει με τη σύνθεση και την αποσύνθεση. Το αρχέγονο αποδεικνύεται ο ρυθμιστής της συμπαντικής ενότητας μέσα από τις φράσεις του λεβεντοκρητικού συγγραφέα που χαρίζει σε αυτούς που θα το διαβάσουν το «Salnatores dei», τη μυστική δύναμη να συναισθανθούν τα χρέη τους ως σωτήρες προς τον εαυτό τους, τους άλλους και τη ζωή. Ενεργεί ως βραδύκαυστο φυτίλι που βάζει φωτιά στη σκέψη τους σπέρνοντας την αμφιβολία πως τίποτα δεν είναι δεδομένο για τίποτα και για κανένα. Γιατί καθώς γράφει ο συγγραφέας του «ο νους δε βολεύεται».

    Η φωνή, η γραφή, η ψυχή του Καζαντζάκη δεν χαϊδεύει τον άνθρωπο, αλλά επιδιώκει να του ανοίξει παράθυρα, να τον κάνει να αφουγκραστεί τις ορατές και τις αόρατες δυνάμεις που τον τριγυρίζουν. Του δείχνει με σκληράδα τον ανηφορικό δρόμο του αγώνα που οδηγεί στην εσωτερική λύτρωση, τον παίρνει από το χέρι ως Βιργίλιος, ως Βεατρίκη, ως Άγιος Βενάρδος και τον περνά από Κόλαση, Καθαρτήρι και Παράδεισο. Πόσο τυχαίο είναι πως μια ψυχή σαν τον Καζαντζάκη υπήρξε ο μεταφραστής της «Θείας Κωμωδίας» του Δάντη; Δαντικές πορείες, Καζαντζακικές πορείες, ανθρώπινες πορείες. Πορείες που κρύβουν μέσα τους αποχαιρετισμούς για το καθετί που χάνεται κάθε στιγμή, που πεθαίνει, που θολώνει και ξεριζώνεται πικρά και αδυσώπητα. Για τον Καζαντζάκη η λύτρωση έρχεται μετά από πόνο, ανήφορο και σκάψιμο στις πιο βαθιές πτυχές της ψυχής «Σκάψε! Τ βλέπεις; Δε βλέπω τίποτα! Νύχτα  βουβή, πηχτή, σα θάνατος. Θα’ναι ο θάνατος. Σκάψε ακόμα!». Οι πορείες έχουν σταθμούς, βρίσκονται σε διαρκή κλιμάκωση, έχουν σκαλοπάτια: Το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο σκαλοπάτι, έτσι τα ονοματίζει ο Ν.Κ. Κλείνουν  εντός τους το εγώ, τη ράτσα, την ανθρωπότητα και τη γης. Βρίθουν από αγωνίες, απορίες, λάθη, αμφισβητήσεις, αποκλίσεις, κραυγές και σιωπές.

    Ο άνθρωπος είναι ανήμερο θεριό,με πάθη και φόβους στην ψυχή του. Πώς θα μπορούσε να μην ήταν;  Ο Ν.Κ γράφει: «Δεν είμαι το φως, είμαι η νύχτα, μα μια φλόγα λοχίζει ανάμεσα στα σωθικά μου και με τρώει. Είμαι η νύχτα που την τρώει το φως». Πόση δύναμη χρειάζεται η ανθρώπινη ψυχή για να βρει το θάρρος να σηκωθεί και να παλέψει με τους δαίμονές της, μόνη και απροστάτευτη! Κι όμως οι δυνάμεις βρίσκονται κι ο Καζαντζάκης, μια αδάμαστη ελληνική ψυχή, τις προτείνει στον άνθρωπο διαχρονικά πια, γιατί ο φόβος και η αγωνία δεν έχουν χρόνο, δεν  ενδιαφέρονται αν είναι 1923 ή 2017 ή 2085. Οι ψυχές ζούνε και θα ζουν σε μετεωρισμούς φόβων, θα αντικρύζουν με δέος την άβυσσο ελπίζοντας σε κάτι που ούτε κι αυτές γνωρίζουν, αλλά έστω και το κάτι πάλι για αυτές κάτι θα είναι...

    Ο άνθρωπος για τον Καζαντζάκη είναι δύναμη, είναι ράτσα, είναι ευθύνη. Τίποτα δε φυτρώνει μόνο του. Είναι το μαζί, είναι η κοινότητα «Δεν είμαι ένας! Δεν είμαι ένας!». Είναι οι πρόγονοι που έφυγαν κι όμως άφησαν πίσω τους το σπόρο για να καρπίσει και να δώσει ό,τι αυτοί και οι πατεράδες τους ονειρεύτηκαν. Και όλα μαζί τι κάνουν; Τον άνθρωπο που οφείλει να παλέψει, όχι πια για τον άχαρο εαυτό του, μα για τους άλλους και πιο πολύ για αυτούς που θα  έρθουν, για να μην σβήσει η ανθρώπινη ψυχή και οι κατακτήσεις της. Όπως τα γράφει ο Ν.Κ «Μια λαμπαδα κρατούμε και τρέχουμε. Το πρόσωπό μας, μια στιγμή φωτίζεται, μα βιαστικά παραδίνουμε τη λαμπάδα στο γιο μας κι ευθύς σβήνουμε, κατεβαίνουμε στον Άδη». Κι αλήθεια ο Άδης και η Άβυσσος με τα απροσμέτρητα άδηλα βάθη είναι πολλοί και πικροί. Και ο άνθρωπος της κάθε εποχής αναρωτιέται πόσα χρέη πια θα πρέπει να ξετελέψει στην άχαρη λιγόχρονη ζωή του.

    Το σύμπαν περιβάλλει τον άνθρωπο με τη σοφία του και αυτός θέλει να το βιώσει, να το αισθανθεί, να το αρμέξει και να το γευτεί. Η γη με το χώμα της κι ακόμη τα ζώα, τα πουλιά, τα ψάρια και τους ανθρώπους, τον άνθρωπο που πολλές φορές δεν ικανοποιείται ούτε με την πιο ουράνια ομορφιά και δεν χωρά πουθενά νιώθοντας την κραυγή να γιγαντώνεται μέσα του και να τον σπρώχνει να κάνει πράξεις τα οράματά του.

    1922: Μια χρονιά σταθμός για την Ελλάδα. Η μικρασιατική καταστροφή  κατατρώει ελπίδες και ανθρώπινα κορμιά, όμως και οι προηγούμενες δεκαετίες ήταν γεμάτες από πολεμικά άρματα που αποκαρώνουν και συντρίβουν την ανθρώπινη ψυχή. Τα νέα όπλα: Νέες μηχανές θανάτου σκοτώνουν ανελέητα, ξερνούν φωτιά, καταστροφές, λυγμούς, ερημιά...κι ο Νίκος Καζαντζάκης να τα ζει γύρω του... «Salvatores dei»…Ο άνθρωπος ζει με τις ελπίδες του αμφιβάλλοντας όμως πια και για αυτές, τα οράματά του προδόθηκαν, ο Θεός του χάθηκε....Ένας ποιητής σαν τον Νίκο Καζαντζάκη δεν μπορεί να μην ελπίζει «Η ουσία του Θεού μας είναι ο ΑΓΩΝΑΣ. Μέσα στον αγώνα τούτον ξετυλίγονται και δουλεύουν αιώνια ο πόνος, η χαρά και η ελπίδα». Κι αλήθεια, ο αγώνας, ο τιτάνειος έχει ανάγκη το ακούραστο θάρρος και τη μεγάλη πνοή που έχει για μεγάλο της εμπνευστή την αρχέγονη δύναμη που εμπεριέχει μέσα της τα πάντα κι ως ένας ακατάλυτος προανθρώπινος ρυθμός δονεί και διαπερνά το καθετί δημιουργώντας συμπυκνώσεις που θα καρπίσουν ως σπόρος με γόνιμα αποτελέσματα για τον άνθρωπο.Κι αυτός δεν πρέπει να χάσει την ευκαιρία με το να της δόσει σάρκα και οστά. «Αχ! Την αστραπή τούτη ν’ ατενίσουμε μια στιγμή, να την οργανώσουμε σε ανθρώπινο λόγο!».

    Σαν γίνει η προετοιμασία του ανθρώπου κι αυτός συναισθανθεί τα πολύπλευρα χρέη του, καθώς και τις βαθμίδες που θα χρειαστεί για να εξελιχθεί η μοναδική του πορεία και τα οράματά του, είναι καιρός πια να περάσει στην πράξη που για τον Νίκο Καζαντζάκη είναι «η στερνή, η πιο ιερή μορφή θεωρίας». Η όλη διαδικασία, επίπονη και βασανιστική θα πρέπει να περάσει μέσα από κανάλια δύσκολα, αφού ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να κοιτάξει εντός του, να δει τη δική του άβυσσο και να βγει από τα σκοτάδια του. Θα πρέπει να ανακαλύψει την ποιότητα του Θεού, τις πληγές και τις αγωνίες του, αλλά και τους αγώνες του ενάντια στη μοίρα και στο σκοτάδι. Γράφει ο Ν.Κ «Δε μαχόμαστε για τη Γης, μήτε για τις ιδέες. Όλα τούτα είναι πρόσκαιρα και πολύτιμα σκαλοπάτια του Θεού που ανηφορίζει-και γκρεμίζονται, ευθύς ως τα πατήσει ο Θεός ανεβαίνοντας».

    Η πορεία-αγώνας συνεχίζεται με τον άνθρωπο να αγωνίζεται για την ελευθερία και για την ηθική αρετή ως τελικά ζητούμενα μέσα από την αγάπη του για τον άνθρωπο. Κανένας δεν πρέπει να χαθεί γιατι: «Κι αν χαθεί, εμείς έχουμε την ευθύνη. Αν χαθεί, εμείς χανόμαστε». Η ευθύνη και η θυσία είναι αναγκαίες για την συμπόρευση με τον συν-άνθρωπο, είναι πράξεις καθοριστικές για τον άνθρωπο, γιατί τον εμπλουτίζουν, τον απελεύθερώνουν , τον συνταυτίζουν με τη μυστική δύναμη του Θεού, τον αναγεννούν. «Να πεθαίνεις κάθε μέρα, να αρνιέσαι ό,τι έχεις κάθε μέρα. Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε; Πολέμα!».

    Κάθε άνθρωπος και μια σειρά από μικρούς και μεγάλους άθλους  από μικρούς και μεγάλους σταυρούς, όμως μεμψιμοιρίες δεν χρειάζονται, παρά μονάχα αγώνας, με τον καθένα να κάνει το καλύτερο από τη θέση που βρίσκεται κάνοντας πράξη το εγώ με το εμείς, γιατί το αξίζουν όλοι και ο καθένας ξεχωριστά. «Ας ενωθούμε, ας πιαστούμε σφιχτά, ας σμίξουμε τις καρδιές μας, ας δημιουργήσουμε εμείς, όσο βαστάει ακόμα η θερμοκρασία τούτη της Γης...». Ο αγώνας και η προσπάθεια να μη σταματούν, αφού μέσα τους φωλιάζουν  τη χαρά , την ελπίδα. Έτσι ξορκίζεται η άβυσσος...που είναι η ώρα της συνειδητοποίησης της τελικής πάλης, του καβαφικού che fece…il gran rifiuto...που δονεί τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Είναι η ώρα της βαθιάς σιγής με το ένα πόδι μετέωρο στην άβυσσο που ο πανανθρώπινος άνθρωπος μιλά με τη φωνή του Ν. Καζαντζάκη και λέει: «ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΑΚΟΥΝ ΚΑΙ ΧΥΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΟΥΝ ΚΥΡΙΕ ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΕΣΥ ΜΟΝΑΧΑ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ.» ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΑΝ, ΣΜΙΓΟΥΝ ΜΑΖΙ ΣΟΥ, ΚΥΡΙΕ ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΙ ΕΣΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑ.» ΚΑΙ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΚΡΑΤΟΥΝ ΚΑΙ ΔΕ ΛΥΓΟΥΝ ΑΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΤΟΥΣ, ΤΟ ΜΕΓΑ, ΕΞΑΙΣΙΟ, ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟ ΜΥΣΤΙΚΟ: ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΤΟΥΤΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ!

Salvatores dei…………………………………………………………………………    

…………………………………………………………………………………………..