"Ξούθου, η σιωπή της πόλης", της Κατερίνας Καρούλια

«Ξούθου,η σιωπή της πόλης». Κάτω από αυτό τον τίτλο στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε μια σειρά πολιτιστικών δραστηριοτήτων από την Κυριακή  17 Σεπτεμβρίου 2017 έως την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017. Οι δράσεις περιελάμβαναν:

 * Έργα in situ, έργα εφήμερα που έγιναν επιτόπου στο χώρο,  από υλικά που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή.
*Site specific installations.
*Εικαστικά περιβάλλοντα.
*Εικαστικές εγκαταστάσεις, γλυπτά και κατασκευές.
*Γλυπτικές εγκαταστάσεις.
*Ready made έργα.
*Performance από διαφορετικές δομές παραστατικών τεχνών.
*Μουσικά δρώμενα.
*προβολές στο δημόσιο χώρο
*Αφήγηση βιωματικών ιστοριών.
* Ομιλίες  και παρουσιάσεις  βιβλίων.

Ήδη από το 2015 μία ομάδα Ελλήνων και ξένων εικαστικών ευαισθητοποιήθηκε από την κραυγή ερήμωσης  του μικρού στενού δρόμου στο κέντρο της Ομόνοιας στην Αθήνα, που φέρει το όνομα Ξούθου. Η περιοχή, βαθειά χρωματισμένη από τις κυρίαρχες αφηγήσεις, συνδέεται με την ύπαρξη «παραβατικών», «περιθωριακών» και «ανεπιθύμητων» σωμάτων αλλά και χώρων που η λειτουργία τους προκαλεί ή αμφισβητεί κοινωνικά όρια και συμβάσεις.  Από κέντρο μαύρης αγοράς τσιγάρων κατά τη διάρκεια της κατοχής μετατράπηκε σε πεδίο σφοδρών οδομαχιών κατά τον εμφύλιο λόγω της παρουσίας εκεί του αρχηγείου του ΕΛΑΣ, και σε μετέπειτα σημαντικό εμπορικό δρόμο για τη διακίνηση φαρμάκων. Τα εγκαταλελειμμένα κελύφη των παλαιών ερειπωμένων φαρμακαποθηκών αλλά και οι εναπομείνασες εμπορικές χρήσεις, το καμένο σήμερα ξενοδοχείο «Ζενίθ», το εγκαταλελειμμένο χαμάμ, τα ξενοδοχεία «ημιδιαμονής», τα φθηνό διαμερίσματα αποτυπώνουν μερικώς την ιστορική διαδρομή της περιοχής.

Σήμερα πρόκειται για ένα ανήλιο στενό όπου βουβή η ζωή εγκλωβίστηκε στο περιθώριο. Υψηλά κτίρια, σε απόσταση αναπνοής, κρύβουν ένοχα μυστικά, βρώμικα ρούχα, περιττώματα σκύλων ανάκατα με ανθρώπων. Κτίρια που φέρουν σημάδια εγκατάλειψης και καλούν θαρρείς σε μια βουβή συνύπαρξη με εγκαταλελειμμένα κορμιά. Τρομαγμένα τα περιστέρια από τους ελάχιστους διερχόμενους που τολμούν να διασχίσουν το στενό, πετούν ψηλά, τα μόνα ίσως που διαθέτουν φτερά εδώ. Το φως του ήλιου αδυνατεί να ζεστάνει το στενό. Παρεμποδίζεται από το ύψος των κτιρίων; Βρίσκει ίσως σύμμαχο όσους διαβιούν ή θησαυρίζουν στο κέντρο της Αθήνας αδιαφορώντας για την ζωή των άλλων;

Στο πεζοδρομημένο τμήμα της Ξούθου και στη συμβολή με την Μενάνδρου παραδόθηκε από την πολιτεία ένα νεοσύστατο πάρκο σε μια προσπάθεια ίσως να συνδιαλλαγούν οι κάτοικοι των γύρω περιοχών με όσους κοιμούνται πάνω σε χαρτόκουτα, λερωμένα στρώματα ή κρύβονται στα ερειπωμένα κτίρια εδώ. Μια προσπάθεια ίσως να ανθίσει η ζωή, που δεν παύει ποτέ να μας εκπλήσσει, μαζί με τους σπόρους που φυτεύονται στο πάρκο και γίνονται λουλούδια. Σε αυτό το πάρκο πραγματοποιήθηκαν πολλές από τις δράσεις του project.

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο και χωρίς κρατική κηδεμονία, η αρχική ομάδα των εικαστικών του 2015 διερευνήθηκε. Καλλιτέχνες κάθε είδους όπως ηθοποιοί, σκηνοθέτες, περφόμερς, ποιητές, δημοσιογράφοι, τραγουδιστές, ερευνητές των κοινωνικών επιστημών της ιστορίας και της πολεοδομίας ενδυναμώνουν και πλαισιώνουν τις δράσεις του project. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες από Θεσσαλονίκη, Φλώρινα, Λαμία, Αθήνα, Ιταλία και Αμερική προτείνουν την Τέχνη της παρέμβασης σε Δημόσιο Χώρο με την ελπίδα να δημιουργήσουν εκείνη την δράση από το πέταγμα της πεταλούδας που ενεργοποιεί όλο το κοσμικό σχέδιο. Εκδηλώσεις τέχνης, λόγου, μουσικής, θεάτρου, βιωματικών εργαστηρίων καθ’ όλη τη διάρκεια του project δονούν τη ζωή στο στενό και όχι μόνο. Οι δράσεις των καλλιτεχνών δίνουν την ευκαιρία σε στεγασμένους κατοίκους ή όχι να έρθουν για πρώτη ίσως φορά τόσο κοντά. Πιστεύω πως δίνουν την ευκαιρία μέσα από μια συντονισμένη προσπάθεια στον ίδιο τον άνθρωπο να κραυγάσει για την ζωή, εδώ στην οδό Ξούθου όπου η ίδια η ζωή από καιρό σωπαίνει. Σε μια προσπάθεια επανάγνωσης του δρόμου οι καλλιτέχνες επιχειρούν να ξεδιπλώσουν άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές της ευρύτερης περιοχής μέσα από την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων που τον κατοικούν, τον περιδιαβαίνουν ή τον θυμούνται. Πρόκειται για μια προσπάθεια όπου το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων δεν αποσκοπεί μόνο στο τελικό αποτέλεσμα της παραγωγής και έκθεσης του καλλιτεχνικού έργου αλλά και στην ίδια την  διαδικασία μέσω της οποίας παράγεται καλλιτεχνικός λόγος. Αυτόν τον λόγο αρθρώνουν οι καλλιτέχνες Έλληνες και ξένοι με αλφαβητική σειρά: ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΔΡΙΑΝΟΣ, ΑΓΡΙΟΥ EΡΗ, ΑΛΕΞΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ, ΑΡΓΥΡΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ, ΑΥΓΗΤΙΔΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΒΑΛΕΡΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΒΕΝΕΤΣΑΝΟΥ ΝΕΝΑ, ΕΝ ΦΛΩ(ΟΜΑΔΑ), ΙΓΓΛΕΣΗ ΜΑΡΙΟΝ, ΚΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ, ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ, ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΙΡΗΝΗ, ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΙΑΣΟΝΑΣ, ΚΟΝΤΟΣΦΥΡΗΣ ΧΑΡΗΣ, ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΗΣ, ΜΑΓΓΑΝΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΜΑΚΡΥ ΟΧΗΜΑ(ΟΜΑΔΑ), ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ(ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ), ΤΟ ΜΩΒ E-ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ, ΜΠΟΓΔΑΝΟΥ OΛΓΑ, ΝΙΚΟΛΑΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΠΕΤΡΑΝΑΚΗ AΝΤΑ, ΣΙΑΤΕΡΛΗ ΔΗΜΗΤΡΑ, ΣΙΑΤΕΡΛΗ ΒΕΡΑ, ΣΚΟΥΡΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΣΤΥΛΙΟΥ ΛΑΜΠΡΙΝΗ, ΤΑΞΙΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΧΑΤΖΗΑΡΓΥΡΙΟΥ EΡΣΗ, ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ AΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ, ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΔΑ, XSQUARE DESIGNLAB,  BRAVI ONORIO, BARDUCCI SILVANO,CAMPIDELLI PAOLA, FRANCHI DONATELLA, PANDOLFINI PINO, PINANI MAURO, ROCA ANTON, RENE HECTOR,SHEFFIELD GERALD, TONTINI SILVANO, ZATTINI MARISA.
  

Στο εξαώροφο κτίριο στον αριθμό 17 της Ξούθου, καθ΄όλη την διάρκεια του project, στεγάζεται μια μεγάλη εικαστική έκθεση. Τα έργα είναι εμπνευσμένα από ότι ενεργοποιεί τους δημιουργούς μέσα στο κτίριο αλλά και γύρω από αυτό. Τυχαία ευρήματα, σπαράγματα υλικών, λέξεων ή μνήμης γίνονται ερωτήσεις και απαντήσεις στα χέρια των εικαστικών. 

Σαν επιστέγασμα όλων αυτών των δράσεων ήπιας επέμβασης στον χώρο και την περιοχή έρχεται το κοινό τραπέζι γιορτής την τελευταία ημέρα των εκδηλώσεων. Για πάνω από οκτώ ώρες, φίλοι της τέχνης, του λόγου και της ζωής γίνονται συνδαιτυμόνες της αγάπης. Βρώμικοι και πλυμένοι, εύποροι και πένητες, νηστικοί και χορτάτοι συμμετέχουν σε αυτό το πανηγύρι. Μακάρι ο χρόνος να φανερώσει ότι αυτή η προσπάθεια θα γίνει η απαρχή γόνιμης συνύπαρξης πολιτισμικών αντιθέσεων. Ας μην αρνιόμαστε ότι είμαστε ικανοί για κάτι τέτοιο. Ο άνθρωπος ανεξάρτητα από τις συνθήκες διαβίωσης του μπορεί να γίνει ενεργός προς αυτό όταν επιτρέψει να αποκτήσει συνείδηση ισότητας.

Ακολουθεί μία ξενάγηση στο κτίριο με τον αριθμό 17 της Ξούθου όπου όπως προανέφερα λειτουργούσε εικαστική έκθεση. Σε αυτή την έκθεση είχα την ευκαιρία και την δυνατότητα να αρθώσω και εγώ εικαστικό λόγο με την συμμετοχή μου με την ομάδα Εν Φλω αλλά και την ομάδα Μακρύ Όχημα του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών της Φλώρινας.

Ανεβαίνεις με τα πόδια τους έξι ορόφους του παλαιού κτιρίου, αφού έπαψε από χρόνια να  λειτουργεί το ασανσέρ. Σε κάθε όροφο έχουν κατεδαφιστεί οι διαχωριστικοί εσωτερικοί τοίχοι αφήνοντας στο δάπεδο αλλά και στην οροφή αντίστοιχα ίχνη από πληγές που άφησε ο χρόνος. Οι καλλιτέχνες σε αυτό το "εικαστικό ξενοδοχείο" θεωρούν ότι τα ίχνη αυτά οριοθετούν τα δωμάτια, τους χώρους εντός των οποίων παρουσιάζουν την πρόταση τους σε μια συμφωνία ή διαφωνία με την πρόταση του καλλιτέχνη που εκθέτει στον διπλανό εκάστοτε χώρο, όπως άλλωστε γίνεται και σε ένα υπαρκτό ξενοδοχείο εν λειτουργία.

Στον έκτο όροφο, δεξιά μόλις βγεις από τις σκάλες, σε ένα μικρό δωμάτιο βλέπουμε την συμμετοχική πρόταση της Κατερίνας Καρούλια  με την ομάδα Μακρύ Όχημα των αποφοίτων της Σχολής Καλών Τεχνών Φλώρινας. Η Κατερίνα Καρούλια ως εικαστικός, μέσα από μια μεταβαλλόμενη σχέση με τα έργα της θέλησε να κατανοήσει τον εσωτερικό τόπο, την βαθύτερη ψυχή. Μέσα  από μια επίπονη προσπάθεια να δαμάσει  την ύλη, θέλει να γνωρίσει το περιεχόμενο της μορφής. Κονιορτοποιεί  το πέτρωμα της ηφαιστειακής λάβας και από τα θραύσματα της ύλης ανασυνθέτει χρόνο και τόπο, επαναπροσδιορίζοντας την ταυτότητα του ανθρώπου.  Όσο για την ύλη « είναι τόσο πιο καλή και πιο κατάλληλη όσο λιγότερη αντίσταση προβάλλει εξολοθρευμένη», γράφει ο Heidegger. Μια μεγάλη κατηγορία του έργου της  είναι τα γλυπτά, ως κώδικες προσέγγισης και κατανόησης του γνωστού κόσμου, στα οποία κατέληξε ύστερα από   πειραματισμούς των τελευταίων χρόνων. Πρόκειται για γλυπτά που ομοιάζουν με  ανθρώπινα βρέφη σε μικρότερη κλίμακα. Υλικά όπως ο γύψος, το νερό, ο αφρός πολυουραιθάνης, η ακρυλική κόλλα, οι σκόνες αγιογραφίας  και η κονιορτοποιημένη ηφαιστειακή λάβα συνθέτουν το συντακτικό μέσα από το οποίο ξεδιπλώνει την δική της εικαστική γλώσσα.

Στα  έργα της, ρινίσματα ηφαιστειακής σκόνης επικάθονται το ένα στο άλλο απαλείφοντας χαρακτηριστικά και γιατρεύοντας πληγές .Η αέναη κίνηση του υλικού (λάβα) που επικαλύπτει τα εν λόγω έργα στηρίζει σιωπηρά, αναγκαία ίσως τις ζωές των γλυπτών και καλεί σε μια μετοίκηση – μετεγκατάσταση. Έτσι προχωρώντας την έρευνα της, χρησιμοποιεί συχνά, παιδικά εσώρουχα, παιγνίδια, βιβλία, λουλούδια, χρηστικά και άλλα αντικείμενα μικροκλίμακας. Το αντικείμενο δεν στέκεται ως μοναδικό γλυπτό, αλλά σε συνδυασμό με άλλα, διηγείται ιστορίες καθημερινότητας και μαρτυρεί τις αξίες των σύγχρονων υλιστικών κοινωνιών.

 Ένα οποιοδήποτε αντικείμενο υποτάσσεται στο τυχαίο και μόνο μέσω της επιλογής γίνεται έργο τέχνης αποκτώντας εκφραστική δυνατότητα. Έτσι η καλλιτέχνης επιχειρεί να ανασύρει  το αντικείμενο από την καθημερινότητά του, αφού αρκεί η χειρονομία της επιλογής μας για  να το κάνει να αποκτήσει το δικό του νόημα, να το απελευθερώσει. Δεν μεταχειρίζεται το αντικείμενο που πλάθει για αισθητικές συνθέσεις και μορφικές κατασκευές, αλλά βλέπει τη μεταμόρφωσή του ως θεμελιακό γεγονός.  Θεματολογικά όμως στον εικαστικό λόγο της αναπτύσσεται η προϋπόθεση για μια ποιητική ερμηνεία της πραγματικότητας καθώς η ένταση στα έργα της δημιουργείται από τις αντιθέσεις ανάμεσα στον κενό σιωπηλό χώρο και τις μορφές, ανάμεσα, δηλαδή, στο αρνητικό και το θετικό, την αναγλυφική έξαρση και την υποχώρηση, την ελευθερία και τη δέσμευση, το τυχαίο και την τάξη, το σκοτάδι και το φως.

Έτσι, στο κέντρο του χαμηλοτάβανου αυτού  δωματίου, στο δώμα όπου εξελίσσεται το project, υπάρχει μία παλαιά καρέκλα επικαλυμμένη με σκόνη ηφαιστειακής λάβας. Η καρέκλα έχει σπασμένη την επιφάνεια καθίσματος. Στην πλάτη της καρέκλας έχουν αναρριχηθεί παιδικά γλυπτά από αφρό πολυουραιθάνης  τα οποία είναι επικαλυμμένα με  σκόνες αγιογραφίας και ηφαιστειακής λάβας. Μοιάζουν να επιδίδονται στο παιγνίδι της ζωής ανασύροντας μνήμες ενδομήτριες. Το παιδί μόλις βγει από την μήτρα παίζει με εμπιστοσύνη το παιγνίδι της ζωής μαθαίνοντας όμως να συλλέγει τραύματα. Γνωρίζουμε ότι  ανάγκη και παιχνίδι, ζευγαρώνουν αναπόδραστα για να φανερώσουν τον Κόσμο, ενώ παράλληλα, το παιγνίδι  είναι το ισχυρότερο ερμηνευτικό εργαλείο της σκέψης εκείνης που σκέφτεται τον Κόσμο. Η σύλληψη της έννοιας του Παιχνιδιού  μας φέρνει κοντά στο να  ακούσουμε την αποφασιστική και κοφτερή σκέψη του Νίτσε «Ο Χρόνος είναι παιδί που παίζει, ρίχνοντας ζάρια· σε αυτό ανήκει η βασιλεία». Ο Γερμανός φιλόσοφος  πληροφορεί ότι μόνο στο παιχνίδι ενός παιδιού ή ενός καλλιτέχνη υπάρχει γέννηση και θάνατος, χτίσιμο και γκρέμισμα, αθώα, χωρίς κανέναν ηθικό καταλογισμό. 

     

Στην σκιά της καρέκλας, της μήτρας που γεννά τη ζωή, σε μία δραματική διαγώνιο στο πάτωμα, το βλέμμα του προσλήπτη αιχμαλωτίζεται στη ζωή που ζει στο περιθώριο. Ένα παιδικό γλυπτό είναι αβοήθητο, μόνο, ξαπλωμένο στο πάτωμα.  Μάρτυρας το παιδί βιάζεται να εκδυθεί το ρούχο της αθωότητας. Η αθωότητα είναι ρούχο διαφορετικό. Είναι γήινα χνάρια ραμμένα με ραφές αγάπης. Γύρω στους τραυματισμένους από τον χρόνο τοίχους στην πόρτα και τα παράθυρα εισχωρούν σκόνες ηφαιστειακής λάβας περιγράφοντας την κάτοψη του δωματίου. Η σκόνη, σε μια ελεγχόμενη πύκνωση ή αραίωση ρέει από τις ρωγμές, τα τραύματα του δωματίου, Σχηματίζονται κάτω στο πάτωμα βουναλάκια από χώμα. Είναι η σιωπηλή κραυγή του κτιρίου της πόλης των ανθρώπων που αιμορραγεί.  Σύγχρονα εκκοκκιστήρια τα κτίρια των ανθρώπων παράγουν υπολείμματα εκκόκκισης. Εκκοκκίζω σημαίνει ξεσπυρίζω, καθαρίζω από κάθε ξένη ύλη. Κόκκος είναι ο μικροσκοπικός καρπός. Από την εμβρυϊκή, βρεφική, νηπιακή, εφηβική, ενήλικη  ηλικία ο άνθρωπος υπόκειται σε διαδικασία εκκόκκισης. Το σύγχρονο μοντέλο μετάπλασης του ανθρώπου είναι να μην έχει πατρίδα, να μην γνωρίζει πατρίδα, να μην έχει ιστορία, να μην πιστεύει σε Θεό για να μη μπορεί να σωθεί. Να δουλεύει χωρίς να παίζει. Να γερνάει χωρίς να μεγαλώνει. Μάρτυρας ο κάθε προσλήπτης καλείται να ψηλαφίσει  την ανάγλυφη αυτή ραφή της αγάπης. Καλείται να ενθυμηθεί την φθαρτή ύλη που καλύπτει την αθάνατη ψυχή του.

Η ιστορία του ανθρώπου στην γη διαβάζεται ως διαδικασία αμείλικτης φθοράς. Πίσω στα κτίρια, το χώμα ρέει απειλητικά στις ρωγμές από τα χαλάσματα. Θυμίζει την κυριαρχία του. Θυμίζει την ύπαρξη του πριν από τον άνθρωπο και τον σκοπό ύπαρξης του για τον άνθρωπο. Τα σπίτια ζητούν να σωθούν. Οι μνήμες ζητούν να διασωθούν. Τα παιδιά μάρτυρες και σωτήρες κατέχουν το κλειδί. Ο κόσμος τελικά θα σωθεί από τα παιδιά, για τα παιδιά;