Χάρης Μαργαρίτης - Τεκμηρίωση Διπλωματικής Ιούνιος 2017

Διττότητα

Το μάτι βλέπει αυτό που ο εγκέφαλος διατάζει. (George Stratton)

1.     ΕΙΣΑΓΩΓΉ

Όταν θα γίνετε από δύο Ένα και εξομοιώσετε το μέσα και το έξω, το έξω και το μέσα, το ψηλό και το χαμηλό, όταν θα κάνετε το αρσενικό να μην είναι άντρας και το θηλυκό να μην είναι γυναίκα, τότε θα εισέλθετε στο Βασίλειο. (§22. Ευαγγέλιο του Θωμά)

Στον κόσμο τούτο η διττότητα ξεχειλίζει. Τα πάντα είναι διπλά, έχουν δύο όψεις, δύο πόλους, δύο πλευρές, δύο άκρες. Αναφέρονται σε κάτι άλλο. Καθετί είναι σε ζεύγος, όμοιο ή αντίθετο. Εισπνοή – εκπνοή, φως – σκοτάδι, ζέστη – κρύο, καλό – κακό, αρσενικό – θηλυκό, άσπρο – μαύρο. Ζούμε τη διττότητα στα πάντα, ακόμη και στο πως αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας. Εμείς και οι άλλοι. Εμείς μέσω των άλλων. Εμείς και οι άλλοι μας εαυτοί, εαυτοί σαν κάτι άλλο. Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η ψυχολογία και η τέχνη, είναι κάποια από τα πεδία που ερευνούν και αναζητούν αυτό το κάτι άλλο του εαυτού μας αλλά και του κόσμου, από αρχαιοτάτων χρόνων.

Η διπλωματική αυτή εργασία παρουσιάζει διττά έργα παραστατικής ζωγραφικής. Είναι διπολικές παραστάσεις  με ανθρωποκεντρικό θέμα, που γεννήθηκαν σαν ιδέα στα τέλη του 2014, με αναφορές στη σχέση και θέση της γυναίκας, στην κοινωνία με το πέρασμα των αιώνων. Επακολούθησαν διάφορα στάδια χρήσης υλικών, με τελικό τα λάδια σε καμβά. Το κάθε έργο αντιμετωπίζεται σαν δύο διαφορετικές συνθέσεις, που πραγματοποιούν μια τελική. Η μία σύνθεση δεν υπάρχει χωρίς την άλλη. Γεννηθήκανε και εξελιχθήκανε λόγω της σχέσης τους. Αλληλοεξαρτώνται, σαν μία εν τέλει τριλογία, που το αποτέλεσμά της είναι η ένωση και η συνύπαρξη. Σε κάθε έργο δημιουργείται μία κεντρική θεματική, όπου είναι ένας συνδυασμός δύο κόσμων που σχολιάζει πολιτισμούς, θρησκείες, κοινωνίες αλλά ακόμη και την σχέση των δύο φύλων, το έμφυλο της ανθρώπινης υπόστασης αλλά και τον διπλό εαυτό μας. Ο μυστικισμός τους συμπληρώνεται, με την καταγραφή σκέψεων και συνειρμών μιας δικής μου, παιδικής έμπνευσης, γραφής.

1.     ΔΙΤΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ο διπλός εαυτός σαν  νοητική σύλληψη, απασχολεί διαχρονικά τον άνθρωπο ως έννοια. Ο άνθρωπος που διαλέγουμε να είμαστε δημιουργεί ταυτόχρονα και έναν άνθρωπο που δεν θέλουμε να είμαστε. Τον σκοτεινό μας εαυτό που μας ακολουθεί σε όλη μας τη ζωή. Στην αρχαία Ελλάδα η σκιά ήταν η ψυχή και οι σκιές πήγαιναν στον Άδη. Ο θεός Ερμής αποκοιμίζει ή ξυπνάει τους ανθρώπους, αλλά είναι και ο ψυχοπομπός που περνάει τους ανθρώπους σαν σκιές από το «λιβάδι του Ασφοδέλου». Ο φυσικός και συγγραφέας βιβλίων Jean Pierre Garnier Malet αναφέρεται στην διττότητα του χρόνου και στα μηνύματα που λαμβάνουμε από τον ανώτερο εαυτό μας μέσω διαισθήσεων, ενστίκτων και προαισθημάτων. Ο άλλος μας εαυτός όμως, μπορεί να είναι και ο ιδανικός εαυτός. Ο ψυχαναλυτής Jacques Lacan αναφέρεται στον Ιδεατό εαυτό που δημιουργούμε μέσω του καθρέφτη από μωρά και «ωριμάζει» σαν εικόνα που μας ακολουθεί όσο μεγαλώνουμε. Με το «στάδιο του καθρέφτη» ο Lacan πραγματοποιεί μία αναφορά πάνω στο έργο του Freud. Το βρέφος ταυτίζεται με αυτή την εικόνα του ιδεατού Εγώ, που δεν είναι ευπαθής και καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του, θα προσπαθεί να την φτάσει. Αυτό το συγκεκριμένο στάδιο, καθορίζει το εξαρτώμενο Εγώ που καθώς μεγαλώνει θα κοινωνικοποιείται και θα δώσει στην προσωπικότητα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Το στάδιο του καθρέφτη δεν είναι μία παροδική φάση του ατόμου, αλλά ένα μοντέλο σχέσης μεταξύ του Εγώ και της εικόνας που έχει για τον εαυτό του. Ο Lacan στηρίζει αυτή την άποψή του για τον ανθρώπινο ψυχισμό, στο γεγονός της αναγνώρισης της εικόνας του ίδιου του αντανακλώμενου εαυτού σε αντίθεση με τα ζώα.

2.     ΧΩΡΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ

Ο χώρος που επιλέχθηκε για την παρουσίαση των έργων της πτυχιακής, είναι η αίθουσα γλυπτικής του κεντρικού κτιρίου του ΤΕΕΤΦ. Ο λόγος που επιλέχθηκε είναι, για μία επιτηδευμένη δόση διττότητας, εφόσον ήταν η αίθουσα που με φιλοξένησε κατά την περίοδο των εισιτήριων εξετάσεων. Για την προσωπική αίσθηση κλεισίματος του κύκλου της συγκεκριμένης φοιτητικής περιόδου, κλήθηκε να είναι και η αίθουσα που θα με αποχαιρετίσει.

3.     ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στην πρώτη αφήγηση της κάθε σύνθεσης παριστάνεται ένα παραμορφωμένο πορτραίτο που κοιτάζει τον θεατή. Όταν τα έργα περιστραφούν κατά ενενήντα μοίρες, το θέμα συμπληρώνεται με τη δεύτερη αφήγηση της σύνθεσης, καθώς παριστάνεται γυμνόστηθη γυναικεία μορφή. Το πρόσωπο είναι είτε σκυμμένο προδίδοντας θλίψη, είτε τινάζεται προς τα πίσω, ως τρόπος δήλωσης αγανάκτησης ή έκστασης. Άλλοτε πάλι το κεφάλι είναι καλυμμένο από ένα ύφασμα που φτάνει μέχρι τους ώμους. Το βλέμμα της γυναικείας μορφής ποτέ δεν συναντάται με αυτό του προσλήπτη. Από πάνω της υπάρχει πάντα, ένας όγκος καλυπτόμενος από ύφασμα. Με το βάρος και το μέγεθος του όγκου, καθώς και με την άβολη στάση των χεριών πίσω από τον κορμό της, γίνεται η αντίστοιχη αναφορά στην γυναίκα και την εποχή που αναφέρεται η τελική σύνθεση. Το φόντο στα περισσότερα έργα είναι ένας συμβολικός χώρος, αναλόγως με την ιστορία που εξελίσσεται. Η προβολή της γυναικείας μορφής πραγματοποιείται μέσω του ανάστροφου αντικατοπτρισμού.

4.     ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ

Η πρώτη αφήγηση της σύνθεσης κάθε έργου, αποδίδεται όπως στην βυζαντινή εικονογραφία με την επιλογή της μετωπικής όψης ενός απόκοσμου και ανέκφραστου προσώπου. Η απόδοση ενός συγκεκριμένου έργου της διπλωματικής, προδίδει καθαρά την επιρροή από την βυζαντινή εικονογραφία, αφού παρόμοια σύνθεση συναντάται σε εικόνα της Αγίας Παρασκευής αλλά και σε ψηφιδωτό που βρίσκεται στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης.

5.     ΕΠΙΛΟΓΗ ΥΛΙΚΟΥ

Τα έργα χαρακτηρίζονται τεχνικά από τα καθαρά και έντονα περιγράμματα, την κυριαρχία της καμπύλης σε σχέση με την γραμμή, το έντονο χρώμα σε μεγάλες φόρμες, την πολυχρωμία, καθώς και την απόδοση κιτρινόχρωμης σάρκας ως αίσθηση φωτός. Κατατάσσοντάς τα χρονολογικά σύμφωνα με το πότε δημιουργήθηκε το κάθε ένα, αναγνωρίζονται τα διάφορα στάδια της σπουδής, καθώς και η εξέλιξη των συνθέσεων σε μορφές και απόδοση.

6.     ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Σκοπός μία όσο το δυνατόν βαθύτερη βουτιά στον κόσμο της διττότητας, αποτελούμενη από την αρχή του σύμπαντος έως το σήμερα και τον διαχωρισμό σε όσο το δυνατόν πιο χαρακτηριστικές χρονικές περιόδους και πεδία. Από την δημιουργία της θρησκείας και τους αρχαίους χρόνους, στο σύμπαν και στη σημερινή παρουσία της διττότητας, ώστε να καταλήξει στην τέχνη και να συγκεκριμενοποιηθεί στο έργο που αφορά την ανθρώπινη φύση και κυρίως την γυναικεία υπόσταση. Η εξέλιξη των έργων στηρίχτηκε και στην θεματολογία. Κάθε μία σύνθεση ακολουθείται θεματικά με πληροφορίες γύρω από πολιτισμούς, κοινωνίες, θρησκείες κτλ. Η λειτουργία επίσης της ανθρώπινης όρασης είναι το δεύτερο σκέλος του ερευνητικού πλαισίου, ώστε να κατανοηθεί καλύτερα το πώς αντιλαμβάνεται το μάτι και το οπτικό μέρος του εγκεφάλου τις πληροφορίες που λαμβάνει από την εικόνα. Γνωρίζοντας το φαινόμενο της όρασης, βοήθησε στην διαδικασία της δημιουργίας τους, που η πρώτη αφήγηση της σύνθεσης ξεγελάει τον θεατή. Στη συνέχεια εφόσον διαβάζεται και η δεύτερη σύνθεση, αναγνωρίζεται εύκολα πια η ανάποδη γυναικεία μορφή και δεν γίνονται πλέον αντιληπτά τα αρχικά παραμορφωμένα πορτραίτα. Έτσι, στο τελευταίο έργο αναμένεται η αναγνώριση μίας ανάποδης γυναικείας φιγούρας σε ένα μη παραμορφωμένο πορτραίτο, ενώ δεν υπάρχει.  

7.     ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ

 Salvador Dali: Swans reflecting elephants

Ο γνωστός καλλιτέχνης του υπερρεαλισμού, Salvador Dali (Salvador Felip Jacint Dali Domenech, 1904-1989) έχει χρησιμοποιήσει την διττότητα σε διάφορα έργα του. Για τον ίδιο η εξερεύνηση της διπλής πραγματικότητας και της ψευδαίσθησης γίνεται στόχος της απεικόνισής τους.

Magritte: Rape

Ο Rene Magritte (1898-1967), καλλιτέχνης του σουρεαλισμού, χρησιμοποιεί την διττή ανάγνωση στα έργα, επηρεασμένος από την ποίηση, τις αναμνήσεις και τις σκέψεις. Στα μοτίβα του η αντιστροφή ή η σύμφυση των εσωτερικών ή εξωτερικών όψεων είναι συνηθισμένη.

Anelia Loubser: Alienation

Η φωτογράφος από το Cape Town, Anelia Loubser (1977-) στην έκθεση με τίτλο Alienation (2014), παρουσίασε φωτογραφίες ανάποδων πορτραίτων που έδιναν την αίσθηση εξωγήινων προσώπων.  

8.     ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΡΓΩΝ

          «Καλλιτέχνης και μούσα», 2016, λάδια σε καμβά, 160 Χ 104 εκ.

   

 

«Η ιστορία της Λίλιθ», 2017, λάδια σε καμβά, 147 Χ 116 εκ.

 

«Το κυνήγι των μαγισσών», 2017, λάδια σε καμβά, 155 Χ 123 εκ.

     

 

«Μέλισσα η βασίλισσα των εντόμων», 2016,  λάδια σε καμβά, 171 Χ 104 εκ.

        

 

«Μέδουσα», 2015, ακρυλικά και λάδια σε καμβά, 145 Χ 67 εκ.

 

 

«Τζιχάντ και προσφυγιά», 2016, σκόνη χρώμα σε καμβά, 172 Χ 100 εκ.

«Ο Zhang Qian στο Δρόμο του Μεταξιού», 2017, λάδια σε καμβά, 153 Χ 120 εκ.

Στο τελευταίο έργο της διπλωματικής, παύει να υφίσταται η δεύτερη αφήγηση. Το πορτραίτο παραμένει μετωπικό, δεν είναι πια παραμορφωμένο ενώ περικυκλώνεται από το σύμβολο του λουλουδιού της ζωής. Ο θεατής επηρεασμένος από την διπλή ανάγνωση των υπόλοιπων έργων ψάχνει την ανάποδη γυναικεία φιγούρα. 

9.      ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

·        Gombrich, E.H., 1999, Τέχνη και ψευδαίσθηση, (Παππάς, Α. Μετάφ.) Αθήνα: Νεφελη

·        Gombrich, E.H., 2014, To Χρονικό της Τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

·        Semir, Zeki, 2016, ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΟΡΑΣΗ, (Ντινόπουλος, Θ. Μετάφ.), Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

·        Ντετί, Μισέλ, 2000, Εισαγωγή στην ψυχανάλυση του Λακάν, (Ποταμιάνου, Ν. Μετάφ.), Αθήνα: Καστανιώτη

·        Ρήσμαν, Ντ., 2001, Το μοναχικό πλήθος, (Τομανάς, Β. Μετάφ.), Αθήνα: Νησίδες

·        Ansermet, Fr., Magistretti, P., 2015, Τα ϊχνη της Εμπειρίας, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης                     

·        Σενέτ, Ρ., 1999, Η Τυραννία Της Οικειότητας, (Μερτίκας, Ν., Γ. Μετάφ.), Αθήνα: Νεφέλη

·        Haraway, D., 2014, Ανθρωποειδή, Κυβόργια και Γυναίκες: Η Επανεπινόηση της Φύσης, (Μαρκέτου, Π. Μετάφ.), Αλεξάνδρεια

·        Robinson, M., 2007, Υπερρεαλισμός, (Σαλατίδου, Α. Μετάφ.), Αθήνα: ΓΝΩΣΗ

10.                         ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

·         Θεός και κόσμος-Η ενότητα των Αντιθέτων, (χ.χ.). Ανακτήθηκε 20 Μαΐου, 2016, από το  http://legacy.cup.gr/Files/files/chapters/exi-erwthmata_ch-1.pdf 

·         Θεός Ερμής, θεά Αφροδίτη & θεός Ερμαφρόδιτος, (χ.χ.). Ανακτήθηκε 28 Μαΐου, 2016, από http://www.apologitis.com/gr/ancient/ermafroditos.htm  

·         Μυθολογία και η αρχή της ηδονής, (Χ.Χ.). Ανακτήθηκε 28 Μαΐου, 2016, από   http://www.solon.org.gr/index.php/analektaistirias/95---a-/5927-mythologia-kai-h-arxi-tis-hdonis.html 

·         Μπαμπινιώτης, Τ. (2016). Θρησκεία – Religio: νοητική σύλληψη ή ιερός δεσμός.     Ανακτήθηκε 27 Μαΐου 2017, από              http://www.babiniotis.gr/wmt/userfiles/File/glwssikes_sfhnes_8rhskeia_1.pdf 

·         Μουρίκης, Ι. Ν., (2013), Τα όνειρα και οι αρχαίοι Έλληνες. Ανακτήθηκε 27 Απριλίου, 2016, από http://www.dreamworktherapy.gr/2013-06-05-10-11-26/ta-oneira-kai-oi-arxaioi-ellines

·         Dova, (2015), Alienation: Upseide-Down Portraits Make People Look Like Aliens. Αναρτήθηκε 31 Μαίου 2016, από το http://www.boredpanda.com/upside-down-portraits-alienation-anelia-loubser/

11.                         ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

·         Fuende, L., Kieslowski, Κ., (1991). La Double Vie de Veronique [Κινηματογραφική Ταινία]. Γαλλία – Πολωνία: Sideral Productions, Canal+, Zespol Filmowy ‘’Tor’’

·        Cameron, Mitchell, J. (Producer and Director). (2001). Henry and the Angry Inch [Κινηματογραφική Ταινία]. Αμερική: Killer Films, New Line Cinema

·        Richardson, Τ., (Producer and Director). (1990). The Phantom of the Opera [Τηλεταινία]. Αμερική: Saban/Scherick Productions 

   ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ευχαριστώ θερμά για την βοήθεια, την υποστήριξη, την υπομονή, τους: Χάρης Κοντοσφύρης, Θωμάς Ζωγράφος, Δημοσθένης Αβραμίδης, Αγγελική Αυγητίδου, Έλενα Εφέογλου, Σοφία Γρηγοριάδου, Γιώργος Φανάρας, Ηλίας Λόττας, Μενέλαος Γκέρος, Παρασκευάς Ασημακόπουλος, Χρόνης Καραχάλιος, Καληάνθη Βογδοπούλου, Βαλεντίνη Μαυροδόγλου.