Η εικαστική πρακτική της Αιμιλίας Παπαφίλιππου εξερευνά μια διαρκή ένταση ανάμεσα στο οργανικό και στο αχώριστο, το μετέωρο και το σταθερό – ένα σκηνικό όπου το χάος δεν είναι απλώς η απουσία τάξης, αλλά πρωταρχικός τόπος γένεσης και δυναμικής μορφοποίησης. Στο έργο της, το «ρίζωμα» λειτουργεί ως μεταφορά ενός βαθύτερου υποστρώματος: ενός δικτύου που αναδύεται, απλώνεται και διακλαδίζεται εντός και πέρα από το πλαίσιο, όπως ένα νευρωνικό δίκτυο ή ριζικό σύστημα που συνδέει σημεία, ιδέες και ενέργειες.
Αυτή η προσέγγιση συνδέεται άμεσα με τις σύγχρονες απόψεις της νευροβιολογίας, όπου το νευρικό σύστημα δεν αντιμετωπίζεται ως στατική δομή, αλλά ως δυναμικό σύνολο συνδέσεων που διαμορφώνονται, απορυθμίζονται και επαναδιατάσσονται σε απάντηση ερεθισμάτων – όπως ακριβώς η εικαστική φόρμα διατρέχει το χαοτικό, το εξελισσόμενο, το απρόβλεπτο. Το χάος, ως δημιουργική αρχή, δεν σημαίνει αταξία, αλλά αναγνώριση ότι το νοητό και το αισθητό αναδύονται μέσα από πολλαπλούς συσχετισμούς, συγκρούσεις και απρόβλεπτες ροές — αντίστοιχες με τις νευροβιολογικές διεργασίες που υπαγορεύουν τη διασύνδεση των κυττάρων, τη νευρωνική πλαστικότητα και το συνεχές ριζωματικό πλέγμα.
Το «ρίζωμα» εδώ λειτουργεί ως μια μη ιεραρχική, διακλαδωμένη δομή: η εικαστική σκέψη της Παπαφίλιππου εκτείνεται πέρα από το εμφανές, εισχωρεί σε «κρυφούς» χώρους της ύλης και του άχρονου. Η μορφή δεν είναι σημείο κατάληξης, αλλά μια ανοιχτή κατάσταση – ένας ζωντανός ιστός που υπόκειται σε μεταβολή.
Η εικαστική επιφάνεια μετασχηματίζεται σε μεταφορά των νευρωνικών συνάψεων: σημεία επαφής, πύκνωση, αποσύνδεση, ανασύνδεση – μια «ρίζα» που διατρέχει το γνωστικό, το βιολογικό. Το «χάος» εμφανίζεται ως χώρος δράσης, ως δυναμική αφετηρία από την οποία οι «ρίζες» αναδύονται, απλώνονται και συναντώνται. Μέσα από αυτές τις ροές η καλλιτέχνιδα δημιουργεί εικόνες που εμπεριέχουν και επιστημονική αναφορά: τη νευροβιολογία του αισθητού, τη βιολογία της μορφής, την αισθητική της συνάφειας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια της ελίκωσης (gyrification) αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Στη νευροβιολογία, η ελίκωση του εγκεφαλικού φλοιού αποτελεί τη διαδικασία αναδίπλωσης της φλοιώδους επιφάνειας, κατά την οποία σχηματίζονται οι έλικες (gyri) και οι αύλακες (sulci). Η διαδικασία αυτή, που λαμβάνει χώρα κυρίως κατά την εμβρυϊκή και πρώιμη μεταγεννητική ανάπτυξη, εξυπηρετεί τη μεγιστοποίηση της επιφάνειας του φλοιού εντός του περιορισμένου όγκου του κρανίου, επιτυγχάνοντας έτσι μεγαλύτερη πυκνότητα νευρωνικών συνδέσεων και αυξημένη ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών (Μανωλοπούλου, 2019). Η ελίκωση, επομένως, δεν είναι απλώς μορφολογικό χαρακτηριστικό, αλλά μια βιολογική στρατηγική πολυπλοκότητας: μια διαδικασία όπου η μορφή «μαθαίνει» να διπλώνεται για να αυξήσει τη συνδεσιμότητα και τη νοητική της δυναμική.
Όπως το ρίζωμα απλώνεται και διαμορφώνει μη ιεραρχικά πεδία σύνδεσης, έτσι και η ελίκωση συνιστά μια «βιολογική πτύχωση» που επιτρέπει στη μορφή να αποκτήσει βάθος, δυναμική και ικανότητα αλληλεπίδρασης. Αντίστοιχα, στην εικαστική εργασία της Παπαφίλιππου, η μορφή ελίσσεται, αναδιπλώνεται και ριζώνει μέσα στον χώρο. Οι γραμμές, τα ίχνη και οι διαδρομές λειτουργούν όπως οι έλικες του φλοιού: δημιουργούν πυκνώσεις νοημάτων, επιφάνειες αλληλεπίδρασης και λειτουργικής μνήμης. Η καλλιτεχνική επιφάνεια γίνεται έτσι νευρωνικό πεδίο, όπου οι αισθητηριακές και εννοιολογικές κινήσεις ενεργοποιούνται μέσα από πολλαπλές στρωματώσεις και διασυνδέσεις.
Το σκακιστικό συνεχές που συχνά αναδύεται στο έργο της, ενσωματώνεται ως μοντέλο στρατηγικής σκέψης και αυτο-οργάνωσης: κάθε σημείο, κάθε μορφικό γεγονός είναι μια «κίνηση» που επηρεάζει και αναδιαμορφώνει ολόκληρο το πλέγμα. Η εικαστική διαδικασία λειτουργεί όπως η νοητική διεργασία στο σκάκι – μια εναλλαγή τάξης και χάους, όπου η κάθε ενέργεια ενεργοποιεί νέες πιθανότητες. Το έργο δεν προκύπτει από προδιαγεγραμμένο σχέδιο, αλλά από δυναμική αλληλεπίδραση, όπως ο εγκέφαλος διαμορφώνει νέες συνάψεις μέσω εμπειρίας και προσαρμογής.
Η έννοια του ριζώματος (Deleuze & Guattari, 1980) επανέρχεται ως οργανωτικό μοντέλο: μια μη ιεραρχική, συνεχώς αναπτυσσόμενη δομή που θυμίζει τόσο τη μορφογένεση της φύσης όσο και την πλαστικότητα του εγκεφάλου. Η ελίκωση του φλοιού μπορεί να ιδωθεί ως νευροβιολογική ανάλογη του ριζώματος – ένα δίκτυο πτυχώσεων που επεκτείνει το εν δυνάμει, ένα χάος που μορφοποιείται χωρίς να χάνει την ικανότητά του να παράγει πολλαπλότητες.
Τελικά, η εικαστική πράξη της Παπαφίλιππου λειτουργεί σαν ένας εγκέφαλος σε διαρκή δημιουργία — ένας τόπος όπου το χάος οργανώνεται σε μορφή και η μορφή διαλύεται ξανά σε ροή. Η τέχνη της αναδεικνύει τη συγγένεια ανάμεσα στο βιολογικό και το νοητικό, στο μικροσκοπικό και το κοσμικό, στο παιχνίδι και στη σκέψη. Είναι ένας ριζωματικός φλοιός — ένα πεδίο όπου η ύλη σκέφτεται και η σκέψη αποκτά μορφή.
Ενημερωμένη βιβλιογραφία
Zeki, S. (2002). Εσωτερική όραση – Μια εξερεύνηση της τέχνης και του εγκεφάλου. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Deleuze, G., & Guattari, F. (2017). Καπιταλισμός και σχιζοφρένεια 2. Χίλια πλατώματα. (Β. Πατσογιάννης, Μετφρ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον.
Damasio, A. (2010). Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain. New York: Pantheon Books.
Μανωλοπούλου, Κ. (2019). Η ελίκωση του φλοιού ως βιολογική διαδικασία. (Διπλωματική εργασία). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ανακτήθηκε από https://ikee.lib.auth.gr/record/305457/files/GRI-2019-24473.pdf
Σε συνέχεια : https://floroieikastikoi.blogspot.com/2025/11/04-11-2025-1100.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου