ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΙ ΕΛΙΖΑΣ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ «Κέλυφος» τέχνης στο Παγκράτι

Οι εκσκαφείς και οι μπουλντόζες έχουν πάρει θέση. Σκαλωσιές, σιδηροδοκοί, γκρεμίσματα, βουναλάκια από χώματα. Εικόνα μετάβασης, από τη φθορά στη νέα κατάσταση. Ενα κουφάρι έτοιμο να αναγεννηθεί.

Στην οδό Ερατοσθένους στο Παγκράτι, δίπλα στον Αγιο Σπυρίδωνα, στο εργοτάξιο του υπό ανέγερση Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, οι εργασίες προχωρούν κανονικά. Υστερα από περιπέτειες δύο δεκαετιών κι αλλαγές χώρων, το μουσείο θα είναι έτοιμο στα τέλη του 2016, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ένα μουσείο διεθνούς ακτινοβολίας, δεδομένου και του ότι θα φιλοξενήσει μία «μυθική» συλλογή έργων τέχνης. Στο ενιαίο οικόπεδο της τάξεως των περίπου 950 τ.μ., επί των οδών Ερατοσθένους 13 και Αγ. Σπυρίδωνος 1, σε ένα κτιριακό σύμπλεγμα παλιάς και νέας κατασκευής, συνολικής μεικτής επιφάνειας περίπου 7.500 τ.μ. θα ανεγερθεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Από το τριώροφο προπολεμικό νεοκλασικό της οδού Ερατοσθένους, το οποίο αγοράστηκε μαζί με όμορα οικόπεδα, το 2009, έχει διατηρηθεί το εξωτερικό κέλυφος που φέρει έντονα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της νεοκλασικής μορφολογίας.

Η αποκατάσταση του κτίσματος, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική μελέτη που έχει εκπονηθεί από τους αρχιτέκτονες Ιωάννη και Αλέξη Βικέλα, θα συμβάλει στην αισθητική αναβάθμιση του άμεσου αστικού περιβάλλοντος (η κατασκευή του κτιρίου τοποθετείται στη δεκαετία 1920-1930). Το νέο μουσείο μελετήθηκε μέσα στο υπάρχον κέλυφος του νεοκλασικού κτίσματος ως προσθήκη καθ' ύψος και κατ' επέκταση αυτού σε όμορο οικόπεδο επί του πεζοδρόμου Αγ. Σπυρίδωνος, με το οποίο γίνεται συνένωση. Ετσι στην κτιριακή σύνθεση που θα προκύψει, αφενός υπάρχει εσωτερικά διακριτή μετάβαση από τη νέα στην παλαιά κατασκευή, αφετέρου εξωτερικά υπάρχει μια εναρμόνιση των όγκων και των μορφών μεταξύ παλαιού και νέου που επιτυγχάνεται με την επιλογή κατάλληλων χρωμάτων και υλικών επένδυσης των όψεων των προσθηκών. Το συνολικό κόστος κατασκευής θα φτάσει τα 20 εκατ. ευρώ, χωρίς να υπολογίζονται οι μελέτες και το κόστος του ακινήτου.

Εκσκαφές

Ηδη ετοιμάζονται να αρχίσουν οι εκσκαφές προκειμένου να δημιουργηθούν τα πέντε υπόγεια επίπεδα που θα περιλαμβάνει το μουσείο. «Εχει γίνει η καθαίρεση του εσωτερικού του διατηρητέου, τώρα γίνονται οι υποθεμελιώσεις που απαιτούνται και στο προσεχές διάστημα, αμέσως μετά τις διακοπές, θα ξεκινήσουν οι εκσκαφές» σύμφωνα με τον διευθυντή του έργου, πολιτικό μηχανικό, κ. Νίκο Μαλατέστα. «Οι εκσκαφές θα κρατήσουν περίπου πέντε μήνες. Κατόπιν θα κατασκευαστούν τα σκυροδέματα, γύρω στον Φεβρουάριο, αν και όλα εξαρτώνται από τον καιρό: έρχεται χειμώνας και δεν ξέρουμε τι θα συναντήσουμε. Μην ξεχνάτε ότι σκάβουμε 22 μέτρα κάτω από γη».

Το νέο κτίριο με σύγχρονες χρήσεις θα «αγκαλιαστεί» μέσα στο υπάρχον κέλυφος. Για τον σκοπό αυτόν, η σύγχρονη προσθήκη έχει τη μορφή ενός λιτού ορθογώνιου όγκου που βρίσκεται σε υποχώρηση ως προς το διατηρητέο κτίσμα.

Πέντε ορόφους, πέντε υπόγεια, ισόγειο και ημιώροφο θα διαθέτει το κτίριο. Σε 1.255 τ.μ. θα αναπτυχθεί η μόνιμη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, 450 τ.μ. καταλαμβάνει η αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, ενώ αμφιθέατρο 222 θέσεων και χώρος πολλαπλών εκδηλώσεων, αναψυκτήριο, κατάστημα, βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο συνθέτουν το μουσείο. Ο πρώτος όροφος φιλοξενεί μέρος των μόνιμων εκθέσεων που έχουν προβλεφθεί από το κτιριολογικό πρόγραμμα και έναν μικρό χώρο προβολών. Στον δεύτερο θα φιλοξενείται μέρος των εκθέσεων που αφορά τις ξένες συλλογές, στον τρίτο ο επισκέπτης θα μπορεί να δει μέρος των μόνιμων εκθέσεων και μια αίθουσα για μικρές εκθέσεις, ενώ ο τέταρτος προβλέπεται επίσης για τη μόνιμη έκθεση. Στον πέμπτο όροφο υπάρχουν γραφεία, αίθουσα συσκέψεων κ.λπ.

Στα υπόγεια, στο πρώτο θα λειτουργούν οι περιοδικές εκθέσεις του μουσείου, στο δεύτερο διαμορφώνεται βιβλιοθήκη με αποθήκη, αρχείο, γραφείο βιβλιοθηκάριου και ψηφιακή βιβλιοθήκη, στο τρίτο βρίσκεται η αίθουσα (αμφιθέατρο) χωρητικότητας 222 ατόμων, με παρασκήνια, βοηθητικούς χώρους, βεστιάριο, χώρο φουαγιέ, στο τέταρτο οι χώροι αποθηκεύσεως και συντηρήσεως των έργων τέχνης και πέμπτο μηχανολογικοί χώροι, χώροι υγιεινής για το προσωπικό και θέσεις πάρκινγκ. Η συλλογή του Ιδρύματος περιλαμβάνει περισσότερα από 500 αριστουργήματα σύγχρονης τέχνης (πολλοί μιλούν για τετραψήφιο αριθμό) με αιχμή καλλιτέχνες που διακρίθηκαν στην περίοδο του μοντερνισμού. Τα έργα εμβληματικών μορφών της Τέχνης (Πικάσο, Κλέε, Τζιακομέτι, Βαν Γκογκ, Γκογκένκ.ά.) φυλάσσονται, όπως είχε παλαιότερα ανακοινωθεί, σε θησαυροφυλάκια ελβετικών τραπεζών.

Το νέο κτίριο με σύγχρονες χρήσεις θα «αγκαλιαστεί» μέσα στο υπάρχον κέλυφος, όπου παλαιό και νέο τμήμα συνδιαλέγονται χωρίς να ανταγωνίζονται μεταξύ τους

Μετά την ολοκλήρωση του μουσείου θα ακολουθήσει η αναμόρφωση κι ανάπλαση της πλατείας, με δωρεά του Ιδρύματος και με υποχρέωσή του να τη συντηρεί με δικά του έξοδα εφ' όρου ζωής (την έχει αναλάβει το αρχιτεκτονικό γραφείο studio75). Κοντά στα υπάρχοντα δέντρα και φυτά της θα φυτευτούν εποχιακά λουλούδια, κάποια επιπλέον δέντρα και στο κάτω μέρος της πλατείας γκαζόν, ενώ τα μαρμάρινα σκαλιά της εκκλησίας θα μείνουν ως έχουν. Οι κάτοικοι της περιοχής έχουν αγκαλιάσει το έργο. «Το περιμένουν, διότι θα αναβαθμίσει την περιοχή» αναφέρει ο κ. Μαλατέστας. «Υπήρξε μία μόνη διαμαρτυρία, από έναν κάτοικο, επειδή η ανέγερση του καινούργιου κτιρίου κλείνει τη θέα του σπιτιού του». Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι έχουν τηρηθεί όλες οι «πολεοδομικές διατάξεις για την περιοχή όσον αφορά το ύψος, την κάλυψη και τον συντελεστή δόμησης».

Το χρονικό της αναζήτησης του χώρου
Οταν το 1992, επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη, παραχωρούνταν στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή οικόπεδο επί της οδού Ρηγίλλης προκειμένου να ανεγερθεί Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την εξέλιξη που θα είχε η υπόθεση: συνολικά τέσσερις προσπάθειες για την εξεύρεση κατάλληλου χώρου θα απέβαιναν άκαρπες, αρχαιότητες θα εντοπίζονταν, νομοθετικά κωλύματα θα έβαζαν εμπόδια, διαμαρτυρίες και δικαστικές διαμάχες θα προέκυπταν και, εν τω μεταξύ, οι συλλέκτες θα είχαν αποβιώσει. Οι πρώτες ενστάσεις διατυπώθηκαν αμέσως με την ανακοίνωση της παραχώρησης, αρχικώς διασκεδάστηκαν, δεδομένης της τεράστιας αξίας της συλλογής την οποία οι δωρητές υποσχέθηκαν να φέρουν στην Ελλάδα και της δημοσίευσης των σχεδίων του διάσημου αρχιτέκτονα Μινγκ Πέι για ένα μουσείο 10.000 τ.μ. και κόστους 27 εκατ. ευρώ.

Αντιρρήσεις
Γρήγορα, όμως, σοβαρές αντιρρήσεις διατυπώθηκαν από τον Δήμο Αθηναίων -ο οποίος ήθελε το οικόπεδο χώρο πρασίνου- αλλά και από τις πολεοδομικές υπηρεσίες, ενώ κάτοικοι προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Τη λύση έδωσε η αρχαιολογική έρευνα που έγινε στο οικόπεδο, για να διαπιστωθεί αν μπορούσε να οικοδομηθεί: έφερε στο φως το 1996 τα κατάλοιπα του Λυκείου του Αριστοτέλη. Παρ' όλα αυτά, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο δέχτηκε τη συνύπαρξη του μουσείου με τα αρχαία, όχι όμως και η Ελίζα Γουλανδρή, αφού ο χώρος που απέμενε ήταν μικρός. Με την ίδια αιτιολογία η συλλέκτρια απέρριψε και την πρόταση χωροθέτησης στο γνωστό σκάμμα Καραμανλή δίπλα στο Πολεμικό Μουσείο. Ακολούθησε μία βραχύβια ιδέα ανέγερσης του κτιρίου στο Μετς και, τέλος, διατυπώθηκε η πρόταση για οικόπεδο στην οδό Ριζάρη, για να επαναληφθεί όμως ο ίδιος κύκλος διαμαρτυριών, προσφυγών και τελικά η ακύρωση της παραχώρησης από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Οταν εντέλει με σχέδιο νόμου του Ευάγγελου Βενιζέλου, υπουργού Πολιτισμού το 2002, ρυθμίστηκαν τα νομικά προβλήματα και η παραχώρηση έγινε εκ νέου, η Ελίζα Γουλανδρή είχε πεθάνει. Εκτοτε τίποτε έως το 2009, που το Ιδρυμα ανακοίνωσε την αγορά του κτιρίου της οδού Ερατοσθένους.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ
ΦΩΤΟ: ΧΑΡΗΣ ΓΚΙΚΑΣ