Τεκμηρίωση διπλωματικής εργασίας Βρυωνίδη Γιώργου Ιούνιος 2018

Βρυωνίδη Γιώργου
Βιωματική ροή της σκέψης, η σπείρα των ανθρώπινων παθών

Θέμα και περιγραφή της ιδέας

Όπως υπαινίσσεται το πρώτο συνθετικό του τίτλου, έννοιες όπως ιδέα και βίωμα εμπλέκονται και κατευθύνουν τη συνθετική διαδικασία. Ο προσδιορισμός των όρων με τους οποίους γίνεται το πέρασμα από την ιδέα στη ύλη, καθώς και η αναζήτηση πρωτογενών κανόνων και δομών που διέπουν τόσο το ανθρώπινο έργο, όσο και τον φυσικό κόσμο, ανάγονται σε θεμελιώδη ζητήματα της τέχνης, επαυξάνοντας δυνητικές πραγματικότητες .

Η σπείρα είναι καμπύλη, η οποία διαγράφει ένα σημείο καθώς περιστρέφεται γύρω από ένα άλλο σταθερό σημείο, ενώ συγχρόνως απομακρύνεται από αυτό. Εμφανίζεται σε ένα σύνολο δομών στη φύση. Είναι αποτέλεσμα της επίδρασης κάποιων προσωρινών δυνάμεων στη δομή ενός αντικείμενου, που συνήθως έχει κάποια άλλη μορφή. Γαλαξίες και υδροστρόβιλοι δημιουργούν σπειροειδείς σχηματισμούς. Ο άνθρωπος, επηρεασμένος από τα στοιχεία της φύσης που του προκαλούσαν δέος, χρησιμοποίησε την σπείρα σαν σύμβολο αναγέννησης και συνδέθηκε μ’ αυτήν σε όλες τις φάσεις της ζωής, από την γέννηση ως τον θάνατο, τον γάμο, την αναπαραγωγή και τον έρωτα.

Με το συγκεκριμένο θέμα θα ασχοληθώ στην έρευνα μου, προσπαθώντας να αποδώσω τα βιώματά μου, αναδεικνύοντας τις σκέψεις και τις ιδέες μου με τρισδιάστατο τρόπο. Επίσης θα κατασκευάσω μακέτες από ξύλο, μέταλλο και γυαλί με χαρακτηριστικά  κονστρουκτιβισμού, cubofuturism και αρχιτεκτονικής. Με κύριο πυρήνα την εγκατάσταση-γλυπτό και με τη δύναμη της τεχνητής ροής, θα ακολουθήσω την πορεία προς την αποτύπωση της σκέψης μου σε μορφή. Καταναλωτισμός, κοινωνία, πολιτική-παραπληροφόρηση, αγάπη, υποκουλτούρα, αδιαφορία, πίστη, πάθη και ενσυναίσθηση είναι λέξεις και συναισθήματα που καθημερινά ελκύουν τους ανθρώπους να βιώσουν, αλλά και να ξεστομίσουν. «Έτσι ξεκίνησε το ταξίδι μου να ανακαλύψω αυτόν τον κύκλο που τρελάθηκε και βγήκε από την πορεία του, τη σπείρα».

Θεωρητικό πλαίσιο

Η σπείρα δεν αποτελεί απλά μια μορφή, αλλά μια δομή με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Η σπείρα τρέχοντας στις τρεις διαστάσεις, αποτελεί μια αναπτυσσόμενη δομή που υποχρεώνει σε μια συνεχή κίνηση. Αντίστοιχα και η ροή της σκέψης, συνειδητά η ασυνείδητα, εμπλέκεται σε αυτό το παιχνίδι του μυαλού. Ανάλογα με την πορεία που δημιουργεί, η σπείρα αποτελεί ένα εξωστρεφές ή εσωστρεφές σύστημα, που συχνά συνδέεται με την έννοια του καταφυγίου και της προστασίας, ενώ σε μερικές περιπτώσεις η σπείρα είναι ο άξονας πάνω στον όποιο αναπτύσσεται ο πολεοδομικός ιστός ενός οικισμού. Ο ανώνυμος δημιουργός αναγνώρισε τις ιδιότητες του σχήματος και τις αξιοποίησε δημιουργώντας χώρο. Ο Bachelard αναφέρει ότι σύμφωνα με τον Palissy, «μια σπειροειδής διάταξη αποτελεί την καλύτερη πολεοδομική αμυντική μορφή». Οι σχέσεις που αναπτύσσει η σπειροειδής ροή περιλαμβάνουν άλματα από την παλιά κατάσταση στην καινούργια και αντίστροφα. Μια ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων που προέρχονται από την αντίθεση και τη σύγκρουση των διαφόρων δυνάμεων και τάσεων που επιδρούν πάνω σ' ένα σώμα, στα πλαίσια ενός φαινομένου ή μέσα σε μια καθημερινή κοινωνία.

H έννοια της ροής αποτελεί σημαντικό ζήτημα στον χώρο της τέχνης και τα αρχιτεκτονικά σχέδια που σχετίζονται με την έννοια της ροής ολοένα και αυξάνονται. Σήμερα η ροή αποτελεί κεντρική ιδέα τόσο στα έργα του μοντερνισμού όσο και του μεταμοντερνισμού. Η ροή επίσης σχετίζεται με την ομαλή λειτουργία. Έτσι σε μια κατασκευή χρειάζεται βασικά η ροή κύριων στοιχείων και, σε συνδυασμό με τη σύνθεση των χώρων, αυξάνουν την παρατηρητικότητα του επισκέπτη - θεατή. Παρά τη σημασία που έχει για την αρχιτεκτονική κατανόηση, η ροή έχει ελάχιστα μελετηθεί. Περισσότερο σύνηθες είναι η μελέτη σχημάτων της παραδοσιακής γεωμετρίας, στην οποία είναι ευκολότερο να έχουμε μια εννοιολογική κατανόηση. Η ερμηνεία των σταθερών σχημάτων, όπως τα τετράγωνα και οι κύκλοι, είναι πολύ  αναπτυγμένη. Μέσω της ροής, οι εγκαταστάσεις και τα σιντριβάνια  προκαλούν περιέργεια και αποκτούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Κατανοώντας μια σειρά από λανθάνοντα κοινωνικά προβλήματα, είχα να διαρθρώσω ανάμεσα στην πραγματοποίηση (την παράθεση μιας προκαθορισμένης δυνατότητας), την ενεργοποίηση ( την επινόηση μιας λύσης που απαιτείται από ένα πλέγμα προβληματισμών) και τη δυνητικοποίηση, η οποία λειτουργεί αντίθετα από την ενεργοποίηση και παράγει σπειροειδή σκέψη και εργασία, και μεταβιβάζονται όλα σε μια εκθετική ανύψωση. Η δυνητικοποίηση δεν είναι ο μετασχηματισμός μιας πραγματικότητας σε ένα σύνολο δυνατοτήτων, αλλά μια μεταλλαγή ταυτότητας, μια μετατόπιση του κέντρου βαρύτητας ενός αντικειμένου, το οποίο από μόνο του δεν αρκεί να αποτελέσει λύση στο πλέγμα προβλημάτων και προβληματισμών. Αποκαλύπτει κυρίως ένα γενικό πρόβλημα, που δεν υπόσχεται τη λύση παρά μόνο την επαναφορά άλυτων καινούργιων συνθηκών. Ένα προσωπικό σωματικό βίωμα ενεργοποιεί τη μετάβαση στο σώμα της κοινωνίας, που είναι η πόλη, και αυτή η λύση, δυτικοποιημένη, περνά σε ένα άλλο πρόβλημα που έχει να κάνει με την επαληθευμένο συσχετισμό των λύσεων που διαρθρώνουν ένα νέο πρόβλημα. Με αυτό τον τρόπο η δυνητικοποίηση ρευστοποιεί τις θεσμικές διακρίσεις, αυξάνει τον βαθμό ελευθερίας, διανοίγει ένα καινούργιο πεδίο δράσης.

Αναφορές σε άλλους καλλιτέχνες

Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα σύνορα μεταθέτονται και αλλάζουν πάλι. Διαφορετικοί πολιτισμοί και γεωγραφικές ταυτότητες σχηματίζονται από την αυξανόμενη μετακίνηση δυνάμεων εξαιτίας μιας οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής κρίσης με παγκόσμια  χαρακτηριστικά. Το σχέδιο ενός νέου χάρτη ακολουθεί το νέο πολιτικό Ήθος. Νέες χώρες ιδρύονται και πόλεις επανασχεδιάζονται για να στεγάσουν τις ανάγκες των νέων αγορών. Σε απάντηση, και ως μια ανάγκη να ορίσουν τον δικό τους τόπο στον κόσμο, οι καλλιτέχνες έχουν αρχίσει να ενδιαφέρονται για τη χρήση της οπτικής γλώσσας του χάρτη, παράλληλα με συστήματα και στρατηγικές χαρτογράφησης. Μια πληθώρα καλλιτεχνών, όπως η Julie Mehretu, ο Franz Akerman, ο Jonathan Parsons, η Layla Curtis, ο Simon Patterson, η Kathy Prendergast, η Joyce Kozloff, o Guillermo Kuitca, έχουν εντάξει τον χάρτη στο εικαστικό τους λεξιλόγιο. Μια έννοια που ξεκίνησε να ενεργοποιείται και στην προσωπική μου έρευνα με τη δημιουργία του πρώτου προσχεδίου με αφορμή τον χάρτη-λαβύρινθο σε σχέση με το τοπογραφικό στοιχείο. Ζωγράφοι της αναγέννησης, όπως ο Leonardo da Vinci, ο Dürer, και σύγχρονοι καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες, όπως οι Αnish kapoor, Μichael Grab, Le Corbusier και Antoni Gaudi, την χρησιμοποίησαν στα έργα τους. «Αν θέλαμε να σκιτσάρουμε μια αρχιτεκτονική που να ταιριάζει με την δομή της ψυχής μας… θα την συλλαμβάναμε κατ’ εικόνα του λαβύρινθου. (Nietzsche)

Η σπείρα συνεχίζει να χρησιμοποιείται σαν μοτίβο στην τέχνη και κατά τον 20ο αιώνα. Αποτελεί τη βάση για ένα σύνολο γλυπτών μεγάλης και μικρής κλίμακας. Ο Andy Goldsworthy (1956), Βρετανός γλύπτης και φωτογράφος, δημιούργησε ένα σύνολο γλυπτών που βασίζονται στη σπείρα και αποτελούνται κυρίως από φυσικά υλικά. Ο Mario Merz (1925-2003) δημιουργούσε γλυπτά από μέταλλο και φως, με την χρήση λαμπτήρων νέον, υποστηρίζοντας ότι «Το Σύμπαν είναι καμπύλο. Η Γη είναι καμπύλη. Όλα στη Γη είναι καμπύλα», για να τονίσει την χρήση της σπείρας στα έργα του. Σε μεγαλύτερη κλίμακα, ο Richard Serra (1939) δημιουργεί γλυπτά, όπως το Matter of Time, και υποχρεώνει τον επισκέπτη να κινηθεί μέσα σε μια σπείρα κατασκευασμένη από μεταλλικά φύλλα.

Μεθοδολογία

Μέσα από τα βιώματα, κατανόησα ότι η σπειροειδής ροή της σκέψης μου είναι ένα συνονθύλευμα παθών και συναισθημάτων που βιώνουν οι άνθρωποι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Στη συγκεκριμένη έρευνα, επιχειρείται μια μελέτη της σπείρας σαν πρωτογενές αρχετυπικό σχήμα, που λειτουργεί ως πυκνωτής ιδεών και ιδιοτήτων. Αρχικά, προσπάθησα να αναγνωρίσω τη σπείρα και τους γεωμετρικούς κανόνες με τους οποίους περιγράφεται. Στη συνέχεια την εντόπισα σε φυσικές διαμορφώσεις και  την παρουσίασα με δικό μου τρόπο, σαν αρχετυπικό σύμβολο που λειτουργεί σε διάφορους πολιτισμούς.

Οι παρατηρήσεις από την παραπάνω διαδικασία μεταφράζονται σε εννοιολογικές αρχές και ιδιότητες, τις οποίες προσπαθώ να ανιχνεύσω σε ζωγραφικά και αρχιτεκτονικά παραδείγματα στη διάρκεια της ιστορίας. Στη συνέχεια, ζωγράφισα σπειρωτούς λαβύρινθους με χαρακτηριστικά χάρτη, και κατόπιν δημιούργησα μακέτες, τοποθετώντας τα μοντέλα στον χώρο. Αντιλήφτηκα την ενέργεια και την ροη που δημιουργούσε η γλυπτική εγκατάστασή μου και έτσι αποφάσισα να την κάνω σε μεγάλη κλίμακα, αλλά και να την τοποθετήσω σε δημόσιο χώρο. Μια σπειρωτή πόλη όπου αντιλαμβάνεται κανείς τα κοινωνικά στρώματα, δίνει τη δική του ερμηνεία και υποκαθιστά στη σκέψη μου την κανονική ροή της ζωής. Με τη λεκάνη της τουαλέτας να έχει την σπειροειδή ροή μέσα από τη δύναμη του νερού και να αποτυπώνει το υπόγειο σύστημα διασύνδεσης, που με τα περιττώματα καθημερινά αποδεσμεύουμε, να είναι ένα κομμάτι μας.

Το  βίωμά μου (σύνδρομο…;) δίνει το έναυσμα στη φαντασία, σε συνδυασμό με την σκέψη μου, να δημιουργήσει. Η  εγκατάστασή μου πιστεύω ενεργοποιεί πολλές έννοιες μέσα από τη δημόσια τοποθέτηση σε ένα σιντριβάνι. Η σπειροειδής πόλη κρεμάται ανάποδα, πάνω από την αποικισμένη λεκάνη τουαλέτας, και λειτουργεί σαν σιντριβάνι, όπου οι δίνες τόσο της τουαλέτας αλλά και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, ενεργοποιούν το χιούμορ, την ειρωνεία και τη διάθεση σαρκασμού.  Επέλεξα το σιντριβάνι της πλατείας Νέου Πάρκου Φλώρινας, γιατί χρειάζεται μια κριτική αποστασιοποίηση και μια θεαματικοποίηση, μια διασκεδαστική γωνιά για το γελοιογραφικό χαρακτήρα της εγκατάστασης. Το νερό μέσα από τους ήχους που γεννά δίνει την ηρεμία στον χώρο και σε παρακινεί στη γαληνή και την χαλάρωση. Η σκέψη μου να το τοποθετήσω σε κεντρικό σημείο έδωσε στο έργο τη δύναμη επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και δυνητικοποίησε το έργο τέχνης σαν μια εικαστική πρόταση που συμπεριλαμβάνει το σωματικό, το κοινωνικό και πολιτικό βίωμα, όχι μόνο ως τρισδιάστατο σλόγκαν αλλά ως μια εμπειρία άλυτη. 

Βιβλιογραφία

Αρχιμήδης, Περί ελίκων, μτφρ. Φιλολογική ομάδα Κάκτου, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 2001.

Bachelard Gaston, Η ποιητική του χώρου, μτφρ. Βέλτσου Ελένη – Χατζηνικολή Ιωάννα, εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα 1982.

Eliade Mircea, Εικόνες και σύμβολα, μτφρ. Νίκας Άγγελος, εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα 1994.

Κολοκυθά-Αντωνακάκη Σουζάνα, «Ο Λαβύρινθος» στο ΟΡΙΟΝ: Τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Δ.Α. Φατούρο, εκδ. Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2001.

Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονική, μτφρ. Τουρνικιώτης Παναγιώτης, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2005.

Levy Pierre, Δυνητική πραγματικότητα, μτφρ. Μιχάλης Καραχάλιος, εκδ. Κριτική, Αθήνα 1999.

McCarter Robert & Frank Lloyd, Wright, The University of Chicago Press Books, Chicago 2006 (e-book).

Μπίρης Τάσος, «Η αινιγματική δομή της σπείρας», στο Αρχιτεκτονική: ιδέες που συναντιούνται,  ιδέες που χάνονται, εκδ. Παπασωτηρίου, Αθήνα 2006.

Norberg- Schulz Christian, Genius Loci: Το πνεύμα του τόπου - Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής, μτφρ. Φραγκόπουλος Μίλτος, Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα 2009.

Thomson W. D’ Arcy, Ανάπτυξη και μορφή στο φυσικό κόσμο, μτφρ. Κώνστα Αμαλία, Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα 1999.

Valery Paul, Ο άνθρωπος και το κοχύλι, μτφρ. Κομνηνός Ξενοφών, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2005.