Ο Μαγικός Τόπος της Αγάπης, της Κατερίνας Καρούλια

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ PROJECT ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΧΑΡΗ ΚΟΝΤΟΣΦΥΡΗ ΣΤΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Tίτλος project: Ο μαγικός τόπος της αγάπης

Συμμετέχοντες τάξεις: Νήπια και Προ-νήπια (50 παιδιά)

Χρόνος δράσης: 22 και 23 Ιανουαρίου 2018, δύο διδακτικές ώρες σύνολο

Σύντομη περιγραφή

Το Κολέγιο Αθηνών συνηθίζει κάθε μήνα να προσκαλεί έναν τιμώμενο καλλιτέχνη ως φιλοξενούμενο να παρουσιάσει την δουλειά του στους μαθητές και να τους κοινωνήσει μυστικά από τον χώρο της Τέχνης.  Στα πλαίσια αυτής της τακτικής, τιμώμενοι προσκεκλημένοι του Ιδρύματος για τον μήνα Ιανουάριο 2018 ήταν ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου  Δυτικής Μακεδονίας Τμήμα ΤΕΕΤ Χάρης Κοντοσφύρης και η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια.

 Στις 19 Ιανουαρίου 2018, ημέρα Παρασκευή οι δύο καλλιτέχνες ήταν φιλοξενούμενοι του Κολεγίου για μια σύντομη ξενάγηση στις εγκαταστάσεις του Πρότυπου Νηπιαγωγείου «Ιωάννης Μ. Καρράς» του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος. Πρόκειται για ένα  σύγχρονο εκπαιδευτήριο με την υπογραφή του Αλέξανδρου Κ. Σαμαρά    που είναι ο εμπνευστής και ο αρχιτέκτονας του κτιριακού συγκροτήματος, που κατέχει την διάκριση ως το καλλίτερο κτίριο με τον Ενεργειακό και Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό.  Η κάτοψη δε του συγκροτήματος,  έχει το σχήμα ψαριού. 

Την ίδια ημέρα σε μιαν άτυπη συνάντηση έγινε και η γνωριμία με το εκπαιδευτικό δυναμικό του Νηπιαγωγείου αλλά και με τους μικρούς μαθητές, για να εξασφαλιστεί η όσο το δυνατόν καλλίτερη συνεργασία όλων, με το καλλίτερο δυνατό αποτέλεσμα. Προκειμένου τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με το κονιορτοποιημένο ηφαιστειακό πέτρωμα με το οποίο θα πραγματοποιούσαμε την δράση μας, είχαμε ζητήσει σε προηγούμενη επικοινωνία μας με εκπροσώπους εκπαιδευτικούς, να μυηθούν τα παιδιά στις τάξεις τους  για την γη που φροντίζουμε και μας φροντίζει ανταποδοτικά, για την μορφολογία της, για τα ηφαίστεια και την ηφαιστειακή λάβα που στην τελική της μορφή καλείται ηφαιστειακό πέτρωμα. Είναι ένα υλικό με θαυμαστές ιδιότητες όπως σήμερα μας πληροφορούν επιστήμονες που μελέτησαν την σύνθεση του και καθιστά τις  περιοχές γύρω από την ηφαιστειακή δραστηριότητα μακροπρόθεσμα πιο εύφορες και πιο πλούσιες λόγω της εξόρυξης ηφαιστειακών ορυκτών και μεταλλευμάτων. Το χώμα ως υλικό της δράσης μας είναι ένα υλικό οικείο προς τα παιδιά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Έτσι εξασφαλίζει την ενεργητική συμμετοχή όλων των παιδιών. Επί πλέον το ιδιαίτερο χώμα κάθε τόπου ορίζει την πολιτισμική ταυτότητα μας.

Αυτά ήταν ίσως τα γενικά που θα έπρεπε να πληροφορηθούν τα παιδιά για να τους είναι οικείο το υλικό της δράσης. Φυσικά ο τρόπος, το μέσο κατάκτησης της γνώσης και το περιεχόμενο,  ήταν σύμφωνα με  τις μεθόδους  και το πρόγραμμα προσέγγισης των μαθητών που έχει υιοθετηθεί από το Νηπιαγωγείο. Τέλος για τις ανάγκες του  project, όπως ζητήθηκε από εμάς, οι εκπαιδευτικοί ζήτησαν από τα παιδιά να φέρουν παλαιά χρησιμοποιημένα παιχνίδια σε διάφορες κλίμακες, καθώς και  αποσπασμένα τμήματα τους, από κούκλες, αυτοκίνητα, ζώα, μικροέπιπλα, παιδικά οικιακά σκεύη, πλαστικά λουλούδια, ρόδες, παπουτσάκια κ.τ.λ.

Την πρώτη ημέρα της δράσης μας, την Δευτέρα 22 Ιανουαρίου 2018,   φέραμε μικρά αποσπασμένα τμήματα ηφαιστειακών πετρωμάτων να ψηλαφίσουν τα παιδιά για να αντιληφθούν το βάρος, την χρωματική ποικιλία και την μορφή τους πριν το πάρουν στα χέρια τους ως σκόνη προκειμένου να συμμετέχουν στο project. Η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια μίλησε για την έρευνα και το δικό της έργο και έδειξε στα παιδιά δικά της γλυπτά. που έφερε μαζί της για να συνομιλήσουν εικαστικά με τα έργα των παιδιών σε μια κοινή εγκατάσταση. Τα έργα αυτά δωρίστηκαν από την ίδια στην μόνιμη συλλογή του Ιδρύματος. Στη συνέχεια  δώσαμε στα παιδιά την ελευθερία να νοιώσουν καλλιτέχνες και συν-δημιουργοί. Όλα τα κατακερματισμένα μέλη (χρησιμοποιημένα παιδικά παιχνίδια, τμήματα αυτών ή ολόκληρα) που κέρδισαν την προσοχή τους φωτίστηκαν εξ’ ίσου και έγιναν πρωταγωνιστές. Πρωταγωνιστές έγιναν και τα ελαττωματικά παιγνίδια αφού σύμφωνα με τον Henry Moore μπορεί να ισχύει ότι έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε  ερείπια, ώστε αντιμετωπίζουμε πια το θραύσμα του κορμού ως το όλον.

 Τα παιδιά είχαν την ελευθερία να ανασυνθέσουν τα μέλη με την βοήθεια όλων μας και να δημιουργήσουν ένα δικό τους έργο. Αυτό το έργο το καλύψαμε με σκόνη θηραϊκής γης. Ότι επικαλύπτω με Θηραϊκή γη κοιμάται για λίγο για να ξυπνήσει ομορφότερο. Μπορώ να κρύψω ένα σπόρο και να γίνει λουλούδι. Μπορούμε να εμφανίσουμε και να εξαφανίσουμε κατά βούληση πράγματα ως δημιουργοί. Τα παιδιά συμμετείχαν και έγιναν μάρτυρες της γέννας ενός κόσμου με αρωγό την φαντασία τους. Επιλέξαμε, μεταμορφώσαμε, εμψυχώσαμε, καλύψαμε με σκόνη θηραϊκής γης  και γιατρέψαμε πληγές. Έμμεση ίσως η αναφορά για τον κύκλο της ζωής και για την αέναη φροντίδα της γης για τον άνθρωπο που δεν σταματά μέχρι να αποκαλύψει αυτό που επικαλύπτει.

Την δεύτερη ημέρα και αφού είχαν στεγνώσει ότι εμψυχώσαμε με την συμμετοχή και των δύο τμημάτων φτιάξαμε έναν «τόπο» με τα έργα μας, τον «μαγικό τόπο της αγάπης». Τα γλυπτά αυτά συνομίλησαν εικαστικά το ένα με το άλλο και αλληλεπίδρασαν, όπως αλληλεπίδρασαν τα παιδιά συνεργαζόμενα. Ο κύριος Κοντοσφύρης δημιούργησε ένα γεωγραφικό τοπίο στο δάπεδο του χώρου με την θηραϊκή γη  και η κυρία Καρούλια τοποθέτησε μέρος από τα γλυπτά της  θέτοντας τα θεμέλια του «μαγικού κόσμου» Τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες και τοποθέτησαν τα δικά του γλυπτά. Το κάθε έργο δεν προτάθηκε ως μοναδικό γλυπτό, αλλά σε συνδυασμό με τα άλλα διηγήθηκε  ιστορίες καθημερινότητας, με την βοήθεια της θεατρολόγου του Νηπιαγωγείου Μαρίας Λαγωνίκα. Ο χρόνος ύπαρξης του τόπου μας ανάλογα με την επιθυμία των παιδιών τοποθετήθηκε κάπου στο παρελθόν. Συνδετικό υλικό που όριζε τον τόπο ήταν η σκόνη θηραϊκής γης που κάλυπτε το δάπεδο  στον χώρο, θέτοντας όρια.

Τέλος διαβάσαμε στα παιδιά ένα σύντομο παραμύθι που γράφτηκε για τις ανάγκες της δράσης από την εικαστικό Κατερίνα Καρούλια, για ένα ήρωα που ήρθε από το εσωτερικό της γης με θαυμαστές ικανότητες ανάλογες με αυτές που ανακάλυψαν οι επιστήμονες για το ηφαιστειακό πέτρωμα. Ο ήρωας αυτός εκπαιδεύτηκε από την μητέρα του την γη να δημιουργήσει τον «μαγικό τόπο της αγάπης» με την βοήθεια των μικρών φίλων του. Στο τέλος τα παιδιά ενθαρρύνθηκαν να κάνουν υποθέσεις και σχόλια για το τέλος του παραμυθιού, για τους χαρακτήρες, κ.ά. Η Κατερίνα Καρούλια μοίρασε σε μαθητές και προσωπικό, έγχρωμα φωτοτυπημένα αντίγραφα από την εικονογράφηση του παραμυθιού που επιμελήθηκε. Η δράση μας  έκλεισε με αναμνηστικές φωτογραφίες.

                    Ο Πυρίμαχος και ο Μαγικός Τόπος της Αγάπης

Πριν από πολλά χρόνια μετά από μια μεγάλη έκρηξη γεννήθηκε ένα παιδάκι μέσα σε ένα βαθύ πηγάδι. Το όνομα του ήταν Πυρίμαχος. Τα μάγουλα του ήταν βαθιά κόκκινα, έτοιμα θαρρείς να πάρουν φωτιά και το παιδάκι εκπαιδεύτηκε από την μητέρα του την γη, να γνωρίζει να σβήνει την φωτιά. Στο βάθος λοιπόν του πηγαδιού δεν έφτανε ποτέ το φως του ήλιου, έτσι σε αυτό το βασίλειο δεν ξεχώριζες ημέρα από νύχτα.

Ο Πυρίμαχος, εκεί στο βάθος του πηγαδιού άκουγε τον αέρα να φυσάει και την βροχή να παίζει μουσική με τα βράχια. Πέρναγε ατελείωτες ώρες να ακούει τους χωρικούς να οργώνουν τα χωράφια τους και τα αυτοκίνητα να περνούν με ταχύτητα. Ακόμα άκουγε, την ίδια πάντα ώρα να διασχίζουν τον ουρανό αεροπλάνα και λαχταρούσε να ταξιδέψει στην επιφάνεια της γης.

Η γη που ήταν η μητέρα του, τον είχε μάθει να αγαπάει όλο τον κόσμο, τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά. Τον προίκισε με μαγικές ικανότητες και φρόντισε να γεμίσει με αγάπη την ψυχή του για ότι έβλεπε, άκουγε ή ένοιωθε. Εκείνη του έλεγε πως όταν μεγάλωνε λίγο  και θα μπορούσε να ταξιδέψει μόνο του, θα έρχονταν η στιγμή να ανέβει επάνω στην επιφάνεια της γης. Ο Πυρίμαχος εμπιστεύονταν την μητέρα του και περίμενε με υπομονή και χαρά να έρθει αυτός ο καιρός. Εν τω μεταξύ όταν αισθανόταν λυπημένο γιατί δεν υπήρχαν άλλα παιδάκια στον τόπο του να παίξει,  η μητέρα του το έβαζε μέσα σε μία κούνια που είχε πλέξει με ρίζες δένδρων και το ταξίδευε σε ποτάμια που κυλούσαν κάτω από την επιφάνεια της γης  και κατέληγαν σε υπόγειες λίμνες. Τα υπόγεια νερά ανέβαιναν στην επιφάνεια της γης και όταν ξανακατέβαιναν έλεγαν ιστορίες στο παιδάκι για τον κόσμο των ανθρώπων που ζούσαν επάνω στην γη. Θύμιζαν δε πάντα στους ανθρώπους, ότι πολύ βαθιά στο εσωτερικό της γης ζούσε ένα παιδάκι φτιαγμένο από ηφαιστειακά υλικά και κάποτε θα έρχονταν η στιγμή να ανέβει επάνω να τους βοηθήσει σε ότι θα είχαν ανάγκη.

Ο καιρός περνούσε και ο Πυρίμαχος μεγάλωσε αρκετά. Η μητέρα του δημιούργησε μία δεύτερη έκρηξη, πολύ μεγαλύτερη από την πρώτη και τον βοήθησε να βγει πάνω στην επιφάνεια της γης, που τον περίμεναν όλοι με λαχτάρα. Τρείς μέρες και τρείς νύχτες ταξίδευε προς τα επάνω. Μπροστά η λάβα που κατέκαιε τα πάντα και πίσω αυτός να σβήνει τις φωτιές. Στους ώμους του κουβάλαγε όλη τη μαγική σκόνη θηραϊκής γης από τα τοιχώματα του πηγαδιού  καθώς σέρνονταν προς τα επάνω. Τα χέρια του έλαμπαν από την πυρακτωμένη λάβα που ανέβαινε πριν από αυτόν.  Στις τσέπες του είχε φυλάξει πολύτιμα πετράδια.

Σαν έφθασε επάνω, ακολούθησε τον δρόμο της λάβας να φθάσει στην πόλη των ανθρώπων. Στις άκρες του δρόμου, κάθε φορά που έβλεπε ένα μαραμένο λουλούδι, τίναζε λίγη από την μαγική σκόνη από τους ώμους του και το βοηθούσε να ζήσει και να ανθίσει. Από όπου περνούσε έσβηνε την φωτιά  που προξενούσε η πυρακτωμένη λάβα και δεν ξεχνούσε να ρίχνει μαγική σκόνη στα χωράφια για να γίνουν εύφορα. Ένα μικρό ελεφαντάκι  που πάσχιζε να διασχίσει τον δρόμο όταν έρεε η λάβα κινδύνεψε να κάψει τα ποδαράκια του. «Βοήθεια, βοήθεια», φώναξε με όση δύναμη είχε! Ο Πυρίμαχος  με αποφασιστικότητα και περίσσιο θάρρος ρίχτηκε στις φλόγες, σήκωσε τον μικρό ελέφαντα και τον άφησε με ασφάλεια απαλά πάνω σε ένα βράχο. Ακόμα, με το αίσθημα δικαιοσύνης που τον διέκρινε μοίραζε τα πολύτιμα πετράδια που είχε φέρει μαζί του από το εσωτερικό της γης, δώρο σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Η φήμη του εξαπλώθηκε παντού και όλοι  φρόντιζαν να κτίζουν τις πόλεις τους κοντά του και να τον συμβουλεύονται. Όσοι είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν από κοντά, έπαψαν να νοιώθουν  αγωνία για τα προβλήματα της ζωής. Δεν είχαν πια προβλήματα. Ούτε ένοιωθαν  μελαγχολία. Αντίθετα  προικίστηκαν από τον μικρό Πυρίμαχο με ειδικές ικανότητες να αντέχουν σε δύσκολες καταστάσεις. Ο ένας βοηθούσε τον άλλο με αγάπη και όλοι ήταν ευτυχισμένοι. Τα παιδιά έπαιζαν χαρούμενα στους κήπους και όλα τα δένδρα ήταν φορτωμένα καρπούς.

Αυτός ο ευλογημένος τόπος με τον καλόκαρδο Πυρίμαχο υπάρχει ακόμα επάνω στη γη και θα υπάρχει για όσο και όταν τον χρειάζεσαι. Φτάνει μόνο να  ακολουθήσεις τον δρόμο της αγάπης.

Σύντομο σκεπτικό για την στάση και το πεδίο έρευνας της Κατερίνας  Καρούλια σχετικά με το θέμα της δράσης.

 Αιτία και απαρχή της έρευνας μου υπήρξαν αναπάντητα ερωτηματικά που γεννήθηκαν στον αρχέγονο άνθρωπο μέσα από την παρατήρηση. Η γνώση και η επιστήμη με την πάροδο των χρόνων αναλαμβάνουν  βέβαια να ερμηνεύσουν καταστάσεις και να προσφέρουν απαντήσεις στα διάφορα ερωτήματα. Αναπάντητα όμως παραμένουν πολλά ,όπως: Ποιος είναι ο σκοπός ύπαρξης μας; Ποιο είναι το μέσον που σου επιτρέπει να βιώσεις την αλήθεια της ζωής; Υπάρχει ζωή πέρα από ότι γνωρίζουμε στη γη με τη σημερινή μορφή;  Και τόσα άλλα.

 Ως μέσον και ως υλικό δημιουργίας των έργων μου πήρα χώμα και νερό. Επειδή όμως ήθελα μέσα από τον θάνατο να μιλήσω για την ίδια τη ζωή επέλεξα αντί για χώμα ή πηλό την ηφαιστειακή λάβα. Ο Ήφαιστος, ο αρχαίος Θεός της φωτιάς δάνεισε το όνομα του στο υλικό αυτό που, λόγω του ότι καθιστά εύφορα τα καλλιεργήσιμα χωράφια όπου επικάθεται κατά την έκρηξη, αλλά και εξ’ αιτίας της ενεργειακής ιδιότητας του να ενώνει τον πνευματικό με τον υλικό  κόσμο, το επέλεξα. Εξ άλλου ο καλλιτέχνης στις πλαστικές τέχνες προκειμένου να δημιουργήσει, αποσπά από τη φύση ύλη, θραύσματα και τα μετουσιώνει σε κάτι άλλο.

            Η διπλωματική μου εργασία δεν δίνει απαντήσεις στα αρχικά ερωτήματα της έρευνας μου, αλλά ενδυναμώνει τη φωνή της φύσης και της ίδιας της ζωής για την σωτηρία του ανθρώπου. Η ιστορία του ανθρώπου στη γη διαβάζεται ως διαδικασία αμείλικτης φθοράς. Πρόκειται για μια ατέρμονη πορεία στο χώρο και στον χρόνο, με μια συνεχιζόμενη μετατόπιση των ορίων. Το υλικό κέλυφος της «βαθύτερης ψυχής του», ασκεί μνεία της ματαιοδοξίας του εφήμερου.

         Πίσω από οτιδήποτε κάνουμε υπάρχει πάντα ένα ζητούμενο. Περπατάμε για να μετακινηθούμε στο χώρο. Σκεφτόμαστε για να κινηθούμε στον χρόνο. Αναζητούμε τον εαυτό μας ανάμεσα στη δίνη της διαρκούς και αδιάκοπης ροής και πάλης των εξωτερικών και εσωτερικών στοιχείων. Από το καθ΄ημέραν στο καθ’ομοίωσιν το ζητούμενο. Το «καθ’ημέραν»  είναι η συμβατική ανάγκη της αδύναμης φύσης μας, είναι το καθημερινό ψωμί. Το «καθ’ομοίωσιν» είναι το δώρημα της ουράνιας βασιλείας, ο καρπός των εσχάτων.

Οι πληροφορίες από τον κόσμο γύρω μας που λαμβάνονται μέσω των αισθήσεων μας επεξεργάζονται από τον εγκέφαλο μας. Πιστεύω πως σε ένα παιδί, τα κύτταρα του είναι πιο δραστήρια προκειμένου να εκτελέσουν συνάψεις που πηγάζουν από το συναίσθημα, εν αντιθέσει με αυτά σε έναν ενήλικα, όπου τα κύτταρα του είναι επιλεκτικά δραστήρια προκειμένου να εκτελέσουν συνάψεις που πηγάζουν από τη λογική, η οποία προτάσσει σχεδόν πάντα το προσωπικό κέρδος. Τι κέρδος άραγε θα είχαμε εάν φέρναμε τον κόσμο μας στα μέτρα ενός παιδιού και όχι να μεγαλώνουμε ένα παιδί με τέτοιο τρόπο ώστε να κατοικίσει στον κόσμο των μεγάλων; Ο χώρος μεταξύ του χτες και του αύριο δεν είναι κενός. Ακούω τα βήματα, χιλιάδες βήματα παιδιών να τρέχουν ξυπόλητα πίσω από το χρόνο. Τα παιδιά γνωρίζουν την αθανασία. Η συγκομιδή των καρπών της φαντασίας τους είναι τέχνη , τέχνη που κουβαλούν από τη γέννησή τους και τούτη η τέχνη είναι διδακτική της ευτυχίας.

Σκοπός του project - Αξιολόγηση

Μέσα από αυτή την δράση-συλλογικό παιγνίδι,  τα παιδιά γίνονται μάρτυρες της γέννας και συν-δημιουργοί ενός νέου φανταστικού κόσμου. Τα ελαττωματικά παιγνίδια γίνονται εργαλεία κατανόησης της ιδιαιτερότητας στον κόσμο γύρω μας. Ακόμα χρηστικά μαθαίνουμε να επαναχρησιμοποιούμε αποσπασμένα μέρη, να μεταποιούμε, να μεταμορφώνουμε, να χρησιμοποιούμε την φαντασία μας και να αναπτύσσουμε δεξιότητες. Ανάγκη και παιγνίδι ζευγαρώνουν αναπόδραστα για να φανερώσουν τον κόσμο, ενώ παράλληλα το παιγνίδι είναι το ισχυρότερο ερμηνευτικό εργαλείο της σκέψης εκείνης που σκέφτεται τον κόσμο.  Η σύλληψη της έννοιας του Παιχνιδιού  μας φέρνει κοντά στο να  ακούσουμε την αποφασιστική και κοφτερή σκέψη του Νίτσε «Ο Χρόνος είναι παιδί που παίζει, ρίχνοντας ζάρια· σε αυτό ανήκει η βασιλεία». Καθώς όμως παίζει το παιδί ή ο καλλιτέχνης, o χρόνος χτίζει και καταστρέφει ανένοχα, μεταβαλλόμενος σε νερό και χώμα σωρεύει, σα μικρό παιδί, βουναλάκια από άμμο στην ακροθαλασσιά, δημιουργεί και καταστρέφει.

Έμμεσα τα παιδιά μαθαίνουν ότι μπορούν να εμψυχώσουν κάποιον άλλον και να του εμφυσήσουν ζωή. Μπορούν να χαμογελάσουν σε κάποιον και να το ανταποδώσει.  Αυτή η γνώση θεραπεύει την πλήξη και εξυψώνει την ύπαρξη πέρα και πάνω από τον τόπο και τον χρόνο. Μπορείς  απλά να απλώσεις το χέρι με πλήρη εμπιστοσύνη και να αγγίξεις τον Θεό σε όλα τα πράγματα.

Ο κόσμος τελικά θα σωθεί από τα παιδιά για τα παιδιά; Ως ενήλικες κατέχουμε αναμφίβολα την γνώση ότι τα παιδιά μάρτυρες και σωτήρες κατέχουν το κλειδί.