Φλώροι Εικαστικοί: "Η Έμπιστος Συκιά", της Κατερίνας Καρούλια

Η έμπιστος Συκιά

Έτσι τελείωσε και αυτό το καλοκαίρι

με κεντημένους απήγανους

μια Κυριακή απόγευμα

στην Αστυπαλιά,

σ’ ότι λευκό

στου ήλιου η λαμαρίνα υπήρχε.

Ανυποψίαστοι εμείς φύγαμε,

αφήσαμε όμως μια συκιά

τα ξώθυρα να ψαχουλεύει

ή να σκαρφίζεται το θέρος μαραμένο

για ξεχειμώνιασμα το μάνταλο να ψάχνει.

Την εμπιστευτήκαμε

ότι δεν θα ξεμπουντουλώσει το σπίτι.

Έτσι η συκιά χειμώνες-καλοκαίρια

ν ’ακούει γκιώνηδες και κλάματα πνιχτά

βράδια έμεινε

στη σάλα προς της στέρνας τη μεριά

ο μόνος πιστός ένοικος.

ΑΝΤΩΝΗΣ Δ. ΣΚΙΑΘΑΣ

Το ποίημα «Η έμπιστος Συκιά» του Αντώνη Δ. Σκιαθά δάνεισε τον στίχο του «Ο μόνος πιστός ένοικος» στην ομώνυμη συλλεκτική συλλογή του ποιητή με 14 ποιήματα μεταφρασμένα στην Αγγλική από τους Despina L.Crist, Robert l. crist και στην Ισπανική γλώσσα από τον Mario Dominguez Parra. Πρόκειται για τρίγλωσση έκδοση των εκδόσεων «ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ», με 16 Υδατογραφίες της Κατερίνας Καρούλια.

Ο ποιητής επιλέγει να καταδείξει το τέλος του καλοκαιριού στην Αστυπάλαια, μια Κυριακή απόγευμα, με κίτρινα άνθη του απήγανου –αειθαλές πολυετές φυτό με έντονο άρωμα-. Το λευκό της χώρας γίνεται εντονότερο την ώρα που γέρνει χαμηλά ο ήλιος.

Ο απήγανος γνωρίζουμε ότι έχει διττή ιδιότητα. Χρησιμοποιείται ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις και διάφορες παθήσεις αλλά προκαλεί και παρενέργειες με θανατηφόρα έκβαση. Έτσι μετέωρη μένει η αίσθηση της επίσκεψης μας στον ποιητικό τόπο στην πρώτη στροφή. Είναι απόγευμα και όχι πρωί όπου όλα θα μπορούσαν να αρχίζουν, όλα θα είχαν το δικαίωμα της δράσης. Επί πλέον είναι απόγευμα Κυριακής. Εμμέσως σηματοδοτείται το τέλος της αργίας, της γιορτής. Ορίζει καθαρά τον χρόνο αφήγησης στο τέλος του καλοκαιριού ως τρίτο δυνατό σημάδι τέλους.

Στη δεύτερη στροφή φανερώνεται ότι αφήσαμε εκτεθειμένη στους όποιους κινδύνους να ξεχειμωνιάσει απροστάτευτη μία συκιά. Ο ποιητής προσδίδει ανθρώπινες ιδιότητες στην συκιά και την βάζει να ψάχνει τα ξώθυρα, το μάνταλο και να σκαρφίζεται ότι είναι ακόμα καλοκαίρι για να συναντήσει τις ευεργετικές ακτίνες του ήλιου. Αναμοχλεύει μνήμες από συντροφία που μάλλον έπαψε με το τέλος του καλοκαιριού. Ο ποιητής αγαπά να μας συστήνει την συκιά και σε άλλα ποιήματα της συλλογής. Την φανερώνει να ανθίζει στον φάρο του «Πνιγμένου Φαροφύλακα», κοιμάται στο δυνατό σκοτάδι μιας συκιάς στο «Ξυράφι ο Ουρανός» και όταν ανοίγει τα μάτια του είναι αφαλοκομμένη. Γιατί επιλέγει το δένδρο της συκιάς και όχι ένα οποιοδήποτε άλλο δένδρο; Κάτω από μία συκιά βύζαινε η λύκαινα τον Ρώμο και τον Ρωμύλο. Πάνω σε μια συκιά ήταν ανεβασμένος ο τελώνης Ματθαίος αλλά και ο Ναθαναήλ όταν τους κάλεσε ο Ιησούς. Με φύλλα συκιάς έκρυψαν οι πρωτόπλαστοι την γύμνια τους και στα κλαδιά μιας συκιάς προσπάθησε να κρεμαστεί ο Ιούδας ο Ισκαριώτης. Λέγεται ότι είναι η γήινη μορφή του μοναδικού επιζήσαντα Τιτάνα, του Συκέα και ότι ήταν αγαπημένο δένδρο του θεού Διόνυσου και ακόμα ότι η Θεά Δήμητρα ήταν αυτή που χάρισε την συκιά στους Αθηναίους. Είναι το αρχαιότερο δένδρο που καλλιεργήθηκε από τον άνθρωπο -7.000 π.χ στην Ιεριχώ-. Την Μεγάλη Δευτέρα όταν ο Ιησούς είναι πια στα Ιεροσύλημα από την προηγούμενη, με μια συμβολική κίνηση καταριέται ένα δένδρο συκιάς που φύεται σε κεντρικό δρόμο διότι, κάτω από τα πυκνά φύλλα της δεν βρίσκει ούτε ένα καρπό να φάει.

Σε ένα δίστιχο που είναι απομονωμένο από τις άλλες στροφές ο ποιητής σε μία κορύφωση κοινοποιεί την βαθιά πίστη ότι, αυτή η συκιά δεν θα χαλάσει τα θεμέλια του οίκου μας. Θέλει να άρει την κατάρα και την εμπιστεύεται ότι δεν θα «ξεμπουντουλώσει το σπίτι».

Πράγματι ενώ φανερώνεται στην τελευταία στροφή ότι εμείς δεν επιστρέψαμε μαζί ποτέ, η συκιά δεν καταχράστηκε της εμπιστοσύνης μας. Επέρχεται η κάθαρση και αποδεικνύεται ως «Ο Μόνος Πιστός Ένοικος», να στέκεται στην άκρη της σάλας προς την πλευρά της στέρνας, για να βρίσκει νερό το ευαίσθητο ριζικό της σύστημα. Περνούν χειμώνες-καλοκαίρια, ακούει κλάματα πτηνών και ανθρώπων στις μοναχικές νύχτες και μας περιμένει να γυρίσουμε. Θα περιμένει όσα χρόνια και αν περάσουνε να βρούμε διάσελο για το «Νόστιμον Ήμαρ».

Μία από τις 16 Υδατογραφίες που δημιουργήθηκε με αφόρμηση αυτή την ποιητική συλλογή και που ανήκει στην σειρά με τον τίτλο Μετά-Νόηση είναι και αυτή που συντροφεύει το άνω ποίημα. Κλήθηκα από τον ποιητή, σχεδόν ένα χρόνο πριν την παρουσίαση της συλλογής στο κοινό της, αυτόν τον Γενάρη, να τον ακολουθήσω σε μια συνοδοιπορία του ποιητικού λόγου με τον εικαστικό. Συναντηθήκαμε σε μία εποχή δύσκολη, όπου κάθε ανθρώπινη ενέργεια αυξάνει την εντροπία, δηλαδή τα σκουπίδια στο περιβάλλον. Από πάντα ο άνθρωπος, πόσο μάλλον ο καλλιτέχνης άνθρωπος αναζητά κάποιον να πιστέψει σε αυτόν και να είναι κοντά του. Δεν μιλάμε φυσικά για όσους παρουσιάζονται ως συνοδοιπόροι ή υποστηρικτές και έχουν ως στόχο τους την πελατειακή σχέση εκμεταλλευόμενοι την δυναμική που έχει αναπτύξει το σύστημα. Συχνά δε οι ίδιοι οι πελάτες, αποδεχόμενοι αυτόν τον όρο γίνονται συνένοχοι. Οδηγηθήκαμε απλά σε συνεργασία, όχι στο συνταίριασμα έννοιας και εικόνας, αλλά σε μια συντροφία του ποιητικού λόγου με το παιδί εντός μας. Γνωρίζουμε ότι η ζωή θεριεύει στο μαζί.

Σε αυτή την Υδατογραφία επάνω σε μια προοπτική κάναβο, αναπτύσσονται χειροποίητα παραδοσιακά πλακάκια από χώμα και πηλό χρωματισμένα από σκόνες πολύτιμων πετρωμάτων, Ορίζουν τον οικείο χώρο του σπιτιού που φέρουμε στην μνήμη μας είτε είμαστε κάτοικοι ενός τόπου, είτε είμαστε πρόσφυγες από χαμένες πατρίδες. Στο βάθος ο μπλε βελούδινος καναπές της αριστοκράτισσας γιαγιάς. Λευκή πατίνα άλλων χρόνων, καπιτονέ πλάτη, ορίζουν τον χώρο φιλοξενίας του ξένου και των ενοίκων. Στο δάπεδο δεξιά (προς την πλευρά της στέρνας, του ποιητή), φύεται έμπιστα η συκιά χωρίς να προκαλεί φθορές στο πολύτιμο δάπεδο. «Η έμπιστος συκιά δεν μας απογοήτευσε στο πέρασμα των αιώνων. Είναι το πρώτο δένδρο που εμφανίστηκε στη βίβλο μαζί με τους πρωτόπλαστους και το δένδρο που σπλαχνίστηκε τον Ιούδα τον Ισκαριώτη όταν προσπάθησε να κρεμαστεί, σπάζοντας τα κλαδιά της. Με το πέρασμα των χρόνων αναπτύσσονται τα λαίμαργα στο δάπεδο. Εκεί, να καταγράφουν και να μαρτυρούν ιστορίες ανθρώπων, ρίζες προγόνων. Τα γυμνά από φύλλα κλαδιά και τα ψυχρά χρώματα της παλέτας μαρτυρούν τον χειμώνα. Δεν φαίνεται να ακούμε ούτε το κλάμα του γκιώνη, ούτε την φωνή της σκοτεινής νύχτας. Την σιωπή σπάνε τα βήματα μικρού κοριτσιού. Βήματα σταθερά σπεύδουν να καταδείξουν σημάδια ζωής στην κουρασμένη συκιά. Η ίδια η ζωή, πάντα νέα, έρχεται με γοργό βήμα να φέρει ελπιδοφόρο μήνυμα. Το κοριτσάκι κρατά στα χέρια έναν ώριμο καρπό συκιάς, υπόσχεση ότι μετά τον Χειμώνα έρχεται πάντα η Άνοιξη. Η ζωή σε έναν αέναο κύκλο δεν σταματά να μας εκπλήσσει.

Αυτό που νομίζουμε ως καρπό της συκιάς σύμφωνα με τον Dawkins είναι ένας ολόκληρος κλειστός εσωτερικός κήπος. Την Άνοιξη η συκιά βγάζει ιδιόμορφα μικροσκοπικά μπουμπούκια, που όσο περνά ο καιρός φουσκώνουν. Τελικά ανθίζουν ως σύκα, χωρίς όμως ποτέ ν’ ανοίξουν. Ανθίζουν θα λέγαμε προς τα μέσα .Όχι καρπός, παρά λουλούδι είναι λοιπόν το σύκο. Ή μάλλον, για ακόμα περισσότερη ακρίβεια, παρτέρι λουλουδιών. Το κάθε σύκο από μόνο του, είναι ένας μικρός, κλειστός κρεμαστός κήπος, μια ανθοφορία μικροσκοπικών λουλουδιών που καρπός τους είναι τα «σποράκια» που νοιώθουμε καθώς δαγκώνουμε το σύκο.. Οι μικροσκοπικοί αυτοί σπόροι συμβολίζουν τη γονιμότητα και την ευημερία, την ενότητα και τη γνώση.

Μετά από μια πρώτη ανάγνωση ο προσλήπτης καλείται να αναθυμηθεί δικούς του τόπους που άφησε σε άλλους την επιστασία τους μέχρι να γυρίσει. Το φθαρτό της σάρκας του ασκεί μνεία του εφήμερου. Καλείται σε μια δεύτερη ανάγνωση της ίδιας της ζωής αφού αέναα θα ψάχνει το νόημα της, καθώς εκείνη δεν θα πάψει να τον καλεί.

Το 2018 μας βρήκε όλους εμάς να ψάχνουμε στις γειτονιές " τον ασβέστη της μάντρας, τις κραυγές των Θεών, τα άνθη του φασκόμηλου, το μήκος του σχοινιού, το μαραμένο θέρος, τους πρόωρους θανάτους, τις απάτες των νερών, τον αποστάτη θάνατο, τους κρίνους της αυλής, τα ξεχασμένα κύματα, τους ύμνους του Θεόφιλου, τα ερείπια του φάρου, το ξεχαρβαλωμένο πιάνο, τις χάντρες της αυγής, την οσμή του χρόνου, το σώμα του Ιούδα". Δεκαέξι λόγοι και άλλοι τόσοι να ζωγραφίσουμε μαζί την ζωή. Την ζωή που πότε στο φως και πότε στο σκοτάδι, πότε εκεί και πότε αλλού, αλλά πάντα εδώ στην έρημη την γη μας είναι το φοβισμένο παιδί που βιάζεται να εκδυθεί το ρούχο της αθωότητας, είναι το παιδί που σκύβει στο χρώμα σε μια διαρκής ανίχνευση της εικόνας που μας πληγώνει καθώς μεγαλώνουμε.

Ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς με ένα μωσαϊκό πλούσιο από λέξεις, ιστορικές μαρτυρίες και προσωπικές μνήμες είναι ο δωρητής της συλλεκτικής ποιητικής συλλογής «Ο μόνος πιστός ένοικος». Η συλλογή Υδατογραφίας "Μετά-Νόηση", που δημιούργησα, είναι το αντίδωρο. Κώδικες ανάγνωσης της συνοδοιπορίας μας τα παιδιά. Παιδιά γιατί μόνο στο παιγνίδι ενός καλλιτέχνη ή ενός παιδιού υπάρχει γέννηση και θάνατος, χτίσιμο και γκρέμισμα, πορεία και στάση, αθώα χωρίς κανέναν ηθικό καταλογισμό. Ένα έργο μέσω της Μετα-νόησης φεύγει από το ατομικό βίωμα του καλλιτέχνη και γίνεται βίωμα του θεατή. Δεδομένα που προέρχονται από διαφορετικές διαδρομές όπως πληροφορίες, εμπειρίες, πεποιθήσεις, δίνουν την δυνατότητα στον καθένα μας να επεξεργαστεί αυτό τον πλούτο, πέρα από την αντίληψη.

Οι πληροφορίες από τον κόσμο γύρω μας που λαμβάνονται μέσω των αισθήσεων μας, επεξεργάζονται από τον εγκέφαλο μας. Πιστεύω πως σε ένα παιδί, τα κύτταρα του είναι πιο δραστήρια προκειμένου να εκτελέσουν συνάψεις που πηγάζουν από το συναίσθημα, εν αντιθέσει με αυτά σε έναν ενήλικα, όπου τα κύτταρα του είναι επιλεκτικά δραστήρια προκειμένου να εκτελέσουν συνάψεις που πηγάζουν από τη λογική, η οποία προτάσσει σχεδόν πάντα το προσωπικό κέρδος. Τι κέρδος άραγε θα είχαμε εάν φέρναμε τον κόσμο μας στα μέτρα ενός παιδιού και όχι να μεγαλώνουμε ένα παιδί με τέτοιο τρόπο ώστε να κατοικίσει στον κόσμο των μεγάλων;

Με την προσμονή να γνωριστούμε σε μια κοινή πορεία

Κατερίνα Καρούλια

Ευχαριστώ θερμά τον Ποιητή Αντώνη Δ. Σκιαθά για την συνοδοιπορία, τον εκδοτικό οίκο «ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ» για την ποιότητα της έκδοσης, τον Αναπληρωτή καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Δυτικής Μακεδονίας τμήμα ΤΕΕΤ Χάρη Κοντοσφύρη για την αμέριστη βοήθεια του σε όλη γενικά την πορεία μου, τους πολύτιμους συγγενείς και φίλους που ακολουθούν πάντα με χαρά τα βήματα μου και είναι εκεί στα δύσκολα. Ευχαριστώ όλους εσάς που αγαπάτε την Τέχνη, αγαπάτε την ζωή.