«Ίχνη ιστορίας κάτω από την σκόνη» της Κατερίνας Καρούλια

Στις 7 και 8 Μαρτίου 2018 προσκεκλημένη της Διευθύντριας του 8^ου Νηπιαγωγείου Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης Άρτεμης Μαβίδου, ήταν η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια. Το  8^ο Νηπιαγωγείο είναι ένα μονώροφο ολοήμερο διθέσιο. Μέσα σε τέσσερις διδακτικές ώρες  οι μικροί μαθητές του Νηπιαγωγείου είχαν την δυνατότητα να συμμετέχουν σε ένα συνεργατικό project με τίτλο «Ίχνη ιστορίας κάτω από την σκόνη». Οι τάξεις που πήραν μέρος σε αυτή την δράση ήταν νήπια και προ νήπια της Άρτεμης Μαβίδου και της Μαρίνας Καραβάτου, με σύνολο  40 συμμετεχόντων μαθητών. Ο Δήμος Αμπελοκήπων είναι γενέθλιος Δήμος της εικαστικού Κατερίνας Καρούλια ενώ τα δύο διδακτήρια, 8^ο και 2^ο  Νηπιαγωγείο Αμπελοκήπων που εγκαινιάστηκαν πρόσφατα, κατασκευάσθηκαν στο ίδιο οικόπεδο, με τις πλέον σύγχρονες προδιαγραφές και εγγυώνται την ασφαλή και λειτουργική τους απόδοση σε συνθήκες εξοικονόμησης ενέργειας φιλικές και κατάλληλες για την διδασκαλία και ψυχαγωγία των νηπίων.

                 Σύντομη περιγραφή

Λίγες ημέρες πριν την προγραμματισμένη δράση, η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια επισκέφτηκε το Νηπιαγωγείο για μια πρώτη επαφή με τους μικρούς μαθητές. Με την βοήθεια της κυρίας Μαβίδου και της κυρίας Καραβάτου γνωστοποίησε στα παιδιά την ιδιότητα της ως εικαστικού και είδε δικά τους έργα με ξυλομπογιές και νερομπογιές. Τούς πληροφόρησε ότι δουλεύει με ηφαιστειακή σκόνη και τους παρακίνησε να μάθουν για την μορφολογία και την ιστορία της γης, για τα ηφαίστεια και την ηφαιστειακή λάβα, με την υπόσχεση ότι θα επιστέψει την επόμενη εβδομάδα να συνεργαστούνε και να δουλέψουνε μαζί σύμφωνα με ένα σχέδιο που το φιλούσε σαν δώρο και ευχάριστη έκπληξη.

 Το χώμα ως υλικό της δράσης είναι ένα υλικό οικείο προς τα παιδιά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Έτσι εξασφαλίζεται η ενεργητική συμμετοχή όλων των παιδιών. Επί πλέον το ιδιαίτερο χώμα κάθε τόπου ορίζει την πολιτισμική ταυτότητα μας. Η θηραϊκή γη είναι ένα υλικό που ασκεί μνεία της ματαιοδοξίας του εφήμερου στον άνθρωπο, καθώς το υλικό κέλυφος της «βαθύτερης ψυχής» του, έλκεται προς τα κάτω. Ο καλλιτέχνης στις πλαστικές τέχνες προκειμένου να δημιουργήσει έργο, αποσπά από τη φύση ύλη, θραύσματα και τα μετουσιώνει σε κάτι άλλο. Έτσι και η Κατερίνα Καρούλια κατέχει την θηραϊκή γη ως εργαλείο μεταμόρφωσης και κατανόησης του κόσμου γύρω μας. Μέχρι σήμερα αυτό το υλικό, χρησιμοποιήθηκε από την ίδια με άπειρες χρήσεις, ανάλογα με τα εκάστοτε ερεθίσματα και ζητούμενα. Σε αυτή την συνεργασία  με την Άρτεμη Μαβίδου, συμφωνήθηκε να παρουσιαστεί  ως εργαλείο κατανόησης και καταγραφής της παρουσίας της ανθρώπινης δραστηριότητας επάνω στην γη.

 Η ιστορία του ανθρώπου στη γη διαβάζεται ως διαδικασία αμείλικτης φθοράς. Πρόκειται για μια ατέρμονη πορεία στο χώρο και στον χρόνο, με μια συνεχιζόμενη μετατόπιση των ορίων. Πίσω από οτιδήποτε κάνουμε υπάρχει πάντα ένα ζητούμενο. Περπατάμε για να μετακινηθούμε στο χώρο. Σκεφτόμαστε για να κινηθούμε στον χρόνο. Αναζητούμε τον εαυτό μας ανάμεσα στη δίνη της διαρκούς και αδιάκοπης ροής και πάλης των εξωτερικών και εσωτερικών στοιχείων.

Την πρώτη ημέρα της δράσης και κατά τη διάρκεια που η κυρία Μαβίδου απασχολούσε τα παιδιά στην αυλή, η κυρία Καρούλια μπήκε στην αίθουσα και ετοίμασε την έκπληξη που υποσχέθηκε. Επάνω σε μια ιδικά διαμορφωμένη επιφάνεια έκρυψε θραύσματα από ερείπια αρχαίας Ελληνικής πόλης κάτω από κονιορτοποιημένη ηφαιστειακή λάβα, μιμούμενη την μορφολογία του εδάφους. Φρόντισε να αφήσει κάποια τμήματα από τα ερείπια, έξω από την σκόνη θηραϊκής γης, να μαρτυρούν την παρουσία τους. Όταν τα παιδιά έκπληκτα μπήκαν στην τάξη τους, ψηλάφισαν μικρά αποσπασμένα τμήματα ηφαιστειακών πετρωμάτων, για να αντιληφθούν το βάρος, την χρωματική ποικιλία και την μορφή, πριν το πάρουν στα χέρια τους ως σκόνη για να συμμετέχουν στο project.

Η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια μίλησε για την έρευνα και το έργο της, ενώ η εκπαιδευτικός Άρτεμης  Μαβίδου πάνω σε μία μακέτα ηφαιστείου, με την βοήθεια από μαγειρική σόδα και ξύδι, παρουσίασε την προσομοίωση μιας έκρηξης ηφαιστείου. Τα παιδιά ενθουσιάστηκαν και ένοιωσαν  μικροί εξερευνητές όταν φόρεσαν στο λαιμό ταμπελάκια με το όνομα τους και κλήθηκαν ως βοηθοί της κυρίας Καρούλια να συνεργαστούν και να ανακαλύψουν ευρήματα που σκεπάστηκαν κάτω από την ηφαιστειακή σκόνη. 











Αφού χωρίστηκαν σε ομάδες κατέγραψαν τα ευρήματα, συνέθεσαν τα αποσπασμένα μέρη, ερμήνευσαν συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων που μαρτυρούσαν  τα υλικά και η μορφή των αντικειμένων που ανακάλυψαν και  ακόμα με χαρά διαπίστωσαν  ότι δεν βρήκαν κανένα στοιχείο που μαρτυρούσε ότι είχαμε ανθρώπινες απώλειες, αφού όπως έμαθαν, συνήθως τα ηφαίστεια πριν την έκρηξη προειδοποιούν με την διαφυγή αερίων και καπνών. Συμπερασματικά από τις Ελληνικές επιγραφές,  κατέληξαν ότι, η πόλη που φανερώθηκε κάτω από την σκόνη ηφαιστειακής λάβας, ανήκε στην νήσο Στρογγύλη, που τμήμα της καταβυθίστηκε στο Αιγαίο μετά από μία μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη 1600 χρόνια περίπου π.Χ.   Συνδετικό υλικό που όριζε τον τόπο ήταν η σκόνη θηραϊκής γης που κάλυπτε την επιφάνεια στον χώρο, θέτοντας όρια.

Την δεύτερη ημέρα της δράσης η Κατερίνα Καρούλια παρουσίασε στα δύο τμήματα του Νηπιαγωγείου και τους εκπαιδευτικούς, μία εγκατάσταση με δικά της γλυπτά. Επάνω σε ένα τόπο «εικαστικό» φανέρωσε μπροστά στα μάτια των παιδιών, ευρήματα από χρηστικά αντικείμενα, οικεία στα παιδιά, καλυμμένα με ηφαιστειακή σκόνη. Ήταν παιδικά παιγνίδια όπως ξύλινα αλογάκια, παιδικές κούνιες, καρέκλες και άλλα έπιπλα που μαρτυρούσαν την παρουσία-απουσία των χρηστών παιδικής ηλικίας. .Η αέναη κίνηση του υλικού (λάβα) που επικάλυπτε τα εν λόγω γλυπτά καλούσε θαρρείς σιωπηρά,  σε μια μετοίκηση – μετεγκατάσταση. Μέσα από την ανάγλυφη έξαρση και την υποχώρηση, μέσα από την πύκνωση και την αραίωση, η κυρία Καρούλια φανέρωνε καταστάσεις ευφορίας αλλά και πόνου τη διαμαρτυρία αλλά και την κατάφαση, σαν να ήθελε να μας αναγκάσει στην πραγματικότητα να αναλογιστούμε τι είμαστε και να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε την αλλοτρίωσή μας.

Η κυρία Καρούλια σαν επίλογο της δράσης διάβασε στα παιδιά ένα παραμύθι που έγραψε  για αυτήν την συγκεκριμένη παρουσίαση στο Νηπιαγωγείο. Η συνεργασία με την κυρία Μαβίδου αποδείχτηκε γόνιμη με την προσθήκη στοιχείων στην συγγραφή του παραμυθιού. Η εικαστικός θέλησε να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν τα φυσικά φαινόμενα και να διαβιούν συνεργαζόμενα μεταξύ τους αλλά και με την ίδια την φύση. Τέλος οι μικροί μαθητές ζωγράφισαν εικόνες που γέννησε η φαντασία τους καθώς άκουγαν το παραμύθι ή καθώς παρατηρούσαν τα γλυπτά της εικαστικής εγκατάστασης μπροστά τους.

Η ιστορία του πυρίμαχου

Πριν από πολλά χρόνια σε ένα μακρινό τόπο ζούσε ένα πολύ δυνατό παλικάρι που τον έλεγαν Ηφαιστίωνα. Ήταν ψηλός σαν βουνό και δυνατός σαν γίγαντας. Ήταν ο άρχοντας της φωτιάς και των ηφαιστείων. Ο Ηφαιστίωνας αγάπησε μια όμορφη κοπέλα που κάθε τρεις μήνες άλλαζε τα στολίδια και τα ρούχα της. Μία φορά, φορούσε φόρεμα ζωγραφισμένο με κίτρινα, πορτοκαλί, καφέ και κόκκινα χρώματα  και για στολίδια στα μαλλιά της έβαζε πορτοκαλί φύλλα από τα δέντρα. Την επόμενη φορά διάλεγε να φορέσει ένα κάτασπρο μακρύ φόρεμα με  ασημένια στολίδια που έμοιαζαν με χιονονιφάδες ενώ έριχνε στα μαλλιά της ασημόσκονη για να λαμπυρίζουν. Το φόρεμα που της πήγαινε νομίζω περισσότερο ήταν ένα  καταπράσινο, γεμάτο λουλούδια, πεταλούδες και πουλάκια. Για στολίδι  στα μαλλιά της φορούσε ένα όμορφο στεφάνι από αγριολούλουδα που της έφερναν δώρο νέα κορίτσια από τον τόπο της. Τέλος για τρείς μήνες ντύνονταν ένα φόρεμα γαλανό σαν τη θάλασσα και τον ουρανό μαζί. Ήταν πολύ μακρύ και το συγκρατούσε στη μέση της με μια ζώνη χρυσή, πλεγμένη από τις ακτίνες του ήλιο. Στο κεφάλι της φορούσε ένα ωραίο καπέλο στολισμένο με κοχύλια..

Κάθε φορά που τη συναντούσε ο Ηφαιστίωνας ήθελε να της πει πόσο πολύ την αγαπάει, αλλά από τη ντροπή του ανέβαζε πυρετό, κοκκίνιζαν τα μαγουλά του και δεν της έλεγε τίποτα.  Προτίμησε όμως να μιλήσει στο θείο του τον Άνεμο, για την αγάπη του για αυτήν την άγνωστη κοπέλα. «Καλέ μου Θείε, εσύ που ταξιδεύεις σε όλον τον κόσμο, μήπως ξέρεις να μου φανερώσεις το όνομα της και πως θα μπορούσα να της δείξω την αγάπη μου»; «Γη είναι το όνομα της και όταν την δεις ξανά, ψιθύρισε αυτά που νοιώθεις για αυτή και εγώ θα φυσήξω με όλη την δύναμη μου και θα  πάω το μήνυμα σου στα αυτιά της».

 Έτσι λοιπόν σαν έγινε, η Γη εντυπωσιάστηκε και αγάπησε το  Ηφαιστίωνα και μετά από λίγο καιρό παντρεύτηκαν. Από τον έρωτά τους, ύστερα από μία δυνατή έκρηξη γεννήθηκε το πρώτο τους παιδί, ένα αγόρι προικισμένο με ιδιαίτερα χαρίσματα. Το παιδάκι αυτό το ονόμασαν Πυρίμαχο. Η μαμά του, αρχόντισσα της Γης, τον μάθαινε να αγαπάει την φύση, τους ανθρώπους και τα ζώα, ενώ ο μπαμπάς του, άρχοντας της φωτιάς,  τον μάθαινε πώς να προστατεύεται όταν παίζει με τη φωτιά και να ξέρει να τη σβήνει. Ακόμα του έδειξε όλα τα πολύτιμα πετράδια και τη μαγική σκόνη, την Θηραϊκή γη,  που φύλαγε σε πολύ βαθιές σπηλιές όπου δεν έφθανε το φως του ήλιου.

Ο καιρός περνούσε, οι εποχές άλλαζαν και μαζί τους συνέχιζε να αλλάζει η Γη τα φορέματα της. Ήρθαν δύσκολοι καιροί που οι άνθρωποι δεν είχαν πολλά χρήματα να αγοράσουν τροφή και τα χωράφια έπαψαν να είναι εύφορα. Ο Πυρίμαχος παρακάλεσε τον πατέρα του να μοιράσει στους ανθρώπους λίγα από τα πετράδια του και την μαγική σκόνη να γίνουν εύφορα τα χωράφια. Εκείνος θέλησε να βοηθήσει και τράνταξε με τα χέρια του την Γη, έτσι δημιούργησε μια τόσο δυνατή έκρηξη, που καυτή λάβα  άρχισε να βγαίνει από μέσα της. Ο Ηφαιστίωνας έδωσε στον Πυρίμαχο ότι του ζήτησε και τον έστειλε να βοηθήσει τους ανθρώπους. Μέρες και νύχτες ταξίδευε. Μπροστά η λάβα που κατέκαιε τα πάντα και πίσω αυτός να σβήνει τις φωτιές. Στους ώμους του κουβάλαγε όλη τη μαγική σκόνη θηραϊκής γης, στις τσέπες του τα πετράδια.

Ακολούθησε τον δρόμο της λάβας να φθάσει στην πόλη των ανθρώπων. Στις άκρες του δρόμου, κάθε φορά που έβλεπε ένα μαραμένο λουλούδι, τίναζε λίγη από την μαγική σκόνη από τους ώμους του και το βοηθούσε να ζήσει και να ανθίσει. Από όπου περνούσε έσβηνε την φωτιά  που προξενούσε η πυρακτωμένη λάβα και δεν ξεχνούσε να ρίχνει μαγική σκόνη στα χωράφια για να γίνουν εύφορα. «Βοήθεια, καίγονται τα ποδαράκια μου» φώναξε ένα μικρό ελεφαντάκι που πάσχιζε να διασχίσει τον δρόμο. Ο Πυρίμαχος  με αποφασιστικότητα και περίσσιο θάρρος ρίχτηκε στις φλόγες, σήκωσε τον μικρό ελέφαντα και τον άφησε με ασφάλεια απαλά πάνω σε ένα βράχο.. Με το αίσθημα δικαιοσύνης που τον διέκρινε, μοίραζε τα πολύτιμα πετράδια που είχε φέρει μαζί του από το εσωτερικό της γης, δώρο σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Τους φανέρωσε όλα τα μυστικά που έμαθε από τον πατέρα του, σχετικά με την φωτιά. Έτσι έφτιαξαν σκεύη που αντέχουν στην φωτιά, για να μαγειρεύουν το φαγητό τους. Η φήμη του εξαπλώθηκε παντού και όλοι  φρόντιζαν να κτίζουν τις πόλεις τους κοντά του και να τον συμβουλεύονται. Όσοι είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν από κοντά, έπαψαν να νοιώθουν  αγωνία για τα προβλήματα της ζωής. Δεν είχαν πια προβλήματα. Αντίθετα  προικίστηκαν από τον μικρό Πυρίμαχο με ειδικές ικανότητες να αντέχουν σε δύσκολες καταστάσεις. Ο ένας βοηθούσε τον άλλο με αγάπη και όλοι ήταν ευτυχισμένοι. Τα παιδιά έπαιζαν χαρούμενα στους κήπους και όλα τα δένδρα ήταν φορτωμένα καρπούς.

Έτσι ο Ηφαιστίωνας ο άρχοντας της φωτιάς και των Ηφαιστείων έγινε φίλος με τους ανθρώπους και τους βοηθούσε κάθε φορά που είχαν την ανάγκη του. Ο Πυρίμαχος μεγάλωνε χαρούμενος και περίμενε να γνωρίσει τα αδέρφια του να ζήσουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.

Γνωριμία με την εικαστικό Κατερίνα Καρούλια

Η Κατερίνα Καρούλια είναι απόφοιτος με άριστα της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλώρινας. Ως εικαστικός, μέσα από μια μεταβαλλόμενη σχέση με τα έργα της θέλησε να κατανοήσει τον εσωτερικό τόπο, την βαθύτερη ψυχή. Μέσα  από μια επίπονη προσπάθεια να δαμάσει  την ύλη, θέλει να γνωρίσει το περιεχόμενο της μορφής. Κονιορτοποιεί  το πέτρωμα της ηφαιστειακής λάβας και από τα θραύσματα της ύλης ανασυνθέτει χρόνο και τόπο, επαναπροσδιορίζοντας την ταυτότητα του ανθρώπου.  Όσο για την ύλη « είναι τόσο πιο καλή και πιο κατάλληλη όσο λιγότερη αντίσταση προβάλλει εξολοθρευμένη», γράφει ο Heidegger. Μια μεγάλη κατηγορία του έργου της  είναι τα γλυπτά, ως κώδικες προσέγγισης και κατανόησης του γνωστού κόσμου, στα οποία κατέληξε ύστερα από   πειραματισμούς των τελευταίων χρόνων. Πρόκειται για γλυπτά που ομοιάζουν με  ανθρώπινα βρέφη σε μικρότερη κλίμακα.  

Υλικά όπως ο γύψος, το νερό, ο αφρός πολυουραιθάνης, η ακρυλική κόλλα, οι σκόνες αγιογραφίας  και η κονιορτοποιημένη ηφαιστειακή λάβα συνθέτουν το συντακτικό μέσα από το οποίο ξεδιπλώνει την δική της εικαστική γλώσσα.

Στα  έργα της, ρινίσματα ηφαιστειακής σκόνης επικάθονται το ένα στο άλλο απαλείφοντας χαρακτηριστικά και γιατρεύοντας πληγές .Η αέναη κίνηση του υλικού (λάβα) που επικαλύπτει τα εν λόγω έργα στηρίζει σιωπηρά, αναγκαία ίσως τις ζωές των γλυπτών και καλεί σε μια μετοίκηση – μετεγκατάσταση. Έτσι προχωρώντας την έρευνα της, χρησιμοποιεί συχνά, παιδικά εσώρουχα, παιγνίδια, βιβλία, λουλούδια, χρηστικά και άλλα αντικείμενα μικροκλίμακας. Το αντικείμενο δεν στέκεται ως μοναδικό γλυπτό, αλλά σε συνδυασμό με άλλα, διηγείται ιστορίες καθημερινότητας και μαρτυρεί τις αξίες των σύγχρονων υλιστικών κοινωνιών.

 Ένα οποιοδήποτε αντικείμενο υποτάσσεται στο τυχαίο και μόνο μέσω της επιλογής γίνεται έργο τέχνης αποκτώντας εκφραστική δυνατότητα. Έτσι η καλλιτέχνης επιχειρεί να ανασύρει  το αντικείμενο από την καθημερινότητά του, αφού αρκεί η χειρονομία της επιλογής μας για  να το κάνει να αποκτήσει το δικό του νόημα, να το απελευθερώσει. Δεν μεταχειρίζεται το αντικείμενο που πλάθει για αισθητικές συνθέσεις και μορφικές κατασκευές, αλλά βλέπει τη μεταμόρφωσή του ως θεμελιακό γεγονός.  Θεματολογικά όμως στον εικαστικό λόγο της αναπτύσσεται η προϋπόθεση για μια ποιητική ερμηνεία της πραγματικότητας καθώς η ένταση στα έργα της δημιουργείται από τις αντιθέσεις ανάμεσα στον κενό σιωπηλό χώρο και τις μορφές, ανάμεσα, δηλαδή, στο αρνητικό και το θετικό, την αναγλυφική έξαρση και την υποχώρηση, την ελευθερία και τη δέσμευση, το τυχαίο και την τάξη, το σκοτάδι και το φως.

Σκοπός του project -  Αξιολόγηση

Η ενεργός συμμετοχή των μικρών μαθητών στις δραστηριότητες και η εφαρμογή της θεωρίας της αλληλεπίδρασης ως παιδαγωγικό μέσο, ήταν ο σκοπός του project.

Μέσα από το παιχνίδι δόθηκαν ευκαιρίες στα παιδιά να αποκτήσουν εμπειρίες και να προσεγγίσουν γνώσεις με τρόπο βιωματικό. Ενθαρρύνθηκε η ενεργός συμμετοχή όλων, ενώ δόθηκε η ευκαιρία να ενεργοποιηθεί η σκέψη τους και να απελευθερωθεί η δημιουργικότητα τους, απλά, μέσα από την φυσική περιέργεια τους. Οι δραστηριότητες ήταν ανοιχτές και επιδέχονταν διαφορετικές προσωπικές ερμηνείες και απαντήσεις, έτσι ώστε κάθε παιδί να μπορεί να λειτουργεί σύμφωνα με το δικό του κοσμοείδωλο και τον δικό του χρόνο και ρυθμό.

Η αλληλεπίδραση λειτούργησε όχι μόνο ανάμεσα στους μαθητές, αλλά και από τους μαθητές προς τους ενήλικες εκπαιδευτικούς, καθώς και μεταξύ των ιδίων των εκπαιδευτικών. Σκοπός όλων των εμπλεκομένων εκπαιδευτικών, αλλά και των φοιτητριών που έτυχε να κάνουν την πρακτική τους άσκηση,  με την φιλοξενούμενη εικαστικό , ήταν να προσεγγίσουν τα παιδιά μέσα από κατάλληλες διαδικασίες που τα βοηθούν να μάθουν. Γνωρίζουμε ότι η γνώση κατακτιέται όταν τα παιδιά ενθαρρύνονται να εξερευνούν ερευνητικά το περιβάλλον, όταν επιλύουν προβλήματα που τα ενεργοποιούν και όταν συνεργάζονται με άλλους για την ολοκλήρωση εργασιών. Όλα αυτά καθίστανται εφικτά  μέσα από το παιγνίδι. Πάνω σε αυτό το σκεπτικό κινήθηκε με επιτυχία το project και η πραγμάτωση του.

Τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες και ζωγράφισαν συνεργαζόμενα, ηφαίστεια και τις διαστρωματώσεις από το εσωτερικό της γης όπως το φαντάζονται, καθώς και γλυπτά από την εγκατάσταση της εικαστικού που κέρδισαν την προσοχή τους.