ΜΑΡΙΟΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ - ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΙΧΝΗ

Προέλευσις – Προσέλευσις – Διέλευσις
Τα «ανθρώπων ίχνη» είναι ένα έργο τέχνης που ασκεί την οπτική του επιρροή οργανώνοντας την άγνοιά μας γύρω από το ανθρωπογεωγραφικό πεδίο της πόλης της Ελευσίνας. Στον ψυχικό και συναισθηματικό καμβά που προέκυψε μέσα από την ανοιχτή και οριζόντιας οργάνωσης έρευνα του Μάριου Σπηλιόπουλου αποτυπώθηκε η αρχετυπική διαδρομή-πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων ως κοινωνικός τόπος καταφατικών συμβάντων. Η ικανότητά του για κατάφαση μετα-τόπισε την ιστορική μνήμη σε συναισθηματική ιστορία, εξισωτικά διαρθρωμένη ανάμεσα στους ανθρώπους που συνεργάστηκαν για την επίτευξη του εγχειρήματός του. Είναι εξαίρετη η γενεαλογική προσέγγιση του παλιού και του νέου συμβάντος που αποφεύγει κάθε κλείσιμο ταυτότητας, αφήνοντας ωστόσο τον επισκέπτη να επινοήσει συγκινησιακές ταυτότητες που ανιχνεύουν ανάδρομες ψυχογεωγραφίες. Ο μπουρζουάδικος διαχωρισμός ανάμεσα στην καλλιτεχνική και κοινωνική πράξη θεωρούνταν δεδομένος αλλά στην περίπτωση των «ανθρώπων ίχνη» διαχέεται, καταργώντας τη χειροτεχνία, ανάγοντας το αισθητικά θεατρικό αρχείο του έργου σε εικαστικό ανάπτυγμα με συγκινησιακά και νοητικά προσόντα μιας υπερμεγέθους αισθητικής σφαίρας. Η συνοχή των βηματισμών του θεατή (σωρεία παπουτσιών) συνέδεε επιτέλους την τέχνη με την κοινωνική της λειτουργία και με το πρακτικό σκέλος της ζωής. Η γιγαντιαία πομπή του Σπηλιόπουλου προσπάθησε να συγκροτήσει τις κοινωνικές αντιθέσεις μέσα από ένα ισχυρό αισθητικό και πολιτικό όραμα της αθεσμοθέτητης Ιστορίας. Επιχείρησε μια συνειδητοποίηση της κοινωνικής κριτικής του καπιταλισμού και για λόγους καθαρά αντιφατικούς μεταξύ τους (αρχαιολογικός χρόνος-νεωτερικός χρόνος, φαντασιακή αναπαράσταση του παρελθόντος-βιωματική αναπαράσταση του παρελθόντος, ταύτιση συμβόλου και συμβολιζόμενου σε φετιχιστικό έκθεμα) κατάφερε να ενσωματώσει την ενέργεια, την αύρα της δράσης σε οπτική αναπαράσταση της αντίστασης στην αλλοίωση της Ιστορίας. Το έργο δεν εργαλειοποιήθηκε από πολιτικές ματιές, έτσι ώστε να φολκλοροποιηθεί ή να ρεαλιστικοποιηθεί σοσιαλιστικά· δεν αποκόπηκε από ό,τι το δένει με την κοινωνική πάλη. Το θέαμα παραμένει επίκαιρο γιατί προτείνει τρόπους επισκόπησης. Η επισκόπηση έχει τη σημασία της. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 έχουν διαμορφωθεί οι νέες κοινωνικές διαστάσεις της αποξένωσης με καθορισμένους πια τρόπους επιτήρησης και παρακολούθησης (το κοινωνικό πανοπτικό του Φουκώ). Εδώ ο Σπηλιόπουλος με άλλοτε ιστορική, άλλοτε νεωτερική κάμερα επιτηρεί και παρακολουθεί αισθητικά τη ζωή γύρω από το εργοστάσιο Κανελλόπουλου. Άθελά του εξευμενίζει τη δημιουργική αστική τάξη του 1887, κάνοντας ενοίκειες τις ανοίκειες προσωπικές ιστορίες όσων υπέφεραν από την εσωτερική μετανάστευση και την εκμετάλλευση. Ο Σπηλιόπουλος είναι σίγουρα σύμμαχος της εργατικής τάξης, αλλά γίνεται και τελάλης του εξευγενισμού της αστικής δραστηριότητας. Αυτή είναι μια αντίφαση, επειδή με το ντοκουμέντο του διασώζει πολλές μορφές αντίστασης στην αλλοτρίωση. Θεατρικοποιώντας τις πραγματικές κοινωνικές σχέσεις της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας, περιορίζοντας τις εικαστικές φόρμες (κάνοντας πολλή εικαστική οικονομία, χωρίς φλυαρία), διευρύνοντας το χώρο και το χρόνο μας οδηγεί σε έναν συλλογικό στοχασμό. Αυτό συνέβη με την απελευθέρωση ανθρώπινης βιωμένης μνήμης σε αστικές ανθολογίες. Η πρότασή του πέτυχε σε μεγάλο βαθμό, επειδή έκανε σε βάθος μελέτη του προκαπιταλιστικού τρόπου ζωής περιλαμβάνοντας ταυτόχρονα πολιτισμικές και κοινωνικές κριτικές. Ο Σπηλιόπουλος επινόησε κριτικούς και ποιητικούς λόγους στο συναίσθημα, διαμορφώνοντας βιώσιμα πεδία και κατασκευάζοντας μηχανισμούς συνεργασίας μέσα στην Ιστορία. Πιστεύω πως μια καλλιτεχνική κριτική του αλλοτριωμένου συναισθήματος δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι η τέχνη μπορεί να είναι μια μορφή εξουσίας, στην περίπτωση των «ανθρώπων ίχνη» εκφράστηκε και με το μέγεθος των 7.000 τ.μ. (συσσωρευμένο αρχείο). Η τέχνη του σήμερα δεν αισθητικοποιεί την πολιτική (βλέπε ολοκληρωτισμό) αλλά επανασχεδιάζει το αστικό περιβάλλον σύμφωνα με τις μεταλλασσόμενες ανάγκες του σημειοκαπιταλισμού. Σ’ αυτές τις συνθήκες επαναοικειοποίησης της βιομηχανικής και αρχαιολατρικής αίγλης της Ελευσίνας, το έργο του Σπηλιόπουλου συμβάλλει. Οι άνθρωποι λίγο πριν γίνουν μηχανές θα ρημάξουν και θα ρημαχθούν σε έναν ολόκληρο αιώνα.

Χάρης Κοντοσφύρης

Φλώρινα, 6/5/2011