Are You AddiKted?
Τμήμα Εικαστικών &
Εφαρμοσμένων Τεχνών
Πανεπιστήμιο
Δυτικής Μακεδονίας
2023
Τριμελής
Επιτροπή Εποπτείας
A' Επόπτης : Κοντοσφύρης Χάρης
Β' Επόπτης : Ζωγράφος Θωμάς
Γ' Επόπτης : Αυγητίδου Αγγελική
Εισαγωγή
Το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας είναι οι
εθισμοί. Η εγκατάσταση επικεντρώνεται στην κατάσταση που βιώνει ένας εθισμένος
άνθρωπος. Θα ήθελα μέσα από το βίωμα του, ο κάθε θεατής να συνειδητοποιήσει το
πώς και σε ποιους τομείς επηρεάζεται η ζωή του. (προσωπικές, επαγγελματικές
σχέσεις). Συνήθως, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να αντιληφθεί κάποιος
ότι είναι εθισμένος και ακόμα πιο συγκεκριμένα να το παραδεχθεί.
Κεντρική ιδέα
H διπλωματική εργασία θα πραγματοποιηθεί στο
υπόγειο του κτηρίου της Αγίας Όλγας. Όλη η δομή της βασίζεται στην λειτουργία
του εγκέφαλου πριν και κατά τη διάρκεια της χρήσης κάποιας
εθιστικής ουσίας ή συμπεριφοράς. Είναι μια εικαστική εγκατάσταση επί
τόπου ( Installation Art In Situ). Επιδιώκω
να είναι μια προσομοίωση του ανθρώπινου εγκεφάλου για το τί συμβαίνει στις
περιπτώσεις που κάποιος επαναλαμβάνει μια εθιστική ουσία ή συμπεριφορά . Θα
υπάρχει δηλαδή μια διάδραση και περιήγηση στο χώρο του εγκεφάλου. Ο στόχος της
εργασίας είναι οι θεατές να υποστούν μια σύγχυση και να προβληματιστούν για τον
τρόπο ζωής τους. Καθώς εισέρχονται στον χώρο θα έρθουν αντιμέτωποι με ένα
δύσβατο και ενοχλητικό μονοπάτι. Η δυσφορία αυτή, θα επιτυγχάνεται με τη χρήση
ηχητικών μέσων και φωτισμών, τα οποία θα τρεμοπαίζουν. Στο τέλος της διαδρομής,
οι θεατές θα γεύονται, θα μυρίζουν και θα ακούσουν μέσω ακουστικών κάτι που θα τους ηρεμήσει για ένα μικρό
χρονικό διάστημα. Όμως, όταν έρθει η ώρα της επιστροφής τους προς την έξοδο θα
πρέπει να ξανά διασχίσουν το μονοπάτι που δύσβατα πέρασαν. Κατά αυτόν τον τρόπο,
θέλουμε να δείξουμε το βίωμα της επιστροφής στην ιδία κατάσταση που οι
περισσότεροι εθισμένοι απεχθάνονται και θέλουν να την κατευνάσουν καταλήγοντας
στην χρήση οποιασδήποτε εθιστικής ουσίας .
Η είσοδος έχει διαμορφωθεί με τη χρήση
πολυουρεθάνης και ακρυλικών χρωμάτων, έτσι ώστε να έχει το σχήμα του φλοιού των
εγκεφαλικών ημισφαιρίων, διακρίνονται τα
κυτταρικά σώματα, τους δενδρίτες και τους
λεπτότερους νευράξονες. Εισερχόμενος ο κάθε θεατής μέσα στον “εγκέφαλο
του”, ακούει τις υποσχέσεις που δίνει στον εαυτό του, αλλά και επιστρέφοντας
τις τύψεις που του δημιουργούνται πέφτοντας πάλι στην ιδία συμπεριφορά. Αυτό
πετυχαίνεται με την βοήθεια ενός ανιχνευτή κίνησης, αναπαράγοντας με τυχαία σειρά την παρακάτω πρόταση: “Ακόμα μια φορά, από Δευτέρα θα το κόψω”.
Παράλληλα, ακούγεται στον χώρο ένας ήχος “ρεύματος” που προέρχεται από τους νευροδιαβιβαστές,
για να επιτευχθεί η προαναφερόμενη σύγχυση. Κατά την περιήγηση του ο θεατής
βρίσκεται στην δικτυωτή μοίρα της μέλαινας
ουσίας που είναι μια από τις περιοχές του κεντρικού νευρικού
συστήματος, όπου παρατηρείται δενδριτική έκλυση νευροδιαβιβαστών. Όλος ο χώρος έχει
διαμορφωθεί ώστε να δείξουμε την εμπειρία ενός π.χ. καπνιστή στην στιγμή που
ξεμένει από τσιγάρο. Αυτός ο άνθρωπος είναι ικανός να περπατήσει χιλιόμετρα,
έτσι ώστε να φτάσει σε ένα σημείο πώλησης καπνικών. Επιπλέον, είναι γνωστά
περιστατικά, κατά τα οποία άτομα που έχουν βρεθεί σε απομονωμένες περιοχές και
δεν είχαν αναπτήρα, προκειμένου να αναπληρώσουν την ουσία οδηγήθηκαν στην
κατάποση καπνού. Αυτό το περιστατικό σε κάποιον που δεν καπνίζει ακούγεται ακραίο,
αλλά για κάποιον καπνιστή η μόνη αδιέξοδος, εφόσον θα ληφθεί η νικοτίνη άρα και
η ντοπαμίνη. Ο χώρος θα είναι γεμάτος με καλώδια, armaflex (υλικό
μονωτικό σωλήνων) και φώτα που θα προκαλούν μια ενοχλητική αίσθηση στον θεατή. Η
επιλογή του συγκεκριμένου στοιχείου στοχεύει στην αναπαράσταση των επιπτώσεων
της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που
συνδέεται με την αίσθηση της επιβράβευσης και της ευχαρίστησης από τον κόσμο.
Με την παρατεταμένη χρήση εθιστικών ουσιών, ο εγκέφαλος αναπροσαρμόζεται ώστε
να παράγει περισσότερη ντοπαμίνη, και επομένως, οι χρήστες εξαρτώνται από τις
ουσίες αυτές για να αισθανθούν καλά. Στο τέλος του χώρου θα βρίσκεται ένα σταντ
εκεί ο θεατής θα βρει ένα στοιχειό γεύσης, ένα μυρωδιάς, ένα ακοής αλλά και
εικόνας. Αυτό που θα βλέπει είναι η συμπαγής μοίρα της μέλαινας ουσίας
(επιφάνεια με ηλεκτρονικές πλακέτες και
κρυφό φωτισμό που ενεργοποιείτε μόλις ο
θεατής φτάσει εκεί) που παρέχει τη ντοπαμινεργική εννεύρωση του έξω
ραχιαίου ραβδωτού. Η ντοπαμίνη ασκεί ανασταλτική δράση , ρυθμίζοντας τον τόνο
της δραστηριότητας των κατιόντων φλοιικών νευραξόνων. Ο ήχος είναι μια μελωδία
σε χαμηλές συχνότητες ο οποίος θα αναπαράγεται μέσω ακουστικών ώστε ο θεατής να
απομονωθεί από την υπόλοιπη εγκατάσταση. Στο σταντ επάνω θα βρίσκονται δυο
μεταλλικά δοχεία το ένα με μελί και το άλλο με άρωμα λεμονί. Επέλεξα δυο φυσικά
υλικά ώστε να μπορέσω να δώσω την αίσθηση ηρεμίας που επιδιώκει ο
χρήστης-θεατής να λάβει όταν εισέρθει στον οργανισμό του η οποιαδήποτε εθιστική
ουσία. Βγαίνοντας από τον χώρο θα υπάρχει μια κάλπη με την ερώτηση ARE YOU ADDIKTED? Και ως επιλογές καρτέλες με YES
και NO. Ο κάθε θεατής αν επιθυμούσε θα μου άφηνε τα στοιχειά του στα
κοινωνικά μέσα δικτύωσης ώστε να αναρτήσω εκεί τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας.
Θεωρητικό
πλαίσιο
Η
έννοια της εθιστικής συμπεριφοράς είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σύνθετη
έννοια που μπορεί να ερμηνευθεί διαφορετικά από διάφορες προοπτικές. Από την
πλευρά της ψυχολογίας, η εθιστική συμπεριφορά αναφέρεται στην αδυναμία ελέγχου
της συμπεριφοράς από το άτομο, καθώς και στην ανάγκη για επαναλαμβανόμενες
ενέργειες που προκαλούν μια αίσθηση ικανοποίησης ή ανακούφισης. Από την άλλη
πλευρά, η ντοπαμίνη είναι μια ουσία που σχετίζεται με το σύστημα επιβράβευσης
του εγκεφάλου και την αίσθηση ευχαρίστησης. Αυτό σημαίνει ότι όταν κάνουμε κάτι
που μας αρέσει ή που μας προκαλεί ικανοποίηση, η ντοπαμίνη απελευθερώνεται και
μας κάνει να αισθανόμαστε καλά. Όταν επαναλαμβάνουμε συμπεριφορές που προκαλούν
αυτή την αίσθηση, μπορεί να αναπτυχθεί μια εξάρτηση από την ντοπαμίνη και η
επιθυμία για αυτές τις συμπεριφορές να γίνεται υπερβολική. Ο εθισμός μπορεί να
προκληθεί από διάφορες ουσίες, όπως αλκοόλ, ναρκωτικά και νικοτίνη, καθώς και
από συμπεριφορές, όπως τον καταναλωτισμό, τα τυχερά παιχνίδια, το διαδίκτυο και
τη σεξουαλική συμπεριφορά.
Αυτό
που αρχίζει ως αφηρημένο σύνολο χρωμάτων μετατρέπεται σε μια προσομοίωση του
ανθρώπινου εγκεφάλου. Τα κύτταρα του οπτικού φλοιού, κατακλυσμένα από
χρωματιστές αοριστολογίες ,βλέπουν καλώδια (νευροδιαβιβαστές) να εκτείνονται
προς κάθε πιθανή κατεύθυνση. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εν τέλει δεν ενδιαφέρεται
για μια αναπαραστατική πιστότητα αλλά να μπορεί να δώσει κάποιο νόημα από την
σκηνή που βλέπει. Αν μπορούσαμε να αντιληφθούμε το έργο αποκλειστικά στην
ανεπεξέργαστη μορφή του, θα βλέπαμε έναν λαβύρινθο φωτός και έγχρωμων μαζών.
Θέλουμε να πιστεύουμε ότι οι αναμνήσεις μας αποτελούν αναλλοίωτα εγγράμματα
,κατά κάποιον τρόπο ανεξάρτητα από την πράξη της ανάκλησης. Παρόλα αυτά δεν
είναι έτσι. Ένα έγγραμμα είναι τόσο αληθινό όσο την τελευταία φορά που το
ανακαλέσαμε. Ένα από τα συμπεράσματα του Μαρσελ Προυστ ήταν ότι οι αισθήσεις της όσφρησης και της γεύσης μεταφέρουν ένα μοναδικό φορτίο μνήμης :
Όταν όμως από ένα
μακρινό παρελθόν τίποτα δεν επιζεί ,αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού
καταστραφούν τα άψυχα, μόνες ,πιο φθαρτές ,αλλά πιο μακρόβιες ,πιο άυλες , πιο
επίμονες ,πιο πιστές , η όσφρηση και
η γεύση ζουν για καιρό ακόμα, σαν τις
ψυχές ,για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν ,πάνω σε όλα αυτά τα
ερείπια ,να βαστούν χωρίς να λυγίζουν ,πάνω στην μικρή σχεδόν άυλη σταγόνα
τους, το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης.
Η
Ρειτσελ Χερτς, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Μπράουν ,έδειξε στην επιστημονική
της εργασία με τον πνευματώδη τίτλο <<Testing the Proustian hypothesis>> , ότι οι αισθήσεις της όσφρησης και της γεύσης
έχουν ιδιαίτερα συναισθηματικό χαρακτήρα. Αυτό συμβαίνει επειδή η όσφρηση και η
γεύση είναι οι μόνες αισθήσεις που συνδέονται κατευθείαν με τον ιππόκαμπο , το
εγκεφαλικό κέντρο της μακροπρόθεσμης μνήμης .Όλες οι υπόλοιπες αισθήσεις μας
,όραση ,αφή και ακοή υπόκεινται πρώτα σε επεξεργασία από το θάλαμο , ο οποίος
αποτελεί την πηγή της γλώσσας και την κυρία είσοδο προς τη συνείδηση.
Θεωρώ
ότι στο έργο μου δεν έχει δοθεί σημαντική
βαρύτητα στο αποτέλεσμα μιας ακριβής αντιγραφής ενός εγκεφάλου όσο στην λειτουργιά
του εγκέφαλου. Όπως και στον Γιόζεφ Μπόις δεν τον νοιάζει το τελικό έργο αλλά η
διαδρομή ,η στρατηγική ,το ανοιχτό έργο. Ο Γιόζεφ Μπόις “τέχνη” δεν εννοούσε ατομικά έργα που βάζει
κανείς στο σαλόνι ή το μουσείο, αλλά εκδηλώσεις, συζητήσεις και διαδικασίες
σκέψης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκληθεί μέσα από ορισμένες ενέργειες που
θα ανέπτυσσαν τη δική τους δυναμική. Η διάσημη πρόταση του Μπόις "Κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης"
σήμαινε ότι κάθε άτομο ως κοινωνικό ον έχει τη δημιουργική δύναμη να αλλάξει
τον εαυτό του και τον κόσμο. Την παραπάνω πρόταση την συνδέω άμεσα με την
εγκατάσταση ,διότι θεωρώ ότι όπως βρήκα εγώ την δύναμη να αλλάξω κάποια πράγματα
έτσι μπορεί ο καθένας, αρκεί να το θέλει ο ίδιος. Το όλον διαβάζεται σαν μια πρόσκληση συμφιλίωσης
μεταξύ ανθρώπου και φύσης, μεταξύ καταπιεστή και καταπιεζόμενου και την τέχνη
να γίνεται το μέσο ενός ανθρώπου που η κοινωνία αρρωσταίνει να βρει τη δύναμη
να ζήσει. Δηλώνει: «Αυτό δεν θέλει να πει κάτι, είναι κάτι»
Επιρροές
Σημαντικές επιρροές αποτελούν σε πρώτο πλάνο
,τα προσωπικά μου βιώματα. Όπως προανέφερα, κατάφερα να σταματήσω αρκετούς από
τους εθισμούς που είχα. Το πρώτο δύσκολο
σημείο αλλά και η αρχή σε όλους τους εθισμένους είναι να παραδεχτούν ότι κάτι
δεν είναι λειτουργικό. Κάπου εδώ έρχονται τα κοινωνικά ταμπού που επηρεάζουν
αρκετά στο αν ένας εθισμένος θα δει ποτέ κατάματα το πρόβλημα του και θα δώσω
ένα παράδειγμα αν π.χ. κάποιος πιει αρκετό αλκοόλ σε ένα τραπέζι, έπειτα
αρχίσει να γίνεται ενοχλητικός δεν θα μας πειράξει τόσο. Εάν όμως στην θέση του
βάλουμε έναν χρήστη κάνναβης αλλάζουν τελείως οι συμπεριφορές των υπολοίπων.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένας αλκοολικός να μην κοιτάξει ποτέ τον εαυτό του και
να αλλάξει. Δεν έχω ουδεμία πρόθεση να προσβάλω κάποιον, ακόμα οι χρήστες κάνναβης
στην πλειοψηφία θα σου πουν ότι το
ελέγχουν. Το δεύτερο σημείο είναι να
μην βρίσκουν δικαιολογίες για τις πράξεις και τις επιλογές τους . Καλλιτεχνικές επιρροές σε τεχνικό επίπεδο
είναι η εγκατάσταση του Warren Neidich , Pizzagate Neon , 2017. Αντίστοιχα και η εγκατάσταση Brainlight (2015), Julia Buntaine Hoel
Βιβλιογραφία και αναφορές :
https://www.interaliamag.org/articles/julia-buntaine-3/ Περιοδικό Interalia για το εργο ‘’Για τον Πόλοκ’’
https://www.e-flux.com/announcements/265277/warren-neidichrumor-to-delusion/ Σύνδεσμος για το έργο του Warren Neidich
Andro.gr [ https://www.andro.gr/empneusi/joseph-heinrich-beuys/
https://shenovafashion.com/blogs/blog/neuroscience-art-gallery Σύνδεσμος για το έργο της Julia Buntaine Hoel
Human Body Museum Ξενάγηση του ανθρώπινου σώματος. Βρίσκεται στο 7ο χιλιόμετρο Θεσσαλονίκης- Ωραιοκάστρου.
Link για περισσότερες πληροφορίες: https://humanbodymuseum.gr/
Τύποι νευροδιαβιβαστών https://www.therapia.gr/neurodiabibastes-tis-eytyxias/
Tesla Coil
Sound, Electricity Sound For Relaxing https://www.youtube.com/watch?v=_6hMz7pquL4
Short Meditation Music - 3 Minute Relaxation, Calming
https://www.youtube.com/watch?v=cI4ryatVkKw
Βιβλία :
Ο Προυστ ήταν νευροεπιστήμονας, Τζόνα
Λέρερ , Εκδόσεις ΑΒΓΟ, 1η Έκδοση : Οκτώβριος 2008
Νευρομορφολογία, Η λεπτή υφή του
νευρικού ιστού, Εκδόσεις ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ, 2017
https://www.youtube.com/watch?v=2BkwUYkJ9hY&t=3s
Στοιχεία
Επικοινωνίας :
E-mail
: koumlis92@gmail.com
Instagram :
https://www.instagram.com/koumlis_kostas/
Youtube
: https://www.youtube.com/channel/UC6Ovvu_P3kgLDVUBtN-Cumw
Linktree: https://linktr.ee/koumlis_kostas
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου