Αλεξάνδρα Σαμπάλη
To Πανήγυρι της Λιάντας

«Το πανηγύρι της Λιάντας»

Αλεξάνδρα Σαμπάλη

Τριμελής Επιτροπή Εποπτείας

A' Επόπτης : Κοντοσφύρης Χάρης

Β' Επόπτης : Ζυρπιάδης Θεόδωρος

Γ' Επόπτης : Βασιλείου Κωνσταντίνος

Τμήμα Εικαστικών & Εφαρμοσμένων Τεχνών

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

2022

Εισαγωγή

Πως θα ήταν ο άνθρωπος αν δεν λειτουργούσε ως μιμητικό ον ανάμεσα στα χρόνια; Αν δεν βασιζόταν στην μνήμη και στην παραδοσιακή συνέχεια που λάμβανε από την αρχή της ζωής του; Κάποια από αυτά ήταν τα ερωτήματα μου καθώς βίωνα την καθημερινότητα σε μια ελληνική- σλαβογενή οικογένεια σε ένα επαρχιακό χωριό της Μακεδονίας , όπου η παράδοση και τα έθιμα ήταν τρόπος ζωής και όχι μια απλή ανάμνηση.

Κεντρική ιδέα

Στο πέρασμα των χρόνων , η σλαβική εθιμοτυπία , ως τρόπος ζωής , λειτούργησε σαν βασικό ερέθισμα για την καλλιτεχνική θεμελίωση που διέπει τα σημερινά προσωπικά μου έργα , με αποτέλεσμα να αποτελεί τον βασικό πυρήνα της συγκεκριμένης πτυχιακής. Ξεκίνησα μια προσωπική ερευνά στο χωριό Λύκους 'Έδεσσας, με κύριο πρωταγωνιστή την γιαγιά «Λιάντα» (τοπικό παρωνύμιο).Άρχισε, λοιπόν, η γλυκιά θύμηση , νοσταλγία θα έλεγες κάνεις , από την ζωή της, αλλά και από προσωπικές αναμνήσεις, σχετικά με την τοπική παράδοση όπου τυγχάνει να είναι εγκλωβισμένη σε «στενά όρια λογοκρισίας» και να την «πλακώνει ένα βάρος επιτηδευμένου φόβου» και το ζήτημα της πολυγλωσσίας του ατόμου. Παρόλα αυτά μεγαλώνοντας σε μια οικογένεια αυτού του χωριού, που θωρείται δεδομένη η διατήρηση των εθίμων, της διαλέκτου χωρίς φόβο και η αποδοχή της ρίζας, η παράδοση και τα ερεθίσματα μέσα από διάφορες κοινωνικές τελετές ( πανηγύρια, συλλογή τροφίμων , γάμοι , κηδείες ) ήρθαν όλες οι εικαστικές εικόνες, το video art , τα υφαντά και οι κατασκευές (κούκλες). Μέσα από απλές, καθημερινές τοπικές εικόνες , δημιουργήθηκε η αντίληψη του ρυθμό ,της σύνθεσης αντικειμένων και χρωμάτων χωρίς επιτηδευμένο ταίριασμα, που γεννούν μια ξεχωριστή και «αλλόκοτη» κουλτούρα, λαϊκή και συνάμα με βαλκανικές επιρροές. Εξαιτίας λοιπόν όλων αυτών των επιρροών, στα έργα που εναποθέτονται σήμερα, αποκωδικοποιούνται υποσυνείδητες και συνειδητές εικόνες σε μια σύγχρονη μετάφραση, με κυρία χαρακτηριστικά την επαναληπτική μορφή- μοτίβο και την ροή. Παράλληλα, παρουσιάζονται έντονα οι προβληματισμοί μου σχετικά με την πολιτισμική μνήμη , την έννοια της ενοποίησης , την λογοκρισία , την καταπίεση και την απαγόρευση μιας κουλτούρας. Όλα τα παραπάνω αποτελούν κομμάτι της πτυχιακής μου εργασίας, όπου παρουσιάζεται εν τέλει με κωμικοτραγικό τρόπο, μέσα από των αλλόκοτα στοιχεία, βασισμένα σε ταινίες του σκηνοθέτη Emir Kusturica. Η ιδέα της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών σε ένα και μοναδικό σπίτι, τη Γη, αποτελεί το μήνυμα που επιδιώκει να «φωνάξει» το πανηγύρι της Λιάντας . Ενδεικτικά, η αντιμετώπιση της καταπίεσης και της λογοκρισίας πλαισιώνεται με το χιούμορ και οι κακουχίες αντιμετωπίζονται με τον παράδοξο τρόπο της χαράς. Αυτό το παράδοξο δομεί τα συγκεκριμένα έργα και συνάμα οργανώνει τον τρόπο της δημιουργίας του. Μια σουρεαλιστική πραγματικότητα γεμάτη στοιχεία παράδοσης, ιστορίας και κουλτούρας. Η παραδοσιακή μουσική και οι μελωδίες υπερθεματίζουν τη παραδοσιακή σύνθεση στον χώρο. Η μουσική επιμέλεια όπου πλαισιώνει την πτυχιακή δημιουργήθηκε από τον Δημήτρη Κότσιου απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

H πτυχιακή θα πραγματοποιηθεί σε ένα διώροφο σπίτι στο ποτάμι της Φλώρινας. Όλη η δομή της βασίζεται σε μια παραδοσιακή αισθητική, με μια πιο σύγχρονη μετάφραση, γεμάτη με εικαστικά έργα σουρεαλιστικού ύφους, με ποπ αναφορές, αντίστοιχες κατασκευές, διακοσμητικά χώρου όπως βάζα, υφαντά , κάδρα , ένα video art, μουσική και χειροποίητα διακοσμητικά. Τα αντικείμενα που ήδη υπάρχουν στο χώρο του σπιτιού και γεννούν την αίσθηση της φθοράς αλλά ταυτόχρονα και την ύπαρξη της ζωής (όπως ακριβώς συμβαίνει και με την παράδοση), έρχονται σε συνομιλία με τα έργα που θα τοποθετηθούν με σκοπό την ατμοσφαιρική εγκατάσταση, που στόχος της είναι να αποτελέσει ένα ερέθισμα προς τον θεατή για να ανακαλέσει μνήμες και εικόνες από προσωπικές εμπειρίες σχετικά με την παράδοση. Το γενικό πλαίσιο που κυμαίνεται στο πανηγύρι της Λιάντας είναι τα σουρεάλ χαρακτηριστικά που υπάρχουν στην κουλτούρα των Σλάβων, όπως αφηγείται καλυτέρα από όλους ο Emir Kusturica στην ταινία Underground (1995), όπου από προσωπική άποψη, αυτή η κωμικό-τραγική αφήγηση της ταινίας είναι πολύ κοντά στην σλαβική ψυχοσύνθεση .Με την τολμηρή σκηνοθετική του ματιά βούτηξε μέσα στη ψυχοσύνθεση του Βαλκάνιου που ζει τη ζωή του σαν ένα γλέντι έξαλλο, τόσο προκλητικό που μοιάζει με κάλεσμα στο θάνατο. Κάθε ταινία του παραπέμπει τον θεατή σε μια Διονυσιακή γιορτή όπου μετέχει, γεμάτη συμβολισμούς. Με αφορμή τις κινηματογραφικές εικόνες του προ αναφερθέντος καλλιτέχνη και με την προσωπική επιθυμία να ενσωματωθεί η φιγούρα της γιαγιάς στην πτυχιακή , παρουσιάζεται το εν λόγω video art στο υπόγειο του σπιτιού για να προϋπαντήσει και να καλωσορίσει τον επισκέπτη σε αυτό το πανηγύρι. Είναι ένα βίντεο με πρωταγωνιστή την γιαγιά Λιάντα και τον μικρό της εαυτό, το νεαρό κορίτσι . Αυτό το παιχνίδι ηλικίας αλλά και των ταυτόχρονων πλάνων έχει σκοπό να συνδέσει το νέο με το παλιό, το αίσθημα της μητρότητας με αυτό της παιδικής ξεγνοιασιάς. Τα πλάνα λειτουργούν ως γλώσσα για μια ιστορία του μακεδονικού τόπου και κυρίως για την ζωή της, που στο πρόσωπο της αποτυπώνεται η γυναίκα τον λαϊκών χωριών της Μακεδονίας .

Θεωρητικό πλαίσιο

Ο Alan Dundes προέβαλε το φολκλόρ ως τυπικό σύστημα συμβόλων για τον ορισμό μιας τέτοιας «αντι-ταυτότητας», όταν δηλαδή με τον ορό φολκλόρ δεν νοείται πολιτισμικός σχηματισμός γενικά, αλλά με την στενή έννοια του όρου που διατηρηθήκαν στην περιφέρεια σε επαφή αλλά και σε αντίθεση με κυρίαρχα πολιτισμικά συστήματα. Το φολκλόρ είναι ένας υποπολιτισμός, γεωγραφικά συγκεκριμένος σχηματισμός που συμπεριφέρεται απέναντι στον κυρίαρχο πολιτισμό όπως μια διάλεκτος της καθομιλουμένης απέναντι στην επίσημη γλωσσά. Αυτή η σκέψη συντονίζει την ανάγκη για την διατήρηση και την συνέχεια της παράδοσης, της οποίας θεωρούμαι μέρος. «Όπως δεν μπορεί να υπάρξει αντίληψη του εαυτού μας χωρίς αντίληψη των άλλων , έτσι δεν μπορεί να υπάρξει και συνείδηση της ομάδας χωρίς κάποια άλλη ομάδα»(A. Dundes,σε Jacobson-Widding 1983, 239) Πολιτισμική Μνήμη .Έτσι λοιπόν, το γεγονός ότι η κοινωνική αυτή ομάδα που ανέθρεψε την τοπική κοινωνία με τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της («χαρά- λύπη, λύπη- χαρά»), με ιστορίες ανθρώπων πάνω στην καταπίεση της κουλτούρας τους, αλλά και με τεκμηριωμένες πήγες, γέννησαν την ανάγκη, ως βασικός παράγοντας της πτυχιακής να αναδεχθούν και να τιμηθούν οι συγκεκριμένες ρίζες . Εν κατακλείδι, πάντα κυριαρχεί η ειρηνική συνύπαρξη των λαών σε ένα και μοναδικό σπίτι, τη Γη, σαν σύμβολο ενοποίησης.

Στις αναφορές σε καλλιτέχνες που πραγματεύονται σε γενικό πλαίσιο τις ανησυχίες πάνω σε πολιτισμικά στοιχειά που αφορούν την κοινωνία, έντονη κάνει την εμφάνιση της η Αφροαμερικανίδα Thshabala με εικονιστικά έργα, τα οποία έχουν ως θέμα τον ρόλο που παίζουν οι Αφρικανές γυναίκες στην ιστορία της τέχνης με νέες αφηγήσεις.

Επιρροές

Σημαντικές επιρροές αποτελούν σε πρώτο πλάνο οι παιδικές προσλαμβάνουσες από το χωριό Λύκοι Έδεσσας, στο παραδοσιακό σπίτι της γιαγιάς Λιάντας , σε λαϊκές αγορές, πανηγύρια, γάμους με τοπικά έθιμα, τα τοπικά υφαντά και γενικότερα λευκά είδη που διακοσμούν τα σπίτια και τέλος οι παραδοσιακές φορεσιές όπως προαναφέρθηκαν. Καλλιτεχνικές επιρροές σε τεχνικό επίπεδο είναι οι συνθέσεις του Henri Matisse , Joan Miró, Keith Haring, Masha Reva. Αρχιτεκτονικές επιρροές τα Φουτουριστικά μνημεία της Σοβιετικής ένωσης (Makedonium,Novo Selo Palanječko, Κροατία, Vogošća, Βοσνία – Ερζεγοβίνη), τα οποία με επηρέασαν στον τρόπο που διαχειρίστηκα τις προσωπικές κατασκευές.

Ο Goran Bregovic είναι η κυρία μουσική επιρροή, καθώς η δουλειά του επεκτείνει τις βαλκανικές μουσικές εμπνεύσεις, οι οποίες βασίζονται στον ευρωπαϊκό κλασικισμό και τους βαλκανικούς ρυθμούς, σε καινοτόμα άκρα.

Στο ίδιο κλίμα είναι και οι συμμέτοχες στην Eurovision του 2021. Πέρα από το μουσικό ύφος που με ενδιαφέρει, ο ενωτικός χαρακτήρας που παρουσιάζει ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά του έργου .( Eurovision Go_A - Shum - LIVE - Ukraine - Grand Final , Manizha - Russian Woman - LIVE - Russia - First Semi-Final

Μια Ελληνίδα μουσική καλλιτέχνης είναι και η Μαρίνα Σάττι με το video clip Μοιρολόι, καθώς η αισθητική της και ο σκοπός του τραγουδιού είναι η ανάδειξη της παράδοσης σε μια σύγχρονη μετάφραση.

Επαναλαμβάνοντας την αναφορά στον συγκεκριμένο καλλιτέχνη ,το Underground (1995) του Emir Kusturica είναι από τα κύρια ερεθίσματα. Στο ίδιο κλίμα της έρευνας μέσα από ταινίες και ντοκιμαντέρ αντλήθηκαν στοιχειά από τα εξής: The Holy Mountain (1973) Director Alejandroβ Jodorowsky

«Πολύ μιλάς, πολύ κλαις / Mlógo dúmish, mlógo pláchesh» Σκηνοθεσία : Δημήτρη Κιτσικούδη,«ROM» Σκηνοθεσία-σενάριο: Μενέλαος Καραμαγγιώλης

Συμπερασματικά, η διαχείριση απέναντι στην λογοκρισία και την κατάκριση των εθιμοτυπιών απαρτίζεται από το χιούμορ, όπως αντίστοιχα και οι κακουχίες «νικιούνται» με το μεγαλύτερο όπλο, αυτό της χαράς. Η αντίθεση αυτή , ίσως και επανάσταση θα μπορούσε κάνεις να πει, ότι περικλείουν, θεμελιώνουν και οργανώνουν το πανηγύρι. Μια γιορτή κατακλυσμένη από το παράδοξο και το οξύμωρο όπως τον κόσμο της Λιάντας.