Πτυχιακή εργασία -μεταβατική πρόταση- Ιουν.2022- Δεληγιάννη Ραφαέλα

 Εισαγωγή

 Η πτυχιακή εργασία με τίτλο μεταβατική πρόταση συναντά τους χαρακτήρες του Luigi Pirandello στα Έξι πρόσωπα αναζητούν συγγραφέα, εκείνους του Samuel Beckett στο Περιμένοντας τον Γκοντό και συνάπτει συνομιλίες στα πλαίσια μιας εικαστικής εγκατάστασης. Το πρώτο μέρος διακρίνεται από μια σειρά αντικειμένων, readymade και ζωγραφικών-ψηφιακών τυπωμάτων με κοινό παρονομαστή την κειμενική προέκταση, τη χρήση του λόγου. Το δεύτερο μέρος συνιστά μια ηχητική ιστορία που εξάγεται μέσω εικόνων που προκύπτουν από τους θεματικούς άξονες των παραπάνω θεατρικών έργων.

           “there’s a need for communication”, readymade – white paint, 60x65 cm.

Μέρος Ι (“P” is for perception) 

Στα Έξι πρόσωπα αναζητούν συγγραφέα του Luigi Pirandello, οι χαρακτήρες παρουσιάζονται ως ημιτελή θραύσματα της φαντασίας ενός συγγραφέα. Στο θέατρο του παραλόγου, θεμελιώδες έργο του οποίου αποτελεί και η τραγική κωμωδία του Pirandello, ο κόσμος του αισθητού συνυπάρχει και εξισώνεται με το φανταστικό. Συνέχει και διαπλέκει όσα βιώνονται μέσω των αισθήσεων με εκείνα που συμβαίνουν στον κόσμο των σκέψεων.

Κάθε κομμάτι της εικαστικής εγκατάστασης θίγει διαφορετικά ζητήματα ανάλογα με τον τρόπο που συνομιλεί η κάθε εικόνα-αντικείμενο με τον λόγο. Κάθε ένα από τα πρόσωπα του Pirandello υπερασπίζεται το προσωπικό του δράμα, η περιπλοκή έγκειται στο ότι όλα τα δράματα παραμένουν ασύμπτωτα μεταξύ τους.  Ενώ διασταυρώνονται και συνυφαίνονται κανένα δε μπορεί να γίνει κατανοητό μεταξύ τους. Όσο παλεύουν να το επικοινωνήσουν, να το κάνουν νοητό, γίνεται λόγος για κάτι ιδιαίτερα επαναστατικό. Ο λόγος στο να κρίνονται οι πράξεις ανεξάρτητα από τα πρόσωπα. Τα έξι πρόσωπα αναζητούν μια ταυτότητα πέρα από το πιθανοφανές, αρνούνται τον εγκλωβισμό σε μια σχηματική παράσταση.

Αυτή η διασταύρωση μεταξύ του πάθους τους να υπάρξουν και της ανάγκης τους να υπερασπιστούν την ρευστότητα της πραγματικής ζωής, της δίψας τους για την εγκαθίδρυση σε μια στέρεη πραγματικότητα και της άρνησης τους να προσδιοριστούν και να χωρέσουν σε αντιπροσωπευτικές στάσεις, είναι οι αιτίες της σύγκρουσης και της ασυνέπειας που εκφράζονται μέσα από το παράλογο (Ληναίος, 1977). Χαρακτηριστική οπτικοποίηση είναι το έργο Οι ασώματοι, πρόκειται για κρεμασμένα ρούχα στο ύψος του βλέμματος, τα οποία συντίθονται από τις ραφές των περιγραμμάτων τους. Το εσωτερικό τους «γεμίζει» διαφορετικά ανάλογα με τον τρόπο θέασης μέσα στον περιβάλλοντα χώρο.

Μέρος ΙΙ (“nothing to be done”) 

 Σύμφωνα με τον Martin Esslin στην πραγματεία του The theatre of the absurd, οι δύο χαρακτήρες που μας συντροφεύουν από την πρώτη πράξη στο Περιμένοντας τον Γκοντό, ο Βλαδίμηρος και ο Εστραγκόν, ερμηνεύονται εξίσου ως μη χαρακτήρες. Είναι η ενσάρκωση ανθρώπινων συμπεριφορών που απασχολεί το έργο και όχι η καθαυτό προσωποποίηση των ατόμων. Αυτό που διακρίνει επομένως την πλοκή δεν ορίζεται μέσω μιας καθορισμένης αρχής και τέλους αλλά μέσω τύπων καταστάσεων προορισμένων να επαναλαμβάνονται. O Beckett, αναφέρει, ασχολείται με το να διερευνήσει έναν χώρο πέρα από την ατομικότητα και τα καθορισμένα γεγονότα με σκοπό να αναδείξει «καθολικά μοτίβα συμπεριφορών» (Esslin, 1961:16). Η λεγόμενη ακινησία που χαρακτηρίζει το έργο, η έλλειψη της δράσης ως προτεινόμενη δράση αποτελεί δραματουργική δήλωση της ίδιας της ανθρώπινης κατάστασης. Δεν είναι η έκκληση πρός την επινόηση ενός σκοπού μέσω του «παραμένουμε, άρα μάλλον κάτι θα περιμένουμε», υπογραμμίζει ο Günther Anders. Αλλά η δήλωση περί της ανικανότητας των ανθρώπων να είναι μηδενιστές, για τους χαρακτήρες του Beckett «είναι αδύνατον να μην υπάρχει νόημα» (Παπαθανασοπούλου, 1994:115). 

Ούτε ο ωμός ρεαλισμός, ούτε ο ακραίος ιδεαλισμός φαίνεται να αποτελούν αξιόπιστους τρόπους θέασης, κάτι που εισαγάγει προηγουμένως και ο Henrik Ibsen στην Aγριόπαπια, με το αμφιλεγόμενο ζήτημα περί της αναγκαιότητας της καλλιέργειας του ζωτικού ψεύδους. Ένας από τους τρόπους που οπτικοποιείται εικαστικά η συνθήκη της αβεβαιότητας της διαχείρισης του χρόνου - δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Beckett εκφράζει το ενδιαφέρον του γύρω από το «περιμένοντας» και πολύ λιγότερο στο «Γκοντό»- είναι μέσω του υγρού ρούχου που κρέμεται πάνω από μια χάρτινη λευκή επιφάνεια (Esslin,1961:17). Όσο το ρούχο αποβάλλει τις σταγόνες του νερού, εμποτίζει τη σύνθεση αποκαλύπτοντας το έγχρωμο περιεχόμενο εικόνας και λόγου (σε μορφή αναλογικού τυπώματος) που ήταν αρχικά καλυμμένο. Κάτι που υπογραμμίζει και τον εφήμερο χαρακτήρα του έργου, τελικός προορισμός του είναι η αφάνεια, όταν με το στέγνωμα του ρούχου το χαρτί θα έχει λιώσει ή παραμορφωθεί. Πέρα από τη συνθήκη του παραλόγου, της σύγκρουσης μεταξύ του συγκεκριμένου και του

απροσδιόριστου -ή αλλιώς της διαρκούς μετάβασης - κάτι ακόμα που συνδέει τα δύο θεατρικά έργα είναι το γεγονός ότι έρχονται στο προσκήνιο ως αντι-θέσεις, ο μόνος τρόπος για να καταλάβεις απόλυτα τί συμβαίνει είναι να αντιμετωπίσεις τους λόγους που δεν μπορείς να κατανοήσεις.

"pocket things - just a sleeve to fill your pockets and instructions for a usable pattern", natural size, cyanotypes 

“a wide river”, artist book, seam of a t -shirt, 15x200 cm.

Επιρροές 

Ο John Baldessari αναφέρει χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξη του, «ένα από τα καλύτερα κοπλιμέντα που έχω πάρει ποτέ για την δουλειά μου είναι το εξής: John,αυτό που πραγματικά μου αρέσει στη δουλειά σου είναι αυτό που παραλείπεις» (SFMoma, 2019). Ο τρόπος που επιλέγει να εξαλείφει την πληροφορία ενάντια στις προτεραιότητες της όρασης, του πρώτου επιπέδου ανάγνωσης, είναι κάτι που με ενεργοποιεί σε πολλαπλά επίπεδα. Επιπλέον ο τρόπος που αξιοποιεί τα μέσα προκειμένου να επικοινωνήσει μια ιδέα, εξισώνοντας λέξεις και εικόνες, απαντάει άμεσα στον τρόπο που προσεγγίζω τις θεματικές που προανέφερα. Το έργο της Barbara Kruger αποτελεί εξίσου μια περίπτωση στην οποία ο λόγος συνυπάρχει μετην εικόνα, ο τρόπος που και η ίδια αξιοποιεί το χιούμορ -ή την ειρωνεία- για να αναφερθεί στις ανθρώπινες σχέσεις, στις «απειλές» του οπτικού κόσμου είναι ζητήματα που διασταυρώνονται με τις αναζητήσεις μου. 

 Ο τρόπος που ανέπτυξε εικαστικά προβληματικές ο Βλάσης Κανιάρης με επιρροές από ποικίλα ρεύματα, δημιουργώντας μεμονωμένες σκηνογραφίες στον εκθεσιακό χώρο, ήταν κάτι που με επηρέασε ως προς το στοιχείο της αμεσότητας και της αίσθησης ότι κάτι εξελίσσεται στο παρόν. Θα αναφερθώ ακόμα στο εικαστικό έργο του Stanley Donwood, ιδίως στους τρόπους που αξιοποίησε την εικόνα σε συνδυασμό με τον γραπτό λόγο και σαν μορφικό στοιχείο αλλά και σαν φορέα εννοιολογικού πυρήνα για τα album των Radiohead. 

 Ο ηχητικός σχεδιασμός αναπτύχθηκε με βασικά σημεία αναφοράς στην διαχείριση του ηχητικού σχεδιασμού ταινιών από τον Michael Haneke, όπου με διάφορα τεχνάσματα ενθαρρύνει μορφές διαλόγου στα πλαίσια της εξωλεκτικής επικοινωνίας. Συγκεκριμένα, σε πολλές περιπτώσεις ένα σκοτεινό πλάνο αφήνει τον ήχο να προηγείται της εικόνας ή αντίστοιχα ένα πλάνο που υποδηλώνει ενέργεια αφήνει τα αποτελέσματα να εννοηθούν μέσω του ήχου κι όχι της οπτικής εικόνας. Αξίζει να αναφέρω και την διαμόρφωση του ήχου και του περιεχομένου τουντοκιμαντέρ του Jean Rouch (1961) με To χρονικό ενός καλοκαιριού, όπου αξιοποιεί την συνέντευξη σαν μέσο καταγραφής ενώ εγγράφει ηχητικά και οπτικά ολόκληρη την διαδικασία της σύλληψης της ιδέας και της εκτέλεσης του ντοκιμαντέρ (Στεφανή, 2020). 

Η ταινία μικρού μήκους Απογραφή του Βαγγέλη Καλαμπάκα σε συνδυασμό με το συγγραφικό του έργο γύρω από την εκτέλεσή της ήταν εξίσου ένα πολύτιμο εργαλείο για την όξυνση της ακουστικής καταγραφής και τη δημιουργική περιέργεια στην συλλογή συμπληρωματικών ήχων. Στο Μήλα (2020) και στην μικρού μήκους ταινία km (2012) του Χρήστου Νίκου, ο ήχος διαμορφώνεται μέσα από την αντίληψη του χώρου των κεντρικών χαρακτήρων. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που ο πρωταγωνιστής βουτάει μέσα στο νερό μιας πισίνας και οι περιφερειακοί ήχοι ακούγονται υπόκωφα, βρισκόμαστε και οι ίδιοι σε εκείνο το ηχοτοπίο του παράξενου χρόνου κάτω από το νερό όπου τα πάντα μοιάζουν να κινούνται πιο αργά και παρατεταμένα. Αντίστοιχα στην ταινία μικρού μήκους km, το τελικό πλάνο κλείνει με τους κεντρικούς χαρακτήρες μέσα στο αυτοκίνητο χωρίς να επικοινωνούν, κοιτώντας έξω από το τζάμι. Εμείς ακούμε όσα καταγράφονται στο σημείο που βρίσκεται το μάτι της κάμερας, έξω από το αυτοκίνητο, χωρίς καμιά ακουστική επαφή με το εσωτερικό. 

 Οι παραστάσεις σε ζωντανό χρόνο της Έφης Μπίρμπα με την λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ ήχου και μουσικότητας ήταν ένα στοιχείο που με γοήτευσε και με παρακίνησε ως πρός την αναζήτηση αυτών των σχέσεων στα πλαίσια της καθημερινότητας και ιδίως στις περιπτώσεις των ήχων που παρεισέφρεαν στην μουσική των ακουστικών μου σε εξωτερικούς χώρους. Παρεμφερής συνθήκη είναι αυτή που δημιουργεί η Hildegard Westerkamp στα ηχοτοπία της όπου αξιοποιεί ήχους του αστικού περιβάλλοντος ως μουσικά όργανα. 

 Τέλος, σημαντική επιρροή αποτελούν και οι ηχητικοί περίπατοι της Jannet Cardiff, στους οποίους παρεμβαίνει δημιουργώντας μια αφήγηση των όσων συμβαίνουν σε μια χαρτογραφημένη διαδρομή στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Άλλοτε ενσωματώνοντας αυτά που παρατηρεί στα πλαίσια ενός μυθοπλαστικού σεναρίου - μια διαδρομή που μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει οποτεδήποτε στους ίδιους δρόμους ερχόμενος αντιμέτωπος με την «ριζωματική» λογική του Gilles Deleuze. Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν είναι τα σημεία που έχουν τόση σημασία, αλλά οτιδήποτε προσφέρει δυνατότητες εξέλιξης, o εντοπισμός «πολλαπλοτήτων» (multiplicities), οι διαδρομές, οι συσχετισμοί (Deleuze,Guattari, 2005:8). 

“reference to self -referentiality”, 100x100 cm, joined fabrics

Σύνοψη 

 Η πρόταση της εικαστικής εγκατάστασης συνολικά επιδιώκει να συμβάλλει στην δημιουργία ενός βιώματος, στην μετάδοση ορισμένων συνειρμικών προεκτάσεων πάνω σε νοηματικές περιοχές των θεατρικών και εικαστικών έργων που αναφέρω. Συνοπτικά, ζητήματα που θίγονται μέσα από τον λόγο, την εικόνα, τα αντικείμενα και το ηχητικό κολλάζ, είναι η εντροπία μεταξύ σκέψης και αισθητής πραγματικότητας, η μονιμότητα και η απόδοση της ταυτότητας, η απροσδιοριστία του χρόνου σε συνάρτηση με την ευρύτερη πρόσληψη των πραγμάτων, η αναζήτηση εξισωτικών τρόπων επικοινωνίας από ποικίλα περιβάλλοντα συμβάσεων.

"the patronized one",textiles,ricepaper,cardboard painted black, 100x100,43 cm.

“one of my favorite anti-heroes used to keep texture journals. He insisted he was transparent”, aristbook - coptic stitch , pencil on ricepaper.

"for an earthy feeling please break glass”, a costume beyond a dehydrated piece of nature, 50x100 cm.

                                                                         

Βιβλιογραφικές αναφορές & Δικτυογραφία: 

Γούσιος, Χ., Κεφάλας, Κ. & Στεφανή, Ε. (2016). Εφόδιο για νέους ντοκιμαντερίστες. Αθήνα: ΣΕΑΒ 

Παπαθανασοπούλου, Α. (1994). Σαμουελ Μπεκετ Περιμένοντας τον Γκοντό. Αθήνα: ύψιλον/θέατρο 

Πανόπουλος, Π. (2008). Ηχοτρόπια: Ο εντοπισμός/ εκτοπισμός της ακουστικής εμπειρίας στη σύγχρονη ηχητική τέχνη. Αθήνα: Κουλτούρα. 

Παπανικολάου, Μ. & Τσολακίδου, Ι. (2018). Η τέχνη από το 1900. Μοντερνισμός-Αντιμοντερνισμός-Μεταμοντερνισμός. Αθήνα: Επίκεντρο. 

Σολομός, Δ. (1986). Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα. Αθήνα: Δωδώνη. 

Στεφανή, Ε. (2020). 10 κείμενα για το ντοκιμαντέρ. Αθήνα: Πατάκη. 

 Al-Naqrouz, A. (2017). The Search for Identity in Pirandello’s Six Characters in Search of an Author and Sartre’s No Exit: A Study from the Perspective of Absurdity. (Master of art). Department of English Language and Literature Faculty of Arts and Sciences Middle East University, Amman, Jordan. 

Esslin, M. (1961). The theatre of the absurd. New York: Anchor Books 

Jamali Nesari, A., Jamali Nessari, S., Shahraz, S. & Filinezhad, N. (2011). A Study of The Lack of Identity in Luigi Pirandello`s Six Characters in Search of an Author and Henry IV. Department of English, Ilam Branch,Islamic Azad University, Ilam, Iran. 

Massumi, B. (2005). A thousand plateaus - capitalism and schizophrenia, Gilles Deleuze Felix Guattari. London: University of Minnesota Press. 

Καλαμπάκας, Ε. & Κυριακουλάκος, Π. (2015). Η οπτικοακουστική κατασκευή. Athens: Kallipos, Open Academic Editions. http://hdl.handle.net/11419/5709 

 Ληναίος, Σ. (1977). Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα Λουίτζι Πιραντέλλο. Ανακτήθηκε από: https://www.youtube.com/watch?v=D7G6Rtv_NuM&t=3570s 

Aired on Big Ideas. (2009). Nick Mount on Samuel Beckett’s Waiting for Godot. University of Toronto, Innis Town Hall. doi: https://www.youtube.com/ watch?v=1ddsl5nPfAc 

Huisse, E. (2016). Hildegard WESTERKAMP_PRESENCES électronique 2016. INA grm. doi: https://www.youtube.com/watch?v=4Jl4hQNHzfo 

Joost, H. & Schulman, A. (2012). A Brief History of John Baldessari. doi: https://www.youtube.com/watch?v=eU7V4GyEuXA 

Museum of Modern Art. (2019). John Baldessari Explains His “Strange Mind”. San Francisco. doi: https://www.youtube.com/watch?v=t_UWot6kqhg 

 National Gallery of Art. (2016). Barbara Kruger: in her own words. doi: https://www.youtube.com/watch?v=8xi9qQb2SHU 

Penguin Books UK. (2020). The Artist Behind Radiohead’s Album Covers|Work In Progress with Stanley Donwood. doi: https://www.youtube.com/watch?v=M5_Dcgewa1Q&t=2s 

Suarniti, G, A, M, R. (2020). Values of Life in The Wild Duck by Hendrik Ibsen. Retorika: Jurnal Ilmu Bahasa, 6(2), 139- 147. doi: https://doi.org/10.22225/jr.6.2.1972.139-147

Επικοινωνία: 

e-mail: rafaeladeligianni99@gmail.com 

instagram: del_raf 

facebook:  Ραφαελα Δελ