Σε ένα καπνό από θυμίαμα εξαγνισμού, εγγραφές της Κατερίνας Καρούλια

 

Στις  αρχές του Οκτώβρη 2022, η κοινωνική εγκατάσταση με τον τίτλο «Κατακείμενος όρθιος», συνεργατικό έργο  80 καλλιτεχνών της ομάδας «ΕΝ ΦΛΩ» του τρίτου εργαστηρίου  (3ικαστικού 3ργαστηρίου) της Σχολής Καλών Τεχνών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας,  ταξίδεψε στο Ρέθυμνο για να συναντήσει το κοινό της στο Σπίτι του Πολιτισμού από 3 Οκτωβρίου έως 15 Οκτωβρίου 2022, ανταποκρινόμενη στην πρόσκληση της επιμελητρίας του 5^ου Φεστιβάλ Τέχνης Ν.Σ. Χρυσούλας Σκεπετζή, με τον γενικό τίτλο «Το Κατώφλι», στα πλαίσια των παράλληλων εκδηλώσεων μνήμης για τα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή.

Το κατώφλι, γράφει η επιμελήτρια του φεστιβάλ, είναι η ποίηση της ζωής μας, μέσα από το αναπάντεχο, το οικείο, αλλά ταυτόχρονα το ξένο. Αιωρούμαστε πάντα σε ένα υλικό ή άυλο κατώφλι αντιθέσεων και ανατροπών. Σε αυτό το κατώφλι που δεν έχει πάχος, ούτε πάτο, ούτε ουρανό, εκεί φωλιάζουμε και δημιουργούμε. σε μια φλοίδα, ένα φιλμ. Απλά υπάρχουμε μέσα σε αυτό και κάθε φορά ανάλογα με την ανάγκη, αυτό επεκτείνεται ή συρρικνώνεται. Εκεί γεννιόμαστε και ξαναγεννιόμαστε με ανεπαίσθητες παύσεις, με κάποιες μικρές ανάσες ανασυγκρότησης. Είμαστε το πέρασμα και η στάση, είμαστε το έξω και το μέσα μαζί.

«Κατακείμενος όρθιος». Η υποχρεωτικότητα διάβασης του Αιγαίου εκατό χρόνια πριν, καταγράφεται από τις σημερινές γενεές και ειδικότερα από τους εικαστικούς της ομάδας  «ΕΝ ΦΛΩ», που φανερώνουν πως οργανώνεται η ζωή στο όριο, τότε και τώρα, γράφει η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια, που φέρει την αλληλεπιδραστική επιμέλεια του όλου εγχειρήματος. Ογδόντα καλλιτέχνες εμπνέονται από τα προσφυγικά κύματα της Μικρασιατικής καταστροφής και ευελπιστούν με αναθέματα ταγμένα να ξορκίσουν δύο πλωτά μέσα. Εξακόσια πενήντα μικρά τάματα, πολύτιμο φορτίο ως θραύσματα μνήμης, επιχειρούν να ανακαλούν την μνήμη των  πρώτων προσφύγων στο Ρέθυμνο του 1922 ενώ, οι καλλιτέχνες-δημιουργοί  προσδοκούν να ενεργοποιήσουν τους επισκέπτες της έκθεσης ώστε να φέρουν και να εναποθέσουν ένα δικό τους θραύσμα μνήμης στην εγκατάσταση. Σε μία αναλογική σχέση, όλη η έκθεση αναζητά αυτά που λείπουν ή ακόμα, αυτούς που λείπουν.

Αυτή η διαδικαστική εικαστική ανάπτυξη  συνδημιουργεί μια μεταβλητών διαστάσεων εγκατάσταση, προσεγγίζοντας την μεταβατικότητα   της κοινωνίας ως εν εξελίξει δράμα, ως μια  προσπελάσιμη αφύλακτη διάβαση προς μια άγνωστη κατεύθυνση. Με την κοινωνική αυτή εγκατάσταση δεν διαχωρίζεται η απόγνωση της ανθρώπινης ύπαρξης από την οδύνη της Ιστορίας αλλά εξετάζεται η μεταβατικότητα της μνήμης και του ξεριζωμού. Εξετάζεται η Μικρασιατική καταστροφή ως μία βίαιη αναγκαστική πράξη διαβατήριας πορείας σε ένα διάπλου στο Αιγαίο αχαρτογράφητο, προς την μητρική αντίπερα όχθη των παραλίων ή  προς του θανάτου την αυγή.

Κι αποτυχίζω την απόγνωση/ κατακείμενος όρθιος, διαβάζουμε στους στίχους του ποιητή Νίκου Καρούζου στο έργο του Νεολιθική Νυχτωδία, αναφερόμενος στην Ελληνική ψυχή  που δεν συμβιβάζεται με την απόγνωση αλλά την ανατινάζει εκ των έσω, μ’ όλο το τίμημα που αυτό συνεπάγεται.

«Παρακείμενος όρθιος», προτείνει ο Κοντοσφύρης Χάρης, Εικαστικός, Καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών Φλώρινας του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας. Οι πρωταγωνιστές στις ιστορίες εκτοπισμού, γράφει, είναι οι μοναδικοί και συγχρόνως οι καθημερινοί άνθρωποι που βιώνουν μια υποχρεωτική, συνήθως δυσνόητη διαταγή μετακίνησης του σώματος τους από ένα γεωγραφικό τόπο σε έναν άλλο. Έτσι αρχίζει μια διαδρομή προσωρινότητας, ενός θανάτου περιπατητικού με μάτια απαθή. Η ιστορία του ξεριζωμού στο Αιγαίο συνεχίζεται έως το 2022 χωρίς τέλος. Τα σπίτια που είναι προσωρινά, οι βάρκες  που παραπλέουν υφάλους ξυστά, η απώλεια προσανατολισμού για τα μητρικά εδάφη, αλλά και η βίαιη αποεδαφοποίηση των σωμάτων, είναι η πραγματικότητα; Ή είναι τα  επαίσχυντα κακολογήματα των κοινωνιολόγων  και των ιστορικών, που πρέπει πρωτίστως να δουν, να ακούσουν και να αισθανθούν  και τις δυο πλευρές; Οι ιστορίες αμφότερων των πλευρών εμφυσούν στις καρδιές φόβο και λαχτάρα, ενώ αντηχούν αυτοχθονισμό, δημώδης αντιπολιτευτικές και αντιφατικές προσλήψεις.

Στην Κρήτη οι ιστορίες των ξεριζωμένων Ελλήνων, Τούρκων  και Φράγκων είναι υπεράκτιες και εγκαθιδρυμένες. Μια διαδικασία παροπλισμού μεσοπέλαγα∙  ο νοτιάς οργανώνει την επιστροφή και ο βοριάς την εξορία. Ρωτάς για ποιους; « Rüzgar eken fırtına biçer »,  που  στην Ελληνική μεταφράζεται  ως εξής: « Όποιος σπέρνει ανέμους, θερίζει θύελλες ». « Η υπομονή είναι πικρή, αλλά ο καρπός της γλυκός »,  που  στην Τούρκικη μεταφράζεται  ως εξής: « Sabır acıdır, meyvesi tatlıdır ». Ποια γλώσσα είναι η πιο πνευματώδης; Τα ίδια εννοούμε όλοι; Τα ίδια πράττουμε όλοι; Τα ίδια και τα ίδια! Ηθάλλετα και παθέντα όλοι προς όλους;

Εικαστική ομάδα «ΕΝ ΦΛΩ» γι’ αυτό το project

 

Στέργιος Αδάμ,  Ευαγγελία Αθανασιάδου, Αντιγόνη Αλεξίου, Κατερίνα Αναστασίου, Σοφία Αντωνακάκη, Έλσα Αντωνοπούλου, Ειρήνη Ασπρίδου, Ολίβια  Αφιώνη,  Βίκυ Βασιλείου, Κωνσταντίνος Βερούτης,  Ζάνα Βόσσου, Νικόλαος Γαβαλλάς,  Ελένη Γάτσιου,  Γιώργος Γεωργιάδης, Γεώργιος Γεωργούλας,   Έννιος-Έρως Γιώγος, Αφροδίτη Γρίζη, Ραφαέλα Δεληγιάννη,   Γλύκα Διονυσοπούλου, Ελισσάβετ Διονυσοπούλου, Τζούλη Ζωγράφου, Βασιλική Ηλιακοπούλου, Βασίλης Καβουρίδης, Κατερίνα Καλιτσουνάκη, Άννα Καραγιάννη, Ζαχάρω Καρακωνσταντή, Γιώτα Καρβουνιάρη, Κατερίνα Καρούλια,  Μαρία Κομπατσιάρη, Χάρης Κοντοσφύρης, Δέσποινα Κουβάτσου, Μίνα Κουζούνη, Κωνσταντίνος Κουμλής, Χάρης Κουρουζίδης,  Μαρκέλλα Κουφουδάκη,  Σοφία Κυριακού, Βερόνικα Κωνσταντίνου, Αικατερίνη Λαμπροπούλου, Βαγγέλης Λιούγκας, Μυρσίνη Λουκοπούλου, Γιώργος Μαμαλίγκας, Γεωργία Μαντάλια, Γεωργία Μάρκου Πραντούνα, Κατερίνα Μελισσαροπούλου, Όλγα Μοναχού, Ιωάννης Μονογυιός, Μάτα Μπίγαλη, Μαρία-Δήμητρα Μουρτζίνη (DIDI), Λαμπρινή Μποβιάτσου, Σοφία Μπόνη, Κατερίνα Ξυπολίτου, Athanas-Θάνος Παναγιώτου, Λουκιάνα Παπαδοπούλου,  Σύλβια Πετσούρα, Αγησίλαος Ρόμπολας,  Βίκυ Σαμουηλίδου, Αλεξάνδρα Σάμπαλη, Κωνσταντίνα Σαρακατσάνου, Ελένη Σκιακανδάρη,  Χρυσούλα Σκεπετζή, Ματίνα Σιώκη, Χάρις Σπανούδη,  Μαρίνα Στάθη, Ευδοξία Σταφυλαράκη, Κυριακή Στούμπου, Κερασιά Τουλιάτου,  Καίτη Τουρτούρα, Ελένη Τσιλιλή, Τζίνα Τσιτσέρη, Μαρία Τσουκνάκη, Λάζαρος Τσολαρίδης,  Βούλα Φερεντίνου, Αντωνία Φλέγγα,  Μακρίνα Χατζάτογλου, Γιώργος I. Χουντάλας, Δήμητρα Χριστινάκη, Roksolana Politis-Tchotchieva.

Μέρος του project «Κατακείμενος όρθιος» είναι το μελάνι και το κόκκινο.

Πρόκειται για μια υποκειμενική χαρτογράφηση της γης της Ανατολίας και τα παράλια της Μικράς Ασίας εκατό χρόνια πριν. Αποσπάσματα των κειμένων τεκμηρίωσης των καλλιτεχνών της ομάδας «ΕΝ ΦΛΩ», που συμμετέχουν στο project «Κατακείμενος όρθιος», σε μία θα έλεγα συναρμογή θραυσμάτων στον τόπο και στον χρόνο. Πρόκειται για ένα κολάζ στοιχείων μνήμης που γίνεται αντιληπτό μόνον από το βίωμα και τις αισθήσεις.

Σε μια διαδικασία συλλογής στοιχείων, με όχημα και πάλι τα εικαστικά, δημιούργησα επιστολές χωρίς παραλήπτη, χρησιμοποίησα φωτογραφίες ως μαρτυρίες του σημαίνοντα τόπου σε αντιδιαστολή με τον χώρο, να ενισχύουν την μνήμη που χάνεται. Ίσως ένα τμήμα του χάρτη να διαστέλλεται ενώ άλλο να συρρικνώνεται. Οι προσλήπτες της έκθεσης να τραβούν φωτογραφίες, κάποιοι να προσπαθούν να διαβάσουν σε χαρτιά που κιτρίνισε ο χρόνος και ταξίδεψαν τα κύματα, κρυμμένα μυστικά, άλλοι να σκουπίζουν βιαστικά να δάκρυα από τα μάτια τους, όμως τίποτα εν τέλει να μην μπορεί να αποτυπώσει την πραγματικότητα τότε που εγκαταλείφτηκαν οι κήποι, που βιάστηκαν οι δρόμοι, που πέθαναν τα τελευταία λουλούδια που μύριζαν.

 

Το μελάνι και το κόκκινο…  μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος…  ο άνθρωπος και το αποτύπωμα του… το γράμμα χωρίς παραλήπτη… μια διαθήκη μέτρου και στοχασμού…  η στιγμή και ο τόπος… τα παράλια του Αιγαίου… η θάλασσα και τα κύματα… η φωτιά και το χώμα… η φωνή και το κλάμα… όταν χώθηκε στην μήτρα της μάνας του… η σάρκα και τα κόκκαλα…  οι κήποι και η εγκατάλειψη… η καρδιά που επιστρέφει… η μνήμη που χάνεται… η φωτογραφία και η ανάμνηση… κάτι που μοιάζει σε ανθρώπινο βλέμμα… χειρονομίες που γδέρνουν την ξώθυρα… ο βαρκάρης και το νόμισμα … ο Αύγουστος και τα στάχυα… τοπωνύμια και οι μαρτυρίες  του τόπου… για ποιο λόγο τόση ζωή… οι νύχτες που κατηγορούν… οι ντροπές που κλειδώνονται σε κοχύλια… οι πέτρες που κρύφτηκαν… τα όπλα που σφάζουν την αγάπη… η μητέρα που έφυγε νωρίς… τοπία που αντηχούν τους φόβους… σε μία ιερή δοσοληψία του αμνού… δίχως χέρια στην σπηλιά… οι ώρες που έσπασαν τα ρολόγια…  το φως που ξέχασε να χορεύει…  η κληρονομιά και οι κληρονόμοι… τα πουλιά που δάκρυσαν… οι άνθρωποι που αιωρούνται… το αίμα σε έναν τοίχο… λεηλατημένα κρύσταλλα βουβά… τα τελευταία λουλούδια που μύριζαν…  της απώλειας η θλιβερή κλωστή… το απέναντι και τα χρόνια… αναφορές τι είχαμε – τι χάσαμε…  τεμνόμενες, στάσεις, καταστάσεις  και αποστάσεις … τα όρια και τα όρη στο ανάμεσα… συνωστισμός σαν να μην συνέβαινε τίποτα… διαδρομές που δεν σβήνονται… δρόμοι που βιάστηκαν… όλα τα κρυφά συναισθήματα… τρίμματα αυτής της μάχης… αυτοί που λείπουν είμαστε… τα παιδιά μας άφησαν το χέρι… κόρφοι που δεν γνώρισαν σταυρό… σε μια επίμονη και επίπονη διαδρομή ζωής… σε ένα καπνό από θυμίαμα εξαγνισμού… η σημασία στο τώρα και το παρελθόν…  πολλά μικρά και ακανόνιστα κομμάτια πάζλ… η στέρηση της παρουσίας και ο κρίνος…  οι αμαρτίες του κόσμου…  ο παππούς ντυμένος με στάχτη…  και εσύ να λείπεις ακόμα… σε έναν κόσμο χωρίς πεταλούδες.

 

Η σύλληψη και η πραγμάτωση της ιδέας για την εγκατάσταση  «Το μελάνι και το κόκκινο», οφείλεται στην εικαστικό Κατερίνα Καρούλια.

Τίποτα όμως από όσα έγραψα άνω, ή αιχμαλώτισαν οι φωτογραφίες που έβγαλα κατά την διάρκεια της έκθεσης, δεν μπορούν να αποτυπώσουν όσα έζησα και απόλαυσα. Κατά την διάρκεια των ξεναγήσεων από 3 Οκτωβρίου έως τελικά και 15 Οκτωβρίου 2022 λόγω δύο τελευταίων προγραμματισμένων ξεναγήσεων, οι επισκέπτες απλόχερα  κοινώνησαν τα συναισθήματα που ένοιωσαν στον χώρο και στον αναφερόμενο χρόνο της πρότασης μας. Μικρά παιδιά, ενήλικες Έλληνες αλλά και ξένοι επισκέπτες, διάβασαν επιθυμίες και ευχές, αναγνώρισαν μυστικά και κώδικες. Μπήκαν στην διαδικασία να με εμπιστευτούν ποιο μικρό-τάμα τούς ενεργοποίησε συναισθηματικά και με ποιο ταυτίστηκαν.

Η κυρία Τριανταφυλλιά αφού περιηγήθηκε κοντά μισή ώρα στην αίθουσα κοιτάζοντας  με επιμέλεια μικρού παιδιού την εγκατάσταση ομολόγησε πως, αν όλα τούτα κάτω ήταν δάκρυα θα έφταναν να βάλουν μπρός τον νερόμυλο της Ιστορίας, ενώ συγκινημένη κατέθεσε πως η μητέρα της ήταν Ποντία και ο πατέρας της Ρεθύμνιος.

Ένας γιατρός από τα Χανιά είπε πως η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέπτη, αλλά απλώς να μεγεθύνει και να θέτει ερωτήματα, πράγμα που όπως εισέπραξε και ομολόγησε, εμείς με την πρόταση μας το καταφέραμε.

Κάποιοι από Ρέθυμνο μα και Χανιά αφιέρωσαν μαντινάδες. Κάποιοι άλλοι ήρθαν και επανήρθαν.

Ο Γιάννης, μαθητής του Ενιαίου Ειδικού Επαγγελματικού Γυμνασίου-Λυκείου Ρεθύμνου χαρούμενος που βρήκε τόπο και εικαστικό να μοιραστεί τις σκέψεις  και τα σχέδια του, με άνοιγε συνέχεια την αγκαλιά του. Ο Δημήτρης με χάρισε  ότι έγραψε και ζωγράφισε κατά την επίσκεψη του σχολείου του, αφού όλοι μαζί συζητήσαμε τους λόγους, που μπορεί να κάνουν κάποιον άνθρωπο να εγκαταλείψει την πατρίδα του, τα συναισθήματα που μπορεί να βιώνει, όπως θυμό, λύπη, φόβο, καθώς και ποιες μπορεί να είναι οι προσδοκίες του για το μέλλον. 

Κερδισμένοι όλοι εμείς που βρήκαμε τον χρόνο, τον τρόπο μα και τον δρόμο να γνωριστούμε. Αντιστεκόμαστε όταν τολμούμε να γνωριστούμε. Φεύγω από την Κρήτη με γεμάτες τις βαλίτσες μου με ότι μοναδικό έζησα τόσο από την δράση αυτή, όσο και από τις παράλληλες δράσεις του Φεστιβάλ Ν.Σ., στα πλαίσια των εκδηλώσεων μνήμης για τα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή. Το Φεστιβάλ Τέχνης Ν.Σ., είναι ένας καλλιτεχνικός θεσμός, που δημιουργήθηκε το 2017 με όραμα την πραγμάτωση μιας γιορτής στον ευρύτερο χώρο της Τέχνης, ώστε να διατηρείται η ιστορική μνήμη μέσα από την κοινωνική και προσωπική μας ιστορία.

Το project υπό το τίτλο «Κατακείμενος όρθιος» οφείλει την σύλληψη της ιδέας πραγμάτωσης του στον Χάρη Κοντοσφύρη, Καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Την αλληλεπιδραστική επιμέλεια του όλου εγχειρήματος φέρει η εικαστικός Κατερίνα Καρούλια, απόφοιτη της άνω σχολής.

Το όλο εγχείρημα παρουσιάστηκε  στο σπίτι του Πολιτισμού στο Ρέθυμνο με την υποστήριξη του Φεστιβάλ Τέχνης Νίκος Σκεπετζής, του Δήμου Ρεθύμνης και  του τρίτου εργαστηρίου  (3ικαστικού 3ργαστηρίου) ΣΚΤ Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, ενώ τελέστηκε υπό την Αιγίδα του Συλλόγου Μικρασιατών Ρεθύμνου.