Μια έκθεση για την παρέκκλιση των αισθήσεων από την σκέψη
Συμμετέχουν: Βασίλης Αλεξάνδρου, Βασίλης Ζωγράφος, Χρήστος Κάλφας, Χάρης Κοντοσφύρης, Κυριακή Μαυρογεώργη
20.01.2022 – 19.02.2022
Αλληλεπιδραστής ο Χάρης Κοντοσφύρης
Ο ωκεανός των ψευδαισθήσεων Η συνέκθεση
των καλλιτεχνών στον διάσπαρτο χώρο δωματίων της Γκαλερί Λόλας Νικολάου στη Θεσσαλονίκη αποτελεί μια συλλογή
εικαστικών έργων και εμπειριών, που σκιαγραφούν την περιορισμένη ικανότητα
αντίληψης της πραγματικότητας, εκθέτοντας τρόπους με τους οποίους η τέχνη
αντανακλά ψευδαισθησιακά τον κόσμο στον ίδιο της τον εαυτό
αλλά και στους
θεατές της.
Ο Βασίλης Αλεξάνδρου, με το εικαστικό αντιληπτικό του βλέμμα, συνυφαίνει διαφορετικές πραγματικότητες και ολοκληρώνει αποϋλοποιήσεις πολλών αισθήσεων, που έχουν καταγραφεί από την αναγέννηση και το υπερτοπικό του ρομαντισμού για εκείνη την πραγματικότητα ανοιχτού πλέγματος. Ο Χρήστος Κάλφας επαναπροσδιορίζει κάθε σχήμα και μορφή που υλοποιείται μέσα σε έναν τέτοιο χώρο ανοιχτού πλέγματος, οσονδήποτε διαστάσεων, και ο οποίος δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός μόνο από τις ανθρώπινες αισθήσεις. Στην ζωγραφική του Βασίλη Ζωγράφου το συνονθύλευμα στροβιλισμένων σωματιδίων κβαντικής συμπεριφοράς υποδηλώνει το ακατόρθωτο του βλέμματος που επιτελεί η τέχνη, με την αναπαράσταση ψευδαισθήσεων και ασαφών παραστάσεων. Αντικείμενα και σχήματα σε δοχεία διαστελλόντων συμπάντων μετουσιώνονται από την Κυριακή Μαυρογεώργη σε ένα πύκνωμα ενεργειακού ρεύματος μέσα σε ιδιομορφίες πεδίων.
Η όλη πλάνη «χωρο-γραφείται» από τον Χάρη Κοντοσφύρη, με τη διαχείριση της αστοχίας του αισθητού με το νοητό. Ως αλληλεπιδραστής επιχειρεί την καταγραφή της διάδρασης ανάμεσα στην παρουσία και στην απουσία, ως ολικής ψευδαίσθησης, βιωματικής ή/και επινοημένης, ώστε να καταστεί σαφές ότι η ανθρώπινη κοινή λογική αποπροσανατολίζει την απόλαυσή της.
«Η σκέψη μου είναι ψευδαίσθηση», ομολογεί ο Χρήστος Κάλφας.
Χάρης Κοντοσφύρης (Δεκέμβριος 2021)
Τεκμηρίωση
Η σκέψη μας είναι μια ψευδαίσθηση
Μια έκθεση για την παρέκκλιση των αισθήσεων από την σκέψη
Συμμετέχουν: Βασίλης Αλεξάνδρου, Βασίλης Ζωγράφος, Χρήστος Κάλφας, ΧάρηςΚοντοσφύρης, Κυριακή Μαυρογεώργη
Η ψευδαίσθηση αναφέρεται στην αντιληπτική ικανότητα να κατανοείς, να αισθάνεσαι, όσα φανερώνονται πέραν των αισθήσεων, διακριτές και αδιάκριτές αλληλουχίες γεννουμένων πραγμάτων. Παρόλη την ψευδότητα όμως, η σωματική, γνωστική, συναισθηματική και φαινομενολογική συμμετοχή είναι έντονη και με προσμονή. Η επαναλαμβανόμενη αναζήτηση για διεύρυνση των ψευδαισθήσεων οδηγεί τη σκέψη σε αντιληπτικούς μηχανισμούς δημιουργικής και συμβολικής λειτουργίας.
Η επίτευξη της αναδρομικότητας της ψευδαίσθησης οφείλεται στην αισθητηριακότητα των εμπειριών, χωρίς να θέτουμε υπό εξέταση το είναι του κόσμου ή του εαυτού μας. Η φαινομενολογική αναγωγή είναι ουσιαστική στην περίμετρο των ψευδαισθησιακών επαγωγών, αλλά το μέτρο είναι κοινό στην αντίληψη η ψευδαίσθηση και η φαινομενολογία. Η φαινομενικότητα δίνει στην ψευδαίσθηση τα χαρακτηριστικά του πραγματοποιούμενου ή και του συμβάντος.
Ο κόσμος μας προσφέρεται μέσα από την κατ’ αίσθηση αντίληψη, που συνιστά ένα διπλό παιγνίδι παρουσίας και απουσίας. Διαπιστώνουμε αυτό που βλέπουμε αισθητοποιημένα, αλλά βλέπουμε κάθε φορά μια άλλη πλευρά, βλέπουμε στο μέρος το όλον. Η Κυριακή Μαυρογιώργη αφήνει τα αντικείμενα στην πληρότητά τους, παρά το αναμφισβήτητο γεγονός ότι η οπτική γωνία που το περιεργαζόμαστε δεν μας επιτρέπει να δούμε ορισμένες πλευρές τους. Πρόκειται για μια βεβαιότητα της τάξης της αίσθησης και όχι της λογικής, ότι δηλαδή έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε οπτική γωνία και να δούμε προς το παρόν όλες τις πλευρές του, περίοπτα. Η Μαυρογεώργη καταφέρνει να προσδώσει και μια ακόμη όψη του εσωτερικού που προκύπτει από μια «horror» ανάδυση υλικοτήτων από το εσωτερικό του όντος που περιεργαζόμαστε: η πορσελάνινη υφή, λεκιασμένη από χρωμάτινες υφές και αλλοπρόσαλλες ζωομορφίες, οιονεί την ιδία αντίληψη και η γυαλάδα της πορσελάνης αποκτά τη διαφάνεια του υποδόριου τραύματος, μετουσιώνοντας τις λάμψεις σε άλλες μορφές.
Στη φαινομενικότητα του
εσωτερικού, κάτω από τον έμμεσο και άμεσο ορίζοντα της αντίληψης, η ψευδαίσθηση
αποκτά άπειρες συνεκδοχές στην υποθαλάσσια περιπλάνηση του Βασίλη Ζωγράφου. Το
αισθητηριακό πεδίο μέσα στο οποίο μετεωρίζονται το βλέμμα του Ζωγράφου και του
θεατή είναι το άπειρο αυτό καθαυτό, όπου μπορούν να το (ανα)βυθίζουν στον ίδιο
του τον εαυτό, μετακινώντας την εστίασή τους, στρέφοντας το βλέμμα τους, και, όντως
μετέωροι, μεταστρέφονται σε όντα επιπλέοντος σε άνωση του γκρι και θολού. Η
βλεμματική ασάφεια κάνει το φαινομενολογικό να εμπεριέχεται σε ένα αλλόκοσμο μη
παρόν, όπου το φως περισσεύει. Η δυνατότητα της εμφάνισης του ομιχλώδους, του
δυσδιάκριτου, παράλληλα με το δυνάμει ορατό, επιτείνει την αξία του αδιόρατου
το ισοβαθμίζει σε σημαντικότητα για την οπτική αντίληψη των φαινομένων. Τα
σχήματα, με θολά μετατοπισμένα περιγράμματα, υγροποιούν τις εικόνες και τα
αντικείμενα ενδιαφέροντος στο άπειρο του άπειρου γκρι, χρησιμοποιώντας τόσο την
τίντα του αποχρωματισμού όσο και την ατονικότητα του χρωματισμού. Η ψευδαισθησιακή,
παγωμένη, βραχώδης αποτύπωση αντικειμένων και όντων στο υπερπέραν του βυθού
είναι το τέλμα ενός βλέμματος, χαμένο στην άβυσσο, αφημένο στην άμμο, στον κάβο
του Μάκαρα, στο έμπα του κόλπου Καλλονής. Η ζωγραφική είναι μια καταβυθισμένη
εικόνα, αναδυόμενη ψευδαισθησιακά από την σκέψη. Άγκιστρο και δόλωμα
ταυτίζονται και ανασύρουν στο βυθισμένο βοθρίο του ματιού την σκέψη του θεατή. Υαλοειδής
ψευδαίσθηση πραγματοποιημένη.
Βασίλης Αλεξάνδρου ουδόλως εξυπηρετεί αυτή τη λειτουργία της.
Ο Βασίλης Αλεξάνδρου ουδόλως εξυπηρετεί αυτή τη λειτουργία της.Ταυτίζει τον κόσμο με την κοινωνική πραγματικότητα της σήμανσης και της ειρωνικής διαφήμισης. Η σκέψη, καθοδηγούμενη με παροτρύνσεις και ευγενικές διαταγές, οδηγείται σε ένα καθολικό περιέχον: στο σημείο που συνωστίζονται τα πράγματα και οι αξίες, οι άνθρωποι και οι θεσμοί, τα έργα τέχνης και οι αριθμοί, τα γράμματα και τα μηνύματα. O Αλεξάνδρου οργανώνει την υποδοχή των αποσπασμένων από την λειτουργία τους αντικειμένων, άλλες φορές ως ευρεθέντα και ορισμένες ως προσχεδιάσματα μεγάλης κλίμακας. Όλοι οι μερικώς αποσπάσιμοι κόσμοι φαίνεται να εδράζονται και να θεμελιώνονται σε αυτό που νοείται ως πραγματικότητα, που χρήζει περαιτέρω προσδιορισμών. Η προσήκουσα μέθοδος του Αλεξάνδρου, στη συγκεκριμένη περίπτωση, περιλαμβάνει ευρεθέντες δρεπανοφόρες κόσες, έναν υπερύψηλο κορμό μπαμπού ως το εξωτικό δέντρο μιας θανατηφόρας εκδρομής, φωτεινή λεντοταινία αναγραφής της λέξης happiness, ευρεθέντα στρογγυλό πάγκο εργασία, με φωτεινές τρύπες να σχηματοποιούν την λέξη time, ώστε να προσδιορίζονται η αποβλεπτικότητα του περιβάλλοντος κόσμου, καθώς, ως επί το πλείστον, κρίνεται περιττή. Ο ίδιος ο θεατής ενυπάρχει σε αυτό τον διαμορφωμένο κόσμο και καλείται να τον αναγνωρίσει, γιατί ήδη τον γνωρίζει. Σ’ αυτό το περιβάλλον, η αντίληψη των πραγμάτων διαμορφώνει για τον Αλεξάνδρου τον τρόπο της φαινομενικότητας για κάθε τι που δεν επιβεβαιώνεται στην κατ’ αίσθηση αντίληψη και έρχεται να λειτουργήσει, αργότερα, ως αίσθηση φαινομενικότητας. Η εξωτερική συνεκτική εμπειρία του εξωτικού προορισμού «time off happiness» εμπεριέχει μια πιο εσωτερική συνεκτικότητα, τον φόβο, το επέκεινα και τον εξιδανικευμένο θάνατο. Η αποβλεπτικότητα του Αλεξάνδρου αποτελεί ένα συνειδησιακό ενέργημα έργου τέχνης, όπου συστοιχεί με τα αντικείμενα προέλευσης, εκείνους τους προορισμούς μιας σκηνογραφίας του θανάτου ή της λίμπιντο του χρόνου.
Τὸ δέντρο τῶν ἀγνοημάτων
Μιὰ συμφορὰ τυλίγεται στὸ δέντρο.
Ὅλοι οἱ ἀδικούμενοι δέντρα εἶναι
ἂν τὸ προτίμησαν αὐτό, μονάχα ν᾿ ἀδικοῦνται.
Ἡ συμφορὰ μὲ γήινο χρῶμα
τυλίγεται στὸ δέντρο.
Ὢ δύναμη τῆς ζωῆς
λιῶσε τῆς συμφορᾶς τὸ κεφάλι.
Νίκος Καρούζος
Όταν προσπαθούμε να σκεφτούμε την ανθρώπινη συνείδηση, εφόσον βρισκόμαστε εντός της, και νοιώθουμε μεγάλη αμηχανία για το πώς μπορούμε να βγούμε έξω, τότε οι ψευδαισθήσεις, βρεγμένες από δακρυϊκό υγρό, μας εισαγάγουν στην εμπειρία του εκτός αλλά, ταυτόχρονα με όρους και ασφάλειες, και του εντός. Η εξεικόνιση του Χρήστου Κάλφα είναι μια αναπαρουσίαση, είτε δυνάμει, είτε ενεργεία του νου, που, όπως είναι σωματο-στεγής, αναφέρεται διττά μια στο έξω μια στο μέσα. Η εμπειρία είναι συγκλονιστική και περιγράφεται σαν μια εκδοχή πολιτισμικής κατάστασης προς την ανθρώπινη αυτο-κατανόηση. Ο Χρήστος Κάλφας είναι ένας αποβλεπτικός καλλιτέχνης, όπου η εσωτερικότητα του νοητικού κόσμου και η όποια εξωτερικότητα ως προς τον νου συστοιχούνται στο μη χωρικό λευκό του, που αφηγείται και ακουμπά τις μορφές που συγχνωτίζονται. Οι ιστορίες που εξελίσσει ενεργοποιούν την προθεσιακότητα των εικόνων, ως έλλογη δραστηριότητα της αντίληψης. Αναπτύσσει διαφορετικά είδη απόβλεψης, που συστοιχούν σε διαφορετικά αντικείμενα και αλληλοσυνδεμένες ιστορίες. Για παράδειγμα, επιχειρεί αντιληπτικές συνάψεις σε πλήθος ανθρώπων, αλλά, καθώς ως πίνακας ζωγραφικής το έργο είναι ήδη εξωτερικευόμενο, εμείς, οι θεατές, πρέπει να θεωρήσουμε την ήδη υποκειμενική συνείδησή του ως αναπαριστάμενες σκέψεις, με όσο πιο ποικίλους τρόπους μπορεί να αναγνωσθεί. Είναι τα πράγματα όπως φαίνονται;
Το ανθρώπινο σώμα κινείται σε συνάρτηση με την δυναμική της άρθρωσης, με την ορθοστατική λειτουργία συνεχών πτώσεων και ανορθώσεων. Αυτό είναι η βάδιση: η ικανότητα να ανορθώνεσαι, ενώ τείνεις να πέσεις. Η ανισορροπία της ανθρώπινης ορθοστατικότητας είναι μια κίνηση αντίθετα συμπληρωματική: «Όπως η συμμετρία είναι συμπληρωματική της ασυμμετρίας, έτσι και η κάμψη προς τα εμπρός είναι συμπληρωματική με την αντίστοιχη κάμψη προς τα πίσω, η αιώρηση με τη στροφή, το άλμα με την πτώση, η σπείρα με το πλάγιο προφίλ, το πάτημα του πέλματος με το πάτημα στα δάχτυλα, το τέντωμα με τη συσπείρωση (μάζεμα), η ώθηση με την υποχώρηση, η καμπύλη με τη γραμμή, το αριστερό χέρι με το δεξί, το αριστερό πόδι με το δεξί πόδι, το κεφάλι με τον κορμό» (Rudolph Laban χορογράφος).
Οι αιθουσαίοι υποδοχείς είναι αισθητικά όργανα που βρίσκονται έσω, μέσα στο λιθοειδές οστό, και ανιχνεύουν τις γραμμικές και τις γωνιακές επιταχύνσεις που παράγονται κατά τη διάρκεια κίνησης της κεφαλής στις διάφορες δραστηριότητες της καθημερινότητας. Το ακέφαλο σώμα, με την μέθη του χώρου, λειτουργεί σαν πυξίδα χαλασμένη και οι διασκελισμοί είναι τυφλοί και γιγάντιοι. Ο συνειδητός προσανατολισμός μας στο χώρο είναι ψευδαισθησιακός και άρα ασυνείδητος, σε κατάσταση μέθης, δημιουργικής διέγερσης, με την απώλεια του αιθουσαίου συστήματος.
Οι ακέφαλοι
Στα κατακάθια των κύκλων / μυριάδες οι ακέφαλοι /
όρθιοι επαναλαμβάνουν την ιστορία.
Ποια εποχή να διαβάσουν / δίχως φως / δίχως ώρες /
χρεώνεται η σκέψη άδεια / τα στήθη καμένα από θάνατο /
κι οι λέξεις ίδιες / βλοσυρές κι αναπάντητες / τρόπαια παλιά /
ριγμένα / σαν αποφάγια / στα σκυλιά.
Μάγδα Χριστοπούλου / Φλώρινα 01/2022
Ένας χώρος διαγραμμισμένος από οριζόντια μεταλλική ράβδος ιχνηλατεί την διεύρυνσή του με την μετακίνησή του καθώς, οι δρασκελιές του ακέφαλου τον αναπτύσσουν και τον κάμπτουν, από τον αποφασιστικό βηματισμό. Μια δυσδιάστατη σφαίρα, μια μεταλλική ράβδος που κάμπτεται από τον κλυδωνισμό, ένας δυσδιάστατος ακέφαλος δρασκελιστής κυλούν στο χώρο. Τα πόδια πεθαίνουν αφού δεν έχουν μάτια και στόμα; Ο χώρος υπάρχει χωρίς τις δρασκελιές;
Η σκέψη δεν είναι ψευδαίσθηση, όταν πέσει σε αφλογιστία. Ο υπερακοντισμός των Αλεξάνδρου και Κοντοσφύρη, η ακάθαρτη καθαρότητα του Ζωγράφου, ο χθόνιος φόβος της Μαυρογεώργη, οι συναντήσεις ανθρώπων στην άκρη των λοβών του Κάλφα αφορούν την α-δυνατότητα, την αρνητική αναγκαιότητα, που υποχρεώνει την ψευδαίσθηση στη σκέψη να είναι αυτόνομη και ειδητικά ενορατική. Η διάνοιξη των πραγμάτων από τους συγκεκριμένους καλλιτέχνες είναι ουσιώδης, γιατί επιτρέπει στα φυτά, στα ζώα, στα άστρα, στα πολυμορφισμένα άτομα, στους ήρωες και στους δειλούς να εμφανίζονται. Η εστίασή τους στις διανοίξεις και στις ενάργειες που επιτεύχθηκαν, μας προκαλούν να αναλογιστούμε τι σημαίνει να είμαστε δότες της εμφάνισης των πραγμάτων και τι σημαίνει να είμαστε εκεί, όταν τα πράγματα εμφανίζονται.
Η εκθετική συνοχή της έκθεσης προκύπτει από την ερμηνευτική και αποδομητική δεινότητα των έργων που αλληλεπιδρούν: η τυφλότητα του πρώτου, αριστερού δωματίου εξυπηρετεί το απύθμενο του βυθού του Ζωγράφου, ως υπερταύτιση και ικανότητα του ίδιου του χώρου να μιλήσει για τις προθέσεις των έργων του. Επίσης, μέσα στην ερμηνευτική δεινότητα των έργων, καταγράφεται η ευχέρεια ανάγνωσης και αυτό-ερμηνείας της ανθρώπινης ύπαρξης, στα έργα της Μαυρογεώργη και του Κάλφα, όπου το λευκό τους είναι ένα άσπρο άγραφο και προς συνδιαμόρφωση. Οι έννοιες της ιδεατότητας των νοημάτων των διαστρωματώσεων, της γλώσσας και των λέξεων, στο έργο των Αλεξάνδρου και Κάλφα είναι μια προπαγανδιστική παρότρυνση της εξοικείωσης του χρόνου, που δεν επαρκεί και η αποβλεπτικότητα είναι υποχρεωτική. Ο σχετικισμός που επιτρέπεται είναι παράγωγο της αλληλεπιδραστικότητας, αλλά, ενόσω γίνονται οι συσχετισμοί, για παράδειγμα της οριζοντιότητας του Κοντοσφύρη με την καθετότητα του Αλεξάνδρου, του ακέφαλου δρομέα με τα πολύμορφα ανθρωποειδή όντα της Μαυρογεώργη, ένα είναι σίγουρο ότι οι πολλαπλές ερμηνείες ενός κειμένου δεν καταστρέφουν την ταυτότητα των έργων ούτε αποκλείουν την ύπαρξη λανθασμένων ή εντελώς ακατάλληλων προσεγγίσεων. Αυτή η ευκολία αποτελεί καρπό συνδέσεων και συνειρμών που προκαλεί μεν αμηχανία αλλά ταυτόχρονα ομφαλοσκοπεί την σκέψη, ως περιεχόμενο ικανό σχηματοποιηθεί στο δοχείο που το εμπεριέχει. Θα πρέπει δε να τονιστεί ότι ο Ζωγράφος επεξεργάζεται με πολύ λεπτό τρόπο την απουσία, με έναν τρόπο που αναγνωρίζει την παρουσία, χωρίς όμως να υποκύπτει στις ακρότητες της αποδόμησης. Η αποδόμηση σε περιορισμένες δόσεις προσφέρει μια ενάργεια, που ο Κοντοσφύρης δεν συμμερίζεται και η διαδραστική επεκτασιμότητα του έργου του σαρώνει και αχρηστεύει την διάταξη των βλεμματικών αποστάσεων συμμετοχής στα άλλα συνεκθέματα. Η ερμηνευτική αλήθεια δεν εδράζεται στο δίπολο καλλιτέχνη και θεατή αλλά στο ίδιο το πράγμα, αντικείμενο, έργο. Ο Αλεξάνδρου και ο Κάλφας εξετάζουν το υπερώον της σκέψης ως εμπειρία του ωραίου χωρίς ενδιαφέρον, όπου το έργο τέχνης, με την αλήθεια και την γνώση, αποσυνδέονται από την ευχαρίστηση και το την υποκειμενικότητα. Κοιτάζοντας χαμηλά βλέπουμε πολύ πιο χαμηλά, πολύ πιο βαθειά στον πυθμένα του Ζωγράφου. Τα πλήθη που συναντάμε στον Κάλφα και στην Μαυρογιώργη κοιτούν προς τα πάνω, γιγαντώνοντας το θεατή
Seagull
My eyes are sore, my body
weak
My throat is dry, I cannot speak
My words are dead, falling like feathers to the floor
Falling like feathers to the floor
You gave me things I'd never seen
You made my life a waking dream
But we are dead, falling like ashes to the floor
Falling like ashes to the floor
Definitions confine thoughts, they are a myth
Words are clumsy, language doesn't fit
But we know there's no limit to thought
We know there's no limits
Now it's your turn to see me rise
You burned my wings, now watch me fly above your head
Looking down I see you far below
Looking up you see my spirit glow
Ride (αγγλική ροκ μπάντα της Οξφόρδης, στα 1988)
Η εκθεσιακή ασυνέχεια εδράζει στη συνέχεια. Στην έκθεση, οι συνδιαμορφωτές της, Βασίλης Αλεξάνδρου, Λόλα Νικολάου και Χάρης Κοντοσφύρης, προσδιόρισαν την επιμέρους οπτική του όλου, σε μια οπτική προσφυή στο όλον. Η βύθιση στο όλο απαιτεί οξύνοια, επιφύλαξη, λεπτομέρεια, δυσαναλογίες, μεταφορές, ώστε η μερικότητα των έργων να αναδύσει αυτό που απουσιάζει από το καθένα, αλλά και τις μεταξύ τους ταυτολογίες, που ανοίγουν νέες προοπτικές θέασης. Η έκθεση δεν απορρίπτει αλλά διασαφηνίζει και ανακαινίζει την μερικότητα του όλου που αναφύεται, φέρνει σε αντιπαράθεση τον εαυτό και, κατά τον τρόπο αυτό, αντιτίθεται όχι μόνο στη λήθη του εαυτού αλλά και στην αυτοακύρωση του.
Χάρης Κοντοσφύρης
Φλώρινα 29/1/2022
Υστερόγραφο Ι:
Εαυτός: ευ-αυτό: το καλό άλλο- ο καλός άλλος. Εαυτός είναι να ίσταμαι μπροστά στον άλλον.
Υστερόγραφο ΙΙ:
Από την αποξένωση στην ορατότητα της συλλογής Συντήρηση Ανελκυστήρων, του ποιητή Νίκου Καρούζου, το 1986, συγκρατώ: «έτσι κι αλλιώς η γλώσσα είναι ασέλγεια πάνω στο Είναι».
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
ΑπάντησηΔιαγραφή